ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍!

ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍!

ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍!

ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍, ଏହି ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ଏକ ମନ୍ତ୍ର, ଏକ ଶକ୍ତି, ଏକ ସ୍ୱପ୍ନ, ଏକ ସଂକଳ୍ପ। ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍, ଏହି ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ ହେଉଛି ମା’ ଭାରତୀଙ୍କ ସାଧନା, ମା’ଭାରତୀଙ୍କ ଆରାଧନା । ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍, ଏହି ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ ଆମକୁ ଇତିହାସ ଭିତରକୁ ନେଇଯାଇଥାଏ। ଏହା ଆମର ଆତ୍ମବିଶ୍ୱାସକୁ, ଆମର ବର୍ତ୍ତମାନକୁ, ଆତ୍ମବିଶ୍ୱାସରେ ଭରି ଦେଇଥାଏ, ଏବଂ ଆମ ଭବିଷ୍ୟତକୁ ଏକ ନୂତନ ସାହସ ଦେଇଥାଏ ଯେ ଏମିତି କୌଣସି ସଂକଳ୍ପ ନାହିଁ, ଯାହା ପୂରଣ ହୋଇପାରିବ ନାହିଁ। ଏପରି କୌଣସି ଲକ୍ଷ୍ୟ ନାହିଁ ଯାହା ଆମେ ଭାରତବାସୀ ହାସଲ କରିପାରିବୁ ନାହିଁ।

ବନ୍ଧୁଗଣ,

‘ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍’ର ସାମୂହିକ ଗାୟନ ର ଏହି ଚମତ୍କାର ଅନୁଭୂତି ବାସ୍ତବରେ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ବାହାରେ। ଅନେକ ଗୁଡ଼ିଏ ସ୍ୱରରେ, ଏକ ଲୟ, ଏକ ସ୍ୱର, ଏକା ପ୍ରକାରର ରୋମାଞ୍ଚ, ଏକ ଭାବପ୍ରବଣତା,  ଏକାଭଳି ପ୍ରବାହରେ, ଏପରି ତାରତମ୍ୟ, ଏଭଳି ତରଙ୍ଗ, ଏହି ଶକ୍ତି ହୃଦୟରେ ସ୍ପନ୍ଦନ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି। ଭାବପ୍ରବଣତାର ଏହି ବାତାବରଣରେ, ମୁଁ ମୋ କଥାକୁ ଆଗକୁ ନେଉଛି। ମଞ୍ଚ ଉପରେ ଉପସ୍ଥିତ ମୋର କ୍ୟାବିନେଟର ସହଯୋଗୀ ଗଜେନ୍ଦ୍ର ସିଂ ଶେଖାୱତ, ଦିଲ୍ଲୀର  ଉପରାଜ୍ୟପାଳ ଭି. କେ. ସକ୍ସେନା, ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ରେଖା ଗୁପ୍ତା ଜୀ, ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ମାନ୍ୟଗଣ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତି, ଭାଇ ଓ ଭଉଣୀମାନେ।

ଆଜି ଦେଶର କୋଣ ଅନୁକୋଣରୁ ଲକ୍ଷ-ଲକ୍ଷ ଲୋକ ଆମ ସହିତ ଯୋଡ଼ି ହୋଇଛନ୍ତି, ମୁଁ ମଧ୍ୟ ମୋ ତରଫରୁ ସେମାନଙ୍କୁ ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ ଶୁଭେଚ୍ଛା ଜଣାଉଛି। ଆଜି, ନଭେମ୍ବର ୭ ତାରିଖ ହେଉଛି ଏକ ଐତିହାସିକ ଦିନ, ଆଜି ଆମେ ‘ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍’ର ୧୫୦ ତମ ବର୍ଷର ମହୋତ୍ସବ ପାଳନ କରୁଛୁ। ଏହି ଶୁଭ ଅବସର ଆମକୁ ନୂଆ ପ୍ରେରଣା ଦେବ ଏବଂ କୋଟି-କୋଟି ଦେଶବାସୀଙ୍କୁ ନୂଆ ଶକ୍ତିରେ ଭରିଦେବ। ଏହି ଦିନକୁ  ଇତିହାସରେ  ଚିହ୍ନିତ କରିବା ପାଇଁ ଆଜି ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ ଉପରେ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ମୁଦ୍ରା ଏବଂ ଡାକ ଟିକଟ ମଧ୍ୟ ଉନ୍ମୋଚନ କରାଯାଇଛି। 'ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍’ ର ଏହି ମନ୍ତ୍ର ପାଇଁ ନିଜ ଜୀବନକୁ ଉତ୍ସର୍ଗ କରିଥିବା ଦେଶର ଲକ୍ଷ୍ୟବାଦୀ ମହାପୁରୁଷମାନଙ୍କୁ, ମା’ ଭାରତୀଙ୍କ ସନ୍ତାନମାନଙ୍କୁ ମୁଁ ଆଜି ଶ୍ରଦ୍ଧାପୂର୍ବକ ପ୍ରଣାମ ଜଣାଉଛି ଏବଂ ଏହି ଅବସରରେ ଦେଶବାସୀଙ୍କୁ ମୋର ହାର୍ଦ୍ଦିକ ଅଭିନନ୍ଦନ ଜଣାଉଛି। ମୁଁ ସମସ୍ତ ଦେଶବାସୀଙ୍କୁ ‘ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍’ର ୧୫୦ ବର୍ଷ ପୂରଣ ଅବସରରେ ବହୁତ-ବହୁତ ଶୁଭକାମନା ମଧ୍ୟ   ଜଣାଉଛି।

ବନ୍ଧୁଗଣ,

ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗୀତର, ପ୍ରତ୍ୟେକ କବିତାର ନିଜସ୍ୱ ମୂଳ ଭାବ ରହିଥାଏ, ତାହାର ନିଜର ଏକ ମୂଳ ବାର୍ତ୍ତା ରହିଥାଏ । ‘ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍’ର ମୂଳ ଭାବାର୍ଥ କ’ଣ ? ‘ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍’ର ମୂଳ ଭାବ ହେଉଛି-ଭାରତ, ମା’ ଭାରତୀ। ଭାରତର ଶାଶ୍ୱତ ଧାରଣା, ସେହି ଧାରଣା ଯାହା ମାନବତାର ପ୍ରମାର୍ଦ୍ଧରୁ ନିଜକୁ ଆକାର ଦେବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିବା ଧାରଣା । ଯାହା  ଯୁଗ ଯୁଗ ଧରି ଅଧ୍ୟାୟ ଭାବରେ ପଢିଥିଲେ | ବିଭିନ୍ନ ଯୁଗରେ ଭିନ୍ନ-ଭିନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଗଠନ, ଭିନ୍ନ-ଭିନ୍ନ ଶକ୍ତିର ଉଦୟ, ନୂତନ ସଭ୍ୟତାର ବିକାଶ, ଶୂନ୍ୟରୁ ଶିଖର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେମାନଙ୍କର ଯାତ୍ରା ଏବଂ ଶିଖରରୁ ପୁଣି  ଶୂନ୍ୟତାରେ ମିଶିଯିବା, ହେବା ଏବଂ ଅବନତି ହେବାର ଇତିହାସ,  ବିଶ୍ୱର ପରିବର୍ତ୍ତିତ ଭୂଗୋଳ, ଭାରତ ଏସବୁ ଦେଖିଛି। ମଣିଷର ଏହି ଅସୀମ ଯାତ୍ରାରୁ ଆମେ ଶିଖିଛୁ ଏବଂ ସମୟ-ସମୟରେ ନୂଆ ନୂଆ ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ପହଞ୍ଚିଛୁ। ଆମେ ଆମ ସଭ୍ୟତାର ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଏବଂ ଆଦର୍ଶଗୁଡ଼ିକୁ ଆଧାର କରି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଛୁ। ଆମେ, ଆମର ପୂର୍ବଜ, ଆମର ଋଷି, ମୁନି, ଆମର ଆଚାର୍ଯ୍ୟ, ଧର୍ମଗୁରୁ, ଆମର ଦେଶବାସୀ ନିଜର ଏକ ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିଚୟ ସୃଷ୍ଟି କରିଛନ୍ତି। ଆମେ ଶକ୍ତି ଏବଂ ନୈତିକତାର ସନ୍ତୁଳନକୁ ସମାନ ଭାବେ ବୁଝିଛୁ। ଏବଂ ତା 'ପରେ, ଭାରତ ଏପରି ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ର ଭାବେ ଉଭା ହେଲା, ଯିଏ ଅତୀତର ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷତକୁ ସହିଥିଲା ଏବଂ ଅମରତ୍ୱ ମଧ୍ୟ ହାସଲ କରିଥିଲା।

ଭାଇ ଓ ଭଉଣୀମାନେ,

ଭାରତର ଏହି ଧାରଣା ହେଉଛି ଏହା ପଛରେ ଥିବା ଆଦର୍ଶଗତ ଶକ୍ତି। ଉଦୀୟମାନ ଏବଂ ପତନଶୀଳ ବିଶ୍ୱ ବ୍ୟତୀତ ନିଜର ସ୍ୱାଧୀନ ଅସ୍ତିତ୍ୱର ଅନୁଭବ, ଏହି ଉପଲବ୍ଧି, ଲିପିବଦ୍ଧ ହେବା, ଲୟବଦ୍ଧ  ହେବା, ଏବଂ ତା 'ପରେ ହୃଦୟର ଗଭୀରତାରୁ, ଅଭିଜ୍ଞତାର ଗଭୀରତାରୁ, ସମ୍ବେଦନଶୀଳତାର ଅସୀମତାକୁ ହାସଲ କରିବା, ଜଣେ ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ ପରି ଏକ ରଚନା ମିଳିଥିଲା | ଏବଂ ସେଥିପାଇଁ, ଦାସତ୍ୱର ସେହି ସମୟରେ, ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ ସଂକଳ୍ପର ସ୍ଲୋଗାନ ପାଲଟି ଯାଇଥିଲା, ଏବଂ ସେହି ସ୍ଲୋଗାନ ଥିଲା-ଭାରତର ସ୍ୱାଧୀନତା। ମା’ 'ଭାରତୀଙ୍କ ହାତରୁ ଦାସତ୍ୱର ଶୃଙ୍ଖଳାଗୁଡ଼ିକ ଭାଙ୍ଗିଯିବ, ଏବଂ ତାଙ୍କ ପିଲାମାନେ ନିଜେ ନିଜ ଭାଗ୍ୟର ଭାଗ୍ୟବିଧାତା ହେବେ।

