ભારત સરકારે ઐતિહાસિક પ્રેસ એન્ડ રજિસ્ટ્રેશન ઑફ પીરિયોડિકલ્સ એક્ટ (પીઆરપી એક્ટ), 2023 અને તેના નિયમોને તેના ગેઝેટમાં સૂચિત કર્યા છે અને તેના પરિણામે આ કાયદો 1 માર્ચ, 2024થી અમલમાં આવ્યો છે.

હવેથી, સામયિકોની નોંધણી પ્રેસ એન્ડ રજીસ્ટ્રેશન ઓફ પીરીઓડિકલ એક્ટ (PRP એક્ટ), 2023 અને પ્રેસ એન્ડ રજીસ્ટ્રેશન ઓફ પીરીઓડિકલ નિયમોની જોગવાઈઓ દ્વારા સંચાલિત થશે. નોટિફિકેશન મુજબ, પ્રેસ રજિસ્ટ્રાર જનરલ ઑફ ઈન્ડિયા - PRGI (ભારત માટે અગાઉના અખબારોના રજિસ્ટ્રાર - RNI) ની ઑફિસ નવા કાયદાના હેતુઓ પૂર્ણ કરશે.

ડિજિટલ ઇન્ડિયાની લાક્ષણિકતાને અનુરૂપ, નવા કાયદામાં દેશમાં વર્તમાનપત્રો અને અન્ય સામયિકોની નોંધણીની સુવિધા માટે એક ઓનલાઇન સિસ્ટમની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે. નવી સિસ્ટમ વર્તમાન મેન્યુઅલ, જટિલ પ્રક્રિયાઓનું સ્થાન લે છે, જેમાં વિવિધ તબક્કે બહુવિધ પગલાઓ અને મંજૂરીઓનો સમાવેશ થાય છે જે પ્રકાશકોને બિનજરૂરી મુશ્કેલીઓ ઉભી કરી રહી હતી.

અગાઉ, માહિતી અને પ્રસારણ મંત્રી શ્રી અનુરાગ સિંહ ઠાકુરે નવા કાયદા દ્વારા ફરજિયાત વિવિધ અરજીઓ મેળવવા માટે પ્રેસ સેવા પોર્ટલ (presssewa.prgi.gov.in), પ્રેસ રજિસ્ટ્રાર જનરલનું ઓનલાઈન પોર્ટલ લોન્ચ કર્યું હતું. સામયિકના પ્રિન્ટર દ્વારા સૂચના, વિદેશી સામયિકની પ્રતિકૃતિ આવૃત્તિની નોંધણી માટેની અરજી, સામયિકની નોંધણીનું પ્રમાણપત્ર મેળવવા માટે પ્રકાશક દ્વારા અરજી, નોંધણીના પ્રમાણપત્રમાં સુધારો કરવા માટેની અરજી, ટ્રાન્સફર માટેની અરજી સહિતની તમામ અરજીઓ સામયિકોની માલિકી, સામયિકના પ્રકાશક દ્વારા વાર્ષિક નિવેદન રજૂ કરવું અને સામયિકના પરિભ્રમણની ચકાસણી માટે ડેસ્ક ઓડિટ માટેની પ્રક્રિયા પ્રેસ સેવા પોર્ટલ દ્વારા ઓનલાઈન હશે.

પ્રેસ સેવા પોર્ટલ પેપરલેસ પ્રોસેસિંગને સુનિશ્ચિત કરે છે અને ઇ-સાઇન સુવિધા, ડિજિટલ પેમેન્ટ ગેટવે, ત્વરિત ડાઉનલોડ માટે QR કોડ આધારિત ડિજિટલ પ્રમાણપત્રો, પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ દ્વારા માહિતી પ્રદાન કરવા માટે ઑનલાઇન સિસ્ટમ, ટાઇટલ ઉપલબ્ધતા માટે સંભાવનાની ટકાવારી, નોંધણી માટે ઑનલાઇન ઍક્સેસ સાથે સેવાઓ પ્રદાન કરે છે. બધા પ્રકાશકો માટેનો ડેટા, વાર્ષિક સ્ટેટમેન્ટ ફાઇલિંગ, અન્યો વચ્ચે. તે ચેટબોટ-આધારિત અરસપરસ ફરિયાદ નિરાકરણ મિકેનિઝમ મૂકવાનો પણ ઇરાદો ધરાવે છે. પ્રેસ સેવા પોર્ટલ એક નવી વેબસાઇટ (prgi.gov.in) સાથે તમામ સંબંધિત માહિતી અને વપરાશકર્તા મૈત્રીપૂર્ણ ઇન્ટરફેસ સાથે છે.

