ભારતના પ્રધાનમંત્રી મહામહિમ શ્રી નરેન્દ્ર મોદી અને શ્રીલંકાના રાષ્ટ્રપતિ મહામહિમ અનુરા કુમારા દિસાનાયકે ભારત પ્રજાસત્તાકની સત્તાવાર મુલાકાત દરમિયાન 16 ડિસેમ્બર, 2024ના રોજ નવી દિલ્હીમાં યોજાયેલી તેમની બેઠકમાં વિસ્તૃત અને ફળદાયી ચર્ચા-વિચારણા કરી હતી.

2. ભારત અને શ્રીલંકા વચ્ચેની દ્વિપક્ષીય ભાગીદારીમાં ઊંડાં મૂળિયાં ધરાવતાં સંસ્કૃતિક અને સાંસ્કૃતિક સંબંધો, ભૌગોલિક નિકટતા અને લોકો વચ્ચેનાં સંબંધોને ટેકો મળ્યો હોવાનો બંને નેતાઓએ પુનરોચ્ચાર કર્યો હતો.

3. રાષ્ટ્રપતિ દિસાનાયકે વર્ષ 2022માં અભૂતપૂર્વ આર્થિક કટોકટી દરમિયાન અને તે પછી શ્રીલંકાની જનતાને ભારતે જે અતૂટ ટેકો આપ્યો છે, તેની પ્રશંસા કરી હતી. સમૃદ્ધ ભવિષ્ય, વધારે તકો અને સ્થાયી આર્થિક વૃદ્ધિ માટે શ્રીલંકાના લોકોની આકાંક્ષાઓ પૂર્ણ કરવા માટે પોતાની પ્રતિબદ્ધતાને યાદ કરીને તેમણે આ ઉદ્દેશો પાર પાડવા માટે ભારતના સતત સમર્થન માટે આતુરતા વ્યક્ત કરી હતી. પ્રધાનમંત્રી મોદીએ ભારતની 'પડોશી પ્રથમ'ની નીતિ અને 'સાગર'નાં વિઝનમાં શ્રીલંકાનાં વિશેષ સ્થાનને ધ્યાનમાં રાખીને આ સંબંધમાં ભારતની સંપૂર્ણ કટિબદ્ધતાની ખાતરી રાષ્ટ્રપતિ દિસાનાયકને આપી હતી.

4. બંને નેતાઓએ સ્વીકાર્યું હતું કે, છેલ્લાં થોડાં વર્ષોમાં દ્વિપક્ષીય સંબંધો વધારે ગાઢ બન્યાં છે અને શ્રીલંકાનાં સામાજિક-આર્થિક વિકાસમાં મહત્ત્વપૂર્ણ પ્રદાન કર્યું છે. વધારે સહકારની સંભવિતતા પર ભાર મૂકીને બંને નેતાઓએ ભારત અને શ્રીલંકા વચ્ચેનાં સંબંધોને આગળ વધારવાની કટિબદ્ધતાની પુષ્ટિ કરી હતી, જે બંને દેશોનાં લોકોની સુખાકારી માટે પારસ્પરિક લાભદાયક વિસ્તૃત ભાગીદારી હશે.

રાજકીય આદાન-પ્રદાન

5. છેલ્લાં એક દાયકામાં વધેલી રાજકીય આદાનપ્રદાન અને દ્વિપક્ષીય સંબંધોને ગાઢ બનાવવામાં તેમનાં પ્રદાનને સ્વીકારીને બંને નેતાઓ નેતૃત્વ અને મંત્રીસ્તરીય સ્તરે રાજકીય જોડાણોને વધારે ગાઢ બનાવવા સહમત થયા હતાં.

6. બંને નેતાઓએ લોકતાંત્રિક મૂલ્યોને પ્રોત્સાહન આપવા અને તેમની સંસ્થાગત શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિઓ પર કુશળતાનું આદાન-પ્રદાન કરવા માટે નિયમિત સંસદીય સ્તરનાં આદાન-પ્રદાનનાં મહત્ત્વ પર પણ ભાર મૂક્યો હતો.