ବନ୍ଧୁଗଣ,

ଗୁରୁଦେବ ରବୀନ୍ଦ୍ରନାଥ ଟାଗୋର ଥରେ କହିଥିଲେ- "ବଙ୍କିମ ଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ଆନନ୍ଦମଠ କେବଳ ଏକ ଉପନ୍ୟାସ ନୁହେଁ, ଏହା ସ୍ୱାଧୀନ ଭାରତର ସ୍ୱପ୍ନ।" ଆପଣ ଦେଖନ୍ତୁ, ଆନନ୍ଦମଠରେ ‘ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍’ର ପ୍ରସଙ୍ଗ, ‘ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍’ର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଧାଡ଼ି, ବଙ୍କିମ ବାବୁଙ୍କ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶବ୍ଦ, ଏହାର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭାବର ନିଜସ୍ଵ ଏକ ଗଭୀର ପ୍ରଭାବ ରହିଥିଲା। ଏହି ଗୀତଟି ସେହି ଦାସତ୍ଵ ସମୟରେ ଦାସତ୍ୱ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବେ ରଚନା କରାଯାଇଥିବ , କିନ୍ତୁ ଏହାର ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକ କେବେବି କିଛି ବର୍ଷର ଦାସତ୍ୱର ଛାୟାରେ ବନ୍ଦୀ ହୋଇନଥିଲା । ସେମାନେ ଦାସତ୍ୱର ସ୍ମୃତିରୁ ମୁକ୍ତ ହୁଅନ୍ତୁ। ତେଣୁ, ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଯୁଗରେ ପ୍ରାସଙ୍ଗିକ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ଯୁଗରେ  ଏହା ଅମରତ୍ୱ ହାସଲ କରିଛି। ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ ର ପ୍ରଥମ ଧାଡ଼ି ହେଉଛି-"ସୁଜଲାମ୍ ସୁଫଲାମ୍ ମାଲୟଜ୍-ଶୀତଲାମ୍, ଶସ୍ୟ  ଶ୍ୟାମଲାମ୍ ମାତରମ୍" ।  ଅର୍ଥାତ୍, ପ୍ରକୃତିର ଦିବ୍ୟ ବରଦାନରେ ସୁଶୋଭିତ  ଆମର ସୁଜଲାମ୍ ସୁଫଲାମ୍ ମାତୃଭୂମିକୁ ପ୍ରଣାମ।

ବନ୍ଧୁଗଣ,

ହଜାର ହଜାର ବର୍ଷ ଧରି ଏହା ଭାରତର ପରିଚୟ ହୋଇ ରହିଛି। ଏଠାକାର ନଦୀ, ଏଠାକାର ପାହାଡ଼, ଏଠାକାର ଜଙ୍ଗଲ, ଏଠାକାର ଗଛ, ଏଠାକାର ଉର୍ବର ମାଟି, ଏହି ମାଟିରେ ସବୁବେଳେ ସୁନା ଫଳେଇବାରେ ଶକ୍ତି ରହିଛି। ଶହ ଶହ ବର୍ଷ ଧରି ବିଶ୍ୱ ଭାରତର ସମୃଦ୍ଧିର କାହାଣୀ ଶୁଣୁଥିଲା। ମାତ୍ର କିଛି ଶତାବ୍ଦୀ ପୂର୍ବରୁ, ବିଶ୍ୱ ଜିଡିପିର ପ୍ରାୟ ଏକ ଚତୁର୍ଥାଂଶ ଭାରତର ନିକଟରେ ଥିଲା।

କିନ୍ତୁ ଭାଇ ଓ ଭଉଣୀମାନେ,

ଯେତେବେଳେ ବଙ୍କିମ ବାବୁ ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ ରଚନା କରିଥିଲେ, ସେତେବେଳେ ଭାରତ ସେହି ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଯୁଗରୁ ବହୁତ ଦୂରକୁ ଚାଲି ଯାଇଥିଲା। ବିଦେଶୀ ଆକ୍ରମଣକାରୀମାନେ, ସେମାନଙ୍କର ଆକ୍ରମଣ, ଲୁଣ୍ଠନ, ଇଂରେଜମାନଙ୍କର ଶୋଷଣକାରୀ ନୀତି, ସେହି ସମୟରେ ଆମ ଦେଶ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଏବଂ ଅନାହାରର କବଳରେ ଥିଲା। ତଥାପି, ବଙ୍କିମ ବାବୁ ଏକ ସମୃଦ୍ଧ ଭାରତ ପାଇଁ ଆହ୍ୱାନ କରିଥିଲେ, ସେହି ଭୟଙ୍କର ପରିସ୍ଥିତିରେ ମଧ୍ୟ, ଚାରିଆଡେ ଯନ୍ତ୍ରଣା ଥିଲା, ବିନାଶ ଥିଲା, ଶୋକ ଥିଲା, ସବୁକିଛି ବୁଡ଼ିଯାଉଥିବା ପରି ଲାଗୁଥିଲା। କାରଣ, ସେ ବିଶ୍ୱାସ କରୁଥିଲେ ଯେ ଭାରତ ନିଜର ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଯୁଗକୁ ପୁନର୍ଜୀବିତ କରିପାରିବ। ଏବଂ ସେଥିପାଇଁ  ସେ 'ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍’ ଆହ୍ଵାନ କରିଥିଲେ  । 'ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍....’

