Ka Secretariat jong ka President

KA JINGAI JINGKREN KA

PRESIDENT JONG KA INDIA

DROUPADI MURMU

HA KA SNGI SHUWA KA REPUBLIC DAY 2025

Ha ka: 25 KYLLALYNGKOT 2025 7:17 Mynmiet da ka PIB Delhi

Ko para nongshong shnong,

Namaskar!

Nga kmen ban ai jingkren ia phi ha kane ka sngi kaba kyrpang. Ha ka sngi shuwa ka lyngkhuh Republic Day, nga kitbok kitrwiang ia phi! Ha ka 26 tarik u Kyllalyngkot, 75 snem mynshuwa, ka jingthoh nongrim jong ngi, ka Riti Synshar ka la treikam.

Ka Constituent Assembly, hadien jan lai snem ki jingiatai nia, ka la pdiang ia ka Riti Synshar ha ka 26 tarik u Naiwieng 1949. Kato ka sngi, ka 26 tarik u Naiwieng, ka dei kaba ngi rakhe kum ka Samvidhan Divas, lane ka Sngi jong ka Riti Synshar, naduh u 2015.

Ka Republic Day ka dei ka sngi jong ka jingkmen bad ka jingsngew sarong lang jong baroh ki briew jong ka ri. Hynniewphew san snem, ki briew ki lah ban ong, ka long tang shi khyllipmat ha ka jingim jong ka ri. Em, ngan ong, ym dei kine ki 75 snem ba la dep. Kane ka la dei ka por jong ka mynsiem ba dang iohthiah jong ka India ba kan khie biang, ban shim ia ki sienjam ban shim ia la ka jaka ha ka kynhun jong ki ri. Kum kawei na ka imlang sahlang kaba hyndai tam, ka India ka dei kaba ju tip kum ka tyllong jong ka jingnang jingstad bad ka jingshemphang. Hynrei ka la wan ka por jong ka jingdum, ka jingiuh bein hapoh ka jingsynshar ki mynder kaba la ialam sha ka jingduk tasam.

Mynta, ngi dei ban kynmaw nyngkong ia ki riewshlur kiba la lenlade na ka bynta ka ri ba kan lait na ki kynjri jong ka jingsynshar ki mynder. Ki don kiba la pawnam, katba kiwei pat ki la sdang paw ha kine ki por ba dang shen. Mynta u snem ngi rakhe ia ka lyngkhuh sngi kha ba 150 jong u Bhagwan Birsa Munda, uba long kum u nongmihkhmat jong ki nongiakhun na ka bynta ka jinglaitluid bad uba la ioh ia ka jingithuh namar ka bynta jong u ha ka histori jong ka ri.

Ha ki phew snem ba nyngkong jong ki spah snem ba arphew, ki jingeh jong ki, ki la kylla sha ka jingiakhih ha baroh kawei ka ri na ka bynta ka jinglaitluid. Ka long kaba donbok bha ia ka ri ba kan don ia ki briew kum u Mahatma Gandhi, Rabindranath Tagore bad Babasaheb Ambedkar, kiba la iarap ban shem biang ia ka jingngeit ha ka synshar paidbah. Ka hok, ka jinglaitluid bad ka jingiaryngkat kyrdan kim dei ki jingngeit ba ngi la ioh ha ki por ba mynta; ki la dei shi bynta ka imlang sahlang jong ngi naduh ki por mynshuwa. Kane ka pyni ruh balei kito kiba kren artatien shapahg ka lawei jong ka Riti Synshar jong ka Ri ha ka por ka dang shu ioh jinglaitluid ki la bakla shisha.

