U Myntri Rangbah duh ka ri u Narendra Modi u la plie paidbah ia ki projek kam pynroi ba bun kiba shongdor palat T.1200 klur ha Imphal ha Manipur mynta ka sngi. Haba ai jingkren ha kane ka jingialang, u Myntri Rangbahduh u la ong ba ia ki projek kiba shongdor da ki hajar klur la plie bad sdang mynta ka sngi na ka bynta ban kyntiew ia ka jylla Manipur. U la ong ba kine ki projek kin kyntiew ia ka jingsuk ha ka jingim jong ki paidbah bad pynkhlain ia ki jingdon jingem ha ka thain. U Myntri Rangbahduh u la ong ba yn thaw ia ki lad ioh kam ioh jam kiba thymmai na ka bynta ki samla ka jylla Manipur bad na ka bynta ki khun shynrang bad kynthei jong ka jylla.

U Myntri Rangbahduh u la ong ba napdeng ki projek ba la plie paidbah mynta ka sngi, artylli ki long kiba kongsan bha, da kaba ban jur ïa ka ‘Manipur Urban Roads Project,’ kaba la bei tyngka palat T.3,600 klur bad ‘Manipur Infotech Development Project,’ kaba la bei tyngka palat ïa ka T.500 klur. U Modi u la ong ba kine ki projek kin pynkhlain ïa ki jingdon jingem ba iadei bad ki surok ha Imphal bad wanrah ka bor ba thymmai na ka bynta ka lawei ba phyrnai jong ka Manipur. U la ai khublei bad kitbok kitrwiang ia ki paidbah ka jylla Manipur na ka bynta baroh ki projek kiba dang shu sdang thymmai.

Da kaba ban jur ba hadien ka jinglaitluid, ki nongbah kiba heh ha ki bynta sepngi bad shathie jong ka ri ki la sakhi ïa ka roi ka par bad ki la long ki jaka pdeng jong ka jingangnud, u Modi u la ong ba ki samla ha kito ki thaiñ ki ïoh ïa ki lad ki lynti kiba thymmai. “Ka spah snem kaba 21 ka dei jong ka thain Mihngi bad ka thain shatei Lammihngi”, u la bynrap. U Myntri Rangbahduh u la pynpaw ba ka Sorkar India ka la buh hakhmat eh ïa ka roi ka par jong ka Manipur, da kaba ong ba ka roi ka par jong ka Manipur ka la nang kiew stet. U la ong ba shwa u snem 2014, ka roi ka par jong ka Manipur ka long tang hapoh shi percent. U la ong ba mynta, ka Manipur ka nang kiew stet bun shah ban ia kaba mynshuwa. U Modi u la ong ba ka bynta kaba thymmai jong ka jingkyntiew ïa ki jingdon jingem ka la sdang ha Manipur. U la pynpaw ka jingsngewhun ba ka jingstet jong ka jingshna ia ka surok bad ka jingkyntiew ia ka National Highway ha ka jylla ka la kiew bun shah. U la bynrap ruh ba ka jingtrei kaba stet ka dang ïaid shakhmat ban pyniar ïa ka jingpynïasoh surok sha man la ki shnong.

Da kaba pynpaw ba ka Imphal ka dei ka nongbah jong ki lad ki lynti, u Modi u la ong ba u ïohi ïa ka Imphal kum kawei na ki nongbah ba la kiew jong ka ri India ka ban pynurlong ïa ki jingangnud jong ki samla bad pynsted ïa ka jingkiew shaphrang jong ka ri. U la pyntip ba hapoh kane jingthmu, la pyndep bun ki projek ha Imphal hapoh ka Smart City Mission. U la bynrap ruh ba bun kiwei pat ki projek kiba shongdor da ki spah klur ki dang ïaid shakhmat.

