ਜਾਣ-ਪਛਾਣ

ਮੋਟਾਪਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਚੁਣੌਤੀ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਹਰ ਉਮਰ ਵਰਗ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ੂਗਰ, ਦਿਲ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਅਤੇ ਹਾਈਪਰਟੈਨਸ਼ਨ ਵਰਗੀਆਂ ਗੈਰ-ਸੰਚਾਰੀ ਬਿਮਾਰੀਆਂ (NCDs) ਦੇ ਜੋਖਮ ਨੂੰ ਵਧਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਗੈਰ-ਸਿਹਤਮੰਦ ਖੁਰਾਕ, ਗਤੀਹੀਣ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣਿਕ ਕਾਰਕਾਂ ਕਾਰਣ ਮੋਟਾਪਾ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਦਰ ਨਾਲ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਸ਼ਹਿਰੀ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਆਬਾਦੀ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪ੍ਰੋਸੈੱਸਡ ਭੋਜਨ ਵੱਲ ਵਧਣਾ , ਸਰੀਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਮੀ, ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਨੇ ਇਸ ਵਧ ਰਹੇ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ।

 ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਨੂੰ ਪਛਾਣਦੇ ਹੋਏ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰੇਂਦਰ ਮੋਦੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹਾਲੀਆ 'ਮਨ ਕੀ ਬਾਤ' ਸੰਬੋਧਨ ਵਿੱਚ, ਮੋਟਾਪੇ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਵਿਆਪੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਅਤੇ ਸਮੂਹਿਕ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਤੇਲ ਦੀ ਘੱਟ ਖਪਤ ਰਾਹੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਭਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਲਹਿਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ। ਸਮੂਹਿਕ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਇਹ ਸੱਦਾ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਮੋਟਾਪੇ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਤੰਦਰੁਸਤ ਅਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਭਾਰਤ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ, ਬਿਹਤਰ ਪੋਸ਼ਣ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਫਿੱਟ ਇੰਡੀਆ ਮੂਵਮੈਂਟ, ਐੱਨਪੀ-ਐੱਨਸੀਡੀ, ਪੋਸ਼ਣ ਅਭਿਆਨ, ਈਟ ਰਾਈਟ ਇੰਡੀਆ ਅਤੇ ਖੇਲੋ ਇੰਡੀਆ ਸਮੇਤ ਕਈ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ । ਇਹਨਾਂ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰਕ ਬਦਲਾਅ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸਿਹਤਮੰਦ ਭਵਿੱਖ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਭਾਰਤ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਾਲ ਵੱਲ ਵਧਦਾ ਹੈ , ਨੀਤੀ ਸੁਧਾਰਾਂ, ਭਾਈਚਾਰਕ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਅਤੇ ਰੈਗੂਲੇਟਰੀ ਉਪਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮੋਟਾਪੇ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਸਮਾਜ ਪਹੁੰਚ ਅਪਣਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ । ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਨਾ , ਟਿਕਾਊ ਭੋਜਨ ਆਦਤਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ, ਅਤੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਵਧਾਉਣਾ ਇਸ ਰੁਝਾਨ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਮੋਟਾਪੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਸਿਹਤ ਜੋਖਮਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਮਹਤਵਪੂਰਣ ਹਨ।

ਮੋਟਾਪੇ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ: ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਕਾਰਨ

ਮੋਟਾਪਾ ਕੀ ਹੈ?

ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ (WHO) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ , ਮੋਟਾਪੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਸਾਧਾਰਣ ਜਾਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਚਰਬੀ ਇਕੱਠਾ ਹੋਣ ਵਜੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਸਿਹਤ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮੋਟਾਪੇ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਮਾਪਦੰਡ ਬੌਡੀ ਮਾਸ ਇੰਡੈਕਸ (BMI) ਹੈ, ਜਿੱਥੇ 25 ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ BMI ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ 30 ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ BMI ਨੂੰ ਮੋਟਾਪਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭਾਰ ਵਾਲਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਉਸ ਦਾ ਬੌਡੀ ਮਾਸ ਇੰਡੈਕਸ (BMI) 23.0 ਅਤੇ 24.9 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ/ਮੀਟਰ ਵਰਗ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਹੈ , ਅਤੇ ਮੋਟਾਪਾ ਜੇਕਰ ਉਸ ਦਾ BMI 25 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ/ਮੀਟਰ ਵਰਗ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ । ਬਿਮਾਰ ਮੋਟਾਪਾ ਉਦੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ BMI 35 ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

BMI ਕੀ ਹੈ?