Ka jinglong jong ka Constituent Assembly ruh ka dei ka dak jong ki jingngeit tynrai jong ngi. Ka la don ki nongmihkhmat na baroh ki bynta bad ki jaitbynriew jong ka ri. Shuh shuh, ka la don 15 ngut ki longkmie kum ki dkhot bad kynthup ia ki riewkhraw kum ka Sarojini Naidu, Rajkumari Amrit Kaur, Sucheta Kripalani, Hansaben Mehta bad Malati Choudhury. Haba ka jingiaryngkat kyrdan jong ki longkmie ka dang dei tang ka jingphohsniew ha kiwei kiwei ki bynta jong ka pyrthei, ha India ki longkmie ki la shi ia la ka bynta ban tei ia ka lawei jong ka ri.

Ka Riti Synshar ka la long kum ka jingthoh kaba don ka jingim namar ki jingngeit tynrai shaphang ka imlang sahlang ki la dei shi bynta ka jinglong tynrai jong ngi da ki spah snem. Ka Riti Synshar ka buh ia ka nongrim na ka bynta ka jinglong jong ngi kum ki briew ka India: ka tehsong ia ngi kum ka longiing. La 75 snem mynta, ka la ialam ia ngi ha ka lynti jong ka jingkiew shaphrang. Mynta, to ngin ai ka jingsngewnguh ia u Dr. Ambedkar, uba la ialam lynti ia ka Drafting Committee, kiwei kiwei ki dkhot jong ka Constituent Assembly, ki ophisar kiba la don bynta bad trei shitom bad ai ia ngi kane ka jingthoh kaba biang bha.

Ko par nongshong shnong,

Ki 75 snem jong ka Riti Synshar ki dap da ka jingkiew shaphrang jong ka ri ba dang thymmai. Ha ka por ba dang shu ioh jinglaitluid bad ha ki por ba wan, ki bynta ba heh jong ka ri ki la shem jingjynjar namar ka jingduk tasam bad ka jingthngan. Hynrei kawei kaba ngim shym la duh ka dei ka jingngeit ha ka bor lajong. Ngi la kut jingmut ban wanrah ia ki jinglong jingman kiba bha ha kaba baroh ki lah ban kiew shaphrang. Ki nongrep jong ngi ki la trei shitom bad ki la pynlong ba ka ri ka lah ban pyndap bam ialade. Ki nongbylla jong ngi ki la trei shitom ban pynkylla ia ki jingdon jingem bad ka kam pynmih mar. Namar kine ki sienjam, ka ioh ka kot jong ka India ka ktah ia ki kam ka ioh ka kot jong ka pyrthei. Mynta ka India ka la shim ia ka bynta kum ka nongialam ha ki jingialang jong ki ri. Kane ka jingkylla, kan ym shym la wan khlem ka jingialam lynti jong ka Riti Synshar.

Ha ki snem ba la dep, ka jingkiew ka ioh ka kot ka la long kaba heh, kaba la plie lad ioh kam ia ki samla, kaba la buh shuh shuh ka pisa ha ka kti jong ki nongrep bad ki nongbylla, bad kaba la kyntiew ia ki briew na ka jingduk. Ki jingpynkylla ba shlur bad ba shemphang kin kyrshan ia kane ha ki snem ban wan. Ka jingai bynta lang ia baroh ka dei ka mat kaba kongsan ha ka jingkiew shaphrang jong ngi, ha kaba la sam ia ki jingmyntoi jong ka roi ka par sha baroh.

Katba ka Sorkar ka bteng ban peit bniah ia ka jingai bynta lang ia baroh ha ki kam pisa, ki sienjam kum ka Pradhan Mantri Jan Dhan Yojana, Pradhan Mantri Jeevan Jyoti Bima Yojana, Pradhan Mantri Suraksha Bima Yojana, MUDRA, Stand-Up India bad Atal Pension Yojana ki dei kiba la pyniar ban ai bynta shuh shuh ia ki briew ha ki skhim bapher bapher ba ai jingkyrshan pisa.

