U Myntri Rangbah Duh Narendra Modi u la buh ïa u maw nongrim jong ki projek ka roi ka par ba bun jait kiba shongdor palat T. 7,300 klur ha Churachandpur ha Manipur mynta ka sngi. Haba ai jingkren sha ki paidbah ha katei ka sngi, u Myntri Rangbah Duh u la ong ba ka Manipur ka dei ka jaka jong ka jingshlur bad ka jingkut jingmut bad u la ong ba ki lum jong ka Manipur ki dei ka jingai kaba kordor jong ka mariang. U la pynpaw shuh shuh ba kine ki lum ki long ruh ka dak jong ka jingtrei shitom kaba bteng jong ki paidbah. Haba ai khublei ia ka mynsiem jong ki paidbah ka Manipur, u Modi u la pynpaw ia ka jingsngewnguh ia ki paidbah kiba la wan da ka jingbun briew kaba kum kane bad u la ai jingsngewnguh ia ka jingieid jong ki.

Da kaba kdew ia ka kolshor, ki riti dustur, ka jingpher, bad ka jinglong jingman jong kane ka thaiñ ki dei ka bor ba kongsan jong ka ri India, u Modi u la ong ba ka kyrteng “Manipur” hi ka don ïa ka kyntien “Mani,” kaba pyni ïa ka mawkordor ka ban pynkhraw ïa ka jingshai jong ka thaiñ shatei lammihngi baroh kawei ha ki por ban wan. U Myntri Rangbahduh u la pynpaw ba ka Sorkar India ka la trei beit ban pynsted ïa ka jingïaid lynti jong ka roi ka par jong ka Manipur. U la ong ba ha kane ka jingngeit, u la wan hapdeng ki paidbah ka Manipur mynta ka sngi. U Modi u la pyntip ba la plie ïa ki projek kiba shongdor kumba T 7,000 klur, ki ban kyntiew ïa ka jingim jong ki paidbah ka Manipur, khamtam ïa ki jaitbynriew riewlum kiba sah ha ki jaka lum. U la pynpaw ba ki projek kin thaw ïa ki lad ki lynti kiba thymmai ha ka koit ka khiah bad ka pule puthi na ka bynta kane ka thaiñ bad u la ai khublei kyrpang ïa ki paidbah ka Manipur bad Churachandpur halor kine ki sienjam ba thymmai.

Da kaba ban jur ba ka jylla Manipur ka dei ka jylla khappud ha kaba ka jingpynïasoh ka long ka jingeh kaba khraw naduh mynnyngkong, u Myntri Rangbah Duh u la kubur ïa ka jingeh kaba ki paidbah ki ïakynduh namar ka jingbym don ki surok kiba bha bad pynpaw ba u sngewthuh ïa ki jingeh jong ki. U la ban jur ba naduh u snem 2014, u la pynleit jingmut beit ban kyntiew ia ka jingpyniasoh ha Manipur bad ka Sorkar India ka la trei ha ki ar tylli ki kyrdan ban weng ia kane ka jingeh. U Modi u la batai ba nyngkong eh, la pynkiew bunsien ia ka mang tyngka na ka bynta ki jingtei rel bad surok ha Manipur. Kaba ar, la pyrshang ban pyniar ia ka jingpyniasoh surok ym tang sha ki sor hynrei wat sha ki shnong.

Da kaba kdew ba ha kine ki snem ba la dep, la dep pynlut T 3,700 klur ha ki surok bah jong ka ri ha kane ka thaiñ, u Modi u la pyntip ba ki projek surok bah ba thymmai kiba shongdor T 8,700 klur ki dang ïaid shakhmat. U la ong ba mynshuwa, ban poi sha ki shnong ha kane ka thain ka long kaba eh haduh katta katta— ka jingshisha kaba ki briew ki tip bha. U Myntri Rangbah Duh u la pynpaw ba mynta la pynïar ïa ka jingpynïasoh surok sha ki spah tylli ki shnong. U la ban jur ba kane ka la ai jingmyntoi shibun ia ki shnong kiba don ha ki jaka lum bad ki jaitbynriew riewlum.

