ભારતના ચૂંટણી પંચે સામાન્ય ચૂંટણીઓ 2024માં સર્વસમાવેશકતા અને સુલભતા સુનિશ્ચિત કરવામાં મોટા પાયે હરણફાળ ભરી છે, જેથી એ સુનિશ્ચિત કરી શકાય કે કોઈ પણ પાત્ર મતદાતા શારીરિક અથવા અન્ય અવરોધોને કારણે તેમના મતાધિકારથી વંચિત ન રહી જાય. અત્યાર સુધી, ચૂંટણીના 6 તબક્કાઓ પૂર્ણ થયા પછી, વિકલાંગ વ્યક્તિઓ, વરિષ્ઠ નાગરિકો, ટ્રાન્સજેન્ડર્સ, પીવીટીજી જેવા વિવિધ વર્ગોના મતદારોમાં ભારે ઉત્સાહ જોવા મળ્યો હતો. 85 વર્ષથી વધુ ઉંમરના વરિષ્ઠ નાગરિકો માટે ઘરે આરામથી મતદાન કરવાની સુવિધા અને 40% બેન્ચમાર્ક વિકલાંગતા ધરાવતા પીડબ્લ્યુડીઓને સામાન્ય ચૂંટણીઓ 2024 માં પ્રથમ વખત પાન ઇન્ડિયાના આધારે વિસ્તૃત કરવામાં આવી હતી.

તિરુવુર મતવિસ્તારના મતદાન મથક પર લમ્બાડા જનજાતિ, ગ્રેટ નિકોબારની શોમ્પેન આદિજાતિએ પ્રથમ વખત સામાન્ય ચૂંટણીમાં અને અરુણાચલ પ્રદેશમાં નિશી જનજાતિએ મતદાન કર્યું

મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર શ્રી રાજીવ કુમાર તેમજ ચૂંટણી કમિશનર શ્રી જ્ઞાનેશ કુમાર અને ડૉ. સુખબીર સિંહ સંધુના નેતૃત્વમાં સમગ્ર દેશમાં થયેલા આ સહિયારા પ્રયાસોમાં લોકસભા ચૂંટણી - 2024ના છઠ્ઠા તબક્કા સુધી જ્યાં ચૂંટણી પૂર્ણ થઈ ચૂકી છે તે રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોની સફળતાની અનેક ગાથાઓ જોવા મળી છે. સીઈસી રાજીવ કુમારે જણાવ્યું હતું કે, "વૈશ્વિક સ્તરે નવા ધોરણો નક્કી કરતી ચૂંટણી પ્રક્રિયાઓમાં સતત સુધારણા માટે પ્રયત્નશીલ રહેવાનો પંચનો ઊંડો સ્થાપિત સંકલ્પ છે. ઇસીઆઈ ચૂંટણીને અનેકતા અને વિવિધતાની ભાવનાને સાચા અર્થમાં પ્રતિબિંબિત કરવા માટે કટિબદ્ધ છે, જે આપણા દેશનું ગૌરવ છે. ઇસીઆઈ સમાવિષ્ટ કરવા અને ઊંડાણથી સમર્પિત છે સમગ્ર ચૂંટણી પ્રક્રિયા દરમિયાન સર્વસમાવેશકતા અને સુલભતાના સિદ્ધાંતો અને પદ્ધતિઓને સંકલિત કરીને, દરેક જગ્યાએ નકલ કરવા માટે સમાજ સમક્ષ એક દાખલો બેસાડે છે."

અરુણાચલ પ્રદેશમાં પોતાનો મત આપવા જઇ રહેલા એક વરિષ્ઠ નાગરિક મતદાર.

મતદારયાદીમાં પાત્રતા ધરાવતા નાગરિકોની અપડેશન અને નોંધણીના નક્કર પ્રયાસોથી બે વર્ષ પહેલાં તૈયારીઓ શરૂ થઈ હતી. આ વર્ગના મતદારોને લક્ષ્યમાં રાખીને, વિશેષ નોંધણી ઝુંબેશ, શિબિરો યોજીને આ સિદ્ધિ હાંસલ કરવામાં આવી હતી. ઇસીઆઈએ એવા સમુદાયો વચ્ચે ભાગીદારી વધારવા માટે બહુઆયામી વ્યૂહરચના અપનાવી છે, જેઓ તેમના મતના અધિકારથી વંચિત રહેવાની સંભાવના ધરાવે છે.