ਬੌਡੀ ਮਾਸ ਇੰਡੈਕਸ (BMI ), ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਊਟਲੇਟ ਇੰਡੈਕਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ , ਇਹ ਪੜਤਾਲ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸਰਲ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਇੱਕ ਬਾਲਗ ਦਾ ਭਾਰ ਸਹੀ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਦੀ ਗਣਨਾ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਭਾਰ ਨੂੰ ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਵਿੱਚ ਮੀਟਰ ਵਰਗ (ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ/ਮੀਟਰ²) ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਉਚਾਈ ਨਾਲ ਵੰਡ ਕੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। BMI ਪਤਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਭਾਰ (ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ) ਲਓ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਉਚਾਈ (ਮੀਟਰ) ਵਰਗ ਨਾਲ ਵੰਡੋ ।

ਸਿਹਤਮੰਦ BMI ਰੇਂਜ ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ (WHO) ਦੇ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ,
ਇੱਕ ਆਮ BMI 18.5 ਅਤੇ 24.9 ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।

ਗਲੋਬਲ ਅੰਕੜੇ

ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਬਾਲਗਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਭਾਰ ਅਤੇ ਮੋਟਾਪੇ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। 1990 ਅਤੇ 2022 ਦਰਮਿਆਨ, ਮੋਟਾਪੇ ਵਾਲੇ ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਕਿਸ਼ੋਰਾਂ (5-19 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ) ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਤਾ ਚਾਰ ਗੁਣਾ ਵਧ ਕੇ 2% ਤੋਂ 8% ਹੋ ਗਈ। ਇਸੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਮੋਟਾਪੇ ਵਾਲੇ ਬਾਲਗਾਂ (18 ਸਾਲ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮਰ) ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਦੁੱਗਣੇ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਹੋ ਗਿਆ, ਜੋ 7% ਤੋਂ ਵਧ ਕੇ 16% ਹੋ ਗਿਆ ।

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੋਟਾਪੇ ਦੇ ਅੰਕੜੇ

• ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਸਿਹਤ ਸਰਵੇਖਣ (NFHS)-5 (2019-21) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ , ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ, 24% ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ 23% ਭਾਰਤੀ ਪੁਰਸ਼ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭਾਰ ਜਾਂ ਮੋਟਾਪੇ ਦੀ ਚਪੇਟ ਵਿੱਚ ਹਨ।
• NFHS-5, (2019-2021) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 15-49 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਰਗ ਵਿੱਚ , 6.4% ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ 4.0 % ਮਰਦ ਮੋਟਾਪੇ ਦੀ ਚਪੇਟ ਵਿੱਚ ਹਨ।
• ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਪੱਧਰ 'ਤੇ NFHS-4 (2015-16) ਵਿੱਚ 2.1 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੋਂ ਵਧ ਕੇ NFHS-5 (2019-21) ਵਿੱਚ 5 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਤਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜੋ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭਾਰ (ਉਚਾਈ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਭਾਰ) ਹਨ।

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੋਟਾਪੇ ਦੇ ਵਾਧੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਕ

ਮੋਟਾਪੇ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਰਣਨੀਤਕ ਢਾਂਚਾ

ਨੀਤੀਗਤ ਨਵੀਨਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮਾਪਣਯੋਗ ਨਤੀਜੇ

ਮੋਟਾਪੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਚਿੰਤਾ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ , ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਰੇ ਪੱਧਰਾਂ 'ਤੇ ਮੋਟਾਪੇ ਨੂੰ ਰੋਕਣ, ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਵਿਆਪਕ, ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਕਈ ਮੰਤਰਾਲਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਰਣਨੀਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਪਹੁੰਚ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜੋ ਸਿਹਤ, ਪੋਸ਼ਣ, ਸਰੀਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀ, ਭੋਜਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਸੋਧਾਂ ਨੂੰ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਇਹਨਾਂ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਮੁੱਖ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ :

1. ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਭਲਾਈ ਮੰਤਰਾਲਾ (MoHFW) - ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਨਾ

1.1 ਗੈਰ-ਸੰਚਾਰੀ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਅਤੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ (NP-NCD)

