"આજે, કાશી માત્ર પ્રાચીનકાળના પ્રતીક તરીકે જ નહીં, પરંતુ પ્રગતિની દીવાદાંડી તરીકે પણ ઊભું છે."

• પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી

પરિચય

11 એપ્રિલના રોજ પીએમ મોદીએ કાશીમાં ₹3,880 કરોડના વિકાસ કાર્યોની શરૂઆત કરી હતી. પ્રાચીન શહેરને આધુનિક નવનિર્માણ મળી રહ્યું છે. રસ્તાઓ પહોળા કરવામાં આવી રહ્યા છે; શાળાઓને અપગ્રેડ કરવામાં આવી રહી છે અને નવા વીજ મથકો આવી રહ્યા છે. કાશી તેના મૂળને જીવંત રાખીને આગળ વધી રહી છે. 2014થી માર્ચ 2025 સુધીમાં કાશી ડેવલપમેન્ટ હેઠળ 580 પ્રોજેક્ટ હાથ ધરવામાં આવ્યા હતા, જેમાં કુલ ₹48,459 કરોડનું રોકાણ થયું હતું. તેનો ઉદ્દેશ વારાણસીમાં માળખાગત સુવિધાઓમાં સુધારો કરવાનો, વારસાને જાળવવાનો અને પર્યટનને ટેકો આપવાનો છે.

કાશીની વિકાસ યાત્રાઃ મુખ્ય સીમાચિહ્નો

7 નવેમ્બર, 2014: પાવરલૂમ સર્વિસ સેન્ટરનું ઉદઘાટન કરવામાં આવ્યું અને જિલ્લા સહકારી બેંકો માટે ₹2,375 કરોડના પુનરુત્થાન પેકેજની જાહેરાત કરવામાં આવી.

18 સપ્ટેમ્બર, 2015: કાશીના અપગ્રેડેશન માટે ₹572 કરોડની જાહેરાત કરવામાં આવી, તેની સાથે જ નજીકના જિલ્લાઓને જોડતા રસ્તાઓ માટે ₹11,000 કરોડની  જાહેરાત કરવામાં આવી.

22 ડિસેમ્બર, 2016: 2,100 કરોડ રૂપિયાના પ્રોજેક્ટનું ઉદઘાટન કરવામાં આવ્યું, જેમાં વિવિધ પ્રોજેક્ટ્સના શિલાન્યાસનો પણ સમાવેશ થાય છે.

22 સપ્ટેમ્બર, 2017: પીએમ મોદીએ હસ્તકલા માટેના વેપાર સુવિધા કેન્દ્ર દીનદયાળ હસ્તકળા સંકુલનું લોકાર્પણ કર્યું.

14 જુલાઈ, 2018: ₹900 કરોડથી વધુના મહત્વના પ્રોજેક્ટ્સનો શિલાન્યાસ થયો.

8 માર્ચ, 2019: પ્રધાનમંત્રીએ કાશી વિશ્વનાથ કોરિડોરનો શિલાન્યાસ કર્યો.

30 નવેમ્બર, 2020: પ્રયાગરાજ અને વારાણસી વચ્ચેની મુસાફરીને સરળ બનાવવા માટે રૂ. 2,447 કરોડમાં બનાવવામાં આવેલા 73 કિ.મી.ના છ-માર્ગીય એનએચ 19નું ઉદઘાટન કરવામાં આવ્યું  હતું. મહાકાલ એક્સપ્રેસ ભારતની પ્રથમ રાતોરાત ખાનગી ટ્રેન પણ શરૂ કરવામાં આવી હતી.

🗓️13-14 ડિસેમ્બર, 2021: લગભગ 339 કરોડ રૂપિયાના ખર્ચે નિર્મિત શ્રી કાશી વિશ્વનાથ ધામના પ્રથમ તબક્કાનું ઉદ્ઘાટન કરવામાં આવ્યું.

