नवी दिल्‍ली, 25 जानेवारी 2025

माझ्या प्रिय देशबांधवांनो,

नमस्कार!

1.   या ऐतिहासिक प्रसंगी तुम्हा सर्वांना संबोधित करताना मला अतिशय आनंद होत आहे. प्रजासत्ताक दिनाच्या पूर्वसंध्येला, मी तुम्हा सर्वांना शुभेच्छा देते. आजपासून 75 वर्षांपूर्वी, 26 जानेवारीच्याच दिवशी, भारतीय प्रजासत्ताकाचा आधारभूत ग्रंथ म्हणजेच भारताचं संविधान, अंमलात आले .

2.   जवळजवळ तीन वर्षं विचारविनिमय करून संविधान सभेने 26 नोव्हेंबर 1949 या दिवशी संविधानाचा स्वीकार केला होता. याचेच औचित्य साधून 2015 सालापासून 26 नोव्हेंबर हा दिवस संविधान दिवस म्हणून साजरा केला जातो.

3.   प्रजासत्ताक दिनाचा उत्सव म्हणजे, सर्व देशवासीयांसाठी एक सामूहिक उत्साहवर्धक आणि गौरवप्रद गोष्ट आहे. एखाद्या राष्ट्राच्या इतिहासात 75 वर्षांचा काळ म्हणजे, पापणी लवण्याच्या वेळेइतका असतो, असे म्हणता येईल. परंतु माझ्या मते, भारताच्या गेल्या 75 वर्षांच्या बाबतीत असे अजिबात म्हणता येणार नाही. हा तोच कालखंड आहे ज्यात, दीर्घकाळापासून सुप्तावस्थेत असलेला भारताचा आत्मा जागृत झाला आणि आपल्या देशाने जागतिक समुदायात आपले यथार्थ स्थान प्राप्त करण्यासाठी वाटचाल सुरु केली. जगातल्या सर्वांत प्राचीन संस्कृतींमध्ये गणना होणाऱ्या भारताला, ज्ञान आणि विवेकाचं उगमस्थान मानले  जाई. परंतु, भारताला एका अंधकारमय युगातून प्रवास करावा लागला. वसाहतवादी राजवटीच्या काळातल्या अमानुष शोषणामुळे देशात आत्यंतिक दारिद्र्यानं हातपाय पसरले.

4.   आजच्या दिवशी, आपण सर्वप्रथम- मातृभूमीला परकीय सत्तेच्या शृंखलांमधून मुक्त करण्यासाठी त्यागाची पराकाष्ठा करणाऱ्या शूरवीरांचं स्मरण करूया. त्यांपैकी काही स्वातंत्र्यसेनानींविषयी लोकांना माहिती आहे, परंतु अनेकांविषयी लोकांना माहिती नव्हती. यावर्षी आपण भगवान बिरसा मुंडा यांची 150 वी जयंती साजरी करत आहोत. राष्ट्रीय इतिहासाच्या संदर्भात ज्यांच्या भूमिकेला आता यथोचित महत्त्व दिलं जात आहे, अशा अग्रणी स्वातंत्र्यसेनानींमध्ये त्यांचा समावेश होतो.

5.   विसाव्या शतकाच्या प्रारंभीच्या दशकांत स्वातंत्र्यसैनिकांच्या संघर्षाने संघटित राष्ट्रव्यापी आंदोलनाचं रूप घेतलं. महात्मा गांधी, रवींद्रनाथ टागोर आणि डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर यांच्यासारख्या महान विभूतींनी आपल्या देशाच्या लोकशाही मूल्यांमध्ये पुन्हा प्राण फुंकले हे देशाचं परमभाग्य ! न्याय, स्वातंत्र्य, समता आणि बंधुता या, आपल्याला आधुनिक युगात परिचित झालेल्या केवळ सैद्धान्तिक संकल्पना नाहीत. ही जीवन-मूल्यं तर नेहमीच आपल्या सभ्यता आणि संस्कृतीचा अविभाज्य घटक राहिली आहेत. नवस्वतंत्र भारताच्या संविधान आणि प्रजासत्ताकाच्या भवितव्याबद्दल जे टीकाकार शंका व्यक्त करत होते, ते लोक सपशेल चुकीचे आहेत, असे  याच जीवनमूल्यांच्या बळावर सिद्ध करता आले.