ବନ୍ଧୁଗଣ,

ଯେଉଁଭଳି ଭାବେ ଇଂରେଜମାନେ ଦାସତ୍ୱର ସେହି ସମୟରେ ଭାରତକୁ ନିମ୍ନ ଏବଂ ପଛୁଆ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରି ନିଜ ଶାସନକୁ ଯଥାର୍ଥ ସାବ୍ୟସ୍ତ କରୁଥିଲେ, ଏହି ପ୍ରଥମ ଧାଡ଼ି ସେହି ପ୍ରଚାରକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ଧ୍ୱଂସ କରିବାରେ ସଫଳ ହୋଇଥିଲା। ତେଣୁ, ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ କେବଳ ସ୍ୱାଧୀନତାର ସଙ୍ଗୀତ ହୋଇ ନଥିଲା, ବରଂ ସ୍ଵାଧୀନ ଭାରତ କିପରି ହେବ, ସୁଜଲାମ୍ ସୁଫଲାମ୍ ‘ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍’ର  ସେହି ସ୍ଵପ୍ନ  ମଧ୍ୟ କୋଟି-କୋଟି ଦେଶବାସୀଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥିଲେ। 

ବନ୍ଧୁଗଣ,

ଆଜି ଏହି ଦିନ ଆମକୁ ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ ର ଅସାଧାରଣ ଯାତ୍ରା ଏବଂ ଏହାର ପ୍ରଭାବ ବିଷୟରେ ଜାଣିବାର ସୁଯୋଗ ମଧ୍ୟ ଦେଉଛି। ଯେତେବେଳେ ବଙ୍କିମ ବାବୁ ୧୮୭୫ରେ ବଙ୍ଗଦର୍ଶନରେ "ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍" ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ, କିଛି ଲୋକ ଏହାକୁ କେବଳ ଏକ ଗୀତ ବୋଲି ଭାବିଥିଲେ। କିନ୍ତୁ, ଖୁବ୍ ଶୀଘ୍ର, ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ ଭାରତର ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମର, ଲକ୍ଷ-ଲକ୍ଷ ଲୋକଙ୍କର ସ୍ୱର ପାଲଟିଗଲା। ଏକ ଏମିତି ସ୍ୱର ଯାହା ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିପ୍ଳବୀଙ୍କ ଓଠରେ ଥିଲା, ଏକ ଏମିତି ସ୍ୱର ଯାହା ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭାରତୀୟଙ୍କ ଭାବନାକୁ ପ୍ରକାଶ କରୁଥିଲା। ଆପଣ ଦେଖନ୍ତୁ, ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମର ଏପରି କୌଣସି ଅଧ୍ୟାୟ ନାହିଁ ଯାହା ସହିତ ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ କୌଣସି ପ୍ରକାରେ ଜଡିତ ନଥିଲା। ୧୮୯୬ ମସିହାରେ ଗୁରୁଦେବ ରବୀନ୍ଦ୍ରନାଥ ଟାଗୋର କଲିକତା ଅଧିବେଶନରେ ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ ଗାନ କରିଥିଲେ। ୧୯୦୫ ମସିହାରେ ବଙ୍ଗଳାର ବିଭାଜନ ହୋଇଥିଲା। ଦେଶକୁ ବିଭାଜନ କରିବା ପାଇଁ ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଏହା ଏକ ବିପଜ୍ଜନକ ପରୀକ୍ଷଣ ଥିଲା। କିନ୍ତୁ, ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ ସେହି ଯୋଜନାଗୁଡ଼ିକ ସମ୍ମୁଖରେ ଏକ ପଥର ଭଳି ଛିଡ଼ା ହୋଇଥିଲା। ବଙ୍ଗଳାର ବିଭାଜନ ବିରୁଦ୍ଧରେ ରାସ୍ତାରେ କେବଳ ଗୋଟିଏ ସ୍ୱର ଥିଲା-ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍।

ବନ୍ଧୁଗଣ,

ବାରିସାଲ ଅଧିବେଶନରେ ଯେତେବେଳେ ଆନ୍ଦୋଳନକାରୀଙ୍କ ଉପରକୁ ଗୁଳି ଚାଳନା କରାଯାଉଥିଲା, ସେତେବେଳେ ମଧ୍ୟ ସେମାନଙ୍କ ଓଠରେ ସେହି ମନ୍ତ୍ର ଥିଲା, ସେହି ଶବ୍ଦ ଥିଲା-ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍! ଭାରତ ବାହାରେ ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା ବୀର ସାବରକରଙ୍କ ଭଳି ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀମାନେ ଯେତେବେଳେ ପରସ୍ପରକୁ ଭେଟିଥିଲେ, ସେତେବେଳେ ସେମାନଙ୍କୁ ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ ଦେଇ ସ୍ୱାଗତ କରାଯାଇଥିଲା। ଅନେକ ବିପ୍ଳବୀ ଫାଶୀ ଦଣ୍ଡରେ ଠିଆ ହେବା ସମୟରେ ମଧ୍ୟ 'ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ "କହିଥିଲେ। ଏଭଳି କେତେ ଘଟଣା, ଇତିହାସର କେତେ ତାରିଖ, ଏତେ ବଡ଼ ଦେଶ, ଭିନ୍ନ-ଭିନ୍ନ ପ୍ରଦେଶ ଏବଂ ଅଞ୍ଚଳ, ଭିନ୍ନ-ଭିନ୍ନ ଭାଷା କହୁଥିବା ଲୋକ, ସେମାନଙ୍କର ଆନ୍ଦୋଳନ, କିନ୍ତୁ ଯେଉଁ ସ୍ଲୋଗାନ, ଯେଉଁ ସଂକଳ୍ପ,  ଯେଉଁ ଗୀତ, ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କ ସ୍ୱରରେ ଥିଲା-ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍।