વૈકલ્પિક હોમ-વોટિંગ સુવિધા: ભારતની સામાન્ય ચૂંટણીઓમાં પ્રથમ વખત ઉત્કૃષ્ટ પ્રતિસાદ મળ્યો

વૈકલ્પિક હોમ વોટિંગ સુવિધા ચૂંટણી પ્રક્રિયામાં આમૂલ પરિવર્તનને ચિહ્નિત કરે છે અને ભારતની સામાન્ય ચૂંટણીઓના ઇતિહાસમાં પ્રથમ વખત ઉપલબ્ધ કરવામાં આવી છે. 85 વર્ષ કે તેથી વધુ વયના અથવા 40% બેન્ચમાર્ક વિકલાંગતા ધરાવતા કોઈપણ પાત્ર નાગરિક, આ ચૂંટણીઓમાં પોસ્ટલ બેલેટ દ્વારા હોમ વોટિંગ સુવિધાની જોગવાઈનો લાભ લઈ શકે છે. આ સુવિધાને મતદારોનો ઉત્સાહપૂર્ણ પ્રતિસાદ મળ્યો છે. હસતા હસતા મતદારો અને તેમના ઘરોની આરામથી મતદાન કરતા તેમના પ્રશંસાપત્રોના સંતોષકારક દ્રશ્યો દેશના તમામ ભાગોમાંથી સોશિયલ મીડિયા પર છલકાઇ ગયા છે. મતદાન કર્મચારીઓ અને સુરક્ષા કર્મચારીઓની સંપૂર્ણ ટુકડીની સંડોવણી સાથે ઘરેથી મતદાન થાય છે, જેમાં મતદાનની ગુપ્તતા ખંતપૂર્વક જાળવવામાં આવે છે. ઉમેદવારોના એજન્ટોને પણ પ્રક્રિયા જોવા માટે મતદાન ટીમોની સાથે જવાની મંજૂરી છે.

100 વર્ષની ઉંમર ધરાવતા શ્રીમતી. ડી. પદ્માવતી, કોવવુરુ મતવિસ્તારમાંથી અને અરુણાચલ પ્રદેશના સિનિયર સિટિઝન મતદાર

રાજસ્થાનના ચુરુમાં એક જ પરિવારના આઠ પીડબલ્યુડી સભ્યો ઘરની સુવિધાનો લાભ લઈ રહ્યા છે.

અવરોધો દૂર કરવાઃ વધુ સારી ભાગીદારી માટે માળખાગત જરૂરિયાતોને સંબોધિત કરવી

માળખાગત કોઈ પણ પ્રકારની માળખાગત ખામીઓને દૂર કરવા ઇસીઆઈએ એ સુનિશ્ચિત કર્યું હતું કે, દરેક મતદાન મથક ગ્રાઉન્ડ ફ્લોર પર હોય, જેમાં રેમ્પ, મતદારો માટે સાઇનેજ, પાર્કિંગની જગ્યા, અલગ કતારો અને સ્વયંસેવકો સહિતની સુનિશ્ચિત સુવિધાઓ ઉપલબ્ધ હોય. આ ઉપરાંત ઇસીઆઈની સાક્ષમ એપ મતદાન કેન્દ્ર પર વ્હીલચેર, પિક-એન્ડ-ડ્રોપ અને સ્વયંસેવકોની સેવાઓ જેવી વિવિધ સુવિધાઓનો લાભ લેવા માટે પીડબ્લ્યુડીની સુવિધા પ્રદાન કરે છે. ચૂંટણીની જાહેરાત થઈ ત્યારથી અત્યાર સુધીમાં સાક્ષમ એપના 1.78 લાખથી વધુ ડાઉનલોડ થઈ ચૂક્યા છે.

આયોગે ઇવીએમ પર બ્રેઇલ લિપિ, બ્રેઇલ સક્ષમ ઇપીઆઇસી અને દૃષ્ટિહીન મતદાતાઓને મદદ કરવા માટે મતદાર સ્લિપની પણ જોગવાઈ કરી છે. તદુપરાંત, અંગ્રેજી અને હિન્દીમાં પીડબ્લ્યુડી અને સિનિયર સિટિઝન્સ માટે મતદાર માર્ગદર્શિકા ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવી હતી, જેમાં નોંધણીની પ્રક્રિયાથી મતદાનના દિવસની સુવિધા અંગેની માહિતી આપવામાં આવી હતી.

