કેન્દ્રીય નાણાં અને કોર્પોરેટ બાબતોના મંત્રી શ્રીમતી નિર્મલા સીતારમણે આજે સંસદમાં રજૂ કરેલા આર્થિક સર્વેક્ષણ 2023-24માં જણાવવામાં આવ્યું છે કે, છેલ્લાં પાંચ વર્ષમાં જાહેર રોકાણમાં વધારો થવાથી ભારતમાં સ્વચ્છતા અને પાણી પુરવઠા સહિત ભૌતિક અને ડિજિટલ કનેક્ટિવિટી અને સામાજિક માળખાગત સુવિધાઓમાં નોંધપાત્ર વિસ્તરણ થયું છે, જે લોકોનાં જીવનની ગુણવત્તા સુધારવામાં મદદ કરે છે. આ સર્વેક્ષણમાં નોંધવામાં આવ્યું છે કે, અર્થતંત્રમાં રોગચાળા-પ્રેરિત મંદીને દૂર કરવા માટે કેન્દ્ર સરકારે શરૂ કરેલા પ્રતિભાવોમાં સૌથી મહત્ત્વની બાબત મૂડીગત ખર્ચમાં વધારો છે, જેનો ઉદ્દેશ ખાસ કરીને ઉચ્ચ ગુણવત્તાયુક્ત ભૌતિક અને સામાજિક માળખાગત સુવિધાઓનું સર્જન કરવાનો છે. છેલ્લાં પાંચ વર્ષમાં આ ગતિને જાળવી રાખતાં સર્વેક્ષણમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, નાણાકીય વર્ષ 2020ના સ્તરની તુલનામાં નાણાકીય વર્ષ 2024માં સરકારના મૂડી ખર્ચમાં લગભગ ત્રણ ગણો વધારો જોવા મળ્યો છે. તેમાં ઉમેરવામાં આવ્યું છે કે આ સ્ટેપ-અપના મુખ્ય લાભાર્થીઓ રસ્તાઓ અને રેલ્વે જેવી મુખ્ય પાયાની સંપત્તિ છે.

રોડ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર:

આર્થિક સર્વેક્ષણમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે વ્યૂહાત્મક આયોજન અને જાહેર રોકાણમાં પગલાં લેવાને પરિણામે રોડ નેટવર્ક સિસ્ટમને સ્થિતિસ્થાપક અને કાર્યક્ષમ માળખામાં અપગ્રેડ કરવામાં આવી છે. સરકાર અને ખાનગી ક્ષેત્રનું મૂડી રોકાણ નાણાકીય વર્ષ 2015માં 0.4 ટકાથી વધીને નાણાકીય વર્ષ 2024માં જીડીપીના લગભગ 1.0 ટકા (આશરે ₹3.01 લાખ કરોડ) થયું છે. આ ક્ષેત્રએ નાણાકીય વર્ષ 2024માં અત્યાર સુધીનું સૌથી વધુ ખાનગી રોકાણ આકર્ષ્યું છે, કારણ કે ખાનગી ક્ષેત્ર અનુકૂળ નીતિગત વાતાવરણ પર મૂડીરોકાણ કરે છે, એમ સર્વેક્ષણમાં જણાવાયું છે.