ସେଥିପାଇଁ, ଭାଇ ଓ ଭଉଣୀମାନେ,

୧୯୨୭ ମସିହାରେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ କହିଥିଲେ-"ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ ଆମ ସମ୍ମୁଖରେ ସମଗ୍ର ଭାରତର ଏକ ଚିତ୍ର ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥାଏ, ଯାହା ଅଖଣ୍ଡ ଅଟେ।" ଶ୍ରୀ ଅରବିନ୍ଦ ଏକ ଗୀତ ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ ବୋଲି କହିଥିଲେ, ଏହା ଏକ ମନ୍ତ୍ର ଥିଲା। ସେ କହିଥିଲେ-ଏହା ଏକ ମନ୍ତ୍ର ଯାହା ଆତ୍ମବିଶ୍ୱାସ ଜାଗ୍ରତ କରିଥାଏ। ଭିକାଜୀ କାମାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିବା ଭାରତର ପତାକାରେ ମଧ୍ୟ ମଝିରେ "ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍" ଲେଖାଯାଇଥିଲା।

ବନ୍ଧୁଗଣ,

ସମୟ ସହିତ ଆମ ଜାତୀୟ ପତାକାରେ ଅନେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଛି, କିନ୍ତୁ ସେବେଠାରୁ ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, ଆମ ତ୍ରିରଙ୍ଗା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, ଯେତେବେଳେ ବି ଦେଶର ପତାକା ଉଡିଥାଏ, ସ୍ୱତଃସ୍ଫୂର୍ତ୍ତ ଭାବେ ଆମ ମୁହଁରୁ ବାହାରିଥାଏ-ଭାରତ ମାତା କୀ ଜୟ! ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍! ସେଥିପାଇଁ, ଆଜି ଯେତେବେଳେ ଆମେ ସେହି ଜାତୀୟ ସଙ୍ଗୀତର ୧୫୦ ବର୍ଷ ପାଳନ କରୁଛୁ, ଏହା ହେଉଛି ଦେଶର ମହାନ ବୀରମାନଙ୍କୁ ଆମର ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳି। ଏବଂ ଏହା ସେହି ଲକ୍ଷ-ଲକ୍ଷ ଶହୀଦଙ୍କ ପ୍ରତି ମଧ୍ୟ ଏକ ଶ୍ରଦ୍ଧାପୂର୍ବକ ପ୍ରଣାମ, ଯେଉଁମାନେ ‘ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍’ର ଆହ୍ୱାନ କରି ଫାଶୀ ଦଣ୍ଡରେ ଝୁଲିଥିଲେ, ଯେଉଁମାନେ ‘ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍’ କହି ଚାବୁକରେ ମାଡ ଖାଉଥିଲେ, ଯେଉଁମାନେ ‘ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍’ର ମନ୍ତ୍ର ଜପ କରି ବରଫରେ ଦଣ୍ଡ ଭୋଗୁଥିଲେ। 

ବନ୍ଧୁଗଣ,

ଆଜି ଆମେ, ୧୪୦ କୋଟି ଦେଶବାସୀ, ସେହି ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳି ଅର୍ପଣ କରୁଛୁ ଯେଉଁମାନେ ଏପରି ଏକ ନାମ-ଅଜ୍ଞାତ ରାଷ୍ଟ୍ର ପାଇଁ ବଞ୍ଚିଥିଲେ ଏବଂ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିଲେ। ଯେଉଁମାନେ ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ କହି କହି ଦେଶ ପାଇଁ ବଳିଦାନ ଦେଇଥିଲେ, ସେମାନଙ୍କ ନାମ କେବେ ବି ଇତିହାସ ପୃଷ୍ଠାରେ ଲିପିବଦ୍ଧ ହୋଇପାରିଲା ନାହିଁ।

ବନ୍ଧୁଗଣ,

ଆମର ବେଦ ଆମକୁ ଶିକ୍ଷା ଦେଇଛି- “ମାତା ଭୂମିଃ, ପୁତ୍ରୋହଂ ପୃଥିବ୍ୟାଃ” ॥ ଅର୍ଥାତ୍, ଏହି ପୃଥିବୀ ହେଉଛି ଆମର ମାଁ, ଏହି ଦେଶ ହେଉଛି ଆମର ମାଁ । ଆମେ ତାହାର ସନ୍ତାନ। ବୈଦିକ କାଳରୁ ଭାରତର ଲୋକମାନେ ଏହି ରୂପରେ ରାଷ୍ଟ୍ରର କଳ୍ପନା କରିଛନ୍ତି ଏବଂ ଏହି ଭାବରେ ଆରାଧନା କରିଛନ୍ତି। ଏହି ବୈଦିକ ଚିନ୍ତାଧାରାରୁ ହିଁ ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମରେ ନୂତନ ଜୀବନ ସଞ୍ଚାର କରିଥିଲା।