7 જુલાઈ, 2022: પીએમ મોદીએ ₹1,800 કરોડથી વધુની વિકાસ યોજનાઓનું ઉદ્ઘાટન અને શિલાન્યાસ કર્યો. તેમાં વારાણસી સ્માર્ટ સિટી અને અર્બન પ્રોજેક્ટ્સ હેઠળ રૂ. 590 કરોડનો સમાવેશ થાય છે.

13 જાન્યુઆરી, 2023: પીએમ મોદીએ વિશ્વની સૌથી લાંબી રિવર ક્રૂઝ 'એમવી ગંગા વિલાસ'ને લીલી ઝંડી આપી.

18 ડિસેમ્બર, 2023: પ્રધાનમંત્રીએ વારાણસીમાં 19,150 કરોડ રૂપિયાથી વધુના મૂલ્યની અનેક વિકાસ પરિયોજનાઓનો શિલાન્યાસ અને લોકાર્પણ કર્યું.

10 ઓક્ટોબર, 2024: પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ 6,100 કરોડ રૂપિયાની અનેક વિકાસ પરિયોજનાઓનો શિલાન્યાસ અને ઉદઘાટન કર્યું.

તીર્થયાત્રાથી પ્રીમિયમ અનુભવો સુધી

વારાણસીમાં પર્યટન એ માત્ર મુસાફરી કરતાં વિશેષ છે, તે ઇતિહાસ, વિશ્વાસ અને જીવંત સંસ્કૃતિની યાત્રા છે. નીચે મુખ્ય પહેલો રજૂ કરવામાં આવી છે, જે શહેરમાં પર્યટનના અનુભવને નવો આકાર આપી રહી છેઃ

1. એમવી ગંગા વિલાસ: વિશ્વની સૌથી લાંબી રિવર ક્રુઝ

13 જાન્યુઆરી, 2023ના રોજ પીએમ નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા શરૂ કરવામાં આવેલી, એમવી ગંગા વિલાસ એ વિશ્વની સૌથી લાંબી રિવર ક્રુઝ છે. જે વારાણસીથી શરૂ થાય છે અને 28 ફેબ્રુઆરી 2023ના રોજ દિબ્રુગઢમાં સમાપ્ત થાય છે.

2. ટેન્ટ સિટીઃ રિવરસાઇડ લક્ઝરી અનુભવ

ટેન્ટ સિટીનું ઉદ્ઘાટન 13 જાન્યુઆરી, 2023ના રોજ શહેરના ઘાટ પરથી ગંગાના સામેના કાંઠે કરવામાં આવ્યું હતું. દર વર્ષે ઓક્ટોબરથી જૂન સુધી ખુલ્લું રહેતું, ટેન્ટ સિટી નદીકિનારે રહેવાનો અનોખો અને શાંતિપૂર્ણ અનુભવ પૂરો પાડીને પ્રવાસીઓના વધતા પ્રવાહને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે.

3. શ્રી કાશી વિશ્વનાથ કોરિડોર

13 ડિસેમ્બર, 2021નાં રોજ ઉદ્ઘાટન થયેલ, કાશી વિશ્વનાથ કોરિડોર 355 કરોડ રૂપિયાનો પરિવર્તનકારી પ્રોજેક્ટ છે. જે 5.5 એકર વિસ્તારમાં ફેલાયેલો છે. તે કાશી વિશ્વનાથ મંદિરને ચાર માર્ગીય માર્ગ મારફતે ગંગા નદી સાથે સીધું જ જોડે છે, જેનાથી યાત્રાળુઓ માટે આ મંદિર વધુ સુલભ બને છે.

4. સ્મારક રોશનીના પ્રોજેક્ટો

વારાણસીના ઐતિહાસિક સ્મારકોની વિઝ્યુઅલ અપીલ વધારવા માટે, અનેક પ્રકાશિત પ્રોજેક્ટ્સ હાથ ધરવામાં આવ્યા છે: 2015માં, ધમેખ સ્તૂપ, ચૌખંડી સ્તૂપ, લાલકનની સમાધિ અને મન મહેલ જેવા સ્મારકોને પ્રકાશિત કરવા માટે 5.12 કરોડ રૂપિયા મંજૂર કરવામાં આવ્યા હતા. વર્ષ 2017માં દરભંગા ઘાટ, તુલસી માનસ મંદિર અને સારનાથ મ્યુઝિયમથી દશાશ્વમેધ સુધીને પ્રકાશિત કરવા માટે ₹2.93 કરોડ મંજૂર કરવામાં આવ્યા હતા.

