એક ઐતિહાસિક નિર્ણય હેઠળ, ભારત સરકારે જાહેરાત કરી છે કે ચાર શ્રમ કોડ  વેતન સંહિતા, 2019; ઔદ્યોગિક સંબંધ સંહિતા, 2020; સામાજિક સુરક્ષા સંહિતા, 2020; અને વ્યાવસાયિક સલામતી, આરોગ્ય અને કાર્ય પરિસ્થિતિઓ સંહિતા, 2020 , 21 નવેમ્બર 2025 થી અમલમાં મૂકવામાં આવી રહ્યાં છે, જેમાં વર્તમાન 29 શ્રમ કાયદાઓને સરળ બનાવી એકીકૃત કરવામાં આવે છે.

શ્રમ કાયદાઓને આધુનિક બનાવતા, કામદારોના કલ્યાણને મજબૂત બનાવતા અને બદલાતા કામકાજના વિશ્વ સાથે ભારતના શ્રમ પર્યાવરણને સુસંગત કરતા, આ ઐતિહાસિક પગલું ભવિષ્ય-સજ્જ કામદારો અને વધુ મજબૂત, લવચીક ઉદ્યોગો માટે પાયાની સ્થાપના કરે છે, જે આત્મનિર્ભર ભારત માટે શ્રમ સુધારાઓને આગળ ધપાવશે.

ભારતના ઘણા શ્રમ કાયદાઓ આઝાદી પૂર્વે અને આઝાદી પછીના યુગની શરૂઆતમાં (1930-1950) ઘડવામાં આવ્યા હતા, જ્યારે અર્થતંત્ર અને કામની દુનિયા મૂળભૂત રીતે અલગ હતી. જ્યારે મોટાભાગના મોટા અર્થતંત્રોએ તાજેતરના દાયકાઓમાં તેમના શ્રમ નિયમોને અપડેટ અને એકીકૃત કર્યા છે, ત્યારે ભારતે 29 કેન્દ્રીય શ્રમ કાયદાઓમાં ફેલાયેલી ખંડિત, જટિલ અને કેટલાક ભાગોમાં જૂની જોગવાઈઓ હેઠળ કામ કરવાનું ચાલુ રાખ્યું છે. આ પ્રતિબંધિત માળખાઓ બદલાતી આર્થિક વાસ્તવિકતાઓ અને રોજગારના વિકસતા સ્વરૂપો સાથે તાલમેળ જાળવવા માટે સંઘર્ષ કરી રહ્યા હતા, જે અનિશ્ચિતતા પેદા કરી રહ્યા હતા અને કામદારો અને ઉદ્યોગ બંને માટે પાલનનો બોજ વધારતા હતા. ચાર લેબર કોડનો અમલ વસાહતી યુગના માળખાઓને પાર કરીને આધુનિક વૈશ્વિક વલણો સાથે સંરેખિત થવાની આ લાંબા સમયથી પડતર જરૂરિયાતને સંબોધિત કરે છે. સાથે મળીને, આ સંહિતાઓ કામદારો અને સાહસો બંનેને સશક્ત બનાવે છે, એક કાર્યબળનું નિર્માણ કરે છે જે સુરક્ષિત, ઉત્પાદક અને કાર્યસ્થળ સાથે સંરેખિત હોય છે-વધુ સ્થિતિસ્થાપક, સ્પર્ધાત્મક અને આત્મનિર્ભર રાષ્ટ્ર  માટેનો માર્ગ મોકળો કરે છે.     