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, WHO ਦੇ 2018 - NCD ਇੰਡੀਆ ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਗੈਰ-ਸੰਚਾਰੀ ਬਿਮਾਰੀਆਂ (NCDs) ਸਾਰੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਦਾ 63% ਕਾਰਨ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ । ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ (27%), ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਸਾਹ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ (11%), ਕੈਂਸਰ (9%), ਸ਼ੂਗਰ (3%), ਅਤੇ ਮੋਟਾਪਾ (13%) ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਸਥਿਤੀਆਂ ਹਨ।

ਗੈਰ-ਸੰਚਾਰੀ ਬਿਮਾਰੀਆਂ (NCDs) ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ, ਕੈਂਸਰ, ਸ਼ੂਗਰ, ਅਤੇ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਸਾਹ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੋਧਣਯੋਗ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਕਾਰਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਤੰਬਾਕੂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ, ਗੈਰ-ਸਿਹਤਮੰਦ ਖੁਰਾਕ, ਸਰੀਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦੀ ਘਾਟ ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਖਪਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਜੋਖਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਰਕ ਮੋਟਾਪਾ, ਹਾਈ ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ, ਵਧੇ ਹੋਏ ਬਲੱਡ ਸ਼ੂਗਰ, ਅਤੇ ਵਧੇ ਹੋਏ ਕੋਲੈਸਟ੍ਰੋਲ ਦੇ ਪੱਧਰ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ , ਇਹ ਸਾਰੇ NCDs ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜੋਖਮ ਕਾਰਕ ਰੋਕਥਾਮ ਯੋਗ ਹਨ, ਮੋਟਾਪੇ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਸਿਹਤਮੰਦ ਆਦਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨਾ NCDs ਦੇ ਬੋਝ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।

ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿਹਤ ਮਿਸ਼ਨ (NHM ) ਰਾਹੀਂ ਗੈਰ-ਸੰਚਾਰੀ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਅਤੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ (NCDs) (NP-NCD) ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਭਲਾਈ ਵਿਭਾਗ, ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ, ਸਿਵਿਲ ਸਮਾਜ, ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਭਾਈਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਕੇ ਵਿਵਹਾਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਰਾਹੀਂ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਰੱਖਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਨਿਰੰਤਰ ਦੇਖਭਾਲ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਾਰੇ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਪੱਧਰਾਂ 'ਤੇ ਸਕ੍ਰੀਨਿੰਗ, ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਨਿਦਾਨ, ਪ੍ਰਬੰਧਨ, ਰੈਫਰਲ ਅਤੇ ਫਾਲੋ-ਅੱਪ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਰੋਕਥਾਮ, ਇਲਾਜ, ਪੁਨਰਵਾਸ, ਜਾਗਰੂਕਤਾ (IEC/BCC), ਨਿਗਰਾਨੀ ਅਤੇ ਖੋਜ ਲਈ ਹੈਲਥਕੇਅਰ ਪ੍ਰੋਵਾਈਡਰਸ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ICT ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਨਿਗਰਾਨੀ, ਮੁਲਾਂਕਣ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ਵਿਆਪੀ ਲਾਗੂਕਰਨ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਜ਼ਰੂਰੀ ਦਵਾਈਆਂ, ਉਪਕਰਣਾਂ ਅਤੇ ਲੌਜਿਸਟਿਕਸ ਲਈ ਸਪਲਾਈ ਚੇਨ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਸੰਚਾਰੀ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਕਾਰਨ ਮੌਤ ਦਰ

ਮੁੱਖ ਹਿੱਸੇ

• ਰੋਕਥਾਮ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ - ਆਯੁਸ਼ਮਾਨ ਭਾਰਤ ਐੱਚਡਬਲਿਊਸੀ ਰਾਹੀਂ ਤੰਦਰੁਸਤ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਪਹੁੰਚ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।

2. ਆਯੁਸ਼ ਮੰਤਰਾਲਾ: ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਅਤੇ ਸੰਪੂਰਨ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ

ਆਯੁਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਮੋਟਾਪੇ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਯੁਰਵੇਦ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਭਾਰ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ:

1. ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਆਯੁਰਵੇਦਿਕ  ਦੇਖਭਾਲ : ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਇੰਸਟੀਟਿਊਟ ਆਫ਼ ਆਯੁਰਵੇਦ (AIIA) ਮੋਟਾਪੇ ਅਤੇ ਸਬੰਧਿਤ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਸਬੰਧੀ ਵਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਇਲਾਜ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਲਾਜ ਪੰਚਕਰਮਾ ਥੈਰੇਪੀਆਂ , ਆਯੁਰਵੇਦਿਕ ਦਵਾਈਆਂ, ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਖੁਰਾਕ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਯੋਗਾ ਥੈਰੇਪੀ ਨੂੰ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਤੱਕ, ਸ਼ੂਗਰ ਅਤੇ ਮੈਟਾਬੋਲਿਕ ਵਿਕਾਰਾਂ ਵਾਲੇ ਲਗਭਗ 45,000 ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਤੋਂ ਲਾਭ ਉਠਾਇਆ ਹੈ।

2. ਖੋਜ ਅਤੇ ਸਬੂਤ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ :ਕੇਂਦਰੀ ਆਯੁਰਵੇਦਿਕ  ਵਿਗਿਆਨ ਖੋਜ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ (CCRAS) ਮੋਟਾਪੇ ਸਮੇਤ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਸਬੰਧੀ  ਵਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਆਯੁਰਵੇਦਿਕ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ੀਲਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਖੋਜ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਅਧਿਐਨਾਂ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਨਿਯਮ, ਰਿਤੁਚਾਰਿਆ (ਮੌਸਮੀ ਨਿਯਮ), ਆਹਾਰ (ਖੁਰਾਕ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼), ਅਤੇ ਯੋਗ ਵਰਗੇ ਅਭਿਆਸ ਸਮੁੱਚੀ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਬਣਾਏ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਮੋਟਾਪੇ ਵਰਗੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਹਨ।
3. ਆਯੁਰਵੇਦ ਸਵਸਥ ਯੋਜਨਾ : ਇਹ ਕੇਂਦਰੀ ਖੇਤਰ ਯੋਜਨਾ, ਜੋ ਕਿ ਵਿੱਤੀ ਵਰ੍ਹੇ 2021-22, ਵਿੱਚ 'ਆਯੁਸ਼ ਅਤੇ ਜਨ ਸਿਹਤ' ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਹੈਲਥਕੇਅਰ ਵਿੱਚ ਆਯੁਸ਼ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਯੋਜਨਾ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਸਬੰਧੀ ਵਿਕਾਰ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਸੰਚਾਰੀ ਬਿਮਾਰੀਆਂ (NCDs) ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ 11 ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਮੋਟਾਪਾ, ਸ਼ੂਗਰ, ਹਾਈਪਰਟੈਨਸ਼ਨ ਅਤੇ ਓਸਟੀਓਪੋਰੋਸਿਸ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ।
4. ਸਹਿਯੋਗੀ ਖੋਜ ਯਤਨ : ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਖੋਜ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ (CSIR) ਸਹਿਯੋਗ ਖੋਜ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰਨ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਰਵਾਇਤੀ ਆਯੁਰਵੇਦਿਕ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਨਾਲ ਜੋੜਦੇ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮੋਟਾਪੇ ਵਰਗੇ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਸਬੰਧੀ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿੱਚ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਆਪਕ ਉਪਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ, ਆਯੁਸ਼ ਮੰਤਰਾਲਾ ਮੋਟਾਪੇ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਲਈ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਪਹੁੰਚ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

3. ਮਹਿਲਾ ਅਤੇ ਬਾਲ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰਾਲਾ:

ਪੋਸ਼ਣ ਅਭਿਆਨ: ਬਚਪਨ ਦੇ ਮੋਟਾਪੇ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ

8 ਮਾਰਚ 2018 ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਪੋਸ਼ਣ ਅਭਿਆਨ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨ ਪੋਸ਼ਣ ਲਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪਹਿਲ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਬੱਚਿਆਂ, ਬਾਲਗ ਲੜਕੀਆਂ, ਗਰਭਵਤੀ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਪਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਲਈ ਪੋਸ਼ਣ ਸਬੰਧੀ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਮਰੂਪ ਇਕੋਸਿਸਟਮ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ ਜੋ ਕੁਪੋਸ਼ਣ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੀ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪੋਸ਼ਣ ਸਮੱਗਰੀ, ਵੰਡ ਅਤੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਪੋਸ਼ਣ ਅਭਿਆਨ ਅਤੇ ਪੋਸ਼ਣ 2.0 ਦੇ ਮੁੱਖ ਭਾਗ