6.   भारताच्या प्रजासत्ताक मूल्यांचं प्रतिबिंब आपल्या संविधान सभेच्या संरचनेतही दिसून येते. त्या सभेत देशाच्या सर्व भागांना आणि सर्व समुदायांना प्रतिनिधित्व मिळाले  होते . सर्वाधिक उल्लेखनीय गोष्ट म्हणजे संविधान सभेत, सरोजिनी नायडू, राजकुमारी अमृत कौर, सुचेता कृपलानी, हंसाबेन मेहता आणि मालती चौधरी यांसारख्या 15 असामान्य स्त्रियांचाही अंतर्भाव होता. ज्या काळात जगाच्या कित्येक भागांत स्त्रियांसाठी समानता हा दूरवरचा आदर्श मानला जात होता, त्या काळात भारतातल्या स्त्रिया राष्ट्राच्या नियतीला आकार देण्यात सक्रिय योगदान देत होत्या.

7.   आपलं संविधान एक सचेतन दस्तावेज होऊ शकले  आहे कारण, गेल्या अनेक शतकांपासून, नागरी गुणसमुच्चय हेच आपल्या नीतीपूर्ण जीवनदृष्टीचं प्रमुख तत्त्व आहे. आपले  संविधान, भारतवासीयांच्या रूपातल्या आपल्या सामूहिक अस्मितेचा मूळ आधार आहे, आणि तो एका कुटुंबाप्रमाणे आपल्याला एकतेच्या धाग्यात गुंफतो आहे. गेल्या 75 वर्षांपासून, संविधानाने आपल्या प्रगतीचा मार्ग प्रशस्त केला आहे. ज्यांच्या कठोर परिश्रमांमुळे आपल्याला हा विलक्षण ग्रन्थ प्राप्त होऊ शकला असे  संविधान सभेच्या मसुदा समितीचे अध्यक्ष डॉक्टर भीमराव आंबेडकर, सभेचे अन्य प्रतिष्ठित सदस्य, संविधानाच्या निर्मितीशी संबंधित विविध अधिकारी आणि अशा अन्य महान व्यक्तींप्रती आज आपण कृतज्ञता व्यक्त करूया.

प्रिय देशबांधवांनो,

8.   संविधान अंमलात आल्यानंतरची ही 75 वर्षं आपल्या तरुण प्रजासत्ताकाच्या सर्वांगीण प्रगतीची साक्ष देतात. स्वातंत्र्य मिळताना आणि त्यानंतरही देशाच्या बहुतांश भागात प्रचंड दारिद्र्य आणि उपासमारीची स्थिती होती. परंतु आपला आत्मविश्वास कदापि ढळला नाही. सर्वांना विकास करून घेण्याची संधी मिळेल, असं वातावरण निर्माण करण्याचा आपण संकल्प सोडला. आपल्या शेतकरी बंधु-भगिनींनी कठोर परिश्रम केले आणि आपल्या देशाला अन्नधान्याच्या उत्पादनात स्वयंपूर्ण केलं. आपल्या कामगार बंधु-भगिनींनी अथक परिश्रम करून आपल्या पायाभूत सुविधा आणि उत्पादन क्षेत्राचा कायापालट केला. त्यांच्या झळाळत्या कामगिरीच्या बळावर आज भारतीय अर्थव्यवस्था जगाच्या आर्थिक परिदृश्यावर प्रभाव पाडताना दिसते. आजचा भारत, आंतरराष्ट्रीय मंचांवर नेतृत्व करण्यापर्यंत पोहोचला आहे. संविधानात ठरवून दिलेल्या रूपरेषेशिवाय हे व्यापक परिवर्तन शक्य झाले  नसते.

9.   गेल्या काही वर्षांत, आर्थिक विकासाचा दर सातत्यानं अधिक राहिला आहे, यामुळे आपल्या तरुणाईसाठी रोजगाराच्या संधी निर्माण झाल्या आहेत, शेतकऱ्यांच्या आणि कामगारांच्या हातात अधिक पैसा खेळू लागला आहे आणि अनेक लोकांना दारिद्र्यातून वर उचलण्यात यश आलं आहे. धाडसी आणि  दूरदर्शी आर्थिक सुधारणांच्या बळावर, आगामी काळात हा वेग कायम राहील. सर्वसमावेशक विकास, ही आपल्या प्रगतीची आधारशिला आहे, आणि तिच्यामुळे विकासाचा लाभ व्यापक स्तरावर अधिकाधिक देशवासीयांपर्यंत पोहोचतो.