ବନ୍ଧୁଗଣ,

ଯେଉଁମାନେ ଦେଶକୁ ଏକ ଭୌଗୋଳିକ-ରାଜନୈତିକ ସତ୍ତା ଭାବେ ବିବେଚନା କରନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ମା’ ଭାବେ ବିବେଚନା କରିବାର ବିଚାର ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ ହୋଇପାରେ। କିନ୍ତୁ ଭାରତର ସ୍ଥିତି ଭିନ୍ନ। ଭାରତରେ ମା’ ଜନନୀ ମଧ୍ୟ ଅଟେ, ଏବଂ ମା’ ଲାଳନପାଳନକାରୀ ମଧ୍ୟ ଅଟେ । ଯଦି ସନ୍ତାନ ଉପରେ ସଙ୍କଟ ଆସି ଥାଏ, ସେତେବେଳେ ସଂହାରକାରିଣୀ ହୋଇଥାଏ । ତେଣୁ, ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ କହେ-ଅବଲା କେନ୍ ମା’ ଏତ ବଲେ।-ବହୁବଲ-ଧାରିଣୀ ନମାମୀ ତାରିଣୀ ରିପୁଦଲ-ବାରିଣୀଂ ମାତରମ୍। ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍, ଅର୍ଥାତ୍, ଅପାର ଶକ୍ତି ଧାରଣ କରିଥିବା ଭାରତ ମାତା, ସଙ୍କଟରୁ ପାର କରାଉଥିବା, ଏବଂ ଶତ୍ରୁମାନଙ୍କର ବିନାଶ ମଧ୍ୟ କରିଥାଏ । ରାଷ୍ଟ୍ରକୁ ମା’ କୁ  ଶକ୍ତି ସ୍ଵରୂପା ନାରୀ ଭାବେ ବିବେଚନା କରିବାର ଏହି ବିଚାର  ଏହାର ଏକ ପ୍ରଭାବ ହେଉଛି, ଯେ ଆମର ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମ, ପୁରୁଷ-ମହିଳା ସମସ୍ତଙ୍କ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ସଂକଳ୍ପରେ ପରିଣତ ହୋଇଗଲା। ଆମେ ପୁଣିଥରେ ଏପରି ଏକ ଭାରତର ସ୍ୱପ୍ନ ଦେଖିପାରିବା ଯେଉଁଠାରେ ମହିଳା ଶକ୍ତି ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ମାଣରେ ସବୁଠାରୁ ଆଗରେ ଛିଡା ହେବାର ଦେଖାଯିବ ।

ବନ୍ଧୁଗଣ,

ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍, ସ୍ୱାଧୀନତାର ଅଧିକାର ପାଇବା  ସହିତ, ଏହି ସ୍ୱାଧୀନତାକୁ କିପରି ରକ୍ଷା କରାଯିବ ସେ ବିଷୟରେ ମଧ୍ୟ ଆମକୁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥାଏ, ବଙ୍କିମ ବାବୁଙ୍କ ସମଗ୍ର ମୂଳ ଗୀତର ଧାଡ଼ିଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି-ତ୍ଵମ୍ ହି ଦୁର୍ଗା ଦଶପ୍ରହରଣ-ଧାରିଣୀ କମଲା କମଲ-ଦଲ୍-ବିହାରିଣୀ ବାଣୀ ବିଦ୍ୟାଦାୟିନୀ, ନମାମି ତ୍ଵାମ ନମାମି କମଲାମ୍ ଅମଲା ଅତୁଳାମ୍ ସୁଜଲାମ୍ ସୁଫଲାମ୍ ମାତରମ୍, ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍! ଅର୍ଥାତ୍, ଭାରତ ମାତା  ବିଦ୍ୟାଦାୟିନୀ ସରସ୍ୱତୀ ମଧ୍ୟ ଅଟନ୍ତି, ସମୃଦ୍ଧିଦାୟିନୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ମଧ୍ୟ ଅଟନ୍ତି, ଅସ୍ତ୍ର-ଶାସ୍ତ୍ର ଧାରଣ କରୁଥିବା ଦୁର୍ଗା ମଧ୍ୟ ଅଟନ୍ତି । ଆମକୁ ଏପରି ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ମାଣ କରିବାକୁ ହେବ, ଯାହା ଜ୍ଞାନ, ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟାର ଶୀର୍ଷରେ ଥିବ, ଜ୍ଞାନ ଏବଂ ବିଜ୍ଞାନର ଶକ୍ତି ସହିତ ସମୃଦ୍ଧିର ଶୀର୍ଷରେ ଥିବ, ଏବଂ ଯାହା ଜାତୀୟ ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ ହେବ।