U Myntri Rangbahduh u la ong ba la ka long ha Imphal ne kiwei kiwei ki thaiñ jong ka Manipur, ki lad ki lynti kiba thymmai ki mih na ka bynta ki startup bad ki karkhana kiba don nongrim ha ka teknoloji. U la bynrap ruh ba ka IT Special Economic Zone kan nang pynkhlaiñ shuh shuh ïa kine ki lad ki lynti bad ka jingtei kaba nyngkong jong kane ka Special Economic Zone ka dei kaba la pyndep. U Modi u la ong ba ka jingdawa ban shna ïa ka ïing thymmai jong ka Civil Secretariat ha Manipur ka la long kaba la slem bha. U la pynbna ba kane ka jingtei mynta ka la biang bad kane ka jaka thymmai kan pynskhem shuh shuh ïa ka mynsiem ‘Nagarik Devobhava’ ha ka synshar khadar.

Haba kdew ba bun ki briew na Manipur ki ju leit sha Kolkata bad sha Delhi, u Modi u la pyntip ba ban pynthikna ïa ki jaka sah kiba jem dor ha kitei ki nongbah, la shna ïa ki Manipur Bhavan ha baroh ar tylli ki jaka. U la ong ba kine ki jaka kin kyrshan shibun ia ki khun kynthei jong ka Manipur. U la bynrap ruh ba ynda ki khynnah ki la shngain bad lait im hangta, kan pynduna ia ka jingeh jong ki kmie ki kpa ha la iing.

Da kaba ban jur ba ka sorkar ka trei da ka jingsngewthuh kaba pura ban pynduna ïa ki jingeh ba ki paidbah ki ïakynduh, u Modi u la ong ba bun ki bynta jong ka Manipur ki mad ïa ki jingeh kiba jur kiba ïadei bad ka jingshlei um. U la bynrap ba ka sorkar ka dang trei shitom ha ki projek kiba bun ban pynduna ia kane ka jingeh.

Da kaba pynpaw ba ka Manipur ka dei ka jylla ha kaba ki kmie bad ki para kynthei ki don ha khmat eh ha ka ioh ka kot, u Myntri Rangbah Duh u la ong ia ka dustur jong ka Ima Keithel ka dei ka jingpynshisha kaba khlain ia kane ka jingshisha. U la ong ba u ngeit ba ka jingpynkupbor ïa ki kynthei ka dei ka mawjam ba kongsan jong ka roi ka par jong ka ri India bad jong ka jingthmu na ka bynta ka Atmanirbhar Bharat. U la pynpaw ba kane ka jingpynshlur ka paw shai ha Manipur. U Modi u la ong ba hadien ba la thaw ïa ka sorkar ba mynta, la sdang ïa ki haat bazaar ba kyrpang—ba la tip kum ki Iew Ima—na ka bynta ki kynthei. U la pynpaw ia ka jingkmen ba mynta ka sngi la plie ia saw tylli ki Iew Ima kiba thymmai bad kine ki iew kin kyrshan shibun ia ki longkmie ka Manipur.