ਪੋਸ਼ਣ ਅਭਿਆਨ ਜਨ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਤਹਿਤ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ-ਅਧਾਰਿਤ ਨਿਗਰਾਨੀ, ਬਹੁ-ਮੰਤਰਾਲਾ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਰਾਹੀਂ ਕੁਪੋਸ਼ਣ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸਮੁੱਚਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਪਣਾਉਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਘਰੇਲੂ ਪੋਸ਼ਣ ਲਈ ਪੋਸ਼ਣ ਵਾਟਿਕਾ (Nutri-Garden) ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਮਿਸ਼ਨ ਸਕਸ਼ਮ ਆਂਗਣਵਾੜੀ ਅਤੇ ਪੋਸ਼ਣ 2.0 (2021) ਦੇ ਤਹਿਤ ਆਂਗਣਵਾੜੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕਿਸ਼ੋਰ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਆਯੁਸ਼-ਅਧਾਰਿਤ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਮਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਪੋਸ਼ਣ, ਖੁਰਾਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ, ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ , ਅਨੀਮੀਆ ਅਤੇ ਕਮੀਆਂ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬਾਜਰੇ ਦੀ ਖਪਤ ਅਤੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਖੁਰਾਕ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।

4. ਯੁਵਾ ਮਾਮਲੇ ਅਤੇ ਖੇਡ ਮੰਤਰਾਲਾ: ਸਰੀਰਕ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ

4.1 ਫਿੱਟ ਇੰਡੀਆ ਮੂਵਮੈਂਟ: ਇੱਕ ਜਨ ਫਿਟਨੈੱਸ ਕ੍ਰਾਂਤੀ

• 2019 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰੇਂਦਰ ਮੋਦੀ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ , ਫਿੱਟ ਇੰਡੀਆ ਮੂਵਮੈਂਟ ਸਰਗਰਮ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਰੂਟੀਨ ਵਿੱਚ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
• ਮੁੱਖ ਹਿੱਸੇ:
  • ਆਪਣੇ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਕੂਲਾਂ ਲਈ ਫਿੱਟ ਇੰਡੀਆ ਸਕੂਲ ਸਰਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ।
  • ਫਿੱਟ ਇੰਡੀਆ ਸੰਡੇ ਔਨ ਸਾਈਕਲ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਸ਼ਹਿਰੀ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਸਾਈਕਲਿੰਗ ਅਤੇ ਸੈਰ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ

• ਕੇਂਦਰੀ ਯੁਵਾ ਮਾਮਲੇ ਅਤੇ ਖੇਡ ਮੰਤਰੀ ਡਾ. ਮਨਸੁਖ ਮਾਂਡਵੀਆ ਨੇ ਫਿੱਟ  ਇੰਡੀਆ ਸਾਈਕਲਿੰਗ ਡਰਾਈਵ' ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ
  • ਕਮਿਊਨਿਟੀ-ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੇ ਫਿਟਨੈੱਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਮੂਹਿਕ ਯੋਗ ਸੈਸ਼ਨ, ਰਨਿੰਗ ਕਲੱਬ, ਅਤੇ ਕੰਮ ਵਾਲੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਫਿਟਨੈੱਸ ਚੁਣੌਤੀਆਂ।

4.2 ਖੇਲੋ ਇੰਡੀਆ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ: ਇੱਕ ਸਰਗਰਮ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ

ਖੇਲੋ ਇੰਡੀਆ- ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ 2016-17 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਅਥਲੈਟਿਕਸ ਉੱਦਮਤਾ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਕੇ ਸਕੂਲਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਤੱਕ ਸਾਰੇ ਪੱਧਰਾਂ 'ਤੇ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਹ ਨੌਜਵਾਨ ਅਥਲੀਟਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਸਿਖਲਾਈ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ  ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਸਬੰਧਿਤ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਦਮਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਰੋਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ। ਇਹ ਯੋਜਨਾ ਪੇਂਡੂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ ਖੇਡ ਮੌਕੇ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।

 ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ:

5. ਫੂਡ ਸੇਫਟੀ ਐਂਡ ਸਟੈਂਡਰਡਜ਼ ਅਥਾਰਟੀ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ (FSSAI): ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਲਈ ਖੁਰਾਕ ਨਿਯਮ

5.1 ਈਟ ਰਾਈਟ ਇੰਡੀਆ ਮੂਵਮੈਂਟ (FSSAI): ਇੱਕ ਸਿਹਤਮੰਦ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਖੁਰਾਕ ਵਿਕਲਪਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ

ਫੂਡ ਸੇਫਟੀ ਐਂਡ ਸਟੈਂਡਰਡਜ਼ ਅਥਾਰਟੀ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ (FSSAI) ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਈਟ ਰਾਈਟ ਇੰਡੀਆ ਲਹਿਰ, ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ, ਸਿਹਤਮੰਦ ਅਤੇ ਟਿਕਾਊ ਭੋਜਨ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਕਈ ਮੁੱਖ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਮੁੱਖ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਹਨ:

ਈਟ ਰਾਈਟ ਇੰਡੀਆ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ

ਸਪਲਾਈ-ਸਾਈਡ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ:

• ਫੂਡ ਸੇਫਟੀ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਐਂਡ ਸਰਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ (FoSTaC): ਫੂਡ ਸੇਫਟੀ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਐਂਡ ਸਰਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ (FoSTaC) ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ FSSAI ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਹਰੇਕ ਫੂਡ ਕਾਰੋਬਾਰ ਵਿੱਚ ਫੂਡ ਸੇਫਟੀ ਸੁਪਰਵਾਈਜ਼ਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
• ਸਰਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ: ਸਟ੍ਰੀਟ ਫੂਡ ਹੱਬਸ, ਬਜ਼ਾਰਾਂ, ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਸਫਾਈ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
• ਸਫਾਈ ਰੇਟਿੰਗ: ਰੈਸਟੋਰੈਂਟਾਂ, ਕੇਟਰਿੰਗ ਸੇਵਾਵਾਂ, ਮਿਠਾਈ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਅਤੇ ਮੀਟ ਵਿਕ੍ਰੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਫਾਈ ਦੇ ਮਿਆਰਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ  'ਤੇ ਰੇਟਿੰਗ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

 ਮੰਗ-ਪੱਖੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ:

• ਖਪਤਕਾਰ ਜਾਗਰੂਕਤਾ: ਈਟ ਰਾਈਟ ਕੈਂਪਸ ਅਤੇ ਈਟ ਰਾਈਟ ਸਕੂਲ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਭੋਜਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
• ਮਿਲਾਵਟ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ: ਘਰ ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਭੋਜਨ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ DART ਬੂਕ ਅਤੇ ਮੈਜਿਕ ਬੌਕਸ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਖੁਰਾਕ ਸੁਰੱਖਿਆ- ਮੈਜਿਕ ਬੌਕਸ                                  ਭੋਜਨ ਸੁਰੱਖਿਆ - ਡਾਰਟ ਬੁੱਕ

• ਮੋਬਾਈਲ ਟੈਸਟਿੰਗ: ਰਿਮੋਟ-ਏਰੀਆ ਟੈਸਟਿੰਗ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ ਫੂਡ ਸੇਫਟੀ ਔਨ ਵ੍ਹੀਲਜ਼  ਤੈਨਾਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
• ਖੁਰਾਕ ਦਾ ਮਜ਼ਬੂਤੀਕਰਣ: ਸੂਖਮ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਵਾਲੇ ਸਟੈਪਲਸ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਫੂਡ ਸੇਫਟੀ ਐਂਡ ਸਟੈਂਡਰਡਜ਼ ਅਥਾਰਟੀ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ (FSSAI) ਮੋਟਾਪੇ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜਨਤਕ ਖੁਰਾਕ ਵਿਕਲਪਾਂ ਦਾ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਖੁਰਾਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਮਿਆਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯਮਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ ।

5.2 ਰਾਸ਼ਟਰਵਿਆਪੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਮੁਹਿੰਮ - ' ਆਜ ਸੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਕਮ'

ਸਿਹਤਮੰਦ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ, FSSAI ਨੇ 'ਆਜ ਸੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਕਮ' ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਖਪਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚਰਬੀ, ਖੰਡ ਅਤੇ ਨਮਕ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਘਟਾਉਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਗਈ । ਇਸ ਮਲਟੀਮੀਡੀਆ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

