"એક ઐતિહાસિક મિત્રતા; પ્રગતિ માટે ભાગીદારી"

સાઉદી અરેબિયાના ક્રાઉન પ્રિન્સ અને સાઉદી અરેબિયાના પ્રધાનમંત્રી મહામહિમ રાજકુમાર મોહમ્મદ બિન સલમાન બિન અબ્દુલઅઝીઝ અલ સઉદના આમંત્રણ પર પ્રજાસત્તાક ભારતનાં માનનીય પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ 22 એપ્રિલ, 2025નાં રોજ સાઉદી અરેબિયાની સત્તાવાર મુલાકાત લીધી હતી.

પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીની સાઉદી અરેબિયાની આ ત્રીજી મુલાકાત હતી. સપ્ટેમ્બર 2023 માં G-20 સમિટમાં હાજરી આપવા અને ભારત-સાઉદી અરેબિયા વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી પરિષદની પ્રથમ બેઠકના સહ-અધ્યક્ષતા પદ માટે સાઉદી અરેબિયાના ક્રાઉન પ્રિન્સ અને પ્રધાનમંત્રી હિઝ રોયલ હાઇનેસ પ્રિન્સ મોહમ્મદ બિન સલમાન બિન અબ્દુલઅઝીઝ અલ સઉદની ઐતિહાસિક રાજકીય મુલાકાત બાદ આ મુલાકાત થઈ રહી છે.

ક્રાઉન પ્રિન્સ અને પ્રધાનમંત્રી મહામહિમ પ્રિન્સ મોહમ્મદ બિન સલમાન બિન અબ્દુલઅઝીઝ અલ સઉદે, જેદ્દાહનાં અલ-સલામ પેલેસમાં પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીનું સ્વાગત કર્યું હતું. તેમણે સત્તાવાર વાટાઘાટો કરી હતી. જે દરમિયાન તેમણે પ્રજાસત્તાક ભારત અને સાઉદી અરેબિયાનાં સામ્રાજ્ય વચ્ચે ઐતિહાસિક રીતે ગાઢ મૈત્રીપૂર્ણ સંબંધોને યાદ કર્યા હતાં. ભારત અને સાઉદી અરેબિયા મજબૂત સંબંધો ધરાવે છે તથા વિશ્વાસ અને સદ્ભાવના દ્વારા લોકો વચ્ચે ગાઢ સંબંધો ધરાવે છે. બંને પક્ષોએ નોંધ્યું હતું કે, સંરક્ષણ, સુરક્ષા, ઊર્જા, વેપાર, રોકાણ, ટેકનોલોજી, કૃષિ, સંસ્કૃતિ, સ્વાસ્થ્ય, શિક્ષણ અને લોકો વચ્ચેનાં સંબંધો સહિત વિવિધ ક્ષેત્રોને આવરી લેતી વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી મારફતે બંને દેશો વચ્ચે દ્વિપક્ષીય સંબંધોનો મજબૂત પાયો વધારે મજબૂત થયો છે. બંને પક્ષોએ પારસ્પરિક હિતના વર્તમાન પ્રાદેશિક અને આંતરરાષ્ટ્રીય મુદ્દાઓ પર પણ અભિપ્રાયોનું આદાનપ્રદાન કર્યું હતું.

પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ સાઉદી અરેબિયાના ક્રાઉન પ્રિન્સ અને પ્રધાનમંત્રી, HRH પ્રિન્સ મોહમ્મદ બિન સલમાન બિન અબ્દુલઅઝીઝ અલ સઉદને વર્લ્ડ એક્સ્પો 2030 અને ફિફા વર્લ્ડ કપ 2034 માટે સાઉદી અરેબિયાની સફળ દાવેદારી બદલ અભિનંદન પાઠવ્યા.

બંને નેતાઓએ ભારત અને સાઉદી અરેબિયા વચ્ચે વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીને મજબૂત બનાવવાના માર્ગો પર રચનાત્મક ચર્ચા કરી. બંને નેતાઓએ ભારત-સાઉદી અરેબિયા સ્ટ્રેટેજિક પાર્ટનરશિપ કાઉન્સિલ (SPC)ની બીજી બેઠકની સહ-અધ્યક્ષતા પણ કરી. બંને પક્ષોએ સપ્ટેમ્બર 2023માં તેની છેલ્લી બેઠક પછી વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી પરિષદની પ્રગતિની સમીક્ષા કરી. બંને નેતાઓએ બે મંત્રી સમિતિઓના કાર્યના પરિણામો પર સંતોષ વ્યક્ત કર્યો, એટલે કે: (a) રાજકીય, સુરક્ષા, સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક સહકાર સમિતિ અને તેની પેટા સમિતિઓ તેમજ (b) અર્થતંત્ર અને રોકાણ સમિતિ અને વિવિધ ક્ષેત્રોમાં તેના સંયુક્ત કાર્યકારી જૂથો. આ સંદર્ભમાં, કાઉન્સિલના સહ-અધ્યક્ષોએ વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી પરિષદના વિસ્તરણને આવકાર્યું, જેમાં વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીને વધુ મજબૂત બનાવવા માટે સંરક્ષણ સહયોગ, પ્રવાસન અને સાંસ્કૃતિક સહયોગ પર મંત્રી સ્તરીય સમિતિઓ ઉમેરીને ચાર મંત્રી સ્તરીય સમિતિઓની રચના કરવામાં આવી. બંને નેતાઓએ વિવિધ મંત્રાલયો વચ્ચે મોટી સંખ્યામાં ઉચ્ચ-સ્તરીય મુલાકાતોની પ્રશંસા કરી, જેનાથી બંને પક્ષો વચ્ચે વિશ્વાસ અને પરસ્પર સમજણ ઉભી થઈ છે. બેઠકના અંતે, બંને નેતાઓએ ભારત-સાઉદી અરેબિયા વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી પરિષદની બીજી બેઠકની મિનિટ્સ પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા.