Da kaba ban jur ba ka jingpynsuk ïa ka jingim jong uwei pa uwei u nongshong shnong ka dei ka thong jong ka sorkar, u Myntri Rangbah Duh u la ong ba ka Manipur ka la sakhi ïa ki sngi kiba eh ha kaba ka jingkit mar sha kane ka thaiñ ka long ka jingeh kaba khraw. U la ong ba ki tiar ba man ka sngi ki long mynshuwa kiba ki longiing kiba duna ka jingioh kim kot bor ban thied. U Modi u la ban jur ba ha kine ki snem ba la dep, ka sorkar jong ngi ka la iarap ia ka Manipur ban jop ia kita ki jingeh kiba rim. U la pynbna ia ka jingkylla ba thymmai, da kaba pynpaw ba ka sorkar jong ngi ka kwah ban pynbun ia ka jingkynshew pisa bad ban pynsuk ia ka jingim jong ki paidbah. Da kaba pynpaw ba ka sorkar ka la pynduna shibun ia ka GST, u Myntri Rangbah Duh u la pynpaw ba kane kan wanrah ia ka jingmyntoi kaba ar shah ia ki paidbah ka Manipur. U la batai ba bun ki tiar kiba pyndonkam man ka sngi—kum ka sabon, ka shampoo, ka umphniang sleh khlieh, ki jain bad ki juti—mynta kin sa kham jem dor. U la bynrap ruh ba ka dor jong ka dewbilat bad kiwei kiwei ki tiar shna ïing ruh kan hiar. U Modi u la pyntip ba la pynduna shibun ia ka GST ha ki hotel bad ki jingshakri pynbiang bam ruh kumjuh. U la ong ba kane kan ai jingmyntoi ïa ki trai ïing sah nongjngohkai pyrthei, ki nongñiah taksi, bad ki jaka bam harud surok, da kaba bynrap ba kane ka sienjam kan ïarap ruh ban kyntiew ïa ka kam jngohkai pyrthei ha kane ka thaiñ.

"Ka Manipur ka don ia ka pateng kaba riewspah kaba la don da ki hajar snem. Ki tynrai jong ka kolshor jong kane ka thain ki long kiba jylliew bad kiba khlain. Ka Manipur ka dei ka mawlynnai jong ka Mei India”, la ong u Myntri Rangbah Duh ka ri. U la ban jur ia ka jingdonkam ban pynkhlain ia ka roi ka par jong ka Manipur. U Modi u la pynpaw ba kano kano ka rukom thombor ha Manipur ka long kaba sngewsih bad kum kane ka jingleh donbor ka dei ka jingklet kaba khraw ïa ki kpa tymmen jong ngi bad ki pateng ban wan. U la ban jur ia ka jingdonkam ban pyniaid ia ka Manipur ha ka lynti jong ka jingsuk bad ka roi ka par. U Myntri Rangbah Duh u la pynpaw ia ka jingnoh synniang kaba ai mynsiem jong ka Manipur sha ka jingialeh laitluid jong ka India bad ka jingiada ia ka ri. U la pynkynmaw ba dei ha ka khyndew jong ka Manipur ba ki shipai Indian National Army ki la pynher nyngkong eh ïa ka lama jong ka India. U la sot ia ka ktien jong u Netaji Subhas Chandra Bose, uba la kdew ia ka Manipur kum ka khyrdop sha ka jinglaitluid jong ka ri India bad ai burom ia kiba bun kiba la aiti ia la ka jingim kiba shlur na kane ka jylla. U Modi u la pynpaw ba ka sorkar ka ioh mynsiem na uwei pa uwei u riewkhraw jong ka Manipur. Haba kdew ïa kawei ka sienjam ba kongsan ba la shim da ka sorkar—ka jingpynkylla kyrteng ïa u lum Harriet ha ki dewlynnong Andaman bad Nicobar sha u lum Manipur, u Modi u la ong ba kane ka dei ka jingburom na ka ri ïa ki nongïaleh laitluid jong ka Manipur.

Da kaba kubur ba wat haduh kine ki sngi, bun ki khun shynrang bad kynthei jong ka Manipur ki dang shakri ha kylleng ki bynta jong ka ri ha kaba iada ia ka Mei India, u Myntri Rangbah Duh u la ong ba ha ka por jong ka Operation Sindoor, ka pyrthei ka la sakhi ia ka jingkhlain jong ki shipai India. U la ong ba ki shipai India ki la ther haduh katta katta ba ki shipai Pakistan ki la kut lad. U Modi u la ong ba ki khun shynrang bad kynthei ba shlur jong ka Manipur ki la don ka bynta kaba kongsan ha ka jingjop jong ka India ha ka por ba pynlong ïa kane ka kam. U la ai burom ia uwei na kum kine ki shipai ba shlur, u Shaheed Deepak Chingkham, bad ai jingsngewnguh ruh ia ka jingshlur jong u. U la ong ba ka jingaiti jong u Deepak Chingkham ha ka por jong ka Operation Sindoor kan long kaba ka ri kan ym klet.