રાષ્ટ્રીય ધોરીમાર્ગોના વિકાસમાં નોંધપાત્ર પ્રગતિનો ઉલ્લેખ કરતાં સર્વેક્ષણ કહે છે કે, છેલ્લાં દસ વર્ષમાં રાષ્ટ્રીય ધોરીમાર્ગોના વિકાસમાં 2014થી 2024 સુધીમાં 1.6 ગણો વધારો થયો છે. તેમાં જણાવાયું છે કે ભારતમાલા પરિયોજનાએ રાષ્ટ્રીય ધોરીમાર્ગ નેટવર્કમાં નોંધપાત્ર વિસ્તરણ કર્યું છે, જેણે 2014થી 2024 ની વચ્ચે હાઇ-સ્પીડ કોરિડોરની લંબાઈમાં 12 ગણો અને 4-લેન રસ્તાઓની લંબાઈમાં 2.6 ગણો વધારો કર્યો છે. વધુમાં, સર્વેક્ષણ નોંધે છે કે કોરિડોર-આધારિત રાષ્ટ્રીય ધોરીમાર્ગ વિકાસ અભિગમ દ્વારા વ્યવસ્થિત દબાણને કારણે હાઇવેના નિર્માણની કાર્યક્ષમતામાં સુધારો થયો છે. તેમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે, રાષ્ટ્રીય રાજમાર્ગના નિર્માણની સરેરાશ ગતિ નાણાકીય વર્ષ 2014માં 11.7 કિલોમીટર પ્રતિ દિવસથી વધીને 3 ગણી વધીને નાણાકીય વર્ષ 2024 સુધીમાં 34 કિમી પ્રતિ દિવસ થઈ ગઈ છે. સર્વેક્ષણમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે, એનએચ નેટવર્કમાં નોંધપાત્ર સુધારાને કારણે લોજિસ્ટિક્સ કાર્યક્ષમતામાં નોંધપાત્ર પ્રગતિ થઈ છે, જેનો પુરાવો વિશ્વ બેંકનાં 'લોજિસ્ટિક્સ પર્ફોર્મન્સ ઇન્ડેક્સ'માં ભારતનાં રેન્કિંગમાં સતત વધારો થઈ રહ્યો છે, જે વર્ષ 2014માં 54 અને વર્ષ 2018માં 44થી વધીને વર્ષ 2023માં 38 થઈ ગયો છે.

લોજિસ્ટિક કાર્યદક્ષતા વધારવા માટે આર્થિક સમીક્ષામાં ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે કે, માર્ગ પરિવહન અને રાજમાર્ગ મંત્રાલય (એમઓઆરટીએન્ડએચ)એ મલ્ટિ-મોડલ લોજિસ્ટિક્સ પાર્ક્સ (એમએમએલપી) સમર્પિત કર્યા છે. તેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે નાણાકીય વર્ષ 24 સુધીમાં કુલ છ મલ્ટિમોડલ લોજિસ્ટિક્સ પાર્ક્સ (એમએમએલપી) આપવામાં આવ્યા છે, અને નાણાકીય વર્ષ 24 માં સમર્પિત મલ્ટિમોડલ લોજિસ્ટિક્સ પાર્ક્સ (એમએમએલપી) માટે ₹2,505 કરોડ આપવામાં આવ્યા છે. વધુમાં, તેણે જણાવ્યું હતું કે, નાણાકીય વર્ષ 25માં સાત એમએમએલપી આપવાની યોજના છે.

રેલવેનું ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર

આર્થિક સર્વે 2023-24 અનુસાર, ભારતીય રેલવે, 68,584 રૂટ કિમી (31 માર્ચ 2024 સુધી) અને 12.54 લાખ કર્મચારીઓ (1 એપ્રિલ 2024 સુધી) સાથે, સિંગલ મેનેજમેન્ટ હેઠળ વિશ્વનું ચોથું સૌથી મોટું નેટવર્ક છે. સર્વેમાં જણાવાયું છે કે નવી લાઇન્સના નિર્માણ, ગેજ કન્વર્ઝન અને ડબલિંગમાં નોંધપાત્ર રોકાણ સાથે છેલ્લા 5 વર્ષમાં (નાણાકીય વર્ષ 2024 માં ₹2.62 લાખ કરોડ) રેલવે પરના મૂડી ખર્ચમાં 77 ટકાનો વધારો થયો છે.

સર્વેમાં નોંધવામાં આવ્યું છે કે રેલવેએ નાણાકીય વર્ષ 2024માં લોકોમોટિવ્સ અને વેગન બંને માટે અત્યાર સુધીનું સૌથી વધુ ઉત્પાદન હાંસલ કર્યું છે. સર્વેમાં જણાવાયું છે કે માર્ચ 2024 સુધીમાં વંદે ભારતની ૫૧ જોડીઓ રજૂ કરવામાં આવી છે. ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાં વૃદ્ધિની ઝડપી ગતિ એ છે કે નાણાકીય ફાળવણીમાં નોંધપાત્ર વધારો થયો છે, જેમાં નજીકના પ્રોજેક્ટ મોનિટરિંગ અને ઝડપી જમીન સંપાદન અને મંજૂરીઓ માટે હિતધારકો સાથે નિયમિત ફોલો-અપ કરવામાં આવ્યું છે, એમ સર્વેએ નોંધ્યું છે.