ବନ୍ଧୁଗଣ,

ବିଗତ ବର୍ଷଗୁଡ଼ିକରେ ବିଶ୍ୱ ଭାରତର ଏହି ସ୍ଵରୂପର ଉତଥାନ ଦେଖୁଛି । ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆମେ ଅଭୂତପୂର୍ବ ଅଗ୍ରଗତି କରିଛୁ। ଆମେ ବିଶ୍ୱର ପଞ୍ଚମ ସର୍ବବୃହତ୍ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଭାବେ ଉଭା ହୋଇଛୁ। ଏବଂ, ଯେତେବେଳେ ଶତ୍ରୁ ଆତଙ୍କବାଦ ମାଧ୍ୟମରେ ଭାରତର ସୁରକ୍ଷା ଏବଂ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରିବାର ଦୁଃସାହସ କଲା, ସେତେବେଳେ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱ ଦେଖିଲା, ନୂତନ ଭାରତ  କିପରି ମାନବତାର ସେବା ପାଇଁ କମଳା ଏବଂ ବିମଳାଙ୍କର ସ୍ଵରୁପ ଅଟନ୍ତି, ଏବଂ ଆତଙ୍କବାଦର ବିନାଶ ପାଇଁ ‘ଦଶ ପ୍ରହରଣ-ଧାରିଣୀ ଦୁର୍ଗା ହେବା ମଧ୍ୟ ଜଣେ।

ବନ୍ଧୁଗଣ,

ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ ସହିତ ଜଡ଼ିତ ଆଉ ଏକ ବିଷୟ ରହିଛି, ଯାହା ଉପରେ ଆଲୋଚନା କରିବା ମଧ୍ୟ ସେତିକି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ। ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମରେ, ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ ର ଭାବନା ସମଗ୍ର ଦେଶକୁ ଆଲୋକିତ କରିଥିଲା। କିନ୍ତୁ ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟବଶତଃ, ୧୯୩୭ ରେ, ‘ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍’ର ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପଦଗୁଡିକ, ଏହା ଭାବର ଏକ ଅଂଶକୁ ଅଲଗା କରାଯାଇଥିଲା | ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍କୁ ଭାଙ୍ଗି ଦିଆଯାଇଥିଲା, ଏହାକୁ ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ କରି  ଦିଆଯାଇଥିଲା। ‘ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍’ର ଏହି ବିଭାଜନ ମଧ୍ୟ ଦେଶ ବିଭାଜନର ମଞ୍ଜି ବୁଣିଥିଲା। ରାଷ୍ଟ୍ର ନିର୍ମାଣର ଏହି ମହାନ ମନ୍ତ୍ର, ଏହା ପ୍ରତି ଅନ୍ୟାୟ କାହିଁକି କରାଯାଇଥିଲା? ଆଜିର ପିଢ଼ି ପାଇଁ ଏହା ଜାଣିବା ମଧ୍ୟ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ। କାରଣ ସେହି ବିଭାଜନକାରୀ ଚିନ୍ତାଧାରା ଆଜି ମଧ୍ୟ ଦେଶ ପାଇଁ ଏକ ଆହ୍ୱାନ ହୋଇ ରହିଛି।

ବନ୍ଧୁଗଣ,

ଆମକୁ ଏହି ଶତାବ୍ଦୀକୁ ଭାରତର ଶତାବ୍ଦୀ କରିବାକୁ ହେବ। ଏହି ସାମର୍ଥ୍ୟ ଭାରତରେ ରହିଛି, ଏହି ସାମର୍ଥ୍ୟ ଭାରତର ୧୪୦ କୋଟି ଲୋକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରହିଛି। ଆମକୁ ନିଜ ଉପରେ ବିଶ୍ୱାସ ରଖିବାକୁ ପଡ଼ିବ। ଏହି ସଂକଳ୍ପ ଯାତ୍ରାରେ ଆମେ ପଥଭ୍ରଷ୍ଟ ଲୋକଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ପାଇବୁ, ନକାରାତ୍ମକ ଚିନ୍ତାଧାରାର ଲୋକମାନେ ମଧ୍ୟ ଆମ ମନରେ ସନ୍ଦେହ ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିବେ। ସେତେବେଳେ ଆମକୁ ଆନନ୍ଦ ମଠର ସେହି ଅଧ୍ୟାୟକୁ ମନେ ପକାଇବାକୁ ପଡିବ, ଯେତେବେଳେ ସନ୍ତାନ ଭବଂନନ୍ଦ ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ ଗାଇଥାନ୍ତି, ସେତେବେଳେ  ଅନ୍ୟ ଏକ ଚରିତ୍ର ତର୍କ-ବିତର୍କ କରିଥାନ୍ତି | ସେ ପଚାରନ୍ତି, ଆପଣ ଏକୁଟିଆ କ’ଣ କରିପାରିବେ? ତା 'ପରେ ପ୍ରେରଣା ଆସେ ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ ଠାରୁ, ଯେଉଁ ମା’ର ଏତେ କୋଟି-କୋଟି ପୁଅ-ଝିଅ, ଏତେ କୋଟି-କୋଟି ହାତ ଅଛି, ସେ ମା 'କିପରି ଅବଳା ହୋଇପାରିବ? ଆଜି ଭାରତ ମାତାର ୧୪୦ କୋଟି ସନ୍ତାନ ଅଛନ୍ତି। ଏଥିରେ ୨୮୦ କୋଟି ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ରହିଛି। ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୬୦ ପ୍ରତିଶତରୁ ଅଧିକ ହେଉଛନ୍ତି ଯୁବକ। ଆମ ପାଖରେ ବିଶ୍ୱର ସର୍ବବୃହତ୍ ଜନସାଂଖିକୀୟ ସୁବିଧା ରହିଛି। ଏହି ଶକ୍ତି ଏହି ଦେଶର, ଏହି ଶକ୍ତି ମା’ ଭାରତୀଙ୍କର। ଏହା କ’ଣ ଯାହା ଆଜି ଆମ ପାଇଁ ଅସମ୍ଭବ? ଏହା କ ‘ଣ ଯାହା ଆମକୁ ‘ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍’ର ମୂଳ ସ୍ୱପ୍ନ ପୂରଣ କରିବାରେ ଅଟକାଇ ପାରିବ?