Haba pynkynmaw ia ka jingleit jngoh jong u sha Manipur ha u snem 2014 bad ia ka jingkren kaba u la ai ha katei ka por, u Modi u la pynkynmaw ba u la ong ba khlem ka kolshor Manipuri, ka kolshor India kam long kaba pura bad khlem ki nongialehkai jong ka Manipur, ki jingialehkai India ki dang sah dien. U la pynpaw ba ki samla jong ka Manipur ki aiti lut ïalade ban pynher ia ka lama jong ka ri. U la ban jur ba ia kane ka jinglong ym dei ban shah tap ha ka jingdum k jong ka jingiaumsnam.

“Katba ka India ka nang paw kum ka ri kaba khlain bor ha ka jingialehkai ha ka pyrthei, ka jingkitkhlieh jong ki samla ka Manipur ka la nang kiew shuh shuh. Dei na kane ka daw ba ka Sorkar India ka la jied ia ka Manipur ban shna ia ka National Sports University ba nyngkong eh jong ka ri”, la ong u Myntri Rangbah Duh. U la bynrap ruh ba hapoh ka Khelo India Scheme bad ka Olympic Podium Scheme, bun ki nongïalehkai na ka Jylla Manipur ki la ioh jingpynshlur bad la ai jingkyrshan ia ki da ki lad jingïalehkai ba katkum ka juk mynta ha Manipur na ka bynta ki samla. U Modi u la pynpaw ba khnang ban kyntiew ïa ka polo, la seng ïa ka Marjing Polo Complex, kaba don ïa u mot polo uba jrong tam ha ka pyrthei. U la bynrap ruh ba la shna ruh ïa ka Olympian Park ban pynkup burom ïa ki nongïalehkai Olympic na kane ka thaiñ. Haba kdew ba dang shen ka sorkar ka la pynbna ïa ka National Sports Policy—Khelo India Niti, u Myntri Rangbah Duh u la ban jur ba kane kan ai jingmyntoi shibun ïa ki samla ka jylla Manipur ha ki snem ban wan.

“Ka sorkar jong ngi ka dang ïai trei beit ban pynthikna ïa ka jingsuk bad jingshong suk shongsaiñ ha Manipur”, la ong u Myntri Rangbah Duh, da kaba bynrap ba dei ban ïada ïa ki bha ka miat jong ki paidbah bad ba kito kiba la hap ban sah ha ki jaka rieh tngen ki dei ban lah ban wanphai biang sha ka jingim kaba rim. U la pyntip ba la mynjur haduh 7,000 tylli ki ïing thymmai na ka bynta ki longïing kiba la hap phet na ki jaka sah jong ki. U Modi u la pynbna ba dang shen ka sorkar pdeng ka la pynbna ia ka song pisa kaba kyrpang kaba kot kumba T 3,000 klur na ka bynta ka jylla Manipur. U la bynrap ba palat T 500 klur la mang kyrpang ban iarap ia ki briew kiba la hap ban phet na ki jaka sah jong ki. U Myntri Rangbah Duh u la ong shuh shuh ba khnang ban iarap ia kito kiba shah ktah ha ka jingiaumsnam ban wanphai biang sha ka jingim kaba rim ka dei ka mat ba kongsan tam jong ka sorkar. U la pynpaw ba ka jaka treikam ba la shna thymmai na ka bynta ki pulit ka Manipur ruh kan don ka bynta kaba kongsan ban kyrshan ïa kane ka sienjam.

