પ્રેસ એ લોકશાહી દેશના નાગરિકો માટે આંખ અને કાન સમાન છે. જેમ જેમ આપણે રાષ્ટ્રીય પ્રેસ દિવસની ઉજવણી કરી રહ્યા છીએ, ત્યારે AI યુગમાં વધી રહેલી ગેરમાહિતી વચ્ચે, પ્રેસની વિશ્વસનીયતા જાળવવી નાગરિકોને સશક્ત બનાવવા માટે નિર્ણાયક છે. આ લાગણી આજે નવી દિલ્હીના નેશનલ મીડિયા સેન્ટર ખાતે આયોજિત એક કાર્યક્રમમાં સહભાગીઓ દ્વારા એક ચિંતા તરીકે ગણવામાં આવી હતી. આ વર્ષની થીમ - “વધતી ગેરમાહિતી વચ્ચે પ્રેસની વિશ્વસનીયતાનું રક્ષણ” સાથે કાર્યક્રમની શરૂઆત કરતા, PCIના અધ્યક્ષ જસ્ટિસ (નિવૃત્ત) રંજના પ્રકાશ દેસાઈએ કહ્યું, “AI ક્યારેય માનવ મગજનું સ્થાન લઈ શકે નહીં.” દરેક પત્રકારને માર્ગદર્શન આપતા ચુકાદો (Judgement), અંતરાત્મા (Conscience) અને જવાબદારીની ભાવનાએ ગેરમાહિતીના પ્રસારને અટકાવવો જોઈએ.

પોતાના મુખ્ય સંબોધનમાં, PTIના CEO વિજય જોશીએ આજે ​​સમાજ તરીકે આપણે જે ‘ઇન્ફોડેમિક’ (માહિતીનો રોગચાળો)નો સામનો કરી રહ્યા છીએ તેનો સામનો કરવા માટે તેમનો ઉકેલ પ્રસ્તાવિત કર્યો હતો. તેમણે કહ્યું, “પરંપરાગત મીડિયામાં ઝડપ (Speed) પર અને ડિજિટલ મીડિયામાં AI અલ્ગોરિધમ-સંચાલિત જોડાણો પર સચોટતાનું વર્ચસ્વ થવા દો.” આ કાર્યક્રમમાં કેન્દ્રીય માહિતી અને પ્રસારણ, રેલ્વે અને ઇલેક્ટ્રોનિક્સ અને ઇન્ફોર્મેશન ટેકનોલોજી મંત્રી શ્રી અશ્વિની વૈષ્ણવએ હાજરી આપી હતી. આ પ્રસંગે કેન્દ્રીય માહિતી અને પ્રસારણ અને સંસદીય બાબતોના રાજ્ય મંત્રી ડૉ. એલ. મુરુગન, માહિતી અને પ્રસારણ મંત્રાલયના સચિવ શ્રી સંજય જાજુ અને PCI સચિવ સુશ્રી શુભા ગુપ્તા પણ ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.

PCI જવાબદાર પત્રકારત્વ માટે આહ્વાન કરે છે

જસ્ટિસ રંજના પ્રકાશ દેસાઈએ પ્રેસની સ્વતંત્રતાનું રક્ષણ કરવાની અને ઉચ્ચ પત્રકારત્વના ધોરણો જાળવવાની PCIની બેવડી જવાબદારી પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો. તેમણે કહ્યું કે પત્રકારત્વને પ્રામાણિકતા, સચોટતા અને સાચી માહિતી વહેંચવાની પ્રતિબદ્ધતાની જરૂર છે, ખાસ કરીને હવે જ્યારે ગેરમાહિતી અને ટેક્નોલોજીનો દુરુપયોગ વધી રહ્યો છે.

તેમણે ઉલ્લેખ કર્યો કે PCIએ સમિતિઓ અને તથ્ય-શોધ ટીમોની રચના કરી છે અને પત્રકારોને જવાબદારીપૂર્વક કાર્ય કરવા અને દરેક હકીકતની ચકાસણી કરવા યાદ અપાવ્યું હતું. તેમણે કલ્યાણકારી યોજનાઓ અને વીમા દ્વારા પત્રકારોની નાણાકીય સુરક્ષાના મહત્ત્વ પર પણ ભાર મૂક્યો, અને કહ્યું કે PCIના ઇન્ટર્નશિપ કાર્યક્રમો યુવા પત્રકારોને નૈતિક પ્રથાઓ શીખવામાં મદદ કરે છે.