• ਵਿਭਿੰਨ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ 12 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਉਪਸਿਰਲੇਖਾਂ ਵਾਲੇ ਛੋਟੇ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨਲ ਵੀਡੀਓ ।
  1. 1. ਫਲਾਇਰ, ਬੈਨਰ, ਅਤੇ ਆਡੀਓ ਕਲਿੱਪ ਜੋ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਦੇ ਹਨ।
     2. ਇੱਕ ਸਮਰਪਿਤ 'ਈਟ ਰਾਈਟ ਇੰਡੀਆ' ਵੈੱਬਸਾਈਟ , ਜੋ ਖੁਰਾਕ ਸਬੰਧੀ  ਸੂਚਿਤ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਵਡਮੁੱਲੇ  ਸਰੋਤ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।

5.3 ਉੱਚ ਚਰਬੀ, ਨਮਕ ਅਤੇ ਖੰਡ (HFSS) ਵਾਲੇ ਭੋਜਨਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯਮਿਤ ਕਰਨਾ FSSAI ਨੇ ICMR-ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਟਿਊਟ ਆਫ਼ ਨਿਊਟ੍ਰੀਸ਼ਿਅਨ (NIN) ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਉੱਚ ਚਰਬੀ, ਨਮਕ ਅਤੇ ਖੰਡ (HFSS) ਵਾਲੇ ਭੋਜਨਾਂ ਦੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਲੇਬਲਿੰਗ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਪਹਿਲ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਹੈ:

1. 1. ਖਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਭੋਜਨਾਂ 'ਤੇ ਪੈਕ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਪਸ਼ਟ ਲੇਬਲਿੰਗ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਓ ।
   2. ਖਪਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਚੋਣਾਂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਸਿਹਤਮੰਦ ਭੋਜਨ ਦੇ ਸੇਵਨ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰੋ।

5.4 ਬਹੁ-ਪਲੈਟਫਾਰਮ ਜਨਤਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ

ਸਰਕਾਰ,FSSAI ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਫੈਲਾ ਰਹੀ ਹੈ:

a. ਪ੍ਰਿੰਟ, ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਨਿਕ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਜੋ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਸਿਹਤਮੰਦ ਭੋਜਨ ਵਿਕਲਪਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

b. ਕੈਂਸਰ, ਸ਼ੂਗਰ, ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸਟ੍ਰੋਕ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਅਤੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ (NPCDCS) ਨਾਲ ਏਕੀਕਰਣ, ਜੋ ਮੋਟਾਪੇ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਅਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ 'ਤੇ ਰਾਜ-ਪੱਧਰੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।

5.5 RUCO ਪਹਿਲਕਦਮੀ

FSSAI ਦੀ RUCO (ਰੀਪਰਪਜ਼ ਯੂਜ਼ਡ ਕੁਕਿੰਗ ਆਇਲ) ਪਹਿਲ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਵਰਤਿਆ ਹੋਇਆ ਖਾਣਾ ਪਕਾਉਣ ਵਾਲਾ ਤੇਲ ਫੂਡ ਚੇਨ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਦਾਖਲ ਨਾ ਹੋਵੇ ਸਗੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ। ਜਦੋਂ ਤੇਲ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਤਲਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਨੁਕਸਾਨਦਾਈ ਟੋਟਲ ਪੋਲਰ ਕੰਪਾਊਂਡ (TPC) ਬਣਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਹਾਈਪਰਟੈਨਸ਼ਨ, ਐਥੀਰੋਸਕਲੇਰੋਸਿਸ ਅਤੇ ਜਿਗਰ ਦੇ ਵਿਕਾਰ ਵਰਗੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਜੋਖਮ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ, FSSAI ਨੇ 25% TPC ਸੀਮਾ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤੇਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ। EEE ਰਣਨੀਤੀ (ਸਿੱਖਿਆ, ਲਾਗੂਕਰਨ, ਈਕੋਸਿਸਟਮ) ਦੇ ਤਹਿਤ , ਵਰਤਿਆ ਹੋਇਆ ਖਾਣਾ ਪਕਾਉਣ ਵਾਲਾ ਤੇਲ ਭੋਜਨ ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਦੇ ਐਗਰੀਗੇਟਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਇਓਡੀਜ਼ਲ ਜਾਂ ਸਾਬਣ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਰੀਡਾਇਰੈਕਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਿਹਤ, ਊਰਜਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸਥਿਰਤਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। 