“Hapoh ka sorkar jong ngi, la pynïar ïa ka jingpynïasoh rel ha Manipur, ka lynti rel Jiribam–Imphal kan sa pynïasoh shen ïa ka nongbah Imphal bad ka rynsan ki lynti rel jong ka ri”, la ong u Myntri Rangbah Duh, da kaba pynpaw ba ka sorkar ka bei tyngka T. 22,000 klur ha kane ka projek. U la ong ba ka kad liengsuiñ Imphal kaba la shna thymmai, kaba la tei ha ka jinglut kaba T. 400 klur, ka kynkiew ïa ka jingpyniasoh lyngba ki liengsuiñ ha kane ka thaiñ. U la bynrap ruh ba la sdang ruh ïa ka jingshakri da ki helicopter na kane ka kad liengsuiñ sha kiwei pat ki bynta jong ka ri. U Modi u la ban jur ba kane ka jingpyniasoh kaba nang kiew ka kyntiew ia ki jingai jingshakri na ka bynta ki paidbah jong ka Manipur bad ka thaw ia ki lad kamai kiba thymmai na ka bynta ki samla.

“Ka India ka nang kiew stet bad shen kan sa kiew sha ka kyrdan kaba lai ha ka pyrthei ha kaba iadei bad ka ioh ka kot. Ka jingpyrshang ba man ka por jong ngi ka long ban pynthikna ba ki jingmyntoi jong ka roi ka par kin poi sha man la ki bynta jong ka ri”, la ong u Modi. U la pynkynmaw ba ka la don ka por ba ki jingpynbna ba la pynmih ha Delhi kin shim por da ki phew snem ban poi sha ki thain kum ka Manipur. U la ong ba mynta, ka Churachandpur bad ka Manipur ki iaid shaphrang ryngkat bad kiwei pat ki jaitbynriew. U Myntri Rangbah Duh u la pynpaw ba ka sorkar ka la sdang ïa ka skhim ha ka ri baroh kawei ban shna ïa ki ïing pucca na ka bynta ki ba duk ba suk bad u la pyntip ba da ki hajar tylli ki longïing ha Manipur ki la ïoh jingmyntoi na kane ka sienjam, ha kaba la dep shna haduh 60,000 tylli ki ïing. U Modi u la ong ba ka thain kham mynshwa ka la mad ia ka jingduna bording kaba jur bha. U la pynpaw ba ka sorkar ka la rai ban pyllait ïa ki paidbah na kane ka jingeh bad namar kane, palat shi lak tylli ki longïing ha Manipur ki la ïoh ïa ka jingpynpoi bording khlem jingsiew.

Haba pynpaw ba ki longkmie bad ki para kynthei ha Manipur ki la ïakynduh jingeh la slem ban ïoh um, u Myntri Rangbah Duh u la ong ba ka sorkar ka la sdang ïa ka skhim ‘Har Ghar Nal Se Jal’ ban weng ïa kane ka jingeh. U la pynpaw ba ha kine ki khyndiat snem ba la dep, palat 15 klur ngut ki nongshong shnong ha kylleng ka ri ki la ïoh ïa ki kor um. U Modi u la ong shuh shuh ba 7–8 snem mynshwa, tang 25,000 haduh 30,000 tylli ki longiing ha Manipur ki don ia ka um lyngba ki pipe. Mynta pat, u la la ong, palat 3.5 lak tylli ki longïing ha ka jylla ki ïoh ïa ka um kor. U la ong ba u ngeit skhem ba shen, man la ka longiing ha Manipur kan don ia ka um kor ha ki iing ki sem jong ki.