વિકાસ સહકાર

7. બંને નેતાઓએ શ્રીલંકાને ભારતની વિકાસલક્ષી સહાયની સકારાત્મક અને અસરકારક ભૂમિકાનો સ્વીકાર કર્યો હતો, જેણે તેની સામાજિક-આર્થિક વૃદ્ધિમાં નોંધપાત્ર પ્રદાન કર્યું છે. રાષ્ટ્રપતિ દિસાનાયકે દેવાના પુનર્ગઠન ચાલુ હોવા છતાં પ્રોજેક્ટ્સના અમલીકરણ માટે ભારતના સતત સમર્થનની પ્રશંસા કરી હતી. તેમણે અગાઉ લાઇન ઑફ ક્રેડિટ મારફતે હાથ ધરવામાં આવેલા પ્રોજેક્ટ્સ માટે ગ્રાન્ટ સહાય આપવાનાં ભારતનાં નિર્ણયને પણ સ્વીકાર્યો હતો, જેથી શ્રીલંકાનાં દેવાનો બોજ ઘટશે.

8. લોકોપયોગી વિકાસલક્ષી ભાગીદારીને વધારે ગાઢ બનાવવા ખભેખભો મિલાવીને કામ કરવાની પોતાની કટિબદ્ધતાની પુનઃપુષ્ટિ કરતાં બંને નેતાઓએ આ બાબતે સંમતિ વ્યક્ત કરી હતી કે,

 ભારતીય હાઉસિંગ પ્રોજેક્ટનાં ત્રીજા અને ચોથા તબક્કા, 3 (ત્રણ) આઇલેન્ડ હાઇબ્રિડ રિન્યુએબલ એનર્જી પ્રોજેક્ટ અને સમગ્ર શ્રીલંકામાં હાઈ ઇમ્પેક્ટ કમ્યુનિટી ડેવલપમેન્ટ પ્રોજેક્ટ્સ જેવી હાલ ચાલી રહેલી યોજનાઓને સમયસર પૂર્ણ કરવા સંયુક્તપણે કામ કરવું;

ii. ભારતીય મૂળના તમિલ સમુદાય, પૂર્વીય પ્રાંત અને શ્રીલંકામાં ધાર્મિક સ્થળોના સૌર વિદ્યુતીકરણ માટે પ્રોજેક્ટ્સના સમયસર અમલીકરણ માટે સંપૂર્ણ સાથ સહકારની વાત કરીએ છીએ.

iii. શ્રીલંકા સરકારની જરૂરિયાતો અને પ્રાથમિકતાઓને અનુરૂપ, વિકાસલક્ષી ભાગીદારી માટે સહકારના નવા પ્રોજેક્ટ્સ અને ક્ષેત્રોની ઓળખ કરવી.

તાલીમ અને ક્ષમતા નિર્માણ

9. શ્રીલંકાને ક્ષમતા નિર્માણ માટે સહાય પૂરી પાડવામાં ભારતની ભૂમિકા પર ભાર મૂકીને અને શ્રીલંકામાં વિવિધ ક્ષેત્રોમાં વિશિષ્ટ તાલીમ અને ક્ષમતા નિર્માણની જરૂરિયાત પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને બંને નેતાઓએ જણાવ્યું
હતું કે, ભારતમાં નેશનલ સેન્ટર ફોર ગુડ ગવર્નન્સ મારફતે પાંચ વર્ષના ગાળામાં મંત્રાલયો અને વિભાગોમાં શ્રીલંકાના 1500 સનદી અધિકારીઓની કેન્દ્રિત તાલીમનું આયોજન કરવા અંગે સંમતિ વ્યક્ત કરવામાં આવી હતી.

ii. શ્રીલંકાની જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં રાખીને અન્ય ક્ષેત્રોની સાથે નાગરિક, સંરક્ષણ અને કાનૂની ક્ષેત્રોમાં શ્રીલંકાના અધિકારીઓ માટે વધુ તાલીમ કાર્યક્રમો ચકાસવા માટે પ્રતિબદ્ધ છીએ.