10.  सरकार वित्तीय समावेशनाला सर्वोच्च प्राधान्य देत आहे, त्यामुळे प्रधानमंत्री जन धन योजना, प्रधानमंत्री जीवन ज्योति विमा योजना, प्रधानमंत्री सुरक्षा विमा योजना, मुद्रा योजना, स्टॅन्ड-अप इंडिया आणि अटल पेंशन योजना अशा वित्तीय पाठबळ देणाऱ्या योजनांचा परीघ वाढवला गेला आहे, जेणेकरून अधिकाधिक लोकांपर्यंत विविध प्रकारची वित्तीय मदत पोहोचवता येईल.

11.  आणखी एक अतिशय महत्वपूर्ण परिवर्तन आले आहे ते असे- की सरकारनं लोककल्याणाची नवी व्याख्या केली आहे. त्या व्याख्येनुसार निवारा आणि पिण्याचं पाणी अशा मूलभूत गरजांना अधिकार मानलं गेले आहे. वंचित वर्गांसाठी- विशेषतः अनुसूचित जाती, अनुसूचित जमाती आणि अन्य मागासवर्गीयांच्या सहाय्यासाठी सर्वतोपरी प्रयत्न केले जात आहेत. अनुसूचित जातींच्या तरुणांसाठी मॅट्रिकपूर्व आणि मॅट्रिकोत्तर शिष्यवृत्ती, राष्ट्रीय फ़ेलोशिप, विदेशी शिष्यवृत्ती, विद्यार्थी वसतिगृहं आणि प्रशिक्षण सुविधा पुरवल्या जात आहेत. प्रधानमंत्री अनुसूचित जाति अभ्युदय योजनेद्वारे रोजगार आणि उत्पन्नाच्या संधी निर्माण करून अनुसूचित जातींच्या लोकांचं दारिद्र्य झपाट्यानं कमी केले  जात आहे. अनुसूचित-जमाती-समुदायांच्या सामाजिक आणि आर्थिक विकासासाठी विशेष योजना आखण्यात आल्या आहेत. यांमध्ये धरती आबा जनजातीय ग्राम उत्कर्ष अभियान आणि प्रधानमंत्री जनजातीय आदिवासी न्याय महा अभियान - पीएम-जनमन - यांचा समावेश आहे. विमुक्त, भटक्या आणि निम-भटक्या समुदायांसाठी ‘विकास आणि कल्याण मंडळाची’स्थापना करण्यात आली आहे.

12.  गेल्या दशकभरात रस्ते, रेल्वेमार्ग, बंदरं आणि logistics hubs सह भौतिक पायाभूत सुविधांच्या विकासावर भर देण्यात आला आहे. येत्या काही दशकांत विकासाला बळकटी देऊ शकेल असा भरभक्कम आधार यातून निर्माण झाला आहे.

13.  सरकारनं वित्तीय क्षेत्रात ज्या पद्धतीने तंत्रज्ञानाचा उपयोग करून घेतला आहे, तो एक आदर्शच आहे. डिजिटल पद्धतीनं पेमेंट करण्याच्या वेगवेगळ्या पर्यायांबरोबरच थेट लाभ हस्तांतरणाच्या प्रणालीने  समावेशनाला गती दिली आहे. यामुळे मोठ्या संख्येने  लोकांना औपचारिक व्यवस्थेत सहभागी करून घेता आले आहे. त्यामुळे व्यवस्थेत अभूतपूर्व पारदर्शकताही आली आहे. या प्रक्रियेत काही वर्षांतच आपण सशक्त डिजिटल सार्वजनिक पायाभूत सुविधा उभारल्या असून, जगाच्या सर्वश्रेष्ठ संरचनांमध्ये त्यांची गणना होते.

14.  नादारी आणि दिवाळखोरी संहितेसारख्या धाडसी उपायांमुळे बँकिंग व्यवस्था आता सुस्थितीत आली आहे. यामुळे सूचित वाणिज्यिक बँकांच्या एनपीए म्हणजे  बुडीत कर्जांमध्ये बऱ्यापैकी घट झाली आहे.