કાશીનું ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર બૂસ્ટ

કાશીના ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ડેવલપમેન્ટમાં 2021થી 2025 સુધી મોટી પ્રગતિ જોવા મળી છે. વારાણસી-ગોરખપુર એનએચ -20 (પેકેજ -2) 72.16 કિમીના માર્ગનું ઉદ્ઘાટન 25 ઓક્ટોબર, 2021ના રોજ કરવામાં આવ્યું હતું. આ પ્રોજેક્ટનો ખર્ચ ₹3,509 કરોડ હતો.  નમો ઘાટ (ખિડકિયા ઘાટ)નો પુનર્વિકાસ  15 નવેમ્બર, 2024ના રોજ પૂર્ણ થયો હતો. રિડેવલપમેન્ટની કિંમત ₹95.2 કરોડ હતી. આ ઘાટમાં હવે એક કાફેટેરિયા, વ્યૂઇંગ પ્લેટફોર્મ અને હેરિટેજ ભીંતચિત્રો છે. રાજઘાટ પર જેટીના નિર્માણ પાછળ અંદાજે રૂ.10 કરોડનો ખર્ચ થયો હતો. દરેક ક્રુઝ બોટ રૂ.20 કરોડના ખર્ચે ખરીદવામાં આવી હતી. આ ઉપરાંત રિવરફ્રન્ટ પર ટૂરિઝમ સર્કિટમાં વોક-વે, વ્યૂઇંગ ડેક અને ફૂડ કોર્ટનું નિર્માણ કરવામાં આવશે. માર્ચ, 2023 માં ક્રુઝ બોટનું સંચાલન શરૂ થયું હતું. આ ઉપરાંત, 11 એપ્રિલ, 2025ના રોજ ફ્લાયઓવર, રોડ બ્રિજ અને એરપોર્ટ અંડરપાસ માટે 980 કરોડ રૂપિયાથી વધુની ફાળવણી કરવામાં આવી છે.

કાશીમાં શહેરી પરિવર્તન

ટકાઉપણું અને નાગરિક અપગ્રેડ્સ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને વારાણસીમાં એક મોટું શહેરી નવનિર્માણ થઈ રહ્યું છે. ગંગામાં પ્રદૂષણ ઘટાડવા માટે ડીઝલ/પેટ્રોલ બોટને સીએનજીમાં પરિવર્તિત કરવામાં આવી હતી. 29.7 કરોડના આ પ્રોજેક્ટનું ઉદ્ઘાટન પ્રધાનમંત્રીએ 7 જુલાઈ, 2022ના રોજ કર્યું હતું. વારાણસી સ્માર્ટ સિટી લિમિટેડ અને ગેઇલ દ્વારા તેનો અમલ કરવામાં આવી રહ્યો છે.  120 મિલિયન લિટર પ્રતિ દિવસ (એમએલડી)ની ક્ષમતા ધરાવતા ગોઇથા સુએઝ ટ્રીટમેન્ટ પ્લાન્ટ (એસટીપી)નું ઉદઘાટન 19 ફેબ્રુઆરી, 2019ના રોજ કરવામાં આવ્યું હતું. 217.57 કરોડના ખર્ચે બાંધવામાં આવેલું આ બાંધકામ ગટરના ગંદા પાણીને ટ્રીટ કરવાનું અને ગંગામાં પ્રદૂષણ ઘટાડવાનું હતું. નમામિ ગંગે યોજના હેઠળ 55 મિલિયન લિટર પ્રતિ દિવસ (એમએલડી)ની ક્ષમતા ધરાવતો સુએઝ ટ્રીટમેન્ટ પ્લાન્ટ (એસટીપી) પણ ₹300 કરોડના ખર્ચે બની રહ્યો છે. 11 એપ્રિલ, 2025 ના રોજ, ગ્રામીણ પીવાના પાણીની યોજનાઓ માટે જલ જીવન મિશન હેઠળ 345 કરોડ રૂપિયા ફાળવવામાં આવ્યા છે. વારાણસીએ  અમૃત (અટલ મિશન ફોર રિજુવેનેશન એન્ડ અર્બન ટ્રાન્સફોર્મેશન) હેઠળ  માર્ચ 2017 સુધીમાં રૂ. 105 કરોડનો ઉપયોગ કરીને 55,000 ઘરોને ગટર લાઇન સાથે જોડ્યા હતા. વધુ સારા પાર્કિંગ અને ટ્રાફિક પ્રવાહ માટે, ગોડોવલિયા મલ્ટિલેવલ ટુ-વ્હીલર પાર્કિંગ, 375 વાહનો માટે ચાર માળની સુવિધા, ₹19.55 કરોડમાં બનાવવામાં આવી હતી અને તે સંપૂર્ણ સુરક્ષા સાથે 24/7 ચલાવે છે.