ડેટ રિસ્ટ્રક્ચરિંગ

10. રાષ્ટ્રપતિ દિસાનાયકે કટોકટી માટે ધિરાણ અને 4 અબજ ડોલરનાં ફોરેક્સ સપોર્ટ સહિત અપ્રતિમ અને બહુઆયામી સહાય મારફતે શ્રીલંકાનાં અર્થતંત્રને સ્થિર કરવામાં ભારતનાં સાથ સહકાર બદલ પ્રધાનમંત્રી મોદીનો આભાર માન્યો હતો. તેમણે શ્રીલંકાની ઋણ પુનર્ગઠન પ્રક્રિયામાં ભારતની મહત્ત્વપૂર્ણ સહાયનો સ્વીકાર કર્યો હતો, જેમાં સત્તાવાર ક્રેડિટર્સ કમિટી (ઓસીસી)ના સહ-અધ્યક્ષ તરીકેનો પણ સમાવેશ થાય છે, કારણ કે તેઓ સમયસર ઋણ પુનર્ગઠનની ચર્ચાને અંતિમ ઓપ આપવામાં મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી રહ્યા છે. વધુમાં તેમણે ભારત સરકારનો આભાર માન્યો હતો કે, તેમણે હાલની લાઇન ઑફ ક્રેડિટ હેઠળ પૂર્ણ થયેલા પ્રોજેક્ટ્સ માટે શ્રીલંકાથી બાકી નીકળતી ચુકવણીની પતાવટ માટે 20.66 મિલિયન ડોલરની નાણાકીય સહાય આપી છે, જેથી કટોકટીના સમયે દેવાના બોજમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો છે. શ્રીલંકા સાથે ગાઢ અને વિશેષ સંબંધો પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રી મોદીએ જરૂરિયાતનાં સમયે તથા આર્થિક સુધારા અને સ્થિરતા માટે તથા તેનાં લોકો માટે સમૃદ્ધિ માટે ભારતનાં સતત સાથ સહકારની પુનઃપુષ્ટિ કરી હતી. નેતાઓએ અધિકારીઓને ડેટ રિસ્ટ્રક્ચરિંગ પર દ્વિપક્ષીય એમઓયુ પર ચર્ચાને અંતિમ સ્વરૂપ આપવા સૂચના આપી હતી.

11. બંને નેતાઓ સંમત થયા હતાં કે, ઋણ-સંચાલિત મોડલમાંથી વિવિધ ક્ષેત્રોમાં રોકાણ આધારિત ભાગીદારી તરફ વ્યૂહાત્મક પરિવર્તન શ્રીલંકામાં આર્થિક પુનઃપ્રાપ્તિ, વિકાસ અને સમૃદ્ધિ માટે વધારે સ્થાયી માર્ગ સુનિશ્ચિત કરશે.

કનેક્ટિવિટીનું નિર્માણ

12. બંને નેતાઓએ વધારે જોડાણનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો તથા બંને અર્થતંત્રો વચ્ચે પૂરકતાઓની હાજરીને સ્વીકારી હતી, જેનો ઉપયોગ બંને દેશોનાં આર્થિક વિકાસ અને વૃદ્ધિ માટે થઈ શકે છે. આ સંદર્ભે:

i. નાગાપટ્ટિનમ અને કંકેસાન્થુરાઇ વચ્ચે પેસેન્જર ફેરી સર્વિસ ફરી શરૂ થવા પર સંતોષ વ્યક્ત કરતી વખતે, તેઓ સંમત થયા હતા કે અધિકારીઓએ રામેશ્વરમ અને તલાઇમન્નાર વચ્ચે પેસેન્જર ફેરી સર્વિસ વહેલી તકે શરૂ કરવા માટે કામ કરવું જોઈએ.

ii. શ્રીલંકામાં કાંકેસાન્થુરાઇ બંદરનાં પુનર્વસન પર સંયુક્તપણે કામ કરવાની સંભવિતતા ચકાસવી, જેનું અમલીકરણ ભારત સરકારની અનુદાન સહાયથી થશે.

ઊર્જા વિકાસ

13. ઊર્જા સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવા અને લોકોની મૂળભૂત જરૂરિયાતો પૂર્ણ કરવા માટે વિશ્વસનીય, વાજબી અને સમયસર ઊર્જા સંસાધનોની જરૂરિયાત પર ભાર મૂકીને બંને નેતાઓએ ઊર્જા ક્ષેત્રમાં સહકારને મજબૂત કરવાનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો તથા ભારત અને શ્રીલંકા વચ્ચે હાલ ચાલી રહેલા ઊર્જા સહકારનાં પ્રોજેક્ટ્સનાં સમયસર અમલીકરણ માટે સુવિધાનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો. આ અંગે આગેવાનો સંમત થયા હતા:

i. સમપુરમાં સૌર ઊર્જા પ્રોજેક્ટના અમલીકરણ તરફ પગલાં ભરવા અને શ્રીલંકાની જરૂરિયાતો અનુસાર તેની ક્ષમતામાં વધુ વધારો કરો.

ii. ચર્ચાના વિવિધ તબક્કાઓમાં ચાલી રહેલી કેટલીક દરખાસ્તો પર સતત વિચારણા ચાલુ રાખવી, જેમાં નીચેની બાબતો સામેલ છેઃ

 (અ) શ્રીલંકાને ભારતમાંથી એલએનજીનો પુરવઠો.

(બ) ભારત અને શ્રીલંકા વચ્ચે ઉચ્ચ ક્ષમતા ધરાવતા પાવર ગ્રિડ આંતરજોડાણની સ્થાપના.