ବନ୍ଧୁଗଣ,

ଆଜି ଆତ୍ମନିର୍ଭରଶୀଳ ଭାରତର ସଂକଳ୍ପର ସଫଳତା, ମେକ୍ ଇନ୍ ଇଣ୍ଡିଆର ସଂକଳ୍ପ, ୨୦୪୭ ମସିହାରେ ବିକଶିତ ଭାରତର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଦିଗରେ ଆମର ପଦକ୍ଷେପ, ଯେତେବେଳେ ଏଭଳି ଅଭୂତପୂର୍ବ ସମୟରେ ଦେଶ ନୂତନ ସଫଳତା ହାସଲ କରିବାକୁ ହେବ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦେଶବାସୀଙ୍କ ମୁହଁରୁ ବାହାରିଥାଏ-ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍! ଆଜି ଯେତେବେଳେ ଭାରତ ଚନ୍ଦ୍ରର ଦକ୍ଷିଣ ମେରୁରେ ପହଞ୍ଚିବାରେ ପ୍ରଥମ ଦେଶ ହେବାକୁ ଯାଉଛି, ଯେତେବେଳେ ନୂତନ ଭାରତର ଶବ୍ଦ ମହାକାଶର ଦୂର କୋଣରେ ଶୁଣିବାକୁ ମିଳୁଛି, ସେତେବେଳେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦେଶବାସୀ କହୁଛନ୍ତି-ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍! ଆଜି ଯେତେବେଳେ ଆମେ ଆମ ଝିଅମାନଙ୍କୁ ମହାକାଶ ପ୍ରଯୁକ୍ତିଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି କ୍ରୀଡ଼ା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଶିଖରରେ ପହଞ୍ଚୁଥିବା ଦେଖୁଛୁ, ଆଜି ଯେତେବେଳେ ଆମେ ଝିଅମାନଙ୍କୁ ଯୁଦ୍ଧ ବିମାନ ଉଡ଼ାଇବାର ଦେଖୁଛୁ, ସେତେବେଳେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଭାରତୀୟଙ୍କ ମନ ଗର୍ବରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଏକ ସ୍ଲୋଗାନ ରହିଥାଏ-ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍!

ବନ୍ଧୁଗଣ,

ଆଜି ଆମ ସେନା କର୍ମଚାରୀଙ୍କ ପାଇଁ 'ୱାନ ରାଙ୍କ ୱାନ ପେନସନ’ ଲାଗୁ ହେବାର ୧୧ ବର୍ଷ ପୂରଣ ହୋଇଛି। ଯେତେବେଳେ ଆମ ସେନା ଶତ୍ରୁର ଘୃଣ୍ୟ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ରକୁ ଦମନ କରିଥାଏ, ଯେତେବେଳେ ଆତଙ୍କବାଦ, ନକ୍ସଲବାଦ, ମାଓବାଦୀ ଆତଙ୍କବାଦର ମେରୁଦଣ୍ଡ ଭାଙ୍ଗିଯାଏ, ସେତେବେଳେ ଆମ ସୁରକ୍ଷା ବାହିନୀ ଗୋଟିଏ ମନ୍ତ୍ର ଦ୍ୱାରା ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇଥାଏ, ଏବଂ ସେହି ମନ୍ତ୍ର ହେଉଛି-ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍!

ବନ୍ଧୁଗଣ,

ମା’ ଭାରତୀଙ୍କୁ ବନ୍ଦନା ଜଣାଇବାର ଏହି ଭାବନା ଆମକୁ ଏକ ବିକଶିତ ଭାରତର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଆଡ଼କୁ ନେଇଯିବ। ମୁଁ ବିଶ୍ୱାସ କରେ ଯେ ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍ ମନ୍ତ୍ର ଆମର ଏହି ଅମୃତ ଯାତ୍ରାରେ ମା’ ଭାରତୀଙ୍କର କୋଟି-କୋଟି ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଶକ୍ତି ଏବଂ ପ୍ରେରଣା ପ୍ରଦାନ କରିବ। ମୁଁ ପୁଣି ଥରେ ସମସ୍ତ ଦେଶବାସୀଙ୍କୁ ‘ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍’ର ୧୫୦ ବର୍ଷ ପୂରଣ ଅବସରରେ ହାର୍ଦ୍ଦିକ ଅଭିନନ୍ଦନ ଜଣାଉଛି। ଏବଂ ସମଗ୍ର ଦେଶରୁ ମୋ ସହିତ ଯୋଡି ହୋଇଥିବା ଆପଣ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ବହୁତ-ବହୁତ ଧନ୍ୟବାଦ ଜଣାଇ, ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଶକ୍ତିର ସହିତ, ମୋ ସହିତ ଠିଆ ହୋଇ, ହାତ ଉଠାଇ କୁହନ୍ତୁ –

ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍! ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍!

ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍! ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍!

ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍! ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍!

ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍!  ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍!

ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍! ବନ୍ଦେ ମାତରମ୍!

ବହୁତ-ବହୁତ ଧନ୍ୟବାଦ!

*****

NS/SLP