તેમણે ઉમેર્યું કે જ્યારે AI ઉપયોગી થઈ શકે છે, ત્યારે PCI તેનો દુરુપયોગ અટકાવવા માટે સતર્ક રહે છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે આ સાધનો ગમે તેટલા અદ્યતન બને, તેઓ ક્યારેય માનવ મન - નિર્ણય અને અંતરાત્મા - ને બદલી શકતા નથી.

AI યુગમાં વિશ્વસનીયતા જાળવવી

PTIના CEO શ્રી વિજય જોશીએ જણાવ્યું કે લોકશાહીના નૈતિક ચોકીદાર તરીકે પ્રેસે મજબૂત નીતિમત્તા જાળવવી જોઈએ. તેમણે ચેતવણી આપી કે પેઇડ ન્યૂઝ, એડવર્ટોરિયલ્સ અને પીળું પત્રકારત્વએ લોકોનો વિશ્વાસ નબળો પાડ્યો છે. ડિજિટલ વિક્ષેપ હવે સચોટતા કરતાં જોડાણને પ્રાથમિકતા આપે છે, જેનાથી પક્ષપાતી માહિતીના પરપોટા બને છે. મહામારીએ બતાવ્યું કે સત્ય અને ગેરમાહિતી કેટલી ઝડપથી ભળી શકે છે, જે ખતરો આજે AI દ્વારા વધુ વણસી ગયો છે.

તેમણે એ પણ હાઇલાઇટ કર્યું કે પત્રકારોએ ચકાસણીપાત્ર સત્ય સુનિશ્ચિત કરવાની સહિયારી જવાબદારી લેવી જોઈએ. તેમણે 99 અખબારો દ્વારા પીટીઆઈની સ્થાપનાથી લઈને અત્યાર સુધીના સત્ય, ચોકસાઈ, નિષ્પક્ષતા અને સ્વતંત્રતાના વારસા પર પ્રકાશ પાડ્યો. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું કે ઝડપ પહેલાં હંમેશા સચોટતા આવવી જોઈએ અને વાર્તાઓ કોઈપણ એજન્ડાથી મુક્ત હોવી જોઈએ.

ફેક્ટ ચેક જેવી પહેલો બહુ-સ્તરીય ચકાસણી સાથે ગેરમાહિતીના પૂરનો સામનો કરવામાં મદદ કરે છે. તેમણે કહ્યું કે વિશ્વસનીયતાનું રક્ષણ કરવા માટે ભાવિ પત્રકારોને નીતિશાસ્ત્ર અને વિવેચનાત્મક વિચારસરણીમાં તાલીમ આપવી જરૂરી છે. જોશીએ યાદ અપાવ્યું કે પ્રેસની સ્વતંત્રતા એ માહિતી ઇકોસિસ્ટમને પ્રદૂષિત કરવાનું લાઇસન્સ નથી અને પત્રકારત્વ એ વિશ્વાસ પર આધારિત જાહેર સેવા છે.

પ્રેસ કાઉન્સિલ ઓફ ઇન્ડિયા (PCI) વિશે

પ્રેસ કાઉન્સિલ ઓફ ઇન્ડિયાની સ્થાપના સંસદના અધિનિયમ દ્વારા 1966 માં (1979માં પુનઃસ્થાપિત) એક અર્ધ-ન્યાયિક ઓથોરિટી (quasi-judicial authority) તરીકે કરવામાં આવી હતી, જેનો ઉદ્દેશ્ય મુક્ત અને જવાબદાર રિપોર્ટિંગ સુનિશ્ચિત કરવા માટે પ્રિન્ટ મીડિયા માટે આંતરિક સ્વ-નિયમનકારી મિકેનિઝમ રાખવાનો છે. ત્યારથી, પ્રેસ કાઉન્સિલ સતત પ્રેસની સ્વતંત્રતાનું રક્ષણ અને જાળવણી કરવા અને દેશમાં અખબારો અને સમાચાર એજન્સીઓના ધોરણોને ઉન્નત કરવા માટે પ્રયત્નશીલ છે, અને ધારાસભા તથા અન્ય સત્તાવાળાઓ માટે એક સલાહકાર સંસ્થા તરીકે પણ નોંધપાત્ર ભૂમિકા ભજવી છે.

SM/IJ/GP/JD