(ગ) વાજબી અને ભરોસાપાત્ર ઊર્જાના પુરવઠા માટે ભારતથી શ્રીલંકા સુધી મલ્ટિ-પ્રોડક્ટ પાઇપલાઇનનો અમલ કરવા ભારત, શ્રીલંકા અને યુએઇ વચ્ચે સહકાર.

(ડી) પાલ્ક સ્ટ્રેટ્સમાં ઓફશોર વિન્ડ પાવર સંભવિતતાનો સંયુક્ત વિકાસ, જ્યારે પ્રાણીસૃષ્ટિ અને વનસ્પતિ સહિતના પર્યાવરણીય સંરક્ષણને પ્રાથમિકતા આપવી.

14. ત્રિંકોમાલી ટેન્ક ફાર્મ્સના વિકાસમાં ચાલી રહેલા સહકારને સ્વીકારીને બંને નેતાઓએ પ્રાદેશિક ઊર્જા અને ઔદ્યોગિક કેન્દ્ર તરીકે ત્રિંકોમાલીના વિકાસને ટેકો આપવાનો નિર્ણય લીધો હતો.

લોક-કેન્દ્રિત ડિજિટાઇઝેશન

15. જન-કેન્દ્રિત ડિજિટાઇઝેશનમાં ભારતના સફળ અનુભવને બિરદાવતા, જેણે શાસનને સુધારવામાં, સેવા પ્રદાન કરવામાં પરિવર્તન લાવવામાં, પારદર્શકતા લાવવામાં અને સમાજ કલ્યાણમાં પ્રદાન કરવામાં મદદ કરી છે, રાષ્ટ્રપતિ દિસાનાયકે ભારતની સહાયથી શ્રીલંકામાં આ પ્રકારની વ્યવસ્થા સ્થાપિત કરવાની શક્યતાઓ શોધવામાં તેમની સરકારની રુચિ વ્યક્ત કરી હતી. વડા પ્રધાન મોદીએ આ સંદર્ભે શ્રીલંકાના પ્રયત્નોને સંપૂર્ણ ટેકો આપવા માટે ભારતની તૈયારી દર્શાવી હતી. આ સંદર્ભમાં, બંને નેતાઓ આ બાબતે સંમત થયા હતા:

i. શ્રીલંકા યુનિક ડિજિટલ આઇડેન્ટિટી (એસએલયુડીઆઇ) પ્રોજેક્ટના અમલીકરણને ઝડપી બનાવવા, જેથી લોકોને સરકારી સેવાઓની ડિલિવરીમાં સુધારો કરવાના તેના પ્રયત્નોમાં દેશને મદદ મળી શકે;

ii. ભારતની સહાયથી શ્રીલંકામાં ડિજિટલ પબ્લિક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર (ડીપીઆઈ)ને સંપૂર્ણપણે બહાર પાડવાનાં માર્ગો પર જોડાણ કરવું.

iii. ભારતમાં અગાઉથી જ સ્થાપિત અનુભવ અને વ્યવસ્થાઓ પર આધારિત શ્રીલંકામાં ડીપીઆઇ સ્ટેકનાં અમલીકરણની શોધ કરવા માટે એક સંયુક્ત કાર્યકારી જૂથની રચના કરવી, જેમાં શ્રીલંકામાં ડિજિલોકરનાં અમલીકરણ પર ચાલી રહેલી ટેકનિકલ ચર્ચાઓને આગળ વધારવાનો પણ સમાવેશ થાય છે.

iv. બંને દેશોનાં લાભ માટે યુપીઆઈ ડિજિટલ પેમેન્ટનો ઉપયોગ વધારીને અને બંને દેશોની પેમેન્ટ સિસ્ટમ સાથે સંબંધિત નિયમનકારી માર્ગદર્શિકાઓને ધ્યાનમાં રાખીને ડિજિટલ નાણાકીય વ્યવહારોને પ્રોત્સાહન આપવું.

v. શ્રીલંકામાં સમકક્ષ વ્યવસ્થા સ્થાપિત કરવાનાં લાભ શોધવાનાં ઉદ્દેશ સાથે ભારતનાં આધાર પ્લેટફોર્મ જીઇએમ પોર્ટલ, પ્રધાનમંત્રી ગતિ શક્તિ ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ, ડિજિટાઇઝ્ડ કસ્ટમ્સ અને કરવેરાની અન્ય પ્રક્રિયાઓમાંથી શીખવા દ્વિપક્ષીય આદાન-પ્રદાનને જાળવી રાખવું.