વારાણસીનું હેન્ડલૂમ અને હસ્તકળાનું પુનરુત્થાન

વારાણસી માત્ર તેની આધ્યાત્મિક આભા માટે જ નહીં, પરંતુ હાથવણાટ અને હસ્તકળાની સમૃદ્ધ પરંપરા માટે પણ જાણીતું છે. કારીગરોની પેઢીઓએ રેશમ વણાટ, લાકડું અને પથ્થરની કોતરણી, ધાતુકામ, માટીકામ અને ઝવેરાત બનાવવાની કળામાં નિપુણતા મેળવી છે. તેમની રચનાઓ અતુલ્ય કુશળતા અને સાંસ્કૃતિક વારસોને પ્રતિબિંબિત કરે છે. બનારસી સાડીઓ, સોફ્ટ સ્ટોન જાલી વર્ક, બનારસ ગુલાબી મીનાકારી અને વૂડન લેકક્વેર એન્ડ ટોય્ઝ વગેરે જેવી આમાંની ઘણી  કળાઓને ભૌગોલિક સંકેત (જીઆઈ- ટેગ્સ)મળ્યા છે, જે તેમની પ્રામાણિકતા અને ઉત્કૃષ્ટતા દર્શાવે છે.

આ પરંપરાગત કળાઓને ટેકો આપવા અને પ્રોત્સાહન આપવા માટે સરકારે  2014-15ના કેન્દ્રીય બજેટમાં ટ્રેડ ફેસિલિટેશન સેન્ટર એન્ડ ક્રાફ્ટ્સ મ્યુઝિયમની સ્થાપના કરવાની જાહેરાત કરી હતી. આ પહેલનો હેતુ વણકરો, કારીગરો અને ઉદ્યોગસાહસિકોને તેમના ઉત્પાદનોનું માર્કેટિંગ  કરવામાં મદદ કરવાનો હતો. આ સંકુલ7.93 એકરમાં બાંધવામાં આવ્યું હતું, જેની કુલ કિંમત 300 કરોડ રૂપિયા હતી, જે સ્થાનિક હસ્તકલાના પ્રદર્શન, તાલીમ અને વેચાણ માટે જગ્યા પૂરી પાડતું હતું. આ કેન્દ્રનું ઉદઘાટન 22 સપ્ટેમ્બર, 2017નાં રોજ થયું હતું અને અત્યારે વારાણસીનાં કલાત્મક વારસાને જાળવવામાં મહત્ત્વપૂર્ણ પગલું છે.