શ્રમ સંહિતાના અમલીકરણ પહેલાં અને પછી શ્રમ ઇકોસિસ્ટમની તુલના નીચે મુજબ છેઃ

    મુખ્ય ક્ષેત્રોમાં શ્રમ સુધારણાના ફાયદાઃ  

ફિક્સ્ડ-ટર્મ કર્મચારીઓ (FTE):

• FTE કર્મચારીઓને સ્થાયી કામદારો જેટલા તમામ લાભો મળશે, જેમાં રજા, તબીબી સુવિધાઓ અને સામાજિક સુરક્ષા સામેલ છે.
• પૂર્વની પાંચ વર્ષની જગ્યાએ માત્ર એક વર્ષ પછી જ ગ્રેચ્યુઈટી મળશે.
• કાયમી સ્ટાફ જેટલું સમાન વેતન, જેથી આવક અને સુરક્ષામાં વધારો થશે.
• સીધી ભરતીને પ્રોત્સાહન અને અતિરિક્ત કોન્ટ્રાક્ટ આધારિત રોજગારીમાં ઘટાડો થશે.

ગિગ અને પ્લેટફોર્મ કામદારો:

• ‘ગિગ વર્ક’, ‘પ્લેટફોર્મ વર્ક’, અને ‘એગ્રીગેટર્સ’ જેવી વ્યાખ્યાઓ પ્રથમ વખત રજૂ કરવામાં આવી છે.
• એગ્રીગેટર્સને તેમના વાર્ષિક ટર્નઓવરનું 1–2% યોગદાન કરવું પડશે, જે ગિગ/પ્લેટફોર્મ કામદારોને ચૂકવેલી રકમના 5% સુધી મર્યાદિત રહેશે.
• આધાર-લિંક્ડ યુનિવર્સલ એકાઉન્ટ નંબર (UAN) દ્વારા લાભો સરળતાથી ઉપલબ્ધ, સંપૂર્ણપણે પોર્ટેબલ અને સ્થળાંતર બાદ પણ દરેક રાજ્યમાં ઉપલબ્ધ થશે.

 3.કોન્ટ્રાક્ટ કામદારોઃ

• ફિક્સ્ડ-ટર્મ એમ્પ્લોયીઝ (એફટીઈ) રોજગારક્ષમતામાં વધારો કરશે અને સામાજિક સુરક્ષા, કાયમી કર્મચારીઓ જેટલા લાભો જેવા કાનૂની રક્ષણની ખાતરી કરશે.
• ફિક્સ્ડ ટર્મના કર્મચારીઓ  એક વર્ષની સતત સેવા પછી ગ્રેચ્યુટી માટે પાત્ર બનશે.
• મુખ્ય એમ્પ્લોયર કોન્ટ્રાક્ટ કામદારોને આરોગ્ય લાભો અને સામાજિક સુરક્ષા લાભો પ્રદાન કરશે.

●     કામદારોને મફત વાર્ષિક આરોગ્ય તપાસ મળશે.  

                     મહિલા કામદારોઃ

• જાતીય ભેદભાવ કાયદેસર રીતે પ્રતિબંધિત છે.
•  સમાન કામ માટે સમાન પગાર     ખાતરી આપી છે.
• મહિલાઓને રાત પાળી અને તમામ પ્રકારના કામમાં કામ કરવાની મંજૂરી છે     (ભૂગર્ભ ખાણકામ અને ભારે મશીનરી સહિત),   જે  તેમની સંમતિને અને ફરજિયાત સલામતીનાં પગલાં આધિન છે.   
• ફરિયાદ નિવારણ સમિતિઓમાં ફરજિયાત મહિલા પ્રતિનિધિત્વ
• મહિલા કર્મચારીઓની પરિવારની વ્યાખ્યામાં સસરા-સસરાને ઉમેરવાની જોગવાઈ, આશ્રિત કવરેજનું વિસ્તરણ કરવું અને સર્વસમાવેશકતા સુનિશ્ચિત કરવી.