એજ્યુકેશન એન્ડ ટેકનોલોજી

16. શ્રીલંકામાં માનવ સંસાધન વિકાસને ટેકો આપવા તથા નવીનતા અને ટેકનોલોજીને પ્રોત્સાહન આપવા માટે બંને નેતાઓ આ વાત પર સંમત થયા હતા:

 i. કૃષિ, જળચરઉછેર, ડિજિટલ અર્થતંત્ર, સ્વાસ્થ્ય અને પારસ્પરિક હિતના અન્ય ક્ષેત્રોમાં સંશોધન અને વિકાસમાં સહયોગ વધારવાનો પ્રયાસ કરવો.

ii. બંને દેશોની શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ વચ્ચે સહકાર સ્થાપિત કરવો.

iii. સ્ટાર્ટ-અપ ઇન્ડિયા અને શ્રીલંકાની ઇન્ફોર્મેશન કમ્યુનિકેશન ટેકનોલોજી એજન્સી (આઇસીટીએ) વચ્ચે સહકારને પ્રોત્સાહન આપવું, જેમાં શ્રીલંકાનાં સ્ટાર્ટ-અપ્સ માટે માર્ગદર્શન આપવાનો પણ સમાવેશ થાય છે.

વેપાર અને રોકાણ સહયોગ

17. બંને નેતાઓએ ભારત-શ્રીલંકા ફ્રી ટ્રેડ એગ્રીમેન્ટ (આઇએસએફટીએ)એ બંને દેશો વચ્ચે વેપારી ભાગીદારીમાં વધારો કર્યો હોવાની વાતની પ્રશંસા કરી હતી, ત્યારે તેમણે એ વાતનો સ્વીકાર કર્યો હતો કે, વેપાર સંબંધોને વધુ વિસ્તૃત કરવા માટે પુષ્કળ સંભવિતતા રહેલી છે, જે ભારતમાં આર્થિક વૃદ્ધિ અને તકોની ઝડપ તેમજ બજારનાં વધતાં કદ તથા શ્રીલંકા માટે વેપાર અને રોકાણ વધારવાની તેની સંભવિતતા પર ભાર મૂકે છે.  બંને નેતાઓ સંમત થયા હતા કે, હવે નીચે મુજબની  પ્રતિબદ્ધતા વ્યક્ત કરીને વેપારી ભાગીદારીને વધારે ગાઢ
બનાવવાનું ઉચિત છે:

1. આર્થિક અને ટેકનોલોજીકલ સહકાર સમજૂતી પર ચર્ચા ચાલુ રાખવી.
   
   ii. બંને દેશો વચ્ચે આઈએનઆર-એલકેઆર વેપાર વસાહતોમાં વધારો કરવો.
   
   iii. શ્રીલંકામાં તેની નિકાસ ક્ષમતા વધારવા માટે મુખ્ય ક્ષેત્રોમાં રોકાણને પ્રોત્સાહન આપવું.
   
   18. બંને નેતાઓ પ્રસ્તાવિત દ્વિપક્ષીય સામાજિક સુરક્ષા સમજૂતીને વહેલાસર અંતિમ સ્વરૂપ આપવા માટે ચર્ચાવિચારણા ચાલુ રાખવાની જરૂરિયાત પર સંમત થયા હતા.
   
   કૃષિ અને પશુપાલન
   
   19. બંને નેતાઓએ શ્રીલંકામાં ડેરી ક્ષેત્રનાં વિકાસ માટે ચાલી રહેલા જોડાણની પ્રશંસા કરી હતી, જેનો ઉદ્દેશ સ્વનિર્ભરતા અને પોષકતત્વોની સુરક્ષાને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે.
   
   20. રાષ્ટ્રપતિ દિસાનાયકે કૃષિ આધુનિકીકરણ પર ભાર મૂક્યો હોવાની નોંધ લઈને બંને નેતાઓ શ્રીલંકામાં કૃષિ ક્ષેત્રના વિસ્તૃત વિકાસ માટેની શક્યતાઓ ચકાસવા માટે એક સંયુક્ત કાર્યકારી જૂથની રચના કરવા સંમત થયા હતા.
   