प्रिय देशबांधवांनो,

15.  वर्ष 1947 मध्ये आपल्याला स्वातंत्र्य मिळालं परंतु वसाहतवादी मानसिकतेचे अनेक अवशेष दीर्घकाळ अस्तित्वात होते. नजीकच्या काळात ती मानसिकता बदलण्याचे ठोस प्रयत्न आपल्याला दिसून येतात. अशा प्रयत्नांमध्ये Indian Penal Code, Criminal Procedure Code, आणि Indian Evidence Act च्या ऐवजी भारतीय न्याय संहिता, भारतीय नागरिक सुरक्षा संहिता आणि भारतीय साक्ष्य अधिनियम लागू करण्याचा निर्णय सर्वाधिक उल्लेखनीय होय. न्यायशास्त्राच्या भारतीय परंपरांवर आधारित या नव्या कायद्यांद्वारे, शिक्षा देण्याऐवजी न्याय देण्याची भावना फौजदारी न्यायप्रणालीच्या केंद्रस्थानी ठेवण्यात आली आहे.  त्याखेरीज, या नवीन कायद्यांमध्ये स्त्रिया आणि बालकांविरुद्धच्या गुन्ह्यांवर नियंत्रण मिळवण्याला सर्वोच्च प्राधान्य देण्यात आलं आहे.

16.  इतक्या मोठ्या प्रमाणात सुधारणा आणण्यासाठी साहसपूर्ण दूरदर्शिता आवश्यक असते. देशात एकाचवेळी निवडणुका घेण्यासाठी संसदेत सादर करण्यात आलेले विधेयक हा असाच आणखी एक प्रयत्न असून, त्याद्वारे सुशासनाला नवे आयाम मिळवून देता येऊ शकतात. ‘एक देश एक निवडणूक’ या व्यवस्थेमुळे शासनात सातत्याला प्रोत्साहन मिळू शकते, धोरण-निश्चितीशी संबंधित निष्क्रियतेला पूर्णविराम देता येऊ शकतो, साधनसंपत्ती अन्यत्र खर्च होण्याची शक्यता कमी होऊ शकते आणि वित्तीय बोजा कमी केला जाऊ शकतो. याखेरीज, लोककल्याणाच्या दृष्टीनेही इतर अनेक फायदे होऊ शकतात.

17.  आपल्या सांस्कृतिक वारशाशी असणाऱ्या आपल्या भावबंधांमध्ये अधिक ओलावा आला आहे. त्या संपन्न वारशाची प्रभावशाली अभिव्यक्ति म्हणूनही यावेळी आयोजित होत असलेल्या प्रयागराज महाकुंभ मेळ्याचा विचार होऊ शकतो. आपल्या परंपरा आणि चालीरीती सांभाळण्यासाठी आणि त्यांच्यात नवी ऊर्जा भरण्यासाठी सांस्कृतिक क्षेत्रात अनेक उत्साहवर्धक प्रयत्न केले जात आहेत.

18.  भारतभूमी महान भाषावैविध्यानं समृद्ध आहे. ही समृद्धी जपण्यासाठी आणि ही परंपरा पुढे चालवण्यासाठी, सरकारनं आसामी, बंगाली, मराठी, पाली आणि  प्राकृत भाषांना अभिजात भाषा म्हणून मान्यता दिली आहे. तमिळ, संस्कृत, तेलुगु, कन्नड़, मलयाळम आणि ओड़िया भाषा आधीपासूनच या श्रेणीत समाविष्ट आहेत. सरकार, आता या 11 अभिजात भाषांमध्ये संशोधन कार्याला सक्रिय प्रोत्साहन देत आहे.

19.  गुजरातमध्ये वडनगर इथे भारतातल्या पहिल्या पुरातत्त्व अनुभवात्मक संग्रहालयाचं काम पूर्ण होणार आहे, याचा मला आनंद वाटतो. हे संग्रहालय एका पुरातत्त्व स्थळाशी जोडलेलं आहे. या ठिकाणी सुमारे इसवी सन पूर्व 800 मध्ये मानवी वस्ती असण्याचे पुरावे मिळाले आहेत. या संग्रहालयात वेगवेगळ्या कालखंडातल्या भिन्नभिन्न प्रकारच्या कला, शिल्प आणि सांस्कृतिक सामग्री प्रदर्शित केल्या जाणार आहेत.