Sa kawei pat ka bynta kaba kongsan ka dei ba ka Sorkar ka la pynkylla ia ka jingmut jong ka jingai jingiarap, ha kaba ki kam kiba kongsan kum ka jaka sah bad ka jingioh ia ka um dih ki dei ka hok jong ki briew. La shim lut ia ki sienjam ban ai jingiarap ia ki dkhot ka imlang sahlang kiba shem jingeh, khamtam ki Scheduled Caste, Scheduled Tribe bad ki Other Backward Class. Kum ban shu kdew, ki la don ki pre-matric bad post-matric scholarship, ki national fellowship, ki overseas scholarship, ki hostel bad ki lad ai jinghikai ia ki samla na ki jait bynriew SC. Ka Pradhan Mantri Anusuchit Jaati Abhyuday Yojana ka dang iaid shaphrang ban pynduna ia ka jingduk hapdeng ki SC da kaba ai ki lad ioh kam bad ki lad kamai jakpoh. Ki la don ki skhim kyrpang ban kyntiew ia ka imlang sahlang bad ka ioh ka kot jong ki ST, ba kynthup ka Dharti Aaba Janjatiya Gram Utkarsh Abhiyan bad Pradhan Mantri Janjati Adivasi Nyaya Maha Abhiyan (PM-JANMAN). La wanrah ia ka Development and Welfare Board na ka bynta ki jait bynriew De-notified, Nomadic bad Semi Nomadic.

Ha kajuh ka por, ka jingpeit ia ki jingdon jingem, ba kynthup ia ki surok bad ki lynti rel, ki kad lieng bad ki jaka pdeng jong ki kam logistic, ha kine ki 10 snem ba la dep ki la wanrah ia ka rynsan ka ban kyrshan ia ka jingkiew shaphrang ha ki snem ban wan.

Ka rukom ha kaba ka Sorkar ka la pyndonkam ia ka teknoloji ha ka kam pisa ka dei kaba iarap bha. Ki lad ai jingsiew digital kiba bun ha ryngkat ka kam direct benefit transfer ki la kyntiew ia ka jingai bynta lang ia baroh, kaba la wanrah ia ki briew hapoh ka jingpeit ia ki kam. Ka la wanrah ia ka jingshai ha ka rukom treikam. Namar kane, hapoh ki katto katne snem, ngi la tei ia ki jingdon jingem digital na ka bynta ki paidbah kaba long kawei na kiba bha tam ha ka pyrthei.

Ka kam kaba iadei bad ki bank ka long kaba seisoh hadien ki sienjam kiba shlur kum ka Insolvency and Bankruptcy Code, kaba la wanrah ia ka jingduna ki Non-Performing Asset jong ki Scheduled Commercial Bank.

Ko para nongshong shnong,

Ngi la ioh ia ka jinglaitluid ha u snem 1947, hynrei ki bynta jong ka rukom pyrkhat ha ka por ki mynder ka la sah slem bad ngi. Ha kine ki por, ngi la iohi ia ka jingpyrshang ban pynkylla ia kane ka rukom pyrkhat. Kaba kham paw na kine ki jingpyrshang kadei ka rai ban wanrah bujli ia ka Indian Penal Code, ka Code of Criminal Procedure bad ka Indian Evidence Act da ka Bharatiya Nyaya Sanhita, ka Bharatiya Nagarik Suraksha Sanhita bad ka Bharatiya Sakshya Adhiniyam. Da kaba don nongrim ha ki jinglong tynrai jong ka India, kine ki ain ba thymmai kiba iadei bad ki kam beain ki peit bniah ia ka jingai ia ka hok ha ka jaka jong ka jingpynshitom kum ka nongrim jong ka kam bishar. Shuh shuh, ki ain ba thymmai ki peit bniah ia ka jingialeh pyrshah ia ki kam beain pyrshah ia ki longkmie bad ki khynnah.