બ્રેઇલ લિપિથી ઇપીઆઇસી, વોટર ગાઇડ, બિહારના એક મતદાન મથક પર સ્વયંસેવક અને ઓડિશાના એક મતદાન મથક પર શામિયાણાની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી

જુસ્સામાં સર્વસમાવેશકતાઃ મતદાનમાં માનસિક અવરોધો દૂર કરવા

ઇસીઆઈએ મતદાનમાં શારીરિક અવરોધો દૂર કરવા ઉપરાંત ટ્રાન્સજેન્ડર્સ, સેક્સ વર્કર્સ, પીવીટીજી જેવી ચોક્કસ સંવેદનશીલ વસતિને લગતા સામાજિક અવરોધો અને લાંછનનું સમાધાન કરવાનો પણ પ્રયાસ કર્યો હતો, જેથી ચૂંટણી પ્રક્રિયામાં તેમની ભાગીદારી સુનિશ્ચિત થઈ શકે. થાણે જિલ્લા દ્વારા નાગરિક સમાજના સહયોગથી થર્ડ જેન્ડર (ટીજી) મતદાતાઓ અને સેક્સ વર્કર અને પીવીટીજી જેવા અન્ય હાંસિયામાં ધકેલાઇ ગયેલા સમુદાયોની નોંધણી માટે વિશેષ શિબિરોનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. સમગ્ર દેશમાં 48,260 થી વધુ ટીજી (TG) ની નોંધણી કરવામાં આવી છે, જેમાંથી તમિલનાડુમાં સૌથી વધુ 8467 સાથે થર્ડ જેન્ડર મતદારો છે, ત્યારબાદ ઉત્તર પ્રદેશમાં 6628 ટીજી અને મહારાષ્ટ્રમાં 5720 ટીજી છે.

સ્વીપ પહેલના ભાગરૂપે, કમિશને 16 માર્ચ, 2024 ના રોજ આઇડીસીએ (ઇન્ડિયન ડેફ ક્રિકેટ એસોસિએશન) અને ડીડીસીએ (દિલ્હી ડિસ્ટ્રિક્ટ ક્રિકેટ એસોસિએશન) ટીમો વચ્ચે એક T-20 ક્રિકેટ મેચનું આયોજન કર્યું હતું, જેનો ઉદ્દેશ પીડબ્લ્યુડી મતદાતાઓમાં મતદાતાઓમાં જાગૃતિ લાવવાનો અને સર્વસમાવેશક ચૂંટણીને પ્રોત્સાહન આપવાનો હતો.

કમિશન ટી -20 મેચમાં વિજેતાઓને ટ્રોફી એનાયત કરે છે

કમિશન દ્વારા શક્ય હોય તેટલા પ્રયત્નો કરવામાં આવ્યા હતા, દરેક એસીમાં ઓછામાં ઓછું એક મતદાન મથક સ્થાપવામાં આવ્યું હતું, જેનું સંચાલન ફક્ત પીડબ્લ્યુડી અધિકારીઓ દ્વારા જ કરવામાં આવતું હતું. લોકસભા ચૂંટણી -2024 માટે સમગ્ર દેશમાં અંદાજે 2697 પીડબ્લ્યુડી સંચાલિત મતદાન મથકોની સ્થાપના કરવામાં આવી છે, જેમાં ઉત્તરપ્રદેશે સૌથી વધુ પીડબલ્યુડી માનવસહિત મતદાન મથકો એટલે કે 302 મથકોની સ્થાપના કરી છે.

નબળા સમુદાયો માટે નોંધણી અને મતદાનને સરળ બનાવવું

બેઘર અને અન્ય વિચરતા જૂથો ઉચ્ચ ચૂંટણી ભાગીદારી પ્રાપ્ત કરવામાં બીજી નિર્ણાયક વસ્તી વિષયક છે. તેમના અનન્ય સંજોગોને કારણે, આ વ્યક્તિઓ રહેઠાણના પુરાવાના અભાવને કારણે અજાણતાં ચૂંટણી બહિષ્કારનો અનુભવ કરી શકે છે. જો કે, છેલ્લા બે વર્ષમાં તેમની મતદાર તરીકે નોંધણી અને મતદાન પ્રક્રિયામાં ભાગીદારી માટે વિશેષ પ્રયાસો કરવામાં આવ્યા હતા. અગાઉ દુર્ગમ વિસ્તારોમાં નવા મતદાન મથકોના સ્થાનને કારણે મોટા પાયે પીવીટીજીનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. ઘણાં રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં, જ્યાં પીવીટીજી મોટી સંખ્યામાં વસવાટ કરે છે, ત્યાં પીવીટીજી અંતરિયાળ વિસ્તારોમાંથી મતદાન મથકો સુધી પહોંચી શકે તે માટે નિઃશુલ્ક પરિવહન સુવિધાઓ પ્રદાન કરવામાં આવી છે. એક ઐતિહાસિક પગલામાં, ગ્રેટ નિકોબારની શોમ્પેન જનજાતિએ પ્રથમ વખત લોકસભા ચૂંટણી -2024 માં મતદાન કર્યું હતું.