प्रिय देशवासीयांनो,

20.  आजची आपली तरुण पिढी उद्याच्या भारताची निर्मिती करेल. आपल्या तरुण पिढीची प्रतिभा शिक्षणाद्वारेच उजळून निघते. म्हणूनच, सरकारनं शिक्षणक्षेत्रात गुंतवणूक वाढवली आहे आणि शिक्षणाशी संबंधित प्रत्येक मापदंडात सुधारणा करण्यासाठी सर्वथा प्रयत्न केले आहेत. याचे आजवर उत्साहवर्धक परिणाम दिसून आले आहेत. गेल्या दशकात शिक्षणाची गुणवत्ता, भौतिक पायाभूत सुविधा आणि डिजिटल समावेशन या आयामांच्या बाबतीत व्यापक परिवर्तन घडून आले आहे. शिक्षणाच्या विभिन्न स्तरांवर शिक्षणाचं माध्यम म्हणून  प्रादेशिक भाषांना प्रोत्साहन दिलं जात आहे. विद्यार्थ्यांच्या कामगिरीत अपेक्षेप्रमाणे उल्लेखनीय सुधारणा झाली आहे. या परिवर्तनात विशेषतः शिक्षिकांनी मोलाची भूमिका बजावली आहे, हे समजल्यावर मला आनंद झाला. गेल्या दशकात नेमणूक झालेल्या शिक्षकांमध्ये स्त्रियांचे प्रमाण 60 टक्क्यांहून अधिक आहे.

21.  व्यावसायिक शिक्षण आणि कौशल्य विकास यांचा विस्तार आणि त्यांचा मुख्य प्रवाहात समावेश ही स्वागतार्ह घडामोड आहे. ही प्रक्रिया तशीच पुढे नेत आता आपल्या युवकांना योजनाबद्ध पद्धतीनं Corporate क्षेत्रात शिकाऊ उमेदवार बनण्याच्या संधी उपलब्ध करून दिल्या जात आहेत.

22.  शालेय पातळीवरच्या शिक्षणाचा आधार भक्कम करण्याबरोबरच, आपल्या देशात विद्यार्जनाच्या विभिन्न शाखांमध्ये - विशेषतः विज्ञान आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रात यशाची नवी शिखरं गाठली जात आहेत. बौद्धिक स्वामित्वासाठी Intellectual Property Filings च्या दृष्टीने भारत जगभरात सहाव्या क्रमांकावर आहे. जागतिक नवोन्मेष निर्देशांकात भारताचा क्रमांक सातत्यानं उंचावत आहे. वर्ष 2020 मध्ये भारत, 48 व्या स्थानावर होता. यात सुधारणा करत वर्ष 2024 मध्ये, भारत 39 व्या क्रमांकावर पोहोचला आहे.

23.  वाढत्या आत्मविश्वासासह आणि अनेक प्रयत्नांच्या जोरावर आपण अत्याधुनिक संशोधनात आपला सहभाग वाढवत आहोत. क्वांटम तंत्रज्ञानाच्या नवीन क्षेत्रात एक चैतन्यमय आणि नवीन परिसंस्था उभारणं हे राष्ट्रीय क्वांटम अभियानाचं उद्दिष्ट आहे. आंतरशाखीय सायबर भौतिक व्यवस्थेचं राष्ट्रीय अभियान ही आणखी एक उल्लेखनीय सुरुवात आहे. या अंतर्गत कृत्रिम बुद्धिमत्ता, मशीन लर्निंग, रोबोटिक्स आणि सायबर सुरक्षा अशा अनेक उच्च तंत्रज्ञानांच्या क्षेत्रात काम करण्याचं नियोजन आहे. ही तंत्रज्ञानं अगदी आतापर्यंत भविष्यकालीन तंत्रज्ञानं मानली जात असत, पण आता ती वेगानं आपल्या दैनंदिन जीवनाचा भाग बनत चालली आहेत.

24.  जिनोम इंडिया प्रकल्प हे निसर्गाची रहस्यं उकलण्याचे  एक रोचक अभियान तर आहेच, शिवाय भारतातल्या विज्ञानाच्या इतिहासात हा एक निर्णायक अध्यायही आहे. याच्या मुख्य कार्यक्रमान्तर्गत याच महिन्यात १० हजार भारतीयांचे जनुकीय नमुने संशोधनासाठी उपलब्ध करून देण्यात आले आहेत. ज्ञानाच्या नवीन आयामांची दालनं उघडणारा हा प्रकल्प जैव तंत्रज्ञान संशोधनात नवे मार्ग प्रशस्त करेल. तसंच सार्वजनिक आरोग्य सेवा प्रणालीलाही मजबूत करेल.