                     યુવા કામદારોઃ

• તમામ કામદારો માટે લઘુત્તમ વેતનની બાંયધરી આપવામાં આવી છે.
• બધા કામદારોને મળશે     નિમણૂક પત્રો  ,-સામાજિક સુરક્ષા, રોજગાર ઇતિહાસ અને ઔપચારિક રોજગારને પ્રોત્સાહન આપવું.
• નોકરીદાતાઓ દ્વારા કામદારોનું શોષણ પ્રતિબંધિત છે-રજા દરમિયાન વેતનની ચુકવણી ફરજિયાત બનાવવામાં આવી છે.
• યોગ્ય જીવનધોરણ સુનિશ્ચિત કરવા માટે, કામદારોને વેતન મુજબ વેતન મળશે     ફ્લોર વેતન (ન્યૂનતમ આધાર વેતન)   કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે.

                     એમએસએમઈ કામદારો:

• તમામ એમએસએમઈ કામદારો સામાજિક સુરક્ષા સંહિતા, 2020 હેઠળ આવરી લેવામાં આવ્યા છે, કર્મચારીઓની ગણતરીના આધારે.     
• તમામ કામદારો માટે લઘુત્તમ વેતનની બાંયધરી આપવામાં આવી છે.
• કામદારોને કેન્ટીન, પીવાનું પાણી અને આરામના વિસ્તારો જેવી સુવિધાઓ મળશે.
• પ્રમાણભૂત કામના કલાકો, ડબલ ઓવરટાઇમ વેતન અને પેઇડ રજા માટેની જોગવાઈઓ.
• સમયસર વેતનની ચુકવણી સુનિશ્ચિત કરવામાં આવી છે.

               બિડી અને સિગાર કામદાર

•  લઘુત્તમ વેતન     બધા માટે બાંહેધરીકૃત છે.
• કામના કલાકો દરરોજ 8-12 કલાક, અઠવાડિયાના 48 કલાકની મર્યાદામાં નક્કી કરવામાં આવ્યા છે  
• ઓવરટાઇમ નિર્ધારિત કલાકોથી વધુ કામ કરવું  સંમતિ આધારિત હોવું જોઈએ અને સામાન્ય વેતન દર કરતાં ઓછામાં ઓછું બમણું ચૂકવણું.
• વેતનની સમયસર ચુકવણી સુનિશ્ચિત કરવામાં આવી છે.
•  એક વર્ષમાં 30 દિવસનું કામ પૂરું કર્યા પછી કામદારો બોનસ માટે લાયક     .

            વાવેતર કામદાર

• વાવેતર કામદારોને હવે ઓએસએચડબલ્યુસી સંહિતા અને સામાજિક સુરક્ષા સંહિતા હેઠળ લાવવામાં આવ્યા છે.
• 10 થી વધુ કામદારો અથવા 5 કે તેથી વધુ હેક્ટર ધરાવતા વાવેતરો પર લેબર કોડ લાગુ પડે છે.
• રસાયણોના સંચાલન, સંગ્રહ અને ઉપયોગ પર ફરજિયાત સલામતી તાલીમ.
•  અકસ્માતો અને રાસાયણિક સંપર્કને રોકવા માટે રક્ષણાત્મક ઉપકરણો ફરજિયાત     .
• કામદારો અને તેમના પરિવારો     સંપૂર્ણ ઇએસઆઇ તબીબી સુવિધાઓ મેળવવા માટે; શિક્ષણ સુવિધાઓ.     તેમના બાળકો માટે પણ ખાતરી આપવામાં આવે છે.

         ઓડિયો-વિઝ્યુઅલ અને ડિજિટલ મીડિયા વર્કર્સઃ

• ઇલેક્ટ્રોનિક મીડિયાના પત્રકારો, ડબિંગ કલાકારો અને સ્ટંટ વ્યક્તિઓ સહિત ડિજિટલ અને ઓડિયો-વિઝ્યુઅલ કામદારોને હવે સંપૂર્ણ લાભ મળશે.
•  તમામ કામદારો માટે ફરજિયાત નિમણૂક પત્ર -     તેમના હોદ્દો, વેતન અને સામાજિક સુરક્ષા અધિકારો સ્પષ્ટપણે જણાવતા.
•  વેતનની સમયસર ચુકવણી     ખાતરી આપી છે.
• ઓવરટાઇમ નિર્ધારિત કલાકોથી વધુ કામ કરવું, સંમતિ આધારિત હોવું જોઈએ અને સામાન્ય વેતન દર કરતાં ઓછામાં ઓછું બમણું ચૂકવવું.