ભાગીદારીઓ

ચૂંટણીમાં જાગૃતિને પ્રોત્સાહન આપવા અને ચૂંટણીમાં ભાગીદારી અને સમાવેશની ભાવનાને પ્રોત્સાહન આપવા ઇસીઆઈએ 11 દિવ્યાંગ વ્યક્તિઓને "ઇસીઆઈ એમ્બેસેડર" તરીકે નિયુક્ત કર્યા છે, જેથી આ સમુદાયને ચૂંટણી પ્રક્રિયામાં વધુ સામેલ કરી શકાય. ચૂંટણીમાં ભાગીદારી અને માલિકીની ભાવના વિકસાવવા માટે મતદાન કર્મચારીઓને પીડબ્લ્યુડીની વિશેષ જરૂરિયાતો વિશે પણ તાલીમ અને સંવેદનશીલ બનાવવામાં આવ્યા હતા. રાજ્યના સીઇઓએ પીડબ્લ્યુડી અને વરિષ્ઠ નાગરિકોને વધુ સારી સુવિધા પ્રદાન કરવા માટે સંબંધિત રાજ્યોના રાજ્ય વિકલાંગતા અને આરોગ્ય વિભાગો સાથે પણ સહયોગ કર્યો હતો.

મહિલા અને બાળ વિકાસ તથા આરોગ્ય વિભાગના સહયોગથી ડીઈઓ દ્વારા ગંગટોકમાં કેમ્પનું આયોજન

ઉપરાંત, ઇસીઆઈના અધિકારીઓની એક ટીમે મુંબઈ શહેરમાં થાણે જિલ્લા અને કમાઠીપુરાની મુલાકાત લીધી હતી, જેમાં આ વિસ્તારોમાં રહેતા ટ્રાન્સજેન્ડર અને મહિલા સેક્સ વર્કર્સ સાથે ખુલ્લી વાતચીત કરવામાં આવી હતી, જેથી ચૂંટણીમાં ભાગીદારીમાં તેમના દ્વારા સામનો કરવામાં આવતા પડકારોને વધુ સારી રીતે સમજી શકાય, આ મતદાતાઓ પ્રત્યે ફિલ્ડ મશીનરીને સંવેદનશીલ બનાવી શકાય અને આ મતદારોને લોકસભા ચૂંટણી -2024 દરમિયાન તેમની ભાગીદારી સુનિશ્ચિત કરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરી શકાય.

થાણે જિલ્લામાં બિનસરકારી સંગઠનો/સીએસઓ અને ટીજી સમુદાય સાથે ઇસીઆઈની ટીમ તથા લોકસભાની ચૂંટણીમાં 100 ટકા ભાગીદારી સુનિશ્ચિત કરવા તેમને પ્રોત્સાહન આપવું.

પંચે સુશ્રી શીતલ દેવી, અર્જુન એવોર્ડથી સન્માનિત અને પેરા આર્ચરની પણ ઇસીઆઈ નેશનલ આઇકોન તરીકે નિમણૂંક કરી હતી, જેનો ઉદ્દેશ લોકસભા ચૂંટણી 2024માં દિવ્યાંગ મતદાતાઓને તેમના મતાધિકારનો ઉપયોગ કરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવાનો હતો. ઉપરાંત, અગિયાર અગ્રણી પીડબલ્યુડી હસ્તીઓ હતું ઇસીઆઈની મતદાર જાગૃતિની વિવિધ પહેલોમાં ભાગ લેવા અને પીડબ્લ્યુડી મતદાતાઓ સુધી પહોંચવા માટે ઇસીઆઈના રાજદૂત તરીકે નિમણૂક કરવામાં આવી છે. તદુપરાંત, કમિશને રાજ્યો /કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો માટે સ્ટેટ પીડબ્લ્યુડી આઇકન્સની પણ નિમણૂક કરી છે.