25.  भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेने  गेल्या काही वर्षांत अंतराळ विज्ञान क्षेत्रात घवघवीत यश संपादन केले आहे. या महिन्यात ISRO नं आपल्या यशस्वी स्पेस डॉकिंग प्रयोगानं देशाच्या शिरपेचात आणखी एक तुरा खोवला गेला आहे. अशी क्षमता असणारा, भारत हा जगातील चौथा देश आहे.

26.  एक राष्ट्र म्हणून उंचावत चाललेला आपला आत्मविश्वास क्रीडाक्षेत्रातही दिसून येतो. आपल्या खेळाडूंनी यशाचे प्रभावशाली अध्याय रचले आहेत. गेल्या वर्षी आपल्या क्रीडापटूंनी ऑलिम्पिक क्रीडास्पर्धांमध्ये चांगली कामगिरी केली. पॅरालिंपिक क्रीडास्पर्धांसाठी आपण आपले आजवरचे  सर्वात मोठे पथक पाठवले , आणि त्या पथकाने आजवरची सर्वोत्तम कामगिरी करून दाखवली. FIDE बुद्धिबळ ऑलिंपियाडमध्ये आपल्या खेळाडूंनी जगावर आपल्या कामगिरीची छाप पाडली आणि आपल्या पुरुष आणि महिला बुद्धिबळपटूंनी सुवर्णपदके  जिंकली. वर्ष 2024 मध्ये डी. गुकेशनं आजवरचा सर्वात कमी वयाचा जगज्जेता बनून इतिहास घडवला !

27.  देशभरात अगदी पाया पातळीवर प्रशिक्षण सुविधांमध्ये प्रचंड सुधारणा झाल्या आहेत. आणि त्यांच्याच जोरावर आपल्या खेळाडूंनी विजय संपादन करून आपली मान अभिमानानं उंचावली आहे. त्याबरोबरच त्यांनी पुढच्या पिढीला आणखी उत्तुंग ध्येयं प्राप्त करण्यासाठी प्रेरित केले आहे.

28.  परदेशी राहणाऱ्या आपल्या बंधू-भगिनींनी आपल्या संस्कृती आणि सभ्यतेचे सर्वाधिक झळाळणारे पैलू जगाच्या निरनिराळ्या भागांमध्ये पोहोचवले आहेत आणि अनेक क्षेत्रांतल्या त्यांच्या कामगिरीने आपल्याला गौरवान्वित केले आहे. त्यांनी सदैव भारताच्या गौरवगाथेशी नाळ जोडून ठेवली आहे. मी याच महिन्यात अनिवासी भारतीय दिनानिमित्त बोलताना म्हटले  होते  तसं - वर्ष 2047 पर्यंत विकसित भारताच्या उभारणीत अनिवासी भारतीयांचा सक्रिय आणि उत्साहपूर्ण सहभाग असेल याची मला पूर्ण खात्री आहे.

प्रिय देशबांधवांनो,

29.  विभिन्न क्षेत्रांतल्या महत्त्वपूर्ण आणि उल्लेखनीय प्रगतीच्या बळावर आपण ताठ मानेनं भविष्याकडे वाटचाल करत आहोत. आपला युवावर्ग- विशेषतः आपल्या कन्या देशाच्या उज्ज्वल भविष्याची निर्मिती करतील. आपण स्वातंत्र्याचा शतकमहोत्सव साजरा करत असू तेव्हाच्या भारताचं उज्ज्वल भविष्य आपल्या तरुणाईच्या स्वप्नांमध्ये साकारले जात आहे. आणि जेव्हा आजची बालके  वर्ष 2050 च्या 26 जानेवारीला राष्ट्रध्वजाला सलामी देत असतील, तेव्हा ती आपल्या पुढच्या पिढीला हेच सांगत असतील की- आपल्या देशाची गौरवयात्रा, आपल्या अतुलनीय संविधानाकडून मिळालेल्या मार्गदर्शनाशिवाय शक्य होऊ शकली नसती.