         ખાણ કામદારોઃ

·  સોશિયલ સિક્યુરિટી કોડ કેટલીક કમ્યુટિંગ (આવવા-જવા દરમિયાન થતી) અકસ્માતોને, નિર્ધારિત સમય અને કામગીરી સ્થળની શરતો પર આધારિત, રોજગાર સંબંધિત અકસ્માત તરીકે માન્યતા આપે છે.

·  કેન્દ્ર સરકારે કાર્યસ્થળ પર વ્યાવસાયિક સલામતી અને આરોગ્ય ધોરણો નિર્ધારિત કરવા માટે માર્ગદર્શિકાઓ જાહેર કરી છે.

·  તમામ કામદારો માટે આરોગ્ય સલામતી સુનિશ્ચિત કરવામાં આવશે. દર વર્ષે મફત આરોગ્ય તપાસ (annual health check-up) આપવામાં આવશે.

·  આરોગ્ય અને કાર્ય-જીવન સંતુલન જળવાઈ રહે તે માટે પ્રતિદિન 8 થી 12 કલાક, અને પ્રતિ સપ્તાહ 48 કલાક કામના સમયની મર્યાદા નક્કી કરવામાં આવી છે.

      જોખમી ઉદ્યોગ કામદારોઃ

• તમામ કામદારોને મફત વાર્ષિક આરોગ્ય તપાસ  પ્રાપ્ત થશે     
• કામદારોની વધુ સારી સલામતી માટે કેન્દ્ર સરકાર રાષ્ટ્રીય ધોરણો તૈયારકરશે .
•  મહિલાઓ તમામ સંસ્થાઓમાં કામ કરી શકે છે  જેમાં ભૂગર્ભ ખાણકામ, ભારે મશીનરી અને જોખમી નોકરીઓનો સમાવેશ થાય છે, જે બધા માટે સમાન નોકરીની તકો સુનિશ્ચિત કરે છે.
• ઓન-સાઇટ સલામતી દેખરેખ માટે દરેક સાઇટ પર ફરજિયાત સલામતી સમિતિ, અને જોખમી રસાયણોના સલામત સંચાલનને સુનિશ્ચિત કરવામાં આવ્યું છે.

      કાપડ કામદાર

• તમામ પ્રવાસી કામદારો (ડાયરેક્ટ, કોન્ટ્રાક્ટર-આધારિત અને સેલ્ફ-માઇગ્રેટેડ) માટે સમાન વેતન, કલ્યાણ લાભો અને પીડીએસ પોર્ટેબિલિટી લાભો.
• કામદારો બાકી નીકળતી રકમના સમાધાન માટે 3 વર્ષ સુધી દાવા કરી શકે છે, જે લવચીક અને સરળ નિરાકરણની સુવિધા આપે છે.
• ઓવરટાઇમ કામ માટે કામદારો માટે ડબલ વેતન ની જોગવાઈ     

   આઇટી અને આઇટીઇએસ કામદાર

•  દર મહિનાની 7મી તારીખ સુધીમાં પગાર ફરજિયાત જાહેર કરવો  પારદર્શકતા અને વિશ્વાસ સુનિશ્ચિત થાય છે.
•  સમાન કામ માટે સમાન પગાર ફરજિયાત બનાવવામાં આવ્યો છે,     મહિલાઓની ભાગીદારી મજબૂત થઈ છે.
• તમામ સંસ્થાઓમાં મહિલાઓને રાતની પાળીમાં કામ કરવાની વ્યવસ્થા છે- વધુ વેતન મેળવવાની તક .  
•  સતામણી, ભેદભાવ અને વેતન સંબંધિત વિવાદોનો સમયસર નિવેડો
•  નિશ્ચિત ગાળાના રોજગાર અને ફરજિયાત નિમણૂક પત્રો દ્વારા સામાજિક સુરક્ષા લાભોની બાંયધરી .  