નવો પીઆરપી એક્ટ જૂના પીઆરબી એક્ટ દ્વારા જરૂરી નોંધણીના કાર્યક્ષેત્રમાંથી પુસ્તકો અને જર્નલોને દૂર કરે છે; નવા અધિનિયમમાં સામયિકને આ રીતે વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવ્યું છે કે "અખબાર સહિત કોઈ પણ પ્રકાશન કે જે જાહેર સમાચાર ો અથવા જાહેર સમાચાર પરની ટિપ્પણીઓ ધરાવતા નિયમિત અંતરાલે પ્રકાશિત અને છાપવામાં આવે છે પરંતુ તેમાં કોઈ પુસ્તક અથવા વૈજ્ઞાનિક, તકનીકી અને શૈક્ષણિક પ્રકૃતિના જર્નલનો સમાવેશ થતો નથી." તેથી, "પુસ્તક, અથવા જર્નલ, જેમાં વૈજ્ઞાનિક, તકનીકી અને શૈક્ષણિક પ્રકૃતિના પુસ્તક અથવા જર્નલનો સમાવેશ થાય છે" પીઆરજીઆઈ સાથે નોંધણીની જરૂર નથી.

નવા કાયદા મુજબ, સમયાંતરે નોંધણી માટેની તમામ અરજીઓ પ્રેસ સેવા પોર્ટલ દ્વારા જ ઓનલાઇન મોડમાં કરવામાં આવશે. તદનુસાર, સામયિકો બહાર પાડવા માંગતા પ્રકાશકોએ તેનું શીર્ષક પ્રકાશિત કરતા પહેલા તેની નોંધણી કરાવવી જરૂરી છે. રજિસ્ટ્રેશન પ્રક્રિયા ઓનલાઇન અને સોફ્ટવેર દ્વારા માર્ગદર્શન આપવામાં આવશે, તેથી એપ્લિકેશનમાં વિસંગતતાની સંભાવનામાં ધરખમ ઘટાડો થશે, જેના પરિણામે અરજીઓની ઝડપી પ્રક્રિયા થશે. એપ્લિકેશનની સ્થિતિ તમામ તબક્કે અપડેટ કરવામાં આવશે અને તે અરજદારને એસએમએસ અને ઇમેઇલ દ્વારા જાણ કરવામાં આવશે, પારદર્શિતાની ખાતરી કરે છે અને ગેરસમજને કારણે વિલંબને દૂર કરે છે.

નવા પ્રેસ સેવા પોર્ટલ મારફતે સામયિકોની નોંધણીમાં સામેલ પગલાં નીચે મુજબ છે:

• સામયિકના માલિક દ્વારા સાઇન અપ અને પ્રોફાઇલ બનાવટ: નોંધણીની પ્રક્રિયા શરૂ કરવા માટે, સૂચિત સામયિકના માલિકે સાઇન અપ કરવું પડશે અને પ્રાથમિકતાના ક્રમમાં 5 સૂચિત શીર્ષકો સાથે જરૂરિયાત મુજબ સંબંધિત દસ્તાવેજો / વિગતો રજૂ કરીને પ્રેસ સેવા પોર્ટલ પર પ્રોફાઇલ બનાવવી પડશે. આ શીર્ષક વિકલ્પો ભારતમાં ક્યાંય પણ સમાન ભાષામાં અથવા તે જ રાજ્યમાં અન્ય કોઈ પણ ભાષામાં સામયિકના અન્ય કોઈ પણ માલિક દ્વારા પહેલેથી જ રાખવામાં આવેલા શીર્ષક જેવા અથવા સમાન ન હોવા જોઈએ, અને આ શીર્ષક વિકલ્પો આ હેતુ માટે પ્રેસ રજિસ્ટ્રાર જનરલ દ્વારા કરવામાં આવેલી માર્ગદર્શિકાઓને અનુરૂપ રહેશે નહીં.
• જિલ્લામાં પ્રેસ રજિસ્ટ્રાર જનરલ અને નિર્દિષ્ટ સત્તાધિકારીને એક સાથે રજૂઆત: પ્રેસ સેવા પોર્ટલ મારફતે રજૂ કરવામાં આવેલી અરજીઓ જિલ્લામાં પ્રેસ રજિસ્ટ્રાર જનરલ અને નિર્દિષ્ટ સત્તાધિકારીને એક સાથે સુલભ/ઉપલબ્ધ રહેશે. આથી અન્ય કોઈ કચેરી/પોર્ટલ પર અલગથી અરજી કરવાની જરૂર નથી.
• માલિક દ્વારા પ્રકાશક/ને આમંત્રણ: પ્રોફાઇલ બનાવ્યા પછી માલિકે પોર્ટલ મારફતે તેમના સામયિક/ઓ સાથે સંકળાયેલા તેમના નિયુક્ત પ્રકાશક/સભ્યોને આમંત્રણ આપવાનું રહેશે.
• પ્રિન્ટર (પ્રિન્ટિંગ પ્રેસના માલિક/કીપર) દ્વારા સાઈન અપ અને ઓનલાઇન ઈન્ટિમેશન: પ્રિન્ટર (પ્રિન્ટિંગ પ્રેસના માલિક/કીપર)એ પોર્ટલમાં જરૂરિયાત મુજબ સંબંધિત વિગતો રજૂ કરીને પ્રેસ સેવા પોર્ટલ પર ઓનલાઇન એકાઉન્ટ બનાવવાનું રહેશે.
• પ્રકાશક દ્વારા સાઇન અપ અને પ્રોફાઇલ બનાવવી: આ રીતે આમંત્રિત/નિયુક્ત પ્રકાશકોએ સંબંધિત દસ્તાવેજો/વિગતો રજૂ કરીને પોર્ટલ પર તેમની પ્રોફાઇલ તૈયાર કરવાની રહેશે.

• પ્રકાશક દ્દારા પ્રિન્ટરની પસંદગી/નામાંકન: રજિસ્ટ્રેશન પ્રક્રિયાના ભાગરૂપે, પ્રકાશકોએ ડેટાબેઝમાં પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ એકાઉન્ટ પહેલેથી જ ઉપલબ્ધ હોય તેવા કિસ્સાઓમાં પ્રેસ સેવા ડેટાબેઝમાંથી તેમના સંબંધિત પ્રિન્ટિંગ પ્રેસને નોમિનેટ/પસંદ કરવાનું રહેશે. અન્યથા, તેઓ પ્રિન્ટરને પોર્ટલમાં ઓનલાઇન પ્રોફાઇલ બનાવવા માટે વિનંતી કરી શકે છે, અને ત્યારબાદ સૂચિત સામયિક માટે તેમને પ્રિન્ટર તરીકે પસંદ કરી શકે છે.

• પ્રકાશક દ્વારા સામયિક નોંધણીની અરજી રજૂ કરવાની રહેશે: તેમની પ્રોફાઇલ બનાવ્યા પછી, પ્રકાશક તમામ સંબંધિત વિગતો / દસ્તાવેજો ભરીને / રજૂ કરીને, અરજી પર ઇ-સહી કરીને અને ભારતકોશ દ્વારા નિયત ફીની ચુકવણી કરીને નોંધણી માટે અરજી સબમિટ કરી શકે છે.

• કાર્યક્રમ સુપરત કર્યા પછીની સુધારાની વિન્ડો: અરજીઓ સબમિટ કર્યા પછી, પ્રકાશકો પાસે એપ્લિકેશનમાં નજીવા ફેરફારો કરવા માટે 5 દિવસ (120-કલાકની સમય-વિંડો) હોય છે. આ સમયગાળા પછી એપ્લિકેશનમાં કોઈ ફેરફાર શક્ય નથી.