30.  आपल्या भावी पिढ्या विश्वपटलावर स्वतंत्र भारताच्या आदर्शांची परिपूर्ती करतील. राष्ट्रपिता महात्मा गांधींचा संदेश मी इथे उद्धृत करेन- बापू म्हणाले होते-:

“जर स्वराज्याचा अर्थ आपल्याला सभ्य आणि आपल्या सभ्यतेला शुद्ध आणि स्थायी करणे, हा नसेल, तर त्याचे  काहीच मूल्य नाही. आपल्या सर्व कामकाजात - राजकीय असोत की वैयक्तिक, नीतिमत्तेला सर्वोच्च स्थान देणे- हेच आपल्या सभ्यतेचे  सार आहे.”

31.  चला, आजच्या दिवशी आपण गांधीजींची स्वप्ने साकार करण्याप्रती वचनबद्धतेचा पुनरुच्चार करूया. सत्य आणि अहिंसेचे त्यांनी घालून दिलेले आदर्श अखिल विश्वासाठी सदैव औचित्यपूर्ण राहतील. अधिकार आणि कर्तव्य या एकाच नाण्याच्या दोन बाजू आहेत, अशी शिकवणही त्यांनी आपल्याला दिली होती. खरं तर, कर्तव्य हाच अधिकाराचा खरा स्रोत आहे. सर्वांप्रती करुणा बाळगण्याविषयी त्यांच्या शिकवणीचेही आपण स्मरण करू. ते म्हणत- की आपण केवळ माणसांविषयी नाही तर, आपल्या सभोवारच्या पशु-पक्षी, झाडं-झुडपं, नद्या आणि पर्वतांविषयीही संवेदनशील असले पाहिजे.

32.  हवामान-बदलाच्या जागतिक संकटाशी दोन हात करण्याच्या प्रयासांमध्ये आपल्या परीने आवर्जून योगदान देणे हे आपले  सर्वांचं कर्तव्य आहे. या संदर्भात दोन अनुकरणीय प्रयत्न केले गेले आहेत. जागतिक पातळीवर पर्यावरणस्नेही जीवनशैलीसाठी Mission Lifestyle for Environment नावाच्या एका जन-आंदोलनाचं भारत नेतृत्व करत आहे. पर्यावरणाच्या संरक्षण आणि संवर्धनाच्या कामी अधिक सक्रिय होण्यासाठी व्यक्ती आणि समुदायांना प्रेरित करणे हा याचा उद्देश आहे. गेल्यावर्षी, जागतिक पर्यावरण दिनाला आपण, आपल्या मातृशक्तिबरोबरच जीवनदायिनी सृष्टीच्या पोषणशक्तीप्रति सन्मान व्यक्त करत, ‘एक पेड़ मां के नाम’ असा संदेश देणारे  एक आगळेवेगळे अभियान सुरू केले . या अभियानाचं- 80 कोटी रोपे  लावण्याचे - उद्दिष्ट वेळेपूर्वीच गाठण्यात आपण यशस्वी झालो. अशा अभिनव प्रयत्नांमधून जागतिक समुदाय, एक शिकवण घेऊ शकतो. लोक वैयक्तिक चळवळीच्या रूपात अशा प्रयत्नांचा अंगीकार करू शकतात.

प्रिय देशबांधवांनो,

33.  मी, पुन्हा एकदा, आपणा सर्वाना प्रजासत्ताक दिनानिमित्त शुभेच्छा देते. देशाच्या सीमांचं रक्षण करणाऱ्या आपल्या सैनिकांच्या बरोबरीने  सीमांच्या आत देशाला सुरक्षित ठेवणारे पोलिस आणि निमलष्करी दलांचे जवान- यांनाही माझ्याकडून शुभेच्छा. न्यायमंडळ, नागरी सेवा आणि परदेशांतल्या आपल्या दूतावासाच्या सदस्यांनाही मनापासून शुभेच्छा! आपणा सर्वांना आप-आपल्या प्रयत्नांमध्ये यशप्राप्ती होवो, अशी माझी सदिच्छा !

 धन्यवाद!

जय हिंद! जय भारत!

***

JPS/PK

सोशल मिडियावर आम्हाला फॉलो करा: @PIBMumbai    /PIBMumbai    /pibmumbai  pibmumbai[at]gmail[dot]com