   ડોક કામદાર

• બધા ડોક કામદારો માટે ઔપચારિક માન્યતા, કાનૂની સંરક્ષણ.  
• સામાજિક સુરક્ષા લાભોની બાંયધરી આપવા માટે ફરજિયાત નિમણૂક પત્રો.
• પ્રોવિડન્ટ ફંડ, પેન્શન અને વીમા લાભો બધા માટે સુનિશ્ચિત છે, કરાર કે કામચલાઉ ડોક કામદારો.
• એમ્પ્લોયર દ્વારા ફરજિયાત  વાર્ષિક આરોગ્ય તપાસ     
• ડોક કામદારોને કામ કરવાની યોગ્ય પરિસ્થિતિઓ અને સલામતી સુનિશ્ચિત કરવા માટે ફરજિયાત તબીબી સુવિધાઓ, પ્રાથમિક સારવાર, સેનિટરી અને વોશિંગ એરિયા વગેરે મળશે.

   નિકાસ ક્ષેત્રના કામદારોઃ

•  એક્સપોર્ટ સેક્ટર ગ્રેચ્યુટી, પ્રોવિડન્ટ ફંડ (પીએફ) અને અન્ય સામાજિક સુરક્ષા લાભો મેળવવા માટે ફિક્સ્ડ ટર્મ કામદારો  
• દરેક કામદાર પાસે વાર્ષિક રજાઓનો લાભ લેવાનો વિકલ્પ છે, જે 180 દિવસના કામ પછી ઉપલબ્ધ છે.
• દરેક કામદારને સમયસર વેતન ચુકવણી અને કોઈ અનધિકૃત વેતન કપાત અને કોઈ વેતન ટોચમર્યાદાના પ્રતિબંધો નથી.  

● સંમતિ સાથે રાત્રિ પાળીમાં કામ કરવાની મહિલાઓને મંજૂરી છે     , ઉચ્ચ આવક મેળવવાની તકની ખાતરી કરવી.

●     સલામતી અને કલ્યાણના પગલાં     ફરજિયાત લેખિત સંમતિ, ઓવરટાઇમ માટે બમણું વેતન, સલામત પરિવહન, સીસીટીવી સર્વેલન્સ અને સુરક્ષા વ્યવસ્થા શામેલ છે.

પહેલેથી જ પ્રકાશિત કરવામાં આવેલી મુખ્ય કલ્યાણકારી પહેલો ઉપરાંત, લેબર કોડ્સ કેટલાક વધુ સુધારાઓ રજૂ કરે છે જે કામદારોના રક્ષણને મજબૂત બનાવે છે અને નોકરીદાતાઓ માટે પાલનને સરળ બનાવે છેઃ