કાશીનું શિક્ષણ અને આરોગ્ય અભિયાન

કાશીમાં સંશોધન, હેલ્થકેર, ઊર્જા અને શિક્ષણમાં મોટાં રોકાણો મારફતે ઝડપી વૃદ્ધિ જોવા મળી રહી છે. વારાણસીના  બીએચયુમાં ઇન્ટર-યુનિવર્સિટી ટીચર એજ્યુકેશન સેન્ટર (આઇયુટેક)નું ઉદઘાટન 23 ડિસેમ્બર, 2021ના રોજ કરવામાં આવ્યું હતું. ₹107.36 કરોડના ખર્ચે તૈયાર કરવામાં આવેલા આ કાર્યક્રમમાં 1000 વિદ્યાર્થીઓ માટે બે વર્ષનો એમએડ પ્રોગ્રામ આપવામાં આવશે. પ્રધાનમંત્રીએ ફેબ્રુઆરી, 2019માં  બીએચયુમાં પરમ શિવાય સુપર કમ્પ્યુટિંગ સેન્ટરનું ઉદઘાટન કર્યું હતું, જેમાં 3.3 પેટાફ્લોપ્સ અને રૂ. 32.5 કરોડનાં ખર્ચનો સમાવેશ થાય છે. કૃષિમાં, 11 એપ્રિલ, 2025માં બનાસ ડેરી દૂધ સપ્લાયર્સને ₹105 કરોડનું બોનસ ટ્રાન્સફર કરવામાં આવ્યું હતું. પાવર સેક્ટરમાં નવા સબસ્ટેશન અને ટ્રાન્સમિશન અપગ્રેડ માટે ₹1,820 કરોડ ફાળવવામાં આવ્યા છે. સિગરામાં સ્પોર્ટ્સ સ્ટેડિયમનું પુનર્વિકાસ એ ₹180.03 કરોડનું કુલ બજેટ ધરાવતો મહત્ત્વાકાંક્ષી પ્રોજેક્ટ છે (પ્રથમ તબક્કો : ₹90.01 કરોડ, બીજો તબક્કો : 90.02 કરોડ). તેને સ્પોર્ટ્સ માટે વર્લ્ડ ક્લાસ હબ તરીકે ડિઝાઇન કરવામાં આવ્યું હતું. તેનું ઉદ્ઘાટન 20 ઓક્ટોબર, 2024ના રોજ પીએમ નરેન્દ્ર મોદીએ કર્યું હતું.

નિષ્કર્ષ

કાશી આજે વારસો અને આધુનિકતા કેવી રીતે એક સાથે ખીલી શકે છે તેના એક તેજસ્વી ઉદાહરણ તરીકે ઉભું છે. ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર, પર્યટન, આરોગ્ય, શિક્ષણ અને સંસ્કૃતિમાં પરિવર્તનકારી પ્રોજેક્ટ્સ સાથે, આ શહેર માત્ર તેના આધ્યાત્મિક હાર્દને જ જાળવી રહ્યું નથી, પરંતુ એક જીવંત, ભવિષ્ય માટે તૈયાર ઓળખ પણ બનાવી રહ્યું છે. ઘાટથી લઈને વિકાસના દ્વાર સુધી કાશી ખરા અર્થમાં પ્રગતિનો ઘંટારવ કરી રહી છે.

સંદર્ભો

• https://pib.gov.in/PressReleseDetailm.aspx?PRID=2120875&reg=3&lang=1
• https://pib.gov.in/PressReleseDetailm.aspx?PRID=2120880&reg=3&lang=1
• https://kashi.gov.in/project-listing
• https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2066539
• https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1503804
• https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1538563
• https://pib.gov.in/Pressreleaseshare.aspx?PRID=1780658#:~:text=To%20kickstart%20the%20work%20for,all%20stages%20of%20the%20project.
• https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1603184
• https://pib.gov.in/Pressreleaseshare.aspx?PRID=1780658
• https://pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=1839883
• https://pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=1839168
• https://pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=1902290
• https://pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=1987707
• https://archive.pib.gov.in/archive2/erelease.aspx
• https://archive.pib.gov.in/archive2/erelease.aspx
• https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1910320
• https://kashi.gov.in/project-details/modernisation-development-of-dr-sampoornanand-sports-stadium-at-sigra
• https://tourism.gov.in/sites/default/files/2025-02/Ministry%20of%20Tourism%20Annual%20Report_2024-25_ENGLISH_0.pdf

પીડીએફ જોવા માટે અહીં ક્લિક કરો.

AP/IJ/GP/JD

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com