   વ્યૂહાત્મક અને સંરક્ષણ સહકાર
   
   21. ભારત અને શ્રીલંકાનાં સહિયારા સુરક્ષાનાં હિતોને માન્યતા આપીને બંને નેતાઓએ પારસ્પરિક વિશ્વાસ અને પારદર્શકતાનાં આધારે નિયમિત સંવાદનાં મહત્ત્વને સ્વીકાર્યું હતું તથા એકબીજાની સુરક્ષા સંબંધિત ચિંતાઓને પ્રાથમિકતા આપી હતી. સ્વાભાવિક ભાગીદાર તરીકે બંને નેતાઓએ હિંદ મહાસાગરનાં ક્ષેત્રમાં બંને દેશોનાં સામાન્ય પડકારો પર ભાર મૂક્યો હતો તથા પરંપરાગત અને બિનપરંપરાગત જોખમોનો સામનો કરવા સંયુક્તપણે કામ કરવાની કટિબદ્ધતાની પુનઃપુષ્ટિ કરી હતી તેમજ મુક્ત, ખૂલ્લા, સુરક્ષિત અને સુરક્ષિત હિંદ મહાસાગર ક્ષેત્રને સુનિશ્ચિત કર્યું હતું. ભારત શ્રીલંકાનો સૌથી નજીકનો દરિયાઈ પડોશી દેશ છે. રાષ્ટ્રપતિ દિસાનાયકે શ્રીલંકાની એ સ્થિતિનો પુનરોચ્ચાર કર્યો હતો કે, તે પોતાના પ્રદેશનો ઉપયોગ ભારતની સુરક્ષા તેમજ પ્રાદેશિક સ્થિરતા માટે પ્રતિકૂળ હોય તેવી કોઈ પણ રીતે થવા દેશે નહીં.
   
   22. તાલીમ, આદાનપ્રદાન કાર્યક્રમો, જહાજની મુલાકાતો, દ્વિપક્ષીય કવાયતો અને સંરક્ષણ ક્ષમતાઓ વધારવા માટે સહાયમાં ચાલી રહેલા સંરક્ષણ સહકાર પર સંતોષ વ્યક્ત કરીને બંને નેતાઓ દરિયાઇ અને સુરક્ષા સહયોગને આગળ વધારવા સંમત થયા હતા.
   
   23. રાષ્ટ્રપતિ દિસાનાયકે દરિયાઈ દેખરેખ માટે ડોર્નિયર એરક્રાફ્ટની જોગવાઈ મારફતે સાથ સહકાર આપવા બદલ ભારતનો આભાર માન્યો હતો તથા શ્રીલંકામાં મેરિટાઇમ રેસ્ક્યૂ એન્ડ કોઓર્ડિનેશન સેન્ટરની સ્થાપના કરી હતી તેમજ શ્રીલંકા માટે તેની દરિયાઈ ક્ષેત્રમાં જાગૃતિ વધારવા માટે મહત્ત્વપૂર્ણ અન્ય સહાય કરી હતી. તેમણે માનવતાવાદી સહાય અને આપત્તિ રાહતના ક્ષેત્રમાં શ્રીલંકા માટે 'પ્રથમ પ્રતિભાવ આપનાર' તરીકેની ભારતની ભૂમિકાની પણ પ્રશંસા કરી હતી. મહત્વનું છે કે, શકમંદો સાથે નશીલા દ્રવ્યોની મોટી માત્રામાં હેરાફેરી કરતા જહાજોને જપ્ત કરવામાં ભારત અને શ્રીલંકાની નૌસેનાના સહયોગના પ્રયાસોમાં તાજેતરમાં મળેલી સફળતાનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો હતો અને રાષ્ટ્રપતિ દિસાનાયકાએ ભારતીય નૌકાદળનો આભાર વ્યક્ત કર્યો હતો.
   
   24. એક વિશ્વસનીય અને ભરોસાપાત્ર ભાગીદાર તરીકે ભારતે શ્રીલંકા સાથે તેની સંરક્ષણ અને દરિયાઈ સુરક્ષાની જરૂરિયાતો પૂર્ણ કરવા ખભેખભો મિલાવીને કામ કરવાની પોતાની પ્રતિબદ્ધતા વ્યક્ત કરી હતી તથા દરિયાઈ પડકારોનું સમાધાન કરવા તેની ક્ષમતાઓ વધારવા માટે જરૂરી સહાય પૂરી પાડી હતી.
   
   25. આતંકવાદ, નશીલા દ્રવ્યો/નશીલા દ્રવ્યોની દાણચોરી, મની લોન્ડરિંગ જેવા વિવિધ સુરક્ષા જોખમોની નોંધ લઈને અને બંને નેતાઓ તાલીમ, ક્ષમતા નિર્માણ અને ઇન્ટેલિજન્સ તથા માહિતીનાં આદાન-પ્રદાનમાં ચાલી રહેલાં પ્રયાસોને વધારે મજબૂત કરવા સંમત થયા હતાં.