સર્વેક્ષણમાં રેલવે સ્ટેશનો અને ટ્રેનોની આસપાસ સ્વચ્છ વાતાવરણ પ્રદાન કરવા માટે રેલવે દ્વારા હાથ ધરવામાં આવેલી પહેલોનો પણ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે, જેમ કે પરંપરાગત શૌચાલયોના સ્થાને કોચ પર બાયો-ટોઇલેટ્સ બનાવવામાં આવે છે, જે સ્વચ્છ ટ્રેક તરફ દોરી જાય છે, બાયો-ડિગ્રેડેબલ /નોન-બાયો-ડિગ્રેડેબલ કચરાને અલગ પાડે છે, ઘન કચરાનું વ્યવસ્થાપન કરે છે અને સિંગલ યુઝ પ્લાસ્ટિકના ઉપયોગને નિરુત્સાહિત કરે છે.

આર્થિક સર્વેક્ષણ 2023-24 અનુસાર, રેલવે માટે મુખ્ય ધ્યાન કેન્દ્રિત ક્ષેત્રોમાં ઝડપથી ક્ષમતા વધારવા, રોલિંગ સ્ટોક અને જાળવણીનું આધુનિકીકરણ, સેવાઓની ગુણવત્તામાં સુધારો અને ઊર્જા કાર્યક્ષમતાનો સમાવેશ થાય છે. તેને અનુલક્ષીને સર્વેમાં જણાવાયું છે કે ડેડિકેટેડ ફ્રેઇટ કોરિડોર, હાઇ-સ્પીડ રેલ, વંદે ભારત, અમૃત ભારત એક્સપ્રેસ, આસ્થા સ્પેશિયલ ટ્રેન્સ, ઉચ્ચ-ક્ષમતાવાળા રોલિંગ સ્ટોક અને લાસ્ટ માઇલ રેલ લિંકેજ જેવા આધુનિક પેસેન્જર સેવાઓ જેવા ક્ષેત્રોમાં રોકાણને પ્રાધાન્ય આપવામાં આવે છે. ત્રણ મુખ્ય કોરિડોર માટેના પ્રોજેક્ટ્સ એટલે કે (1) હાઈ-ટ્રાફિક ડેન્સિટી કોરિડોર, (2) ઊર્જા, ખનિજ અને સિમેન્ટ કોરિડોર અને (3) રેલ સાગર (પોર્ટ કનેક્ટિવિટી) કોરિડોર પણ લોજિસ્ટિક્સ ખર્ચ અને કાર્બન ફૂટપ્રિન્ટને ઘટાડવાની યોજના છે, એમ સર્વેએ જણાવ્યું હતું. સર્વેક્ષણ મુજબ, રેલવેએ મુખ્યત્વે પુનઃપ્રાપ્ય ઊર્જા સ્ત્રોતો મારફતે તેની ઊર્જા જરૂરિયાતોના સોર્સિંગ મારફતે તેના કાર્બન ફૂટપ્રિન્ટને ઘટાડવાની પણ યોજના બનાવી છે અને વર્ષ 2029-30 સુધીમાં પુનઃપ્રાપ્ય ક્ષમતાની સ્થાપનાની અપેક્ષિત જરૂરિયાત આશરે 30 ગિગા વોટ છે. સર્વેક્ષણ દ્વારા ઉલ્લેખિત અન્ય વ્યૂહરચનાઓમાં ડીઝલથી ઇલેક્ટ્રિક ટ્રેક્શન તરફ સ્થળાંતર, ઊર્જા કાર્યક્ષમતાને પ્રોત્સાહન અને વનીકરણનો સમાવેશ થાય છે.

CB/GP/JD

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com