ਸਿੱਟਾ

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੋਟਾਪਾ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਚੁਣੌਤੀ ਹੈ, ਪਰ ਦੇਸ਼ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ, ਬਹੁ-ਖੇਤਰੀ ਪਹੁੰਚ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਨਾਲ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰੇਂਦਰ ਮੋਦੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ , ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਿਹਤ, ਪੋਸ਼ਣ, ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਅਤੇ ਰੈਗੂਲੇਟਰੀ ਉਪਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਵਾਲੇ ਰਣਨੀਤਕ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਫਿੱਟ ਇੰਡੀਆ ਮੂਵਮੈਂਟ, ਐਨਪੀ-ਐਨਸੀਡੀ, ਪੋਸ਼ਣ ਅਭਿਆਨ, ਈਟ ਰਾਈਟ ਇੰਡੀਆ, ਅਤੇ ਖੇਲੋ ਇੰਡੀਆ ਵਰਗੀਆਂ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਸਿਹਤ ਚੇਤਨਾ, ਰੋਕਥਾਮ ਦੇਖਭਾਲ ਅਤੇ ਸਰਗਰਮ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਭਾਰਤ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਾਲ ਵੱਲ ਵਧਦਾ ਹੈ , ਇੱਕ ਫਿੱਟ ਅਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਭਾਰਤ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਇੱਕ ਹਕੀਕਤ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਨਿਰੰਤਰ ਵਚਨਬੱਧਤਾ, ਅੰਤਰ-ਖੇਤਰ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਸਰਗਰਮ ਨਾਗਰਿਕ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਦੇਸ਼ ਮੋਟਾਪੇ ਦੇ ਰੁਝਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਚੰਗੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਅਤੇ ਨੀਤੀ-ਅਧਾਰਿਤ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦੇ ਕੇ, ਭਾਰਤ ਮੋਟਾਪੇ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਉਦਾਹਰਣ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ- ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣਾਉਣਾ ਜੋ ਤੰਦਰੁਸਤੀ, ਜੀਵਨਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਸੰਪੂਰਨ ਤੰਦਰੁਸਤੀ 'ਤੇ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਹੋਵੇ।

ਸੰਦਰਭ

· https://pib.gov.in/PressReleseDetailm.aspx?PRID=2105618®=3&lang=1

· https://www.who.int/health-topics/obesity#tab=tab_1

· https://www.who.int/europe/news-room/fact-sheets/item/a-healthy-lifestyle---who-recommendations#:~:text=Note.,osteoarthritis%2C%20some%20cancers%20and%20diabetes .

· https://pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=1823047

· https://sansad.in/getFile/loksabhaquestions/annex/1712/AU3780.pdf?source=pqals - ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਅਨਸਟਾਰਡ ਸਵਾਲ ਨੰ. 3780 ਹੈ

· https://ncdc.mohfw.gov.in/wp-content/uploads/2024/11/Obesity-English.pdf

· https://mohfw.gov.in/sites/default/files/NP-NCD%20Operational%20Guidelines_0.pdf

· https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1812388

· https://sansad.in/getFile/annex/267/AU168_aJuwFy.pdf?source=pqars - ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ  ਅਨਸਟਾਰਡ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਨੰ. 168

· https://x.com/moayush/status/1771778688310210809/photo/1

· https://www.mygov.in/campaigns/poshan-abhiyaan-2024/

· https://x.com/PIBWCD/status/1702599507563946219

· https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1910409

· https://fitindia.gov.in/

· https://fitindia.gov.in/fit-india-school-registration

· https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2105644

· https://pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2085581

· https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2078544

· https://x.com/kheloindia/header_photo

· https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1740750

· https://eatrightindia.gov.in/eri-initiatives.jsp

· https://foodsafetystandard.in/eat-right-india/

· https://eatrightindia.gov.in/eri-initiatives.jsp

· https://foodsafetystandard.in/eat-right-india/

· https://www.fssai.gov.in/book-details.php?bkid=363

· https://www.fssai.gov.in/book-details.php?bkid=346

· https://eatrightindia.gov.in/eatrightschool/assets/resource/file/fs_magicbox.pdf

· https://eatrightindia.gov.in/EatRightIndia/images/gallery/books/aaj_se_thoda_kam.jpg

· https://westregion.fssai.gov.in/RUCO.php

· https://eatrightindia.gov.in/ruco/

PDF ਡਾਊਨਲੋਡ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਥੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ

******

ਸੰਤੋਸ਼ ਕੁਮਾਰ/ਰਿਤੂ ਕਟਾਰੀਆ/ਵਤਸਲਾ ਸ੍ਰੀਵਾਸਤਵ