Ki jingpynkylla kiba heh haduh katne katne ki donkam ia ka jingshlur bad ka jingshemphang. Sa kawei pat ka sienjam ka ban wanrah ia ka jingkylla ha ka jingmut jong ka jingai jingsynshar kaba bha ka dei ka Bill kaba la wanrah ha ka Parliament ban pynlong lang ia ki elekshon ha ka ri. Ka jingthmu ‘One Nation One Election’ ka lah ban wanrah ia ka jingryntih ha ka jingsynshar, iada na ka jingsahkut ki polisi, pynduna ia ka jingpyndonkam shawei ia ki jingdon jingem bad pynduna ia ka jinglut jingsep, ha ryngkat kiwei kiwei ki jingmyntoi.

Ka la don ka jingiadei kaba thymmai bad ka jinghiar pateng ka deiriti jong ngi. Ka Maha Kumbh kaba dang long mynta ka dei ka dak jong ka jingriewspah jong kane ka hiar pateng. Ki don shibun ki kam ha kaba iadei bad ka deiriti ban pynneh bad khyllie ia ki dustur bad ka deiriti.

Ka India ka dei kaba bun ki jait ktien. Khnang ban pynneh bad rakhe ia kane ka jingriewspah, ka Sorkar ka la ithuh ia ka Assamese, Bengali, Marathi, Pali bad Prakrit kum ki ktien classical. Kane ka thup ka la kynthup lypa ia ka Tamil, Sanskrit, Telugu, Kannada, Malayalam, bad Odia. Ka Sorkar ka dang kyntiew ia ka jingwadbniah ha 11 tylli ki jait ktien classical mynta.

Nga phaikhmat sha ka jingpyndep ia ka Archaeological Experiential Museum ba nyngkong ha Vadnagar ha Gujarat, ba la shna hakan ka jaka tih ia ki mar hyndai kaba pyni ia ka dak jong ka jingdon ka jingsah briew naduh kumba 800 BCW. Ha ka museum yn don lang ha kawei ki jaka ki bynta ba pher ba iadei bad ki jingsaindur, ki jingshna kti bad ka deiriti na ki por bapher bapher.

Ko para nongshong shnong,

Hadien habud ki samla jong ngi ki ban saindur ia ka India ka ban wan. Ka pule puthi, kan saindur ia kine ki samla. Kumta, ka sorkar ka la kyntiew ia ka jingbei tyngka jong ka ha ka pule puthi bad ka la shim man ki sienjam ban kyntiew ia man ki bynta ba iadei bad kane ka kam. Ka kam haduh mynta kalong kaba ai mynsiem. Ki shiphew snem ba la leit ki la wanrah jingkylla ha ka pule puthi, ha ka liang ka jingioh jinghikai kaba bha bad ki jingdon jingem bad ka jingkynthup ia ki lad digital. Na ka bynta ka lad ai jinghikai, la kyntiew ia ki ktien tynrai ha ki kyrdan bapher bapher. Kam long kaba sngewlyngngoh ba ka la don ka jingkiew ka jingleh bha jong ki khynnah pule. Nga sngewtynnad ban tip ba ki nonghikai kynthei ki don ka bynta ba kongsan ha kane ka jingkylla, ha kaba palat 60 percent kito kiba dei ki nonghikai ha ki shiphew ba la leit kidei ki kynthei.

Ka jingpyniar bad ka jingpyniaid beit iaid ryntih ia ka jingpule ka dei ka kam kaba donkam. Kane ruh kadei kaba la bynrap mynta da ka skhim ban pynbiang ki lad internship ia ki samla jong ngi ha ka kam jong ki kompani.

Lyngba ka nongrim kaba khlain ha ka jingpule ha ki skul, ka India ka la kiew sha ki kyrdan ba thymmai ha ki bynta bapher bapher jong ka jingnang jingstad, khamtam ha ka science, lem bad ka teknoloji. Kum ka nuksa, ka India ka don ha ka kyrdan ba hynriew ha ka liang ka jingpan ia ki intellectual property ha ka pyrthei. Ngi la kiew kyrdan ha ka Global Innovation Index, na ka kyrdan ba 48 ha u 2020 sha ka 39 ha u 2024.