U Myntri Rangbahduh u la ong ba na ka khyndew jong ka Manipur, u kwah ban kren sha ki paralok jong u kiba don ha Nepal. U la ong ba ka Nepal, kaba don ha pneh jong ki lum Himalaya, ka dei ka paralok ba jan bad ka paralok ba shaniah jong ka India. Da kaba ban jur ba baroh artylli ki ri ki don ka histori ba ïadei lang, ka jingngeit, bad ka jingïaid lynti lang shakhmat, u Myntri Rangbahduh u la ai khublei, na ka bynta ki 140 klur ngut ki nong India, ïa ka Sushila Ji ha ka jingshimti ïa ka kam kum ka Myntri Rangbahduh jong ka sorkar ba shipor jong ka Nepal. U la pynpaw ia ka jingshaniah ba kan plie lad ia ka jingsuk, jingskhem, bad ka roi ka par ha Nepal. U Modi u la ong ba ka jingthung ia ka Sushila Ji kum ka Myntri Rangbah Duh kynthei ba nyngkong ha Nepal ka long ka nuksa jong ka jingpynkupbor ïa ki kynthei. U la ai khublei uwei pa uwei ha Nepal uba pynskhem ia ki jinglong jong ka synshar paidbah wat ha ka jinglong jingman jong ka jingbym thikna.

Haba ban jur ïa kawei ka bynta kaba kongsan jong ki jingjia ba dang shen ha Nepal ki bym shym la paw than, u Modi u la ong ba ha kine ki ar ne lai sngi ba la dep, la ïohi ba ki samla shynrang bad kynthei ha Nepal ki trei shitom ban pynkhuid bad airong ïa ki surok da ka mynsiem jong ka jingaiti bad jinglong khuid. U la ong ba u la iohi ruh ia ki dur jong ki kiba la saphriang ha ki social media. U Myntri Rangbahduh u la batai ïa ka jingmut jingpyrkhat kaba bha bad ki kam kiba tei jong ki ym tang ba ki ai mynsiem hynrei ki long ruh ki dak kiba shai jong ka jingkiew biang jong ka Nepal. U la ai ka jingkitbok kitrwiang ia ka Nepal ba kan ioh ia ka lawei kaba phyrnai bad kaba seisoh.

“Ha ka spah snem kaba 21, ka India ka iaid shakhmat da kawei ka thong—ka thong jong ka India kaba la kiew shaphrang bad ban pynurlong ia kane ka thong ka donkam ia ka roi ka par jong ka Manipur”, la ong u Myntri Rangbah duh da kaba ong ba ka Manipur ka dap da ki lad ki lynti ki bym don pud. U la ong ba ka dei ka kamram jong baroh ban long kiba skhem ha ka lynti jong ka roi ka par. U Myntri Rangbahduh u la pynskhem ba ka Manipur kam duna kano kano ka bor, da kaba ban jur ia ka jingdonkam ban pynkhlain beit ia ka lynti jong ka jingiakren bad ban tei ia ka jingiatylli hapdeng ki rilum bad jaka them. U Myntri Rangbahduh u la pynkut da kaba pynpaw ïa ka jingshaniah ba ka Manipur kan sa long ka jaka ba khlaiñ  jong ka jingroi ka India. Sa shisien u la ai khublei kyrpang ia baroh na ka bynta ki kam pynroi.

U Lat ka jylla Manipur, u Ajay Kumar Bhalla u la iadonlang bad kiwei kiwei ki kynrem ki lyndan ha kane ka jingialang.

Ka Nongrim

U Myntri Rangbahduh u la plie paidbah ia ki projek pynroi kiba bun kiba shongdor palat T.1,200 klur ha Imphal. Kine ki kynthup ia ka Civil Secretariat kaba don ha Mantripukhri; Ka IT SEZ Building bad ka Police Headquarter bathymmai ha Mantripukhri; Ki Manipur Bhawan ha Delhi bad ha Kolkata; bad ki Iew Ima, ki iew ba kyrpang jong baroh ki kynthei, ha ki 4 tylli ki distrik.

***