સુશ્રી શીતલ દેવી, નેશનલ પીડબ્લ્યુડી આઇકોન, ઇસીઆઈ

છેલ્લા માઇલ મતદારો સુધી પહોંચવું

કમિશન એ સુનિશ્ચિત કરવા માટે પ્રતિબદ્ધ છે કે "કોઈ પણ મતદાતા પાછળ ન રહી જાય" અને કાઉન્ટીના દૂરના ખૂણામાં રહેતા મતદાતાઓ સુધી પહોંચવા માટે ખાસ પગલાં લીધાં છે. જેમ કે, આ વિસ્તારમાં રહેતા આદિવાસી મતદારો સુધી પહોંચવા માટે ગુજરાતમાં આલિયાબેટમાં શિપિંગ કન્ટેનરમાં મતદાન મથક ઊભું કરવામાં આવ્યું હતું. આ જ રીતે બસ્તરના 102 અને છત્તીસગઢના કાંકેર પીસીના 102 ગામના મતદારોએ લોકસભા ચૂંટણીમાં પહેલીવાર પોતાના જ ગામમાં બનાવવામાં આવેલા પોલિંગ બૂથમાં મતદાન કર્યું હતું.

લદ્દાખના લેહ જિલ્લાના એક દૂરના ગામ વારશીમાં એક જ પરિવારના માત્ર પાંચ સભ્યો માટે મતદાન મથક

ઉપરાંત, હાલ ચાલી રહેલી સામાન્ય ચૂંટણીઓ 2024 માં કાશ્મીરી સ્થળાંતરકરનારાઓ દ્વારા મતદાનની સુવિધા માટે એક મહત્વપૂર્ણ નિર્ણયમાં, ઇસીઆઈએ જમ્મુ અને ઉધમપુરમાં રહેતા ખીણમાંથી વિસ્થાપિત લોકો માટે ફોર્મ-એમ ભરવાની જટિલ પ્રક્રિયાને નાબૂદ કરી દીધી છે. વધુમાં, જમ્મુ અને ઉધમપુરની બહાર રહેતા સ્થળાંતરકરનારાઓ (જેઓ ફોર્મ એમ સબમિટ કરવાનું ચાલુ રાખશે), ઇસીઆઈએ ફોર્મ-એમ સાથે જોડાયેલા પ્રમાણપત્રના સ્વ-પ્રમાણિતીકરણને અધિકૃત કર્યું છે, જેથી ગેઝેટેડ ઓફિસર દ્વારા પ્રમાણિત આ પ્રમાણપત્ર મેળવવાની મુશ્કેલી દૂર થઈ છે. પંચે દિલ્હી, જમ્મુ અને ઉધમપુરમાં વિવિધ રાહત શિબિરોમાં રહેતા કાશ્મીરી સ્થળાંતર મતદારોને નિર્ધારિત વિશેષ મતદાન મથકો પર વ્યક્તિગત રીતે મતદાન કરવાનો અથવા પોસ્ટલ બેલેટનો ઉપયોગ કરવાનો વિકલ્પ પણ ઉપલબ્ધ કરાવ્યો છે. જમ્મુમાં 21, ઉધમપુરમાં 1 અને દિલ્હીમાં 4 વિશેષ મતદાન મથકોની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી.

કાશ્મીરી સ્થળાંતરકરનારાઓએ વિશેષ મતદાન મથકો પર પોતાનો મત આપ્યો

એ જ રીતે, મણિપુરમાં આંતરિક રીતે વિસ્થાપિત વ્યક્તિઓ (આઇડીપી)ના મતાધિકારને સુનિશ્ચિત કરવા માટે 10 જિલ્લાઓમાં (આઇડીપી) માટે 94 વિશેષ મતદાન મથકો (એસપીએસ) સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા હતા. તેંગનુપાલ જિલ્લામાં એક જ મતદાર માટે એક એસ.પી.એસ.ની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. વેબકાસ્ટિંગ/વીડિયોગ્રાફી હેઠળ મતદાન હાથ ધરવામાં આવ્યું હતું અને રાહત શિબિરોની બહાર રહેતા વિસ્થાપિત લોકો પણ એસપીએસમાં મતદાન કરવાનું પસંદ કરી શકે છે.

મણિપુરમાં આઈ.ડી.પી. એ વિશેષ મતદાન મથકો પર મતદાન કર્યું

AP/GP/JD