ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ਮੰਤਰਾਲਾ
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਤੇਲ ਅਤੇ ਗੈਸ ਦੀ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਨਵਾਂ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ: ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਮੰਤਰੀ ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਪੁਰੀ
2015 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ 172 ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਾਰਬਨ ਖੇਤਰ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 62 ਆਫਸ਼ੋਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹਨ।
ਭਾਰਤ ਦੀ ਊਰਜਾ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਅੰਡੇਮਾਨ ਬੇਸਿਨ ਮੁੱਖ ਖੇਤਰ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰਿਆ ਹੈ
Posted On:
29 JUL 2025 3:49PM by PIB Chandigarh
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਤੇਲ ਅਤੇ ਗੈਸ ਦੀ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਆਫਸ਼ੋਰ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਵਾਧੇ ਦਾ ਗਵਾਹ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਣਵਰਤੀ ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਾਰਬਨ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਰਾਜ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਵਾਲ ਦੇ ਲਿਖਤੀ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਕੇਂਦਰੀ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ਮੰਤਰੀ, ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਪੁਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ 2022 ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 10 ਲੱਖ ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੂਰਵ 'ਨੋ-ਗੋਅ' ਸਮੁੰਦਰੀ ਕੰਢੇ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਣਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਦਮ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਦਮ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖੋਜ ਸੀਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਅੰਡੇਮਾਨ-ਨਿਕੋਬਾਰ (ਏਐੱਨ) ਸਮੁੰਦਰੀ ਕੰਢੇ ਦੇ ਬੇਸਿਨ ਵਰਗੇ ਡੂੰਘੇ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਸਰਹੱਦੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਕੰਢੇ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਗਤੀ ਨੂੰ ਚਾਲੂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ।
ਸਾਲ 2015 ਤੋਂ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਖੋਜ ਅਤੇ ਉਤਪਾਦਨ (E&P) ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੇ 172 ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਾਰਬਨ ਖੋਜਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 62 ਸਮੁੰਦਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਸ਼੍ਰੀ ਪੂਰੀ ਨੇ ਬੰਗਾਲ-ਅਰਾਕਾਨ ਤਲਛਟ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਤਹਿਤ ਅੰਡੇਮਾਨ-ਨਿਕੋਬਾਰ ਬੇਸਿਨ ਦੇ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਅੰਦਰ ਅੰਡੇਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਬੇਸਿਨਾਂ ਦੇ ਜੰਕਸ਼ਨ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਬਰਮੀ ਪਲੇਟਾਂ ਦੀ ਸੀਮਾ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਟੈਕਟੋਨਿਕ ਸੈਟਿੰਗ ਨੇ ਕਈ ਸਟ੍ਰੈਟਿਗ੍ਰਾਫਿਕ ਟ੍ਰੇਪਸ ਦੇ ਗਠਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ਜੋ ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਾਰਬਨ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਲਈ ਅਨੁਕੂਲ ਹਨ। ਇਸ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਾਅਦੇ ਨੂੰ ਮਿਆਂਮਾਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਸੁਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਸਾਬਤ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨਾਲ ਬੇਸਿਨ ਦੀ ਨੇੜਤਾ ਦੁਆਰਾ ਹੋਰ ਵਧਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਦੱਖਣੀ ਅੰਡੇਮਾਨ ਆਫਸ਼ੋਰ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੈਸ ਖੋਜਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੇ ਨਵੇਂ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਖਿੱਚੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੂਰੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਨੂੰ ਰੇਖਾਂਕਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਸ਼੍ਰੀ ਪੁਰੀ ਨੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਨੁਕੂਲ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਨੀਂਹ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਸਲ ਸਫਲਤਾ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਰਣਨੀਤਕ ਨੀਤੀਗਤ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਖੋਜ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਆਈ ਹੈ। ਸੋਧੀ ਹੋਈ ਰਣਨੀਤੀ ਨੇ ਭੂਚਾਲ ਸੰਬੰਧੀ ਡੇਟਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ,ਸਟ੍ਰੈਟਿਗ੍ਰਾਫਿਕ ਅਤੇ ਖੋਜੀ ਡ੍ਰਿਲਿੰਗ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ, ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੋਜ ਭਾਈਵਾਲਾਂ ਨਾਲ ਵਧੀ ਹੋਈ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨੂੰ ਸਮਰੱਥ ਬਣਾਇਆ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈਆਂ ਨੇ ਨਵੇਂ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਸਰਹੱਦੀ ਬਲਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦਿਖਾਈ ਹੈ।
ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤੇਲ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੇ ਚਾਰ ਆਫਸ਼ੋਰ ਸਟ੍ਰੈਟਿਗ੍ਰਾਫਿਕ ਖੂਹਾਂ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਅੰਡੇਮਾਨ-ਨਿਕੋਬਾਰ ਬੇਸਿਨ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੂਹ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਮਾਡਲਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ, ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰਕ ਖੋਜ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਅਜੇ ਪੁਸ਼ਟੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਇਹ ਯਤਨ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਅਤੇ ਗਿਆਨ-ਅਧਾਰਿਤ ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਾਰਬਨ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਦਮ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ, ONGC ਅਤੇ ਆਇਲ ਇੰਡੀਆ ਲਿਮਟਿਡ (OIL) ਨੇ ਅੰਡੇਮਾਨ ਦੇ ਅਤਿ-ਡੂੰਘੇ ਪਾਣੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਾਕਾਂਖੀ ਖੋਜ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ, ਡ੍ਰਿਲਿੰਗ ਕਾਰਜ 5000 ਮੀਟਰ ਤੱਕ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਪੂਰਬੀ ਅੰਡੇਮਾਨ ਬੈਕ ਆਰਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕਾਰਬੋਨੇਟ ਪਲੇ ਵਿੱਚ ਖੋਦਿਆ ਗਿਆ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਵਾਇਲਡਕੈਟ ਖੂਹ, ANDW-7, ਨੇ ਉਤਸ਼ਾਹਜਨਕ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਜਾਣਕਾਰਿਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੱਟਿੰਗ ਨਮੂਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਲਕੇ ਕੱਚੇ ਤੇਲ ਅਤੇ ਸੰਘਣੇਪਣ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ, ਟ੍ਰਿਪ ਗੈਸਾਂ ਵਿੱਚ C-5 ਨਿਓ-ਪੈਂਟੇਨ ਵਰਗੇ ਭਾਰੀ ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਾਰਬਨ, ਅਤੇ ਭੰਡਾਰ-ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੇ ਫੇਸਿਸ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਹ ਖੋਜਾਂ, ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ, ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਰਗਰਮ ਥਰਮੋਜੈਨਿਕ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਮਿਆਂਮਾਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਸੁਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਤੁਲਨਾਯੋਗ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਪਾਰਕ ਭੰਡਾਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣੇ ਬਾਕੀ ਹਨ, ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਨੇ ਇੱਕ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਪੈਟਰੋਲੀਅਮ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਖੋਜ ਲਈ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਹੈ।
ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਖੋਜ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ONGC ਨੇ 20 ਬਲਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਾਰਬਨ ਖੋਜਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 75 ਮਿਲੀਅਨ ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਤੇਲ ਦੇ ਬਰਾਬਰ (MMTOE) ਦਾ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਭੰਡਾਰ ਹੈ। ਆਇਲ ਇੰਡੀਆ ਲਿਮਟਿਡ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ, ਪਿਛਲੇ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਤੇਲ ਅਤੇ ਗੈਸ ਖੋਜਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਮਾਨਤ 9.8 ਮਿਲੀਅਨ ਬੈਰਲ ਤੇਲ ਅਤੇ 2,706.3 ਮਿਲੀਅਨ ਸਟੈਂਡਰਡ ਕਿਊਬਿਕ ਮੀਟਰ ਗੈਸ ਭੰਡਾਰ ਹੋਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਹੈ।
2017 ਦੇ ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਾਰਬਨ ਰਿਸੋਰਸ ਅਸੈਸਮੈਂਟ ਸਟੱਡੀ (HRAS) ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਸ਼੍ਰੀ ਪੂਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੰਡੇਮਾਨ-ਨਿਕੋਬਾਰ ਬੇਸਿਨ ਦੀ ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਾਰਬਨ ਸਮਰੱਥਾ 371 MMTOE ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਆਰਥਿਕ ਜ਼ੋਨ ਦੇ ਲਗਭਗ 80,000 ਲਾਈਨ ਕਿਲੋਮੀਟਰ (LKM) ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇੱਕ 2D ਬ੍ਰਾਡਬੈਂਡ ਭੂਚਾਲ ਸਰਵੇਖਣ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅੰਡੇਮਾਨ-ਨਿਕੋਬਾਰ ਆਫਸ਼ੋਰ ਖੇਤਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, 2024 ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਆਇਲ ਇੰਡੀਆ ਲਿਮਟਿਡ ਨੇ 2021-22 ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਡੀਪ ਅੰਡੇਮਾਨ ਆਫਸ਼ੋਰ ਸਰਵੇਖਣ ਦੌਰਾਨ 22,555 LKM 2D ਭੂਚਾਲ ਡੇਟਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਡੇਟਾ ਤੋਂ ਕਈ ਆਸ਼ਾਜਨਕ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੁਣ ONGC ਅਤੇ ਆਇਲ ਇੰਡੀਆ ਲਿਮਟਿਡ ਦੁਆਰਾ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਡ੍ਰਿਲਿੰਗ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਸ਼੍ਰੀ ਪੁਰੀ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਆਫਸ਼ੋਰ ਅਤੇ ਸੀਮਾਂਤ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਗਤੀ 2014 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਨੀਤੀ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 2015 ਵਿੱਚ ਉਤਪਾਦਨ ਸਾਂਝਾਕਰਣ ਇਕਰਾਰਨਾਮਾ (PSC) ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੋਂ ਮਾਲੀਆ ਸਾਂਝਾਕਰਣ ਇਕਰਾਰਨਾਮਾ (RSC) ਮਾਡਲ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ, 2016 ਵਿੱਚ ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਾਰਬਨ ਖੋਜ ਅਤੇ ਲਾਇਸੈਂਸਿੰਗ ਨੀਤੀ (HELP) ਅਤੇ ਓਪਨ ਏਕ੍ਰੇਜ ਲਾਇਸੈਂਸਿੰਗ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ (OALP) ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ, 2017-18 ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਡੇਟਾ ਰਿਪੋਜ਼ਟਰੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ, ਅਤੇ 2022 ਵਿੱਚ ਕੱਚੇ ਤੇਲ ਦੀ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਨੂੰ ਨਿਯਮਤ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਪਾਵਾਂ ਨੇ ਸਰਹੱਦੀ ਖੋਜ, ਸਟ੍ਰੈਟਿਗ੍ਰਾਫਿਕ ਡ੍ਰਿਲਿੰਗ ਅਤੇ ਡੇਟਾ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਨ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਤ ਇੱਕ ਉਦਾਰ, ਨਿਵੇਸ਼ਕ-ਅਨੁਕੂਲ ਖੋਜ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨੇ ਅੰਡੇਮਾਨ-ਨਿਕੋਬਾਰ ਬੇਸਿਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਡੂੰਘੇ ਪਾਣੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਹਸਿਕ, ਜੋਖਮ-ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜ ਨੂੰ ਸਮਰੱਥ ਬਣਾਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੀ ਊਰਜਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰਤਾ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
*****
ਮੋਨਿਕਾ
(Release ID: 2149997)
Read this release in:
Urdu
,
English
,
Hindi
,
Nepali
,
Manipuri
,
Bengali-TR
,
Assamese
,
Gujarati
,
Tamil
,
Kannada
,
Malayalam