Haba iakren shaphang ki jingtei ha ka imlang sahlang, u Myntri Rangbah Duh u la pynpaw ba ha ki por mynshuwa, ki skul, ki kolej, bad ki hospital kiba bha ki long tang ki jingphohsniew ha ki jaka lum bad ki jaka riewlum. U la ong ba lada don kiba pang, kan shim por bha tang ban poi sha hospital. U Modi u la ban jur ba ka jinglong jingman mynta ka la kylla namar ka jingshimkhia jong ka Sorkar India bad ba la seng ïa ka Medical College ha Churachandpur. U la pynpaw ba mynta la pyntbit ïa ki doktor thymmai hangtei bad ka jingshakri ha ka koit ka khiah ka nang kiew. U Myntri Rangbah Duh u la kyntu ia ki briew ba kin pyrkhat halor ka jingshisha ba da ki phew snem hadien ba la ioh ia ka jinglaitluid, ym shym la don satia ka medical college ha ki thain lum jong ka Manipur. U la ong ba ia kane ka jingjop la wanrah da ka sorkar kaba mynta. Haba kaba kren shaphang ka skhim PM-DIVINE, u la ong ba ka sorkar ka dang kyntiew ïa ki lad jingsumar kiba mynta ha ki san tylli ki distrik. U Modi la ong ba hapoh ka skhim Ayushman Bharat, ka sorkar ka ai jingsumar ei haduh T 5 lak ia baroh ki longiing jong kiba duk ba suk. U la pyntip ba haduh 2.5 lak ngut ki nongpang ha Manipur ki la ïoh ïa ka jingsumar khlem jingsiew na kane ka skhim. U la ong ba khlem kane ka lad, ki longïing kiba duk ha ka jylla kin hap ban pynlut T 350 klur na ka pla lajong ban ioh jingsumar. U Myntri Rangbah Duh u la ban jur ba ia ka jinglut baroh la bei da ka sorkar India. U la bynrap ba ka jingpynbeit ïa ki jingeh jong uwei pa uwei u nongshong shnong uba duk ba suk ka dei ka kamram ba kongsan jong ka sorkar.

“Ka khyndew bad ka jylla Manipur ka dei ka jaka jong ka jingkyrmen bad jingthrang”, la ong u Myntri Rangbah Duh da kaba kynthoh ba sngewsih ba ka jingleh donbor ka la khang lad ia kane ka jaka kaba phylla. U la ong ba khyndiat por mynshwa, u la iakynduh ia ki riew shimet kiba sah ha ki jaka rieh tngen. Hadien ka jingïakren jong u, u Myntri Rangbah Duh u la pynpaw ïa ka jingsngewskhem ba ka sngi kaba thymmai jong ka jingkyrmen bad jingshaniah ka dang wan ha Manipur.

“Ka jingwanrah ïa ka shongsuk shongsain ka long kaba donkam bha na ka bynta ka roi ka par ha kano kano ka jaka bad ha kine ki khatwei snem ba la dep, la lah ban pynbeit ïa kiba bun ki jingïakynad bad ki jingïathut kiba la slem bha ha ka thaiñ Shatei Lammihngi”, la ong u Myntri Rangbah Duh. U la ong ba ki briew ki la jied ia ka lynti jong ka jingshongsuk bad ki la buh hakhmat eh ia ka roi ka par. U Modi u la pynpaw ia ka jingkmen jong u ba dang shen, ka la don ka jingiakren bad ki kynhun bapher bapher ha ki thain lum bad ki thain them. U la pynpaw ba kine ki jingpyrshang ki dei shi bynta jong ka rukom treikam jong ka Sorkar India, kaba pynksan ïa ka jingïakren, ka jingburom, bad ka jingïasngewthuh jingmut ban wanrah ïa ka jingsuk. U Myntri Rangbah Duh u la kyrpad ia baroh ki sengbhalang ba kin iaid shakhmat ha ka lynti jong ka jingiasuk bad ban pynurlong ia ki jingangnud jong ki. U la kular ia ka jingkyrshan jong u, da kaba pynpaw ba u ieng bad ki paidbah bad ba ka Sorkar India ka don ryngkat bad ka Manipur.