•  નેશનલ ફ્લોર વેજ     કોઈ પણ કામદારને લઘુત્તમ જીવનધોરણથી નીચે વેતન ન મળે તેની ખાતરી કરવા માટે.
•  જાતીય ભેદભાવ વિના પગાર અને નોકરીની તકો  , સ્પષ્ટપણે ભેદભાવ પર પ્રતિબંધ મૂકવો-જેમાં ટ્રાન્સજેન્ડર વ્યક્તિઓ સામેનો સમાવેશ થાય છે.
•  ઇન્સ્પેક્ટર-કમ-ફેસિલિટેટર સિસ્ટમ  , શિક્ષાત્મક કાર્યવાહીને બદલે માર્ગદર્શન, જાગૃતિ અને પાલન સહાય તરફ અમલીકરણને સ્થાનાંતરિત કરવું.
•  ઝડપી અને અનુમાનિત વિવાદ નિરાકરણ  , બે સભ્યોની ઔદ્યોગિક ટ્રિબ્યુનલ સાથે અને સમાધાન પછી સીધા ટ્રિબ્યુનલનો સંપર્ક કરવાનો વિકલ્પ.
•  સિંગલ રજિસ્ટ્રેશન, સિંગલ લાઇસન્સ અને સિંગલ રિટર્ન     સલામતી અને કાર્યકારી શરતોની આવશ્યકતાઓમાં, બહુવિધ ઓવરલેપિંગ ફાઇલિંગ્સની જગ્યાએ.
•  નેશનલ ઓએસએચ બોર્ડ     તમામ ક્ષેત્રોમાં સુસંગત સલામતી અને આરોગ્ય ધોરણો નક્કી કરવા માટે.
•  500 + કામદારો ધરાવતી સંસ્થાઓમાં ફરજિયાત સલામતી સમિતિઓ  કાર્યસ્થળની જવાબદારીમાં સુધારો કરવો.
•  ઉચ્ચ ફેક્ટરી લાગુ પડવાની મર્યાદા  કામદારો માટે સંપૂર્ણ સલામતી જાળવી રાખીને નાના એકમો માટે નિયમનકારી બોજને સરળ બનાવવો.

શ્રમ સંહિતાના મુસદ્દા દરમિયાન હાથ ધરવામાં આવેલા વ્યાપક પરામર્શને અનુરૂપ, સરકાર એ જ રીતે જનતા અને હિતધારકોને સંહિતા હેઠળ અનુરૂપ નિયમો, નિયમો, યોજનાઓ વગેરેના ઘડતરમાં જોડશે. સંક્રમણ દરમિયાન, હાલના શ્રમ કાયદાઓ અને તેમના સંબંધિત નિયમો, નિયમો, સૂચનાઓ, ધોરણો, યોજનાઓ વગેરેની સંબંધિત જોગવાઈઓ અમલમાં રહેશે.

છેલ્લા દાયકામાં, ભારતે સામાજિક-સુરક્ષા કવરેજને નાટ્યાત્મક રીતે વિસ્તૃત કર્યું છે, જે 2015માં લગભગ 19 ટકાથી વધીને 2025માં 64 ટકાથી વધુ થઈ ગયું છે, તે સુનિશ્ચિત કરવું કે સુરક્ષા અને ગૌરવ સમગ્ર દેશમાં કામદારો સુધી પહોંચે, અને સામાજિક સંરક્ષણમાં આ સીમાચિહ્નરૂપ સિદ્ધિ માટે વૈશ્વિક ક્ષેત્રમાં માન્યતા પણ મેળવી છે. ચાર લેબર કોડનો અમલ આ માર્ગમાં આગળનું મોટું પગલું છે, જે સામાજિક-સુરક્ષા જાળને વધુ વિસ્તૃત કરે છે અને રાજ્યો અને ક્ષેત્રોમાં લાભોની પોર્ટેબિલિટીને એમ્બેડ કરે છે. વિસ્તૃત સામાજિક સુરક્ષા, મજબૂત સુરક્ષા અને અધિકારોની રાષ્ટ્રવ્યાપી પોર્ટેબિલિટી સાથે, સંહિતા કામદારો, ખાસ કરીને મહિલાઓ, યુવાનો, અસંગઠિત, ગિગ અને સ્થળાંતરિત કામદારોને મજૂર શાસનના કેન્દ્રમાં નિશ્ચિતપણે મૂકે છે. પાલનનો બોજ ઘટાડીને અને લવચીક, આધુનિક કાર્ય વ્યવસ્થાને સક્ષમ કરીને, સંહિતાઓ રોજગાર, કૌશલ્ય અને ઉદ્યોગના વિકાસને વેગ આપે છે, જે કામદાર તરફી, મહિલા તરફી, યુવા તરફી અને રોજગાર તરફી મજૂર ઇકોસિસ્ટમ પ્રત્યે સરકારની પ્રતિબદ્ધતાની પુષ્ટિ કરે છે.

SM/DK/GP/JD