• અનન્ય એપ્લિકેશન સંદર્ભ નંબર સાથેની સ્વીકૃતિ: એપ્લિકેશનને સફળતાપૂર્વક અપલોડ કર્યા પછી, પ્રેસ સેવા પોર્ટલ એક વિશિષ્ટ દસ-અંકના આલ્ફાન્યૂમેરિક એપ્લિકેશન રેફરન્સ નંબર (એઆરએન) સાથે એક સ્વીકૃતિ ઉત્પન્ન કરશે, અને પ્રકાશક અને પ્રેસ રજિસ્ટ્રાર જનરલ ભવિષ્યના તમામ પત્રવ્યવહાર અને સંદર્ભો માટે અરજદાર સંદર્ભ નંબરનો ઉપયોગ કરશે.

• એપ્લિકેશન અને સમયસર પ્રતિસાદમાં ખામીઓઃ પ્રારંભિક ચકાસણી બાદ, પ્રેસ રજિસ્ટ્રાર જનરલ ઓફ ઇન્ડિયા (પીઆરજીઆઈ) ની કચેરી, જો જરૂરી હોય તો, ખામીયુક્ત સંદેશાવ્યવહાર જારી કરશે. પ્રકાશકોએ તેમના પ્રતિભાવો 30 દિવસની સમયમર્યાદામાં રજૂ કરવાના હોય છે. આ નિર્દિષ્ટ સમયગાળાનું પાલન કરવામાં નિષ્ફળતાના પરિણામે એપ્લિકેશન નામંજૂર થશે.

• ભરતકોશ મારફતે રજિસ્ટ્રેશન ફીની ઓનલાઇન ચુકવણી: તમામ પ્રકાશકોએ પ્રેસ સેવા પોર્ટલમાં સંકલિત ભારતકોશ ડિજિટલ પેમેન્ટ સિસ્ટમ મારફતે રૂ.1000 (રૂ. એક હજાર ફક્ત) રજિસ્ટ્રેશન ફી મોકલવી ફરજિયાત છે.

• નોંધણી વિગતોનું પુનરાવર્તન: પ્રેસ સેવા પોર્ટલ નોંધણીની વિગતોમાં સુધારો કરવા માટે ઓનલાઇન સુવિધા પણ પ્રદાન કરે છે. સામયિકોની વિગતોમાં ફેરફારની સરખામણીમાં નોંધણીમાં સુધારો કરવા માટેની તમામ અરજીઓ પોર્ટલ મારફતે કરવાની રહેશે. આ વિકલ્પો માલિક/ પ્રકાશક પ્રોફાઇલમાં ઉપલબ્ધ હશે.

પ્રેસ એન્ડ રજિસ્ટ્રેશન ઓફ પિરિયડિકલ્સ એક્ટ, 2023 એ પરંપરાગત અભિગમથી નોંધણી પ્રક્રિયાઓ તરફ એક આદર્શ પરિવર્તન લાવવાની પહેલ છે અને તે પ્રકાશકો માટે વધુ અનુકૂળ વાતાવરણ ઊભું કરશે, જેથી વેપાર-વાણિજ્ય કરવામાં સરળતા સુનિશ્ચિત થઈ શકે. નવા કાયદાનો કાયદો હાલના કાયદાઓમાંથી અપ્રચલિત અને પુરાતન જોગવાઈઓને દૂર કરવાના સરકારના પ્રયત્નોની પણ સાક્ષી પૂરે છે.

વિગતવાર માહિતી માટે પ્રકાશકો અને અન્ય હિતધારકોને પ્રેસ એન્ડ પિરિયડિકલ્સ એક્ટ તેમજ પીઆરપી નિયમોની જોગવાઈઓ કાળજીપૂર્વક ચકાસવાની સલાહ આપવામાં આવે છે.

આગળ વાંચો: https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1989267

https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2008020

પ્રેસ અને રજિસ્ટ્રેશન ઓફ પીરિયોડિકલ્સ એક્ટ, 2023:

https://mib.gov.in/sites/default/files/Press%20and%20Registration%20of%20Periodicals%20Act%202023.pdf

AP/GP/JD