આ સંદર્ભમાં તેઓ આ બાબતે સંમત થયા હતા:

 i. સંરક્ષણ સહકાર પર માળખાગત સમજૂતી સંપન્ન કરવાની શક્યતાઓ ચકાસવી;

ii. હાઇડ્રોગ્રાફીમાં સહકાર વધારવો;

iii. શ્રીલંકાની સંરક્ષણ ક્ષમતાઓ વધારવા માટે સંરક્ષણ પ્લેટફોર્મ અને સંપત્તિઓની જોગવાઈ;

iv. સંયુક્ત કવાયતો, દરિયાઈ દેખરેખ અને સંરક્ષણ સંવાદ અને આદાન-પ્રદાન મારફતે જોડાણને વધુ સઘન બનાવવું;

v. શ્રીલંકાની આપત્તિ નિવારણ, રાહત અને પુનર્વસન પર ક્ષમતાઓને મજબૂત કરવા માટે સહાયનું વિસ્તરણ, જેમાં તાલીમ, સંયુક્ત કવાયતો અને શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિઓની વહેંચણી સામેલ છે; અને

 શ્રીલંકાના સંરક્ષણ દળો માટે ક્ષમતા નિર્માણ અને તાલીમ વધારવી તથા જરૂર જણાય ત્યાં દરજી તાલીમ કાર્યક્રમો હાથ ધરવા.

સાંસ્કૃતિક અને પર્યટન વિકાસ

26. તેમની સાંસ્કૃતિક સમાનતા, ભૌગોલિક નિકટતા અને સાંસ્કૃતિક સંબંધો પર ભાર મૂકીને બંને નેતાઓએ બંને દેશો વચ્ચે સાંસ્કૃતિક અને પ્રવાસન જોડાણને વધારે પ્રોત્સાહન આપવાની જરૂરિયાતનો સ્વીકાર કર્યો હતો. ભારત શ્રીલંકા માટે પ્રવાસનનો સૌથી મોટો સ્ત્રોત છે તે જોતાં બંને નેતાઓએ નીચેની બાબતો પ્રત્યે પ્રતિબદ્ધતા વ્યક્ત કરી હતી

i. આ સાથે જ બંને નેતાઓએ ચેન્નાઈ અને જાફના વચ્ચેની ફ્લાઈટ્સને સફળતાપૂર્વક ફરી શરૂ કરવાની નોંધ લઈને ભારત અને શ્રીલંકામાં વિવિધ સ્થળો સાથે હવાઈ જોડાણ વધારવાની કટિબદ્ધતા વ્યક્ત કરી હતી.

ii. શ્રીલંકામાં એરપોર્ટના વિકાસ પર સતત ચર્ચાઓ.

iii. શ્રીલંકામાં પ્રવાસન માળખાના વિકાસ માટે ભારતીય રોકાણને પ્રોત્સાહન આપવું.

iv. ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક પ્રવાસનના વિકાસ માટે એક સુવિધાજનક માળખાની સ્થાપના કરવી.

v. બંને દેશો વચ્ચે સાંસ્કૃતિક અને ભાષાકીય સંબંધોને પ્રોત્સાહન આપવા અને તેને આગળ વધારવા માટે શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ વચ્ચે શૈક્ષણિક જોડાણોને પ્રોત્સાહન આપવું.

મત્સ્યોદ્યોગના મુદ્દાઓ

27. બંને પક્ષે માછીમારોને પડતી સમસ્યાઓનો સ્વીકાર કરીને અને આજીવિકાની ચિંતાઓને ધ્યાનમાં રાખીને બંને નેતાઓએ માનવતાવાદી રીતે આ સમસ્યાઓનું સમાધાન કરવાનું ચાલુ રાખવાની જરૂરિયાત પર સંમતિ વ્યક્ત કરી હતી. આ સંદર્ભમાં, તેઓએ કોઈપણ આક્રમક વર્તન અથવા હિંસાને ટાળવા માટે પગલાં લેવાની જરૂરિયાત પર પણ ભાર મૂક્યો હતો. તેઓએ કોલંબોમાં મત્સ્યપાલન પર 6ઠ્ઠી સંયુક્ત કાર્યકારી જૂથની બેઠકના તાજેતરના સમાપનને આવકાર્યું હતું. બંને નેતાઓએ વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો હતો કે, સંવાદ અને રચનાત્મક જોડાણો મારફતે લાંબા સમય સુધી ચાલનારા અને પારસ્પરિક સ્વીકાર્ય સમાધાનને પ્રાપ્ત કરી શકાશે. ભારત અને શ્રીલંકા વચ્ચેના વિશેષ સંબંધોને ધ્યાનમાં રાખીને, તેઓએ અધિકારીઓને આ મુદ્દાઓના નિરાકરણ માટે તેમની વ્યસ્તતા ચાલુ રાખવાની સૂચના આપી હતી.