Lyngba ka jingkiew ka jinglah pynthikna dalade, ngi la kiew ka jingiashim bynta jong ngi ha ka kam wad bniah lyngba ki sienjam bapher bapher. Ka National Quantum Mission ka thmu ban wanrah ka jinglong jingman kaba khlain bad kaba don ka jingsaindur thymmai ha kane ka teknoloji ba thymmai. Sa kawei ka jingsdang kaba kongsan kadei bad ka National Mission on Interdisciplinary Cyber Physical System, kaba thmu ban phaikhmat ha ki teknoloji bapher bapher kynthup ka artificial intelligence, machine learning, robotics bad cyber security. Kine ki teknoloji kidei kiba la sngew ba kidei na ka juk ka ban wan dang ha kine ki por ba ladep bad mynta ki la kylla shi bynta jong ka jingim jong ngi.

Ka Genome India Project ka dei ka kam kaba ai mynsiem ha ka jingpeit ia ka mariang; ka dei ruh ka por kaba kongsan ha ka histori jong ka science ha India. Hapoh ka kam kaba kyrpang jong ka, ka jingleh genome sequencing ia 10,000 ngut ki briew ka India ka dei kaba la pynbiang ban leh shuh shuh ki jingwad bniah ha une u bnai. Kane ka projek kaba prat lynti kan plie ia ki lad ba thymmai ha ka jingwadbniah biotechnology bad kan pynkhlain ia ki kam ka koit ka khiah jong ki paidbah.

Ka Indian Space Research Organisation ka la shim ia ki sienjam kiba heh ha ki kam kiba iadei bad ka haw haw ha ki snem ba la dep. Mynta u bnai, ka ISRO sa shisien ka la wanrah burom ia ka ri lyngba ka jingurlong ka Space Docking Experiment. Ka India mynta ka dei ka ri kaba saw kaba lah ban leh ia kane.

Ka jingskhem jingmut jong ka ri ka paw ruh ha ki kam ialehkai ha kaba ki nongialehkai jong ngi ki la ioh ia ka jingjop. Ha une u snem ba la dep, ki nongialehkai jong ngi ki la paw ha ka lympung Olympic Games. Ha ka lympung Paralympic Games, ngi la phah ia ka kynhun nongialehkai ba heh tam jong ngi bad kine ki la ialehkai bha. Ka pyrthei ka la iaroh ia ki lahduh jong ngi ha ka jingialehkai chess jong ngi ha kaba ki shynrang bad kynthei ki la jop ia ka takma ksiar ha ka FIDE Chess Olympiad. The achievements in the sports during the year 2024 were capped by D. Gukesh, who became the youngest World Chess Champion.

Da kaba ioh jingkyrshan na ka jingkyntiew ia ki jaka ai jinghikai, ki nongialehkai ki la wanrah burom ia ka ri da ka jingkut jingmut ban jop bad ki la ai mynsiem ia ki pateng ban wan ba kin don ki thong ba kham heh.

Ki hynmen ki para jong ngi kiba sah sha kiwei kiwei ki ri ki la rah ia ka imlang sahlang bad ka deiriti jong ngi sha kiwei kiwei ki bynta jong ka pyrthei bad ki la wanrah burom ia ngi lyngba ki jingjop jong ki ha ki kam bapher bapher. Ki sngew beit ba ki long shi bynta jong ka India. Kumba nga la ong ha ka Pravasi Bharatiya Divas mynta u bnai, nga ngeit skhem ha ka jingiashim bynta jong ki ha ka jingtei ia ka Viksit Bharat, ka India kaba la kiew shaphrang shuwa u snem 2047.