Haba pynskhem ba ka Sorkar India ka pyrshang katba lah ban wanrah biang ïa ka jingiaid beit iaid ryntih ka jingim ha Manipur, u Modi u la pyntip ba ka sorkar ka ai jingkyrshan ban tei 7,000 tylli ki ïing thymmai na ka bynta ki longïing kiba la hap phet na ki jaka sah jong ki. U Myntri Rangbah Duh u la pynbna ba dang shen la mynjur ïa ka song ba kyrpang kaba kot kumba T 3,000 klur. U la bynrap ruh ba la mang kyrpang T 500 klur ban iarap ia ki briew shimet kiba la hap ban phet na ki jaka sah jong ki.

Da kaba ong ba u sngewthuh bha ïa ki jingangnud bad ki jingïaleh jong ki samla riewlum ha Manipur, u Myntri Rangbah Duh u la pyntip ba la pyntreikam ïa ki lad ki lynti kiba bun jait ban weng ïa ki jingeh jong ki. U la ban jur ba ka sorkar ka dang trei ban pynkhlain ia ki bor synshar shnong da kaba pynbeit ia ka jingai pisa kaba biang na ka bynta ban kyntiew ia ki.

“Ka roi ka par jong kawei pa kawei ka jaidbynriew riewlum ka dei ka jingthmu ba hakhmat eh jong ka ri”, la ong u Myntri Rangbah Duh ka ri, da kaba kdew ba, ha ka sien kaba nyngkong, la pyntreikam ïa ka Dharati Aaba Janjatiya Gram Utkarsh Abhiyan na ka bynta ban kyntiew ïa ki thaiñ riewlum. Hapoh kane ka sienjam, ki kam pynroi ki dang ïaid shakhmat ha palat 500 tylli ki shnong ha kylleng ka jylla Manipur. U la ong ba dang pynbun ïa ki skul Eklavya Model Residential ha ki jaka riewlum. U Modi u la pynpaw ruh ba 18 tylli ki skul Eklavya Model Residential ki dei kiba dang shna ha Manipur. U la ban jur ba ka jingpynthymmai ia ki skul bad ki kolej kan kyntiew shibun ia ki jaka pule ha ki distrik rilum.

Da kaba ban jur ba ka kolshor jong ka Manipur ka ju kyntiew ïa ka jingpynkupbor ïa ki kynthei, u Modi u la ban jur ba ka sorkar ka trei shitom ban pynkupbor ïa ki kynthei. U la pyntip ba ka sorkar ka dang shna ïa ki Hostel jong ki kynthei kiba la trei ban kyrshan ïa ki khun kynthei jong ka Manipur.

“Ngi dang trei da ka thong ban pynlong ia ka Manipur kum ka dak jong ka jingshongsuk, ka roi ka par bad ka jingkiew shaphrang”, la ong u Myntri Rangbah Duh ka ri. U la pynkut da kaba pynthikna ïa ki paidbah ba na ka bynta ka roi ka par jong ka Manipur, na ka bynta ban pynkynriah ïa ki longïing kiba la hap phet na ki jaka sah jong ki, bad na ka bynta ban wanrah ïa ka jingsuk, ka Sorkar India kan dang kyrshan ïa ka sorkar Manipur ha baroh ki liang.

U Lat ka jylla Manipur, Ajay Kumar Bhalla u la iadon lang bad kiwei kiwei ki kynrem ki lyndan ha kane ka jingialang.

Ka Nongrim

Ki projek ki kynthup ia ki surok ha ki jaka sor jong ka Manipur, ki projek pynbha ia ki nala um bad ka jingpyniaid ia ki mar ki mata kiba shongdor palat T. 3,600 klur; 5 tylli ki projek surok bah jong ka National Highway kiba shongdor palat T 2,500 klur tyngka; Manipur Infotech Development (MIND) projek, ki Working Women Hostel ha ki 9 tylli ki jaka, ha ryngkat kiwei kiwei.

***