28. રાષ્ટ્રપતિ દિસાનાયકે શ્રીલંકામાં મત્સ્યપાલનનાં સ્થાયી અને વાણિજ્યિક વિકાસ માટે તેની પહેલો માટે ભારતનો આભાર માન્યો હતો, જેમાં પોઇન્ટ પેડ્રો ફિશિંગ હાર્બરનો વિકાસ, કરાઇનગર બોટયાર્ડનું પુનર્વસન અને ભારતની સહાય મારફતે એક્વાકલ્ચરમાં સહકાર સામેલ છે.

પ્રાદેશિક અને બહુપક્ષીય સહકાર

29. હિંદ મહાસાગર ક્ષેત્રમાં દરિયાઈ સુરક્ષાના સહિયારા હિતોને ઓળખીને બંને નેતાઓ દ્વિપક્ષીય અને વર્તમાન પ્રાદેશિક માળખા મારફતે પ્રાદેશિક દરિયાઈ સુરક્ષાને મજબૂત કરવા સંયુક્તપણે આગળ વધવા સંમત થયા હતા. આ સંબંધમાં, બંને નેતાઓએ કોલંબોમાં મુખ્યમથક ધરાવતી કોલંબો સુરક્ષા કોન્ક્લેવના સ્થાપક દસ્તાવેજો પર તાજેતરમાં થયેલા હસ્તાક્ષરને આવકાર આપ્યો હતો. ભારતે કોન્ક્લેવના ઉદ્દેશો પાર પાડવામાં શ્રીલંકાને પોતાના સમર્થનનો પુનરોચ્ચાર કર્યો હતો.

30. ભારતે શ્રીલંકાની આઇઓઆરએની અધ્યક્ષતામાં સંપૂર્ણ સાથસહકારની જાણકારી આપી હતી. બંને નેતાઓએ પ્રદેશમાં તમામની સુરક્ષા અને વિકાસ માટે આઇઓઆરએના સભ્ય દેશો દ્વારા નક્કર કાર્યયોજનાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો.

31. બંને નેતાઓએ બિમસ્ટેક હેઠળ પ્રાદેશિક સહકારને વધારે મજબૂત કરવા અને વધારવા માટે તેમની કટિબદ્ધતા પર પણ ભાર મૂક્યો હતો.

32. રાષ્ટ્રપતિ દિસાનાયકે બ્રિક્સના સભ્ય બનવા માટે શ્રીલંકાની અરજી માટે પ્રધાનમંત્રી મોદીને ટેકો આપવા વિનંતી કરી હતી.

33. પ્રધાનમંત્રી મોદીએ વર્ષ 2028-2029 માટે સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સુરક્ષા પરિષદમાં અસ્થાયી બેઠક માટે ભારતની દાવેદારી માટે શ્રીલંકાનાં સમર્થનને આવકાર આપ્યો હતો.

નિષ્કર્ષ

34. બંને નેતાઓએ નોંધ્યું હતું કે, નિર્ધારિત કર્યા મુજબ સંમત પગલાંનો અસરકારક અને સમયસર અમલ થવાથી બંને દેશો વચ્ચે દ્વિપક્ષીય સંબંધો વધુ ગાઢ બનશે તથા મૈત્રીપૂર્ણ અને પડોશી સંબંધો માટે સંબંધોને નવા માપદંડમાં પરિવર્તિત કરવામાં આવશે. તદનુસાર, નેતાઓએ તેમના અધિકારીઓને સમજૂતીઓના અમલીકરણ માટે જરૂરી પગલાં શરૂ કરવા નિર્દેશ આપ્યો હતો અને જ્યાં જરૂર પડે ત્યાં માર્ગદર્શન આપવા સંમત થયા હતા. તેમણે પારસ્પરિક લાભદાયક, શ્રીલંકાની સ્થાયી વિકાસલક્ષી જરૂરિયાતો પૂર્ણ કરવા અને હિંદ મહાસાગર ક્ષેત્રની સ્થિરતામાં પ્રદાન કરવા દ્વિપક્ષીય સંબંધોને ગુણાત્મક રીતે વધારવા નેતૃત્વનાં સ્તરે જોડાણ જાળવી રાખવાનો સંકલ્પ કર્યો હતો. રાષ્ટ્રપતિ દિસાનાયકે પ્રધાનમંત્રી મોદીને વહેલામાં વહેલી તકે શ્રીલંકાની મુલાકાત લેવા આમંત્રણ આપ્યું હતું.

AP/IJ/GP/JD