Ko para nongshong shnong,

Namar ka jingkiew shaphrang ha ki kam bapher bapher, ngi dang iaid sha ka lawei da ka jingsngew sarong. Ka bynta kaba kongsan na ka bynta ka lawei ka dei ki samla, khamtam ki samla kynthei. Ki jingthrang jong ki ki dang tei ia ka India kaba lashai, ha kaba ngin rakhe ia ka jingdap shi spah snem ka jingioh ia ka jinglaitluid. Bad haba ki khynnah mynta ki burom ia ka lama jong ka ri ha ka 26 tarik u Kyllalyngkot jong u 2050, kin iathuh ia ki pateng ban wan shaphang kane ka kam kaba ym lah ban long khlem ka Riti Synshar kaba ialam lynti ia ki.

Ki pateng ban wan jong ngi kin kynmaw ruh ia ka kam India ba Laitluid ha ka pyrthei. Kumba la ong u Kpa jong ka ri, Mahatma Gandhi [nga ong mynta]

 “Lada ka Swaraj kam dei ka lad ban kyntiew ia ngi, bad ban pynkhuid bad wanrah jingryntih ia ka imlang sahlang jong ngi, kan ym don jingmyntoi. Ka jinglong tynrai jong ka imlang sahlang jong ngi ka dei ba ngi kheinkor ia ka jingshisha bad ka hok ha baroh ki kam, la ka dei ka kam sorkar ne ka kam shimet.”

Mynta, to ngin pynskhem ia ka jingkut jingmut jong ngi ban pynurlong ia ka jingthrang u Gandhi. Ki ktien jong u, ka jingshisha bad ka jinglait na ka jing iaumsnam, kin bteng ban iahap bad ka pyrthei. U la hikai ia ngi bad ki hok bad ki kamram ki long ki ar bynta jong kajuh ka kam – shisha, ka tyllong jong ki hok ka dei ka kamram. Mynta ngi kynmaw ia ki jinghikai jong u shaphang ka jingsngewlem ruh – ka jingsngewlem ym tang ia ki para marjan ba dei ki briew hynrei ka jingsngewlem ia kiwei kiwei ki para marjan kum ki jingthung jingtep, ki mrad, ki wah bad ki lum.

Baroh ngi dei ban nohsynniang sha ki sienjam ban ialeh pyrshah ia ka jingma jong ka jingkylla ka suinbneng. Ki la don ar tylli ki sienjam ba kongsan ha kane ka kam. Ha ka pyrthei, ka India ka dang ialam lynti ia ka jingiakhih paidbah kaba tip kum ka Mission Lifestyle for Environment, ban ai mynsiem ia ki briew bad ka imlang sahlang ba kin shim ia ka bynta kaba kham heh ban pynneh bad iada ia ka mariang. Ha une u snem ba la dep ha ka World Environment Day, ngi la sdang ia ka kam 'Ek Ped Maa Ke Naam', kaba ai burom ia ka bor sumar jong ki kmie jong ngi bad ka Mei Mariang. Ka thong jong ka ban thung 80 klur ki tynrai dieng ka dei kaba la pynurlong shuwa ka por ba la buh. Ka pyrthei ka don shibun kiei kiei ban nang na kum kine ki kam ba ki briew ki lah ban pdiang kum ki kam jong ki.

Ko para nongshong shnong,

To ngan kitbok kitrwiang biang ia phi ha kane ka Republic Day. Nga kitbok kitrwiang ia ki shipai ba iada ia u pud u sam jong ngi bad ki pulit, ki kynhun pahara kiba wanrah jingshngain hapoh ka ri. Nga kitbok kitrwiang ia ki dkhot jong ka kam ain, ki ophisar bad ki mission jong ngi shabar ka ri. Nga ai khublei ia phi bad kitbok kitrwiang ia phi ha baroh ki kam ba phi trei.

Khublei Shibun.

Jai Hind!

Jai Bharat!

Namaskar!

***