ભારતીય પક્ષે સાઉદી અરેબિયામાં રહેતા લગભગ 2.7 મિલિયન ભારતીય નાગરિકોના કલ્યાણ માટે સતત સમર્થન આપવા બદલ સાઉદી પક્ષની પ્રશંસા કરી હતી, જે બંને દેશો વચ્ચેના મજબૂત લોકો-થી-લોક સંબંધો અને અપાર સદ્ભાવનાને પ્રતિબિંબિત કરે છે. ભારતીય પક્ષે 2024માં હજ યાત્રાનું સફળતાપૂર્વક આયોજન કરવા બદલ સાઉદી અરેબિયાને અભિનંદન આપ્યા અને ભારતીય હજ અને ઉમરાહ યાત્રાળુઓને સુવિધા આપવા માટે બંને દેશો વચ્ચેના ઉત્તમ સંકલન બદલ પ્રશંસા વ્યક્ત કરી.

બંને પક્ષોએ તાજેતરના વર્ષોમાં ભારત અને સાઉદી અરેબિયા વચ્ચે આર્થિક સંબંધો, વેપાર અને રોકાણ સંબંધોમાં વૃદ્ધિનું સ્વાગત કર્યું. ભારતીય પક્ષે વિઝન 2030 હેઠળના લક્ષ્યો પર થયેલી પ્રગતિ બદલ સાઉદી પક્ષને અભિનંદન આપ્યા. સાઉદી પક્ષે ભારતના સતત આર્થિક વિકાસ અને 2047 સુધીમાં વિકસિત ભારત બનવાના તેના લક્ષ્યની પ્રશંસા કરી. બંને પક્ષો પોતપોતાના રાષ્ટ્રીય લક્ષ્યોને પૂર્ણ કરવા અને સહિયારી સમૃદ્ધિ પ્રાપ્ત કરવા માટે પરસ્પર હિતોના ક્ષેત્રોમાં સાથે મળીને કામ કરવા સંમત થયા.

બંને નેતાઓએ બંને દેશો વચ્ચે રોકાણ પ્રવાહને પ્રોત્સાહન આપવા માટે 2024માં સ્થાપિત ઉચ્ચ-સ્તરીય ટાસ્ક ફોર્સ (HLTF) હેઠળ ચર્ચાઓમાં થયેલી પ્રગતિ પર સંતોષ વ્યક્ત કર્યો હતો. ઉર્જા, પેટ્રોકેમિકલ્સ, ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર, ટેકનોલોજી, ફિનટેક, ડિજિટલ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર, ટેલિકોમ, ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, મેન્યુફેક્ચરિંગ અને આરોગ્ય સહિત અનેક ક્ષેત્રોમાં ભારતમાં રોકાણ કરવાના સાઉદી અરેબિયાના પ્રયાસો પર, એ નોંધવામાં આવ્યું હતું કે ઉચ્ચ સ્તરીય ટાસ્ક ફોર્સે ઘણા ક્ષેત્રોમાં સમજૂતીઓ કરી છે, જે આવા રોકાણ પ્રવાહને ઝડપથી વેગ આપશે. તેમણે બે રિફાઇનરીઓ સ્થાપવા માટે સહકાર આપવા માટે ઉચ્ચ-સ્તરીય ટાસ્ક ફોર્સમાં થયેલા કરારની નોંધ લીધી. કરવેરા જેવા ક્ષેત્રોમાં આ ટાસ્ક ફોર્સ દ્વારા થયેલી પ્રગતિ ભવિષ્યમાં વધુ સહયોગ માટે પણ એક મોટી સફળતા હતી. બંને પક્ષોએ દ્વિપક્ષીય રોકાણ સંધિ પર વાટાઘાટો શક્ય તેટલી વહેલી તકે પૂર્ણ કરવાની તેમની ઇચ્છાને પુનઃપુષ્ટિ કરી હતી. ભારતીય પક્ષે PIF દ્વારા રોકાણ સુવિધા માટે નોડલ પોઈન્ટ તરીકે કાર્ય કરવા માટે પબ્લિક ઇન્વેસ્ટમેન્ટ ફંડ (PIF) ખાતે ઇન્ડિયા ડેસ્કના લોન્ચની પ્રશંસા કરી હતી. તેમણે અવલોકન કર્યું કે ઉચ્ચ-સ્તરીય ટાસ્ક ફોર્સનું કાર્ય ભારત અને સાઉદી અરેબિયા વચ્ચે વધતી જતી આર્થિક ભાગીદારીને રેખાંકિત કરે છે, જે પરસ્પર આર્થિક વિકાસ અને સહયોગી રોકાણો પર કેન્દ્રિત છે.

બંને પક્ષોએ તેમની પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ રોકાણ ભાગીદારીને મજબૂત બનાવવાની પ્રતિબદ્ધતાને પુનઃપુષ્ટિ કરી. તેમણે સપ્ટેમ્બર 2023માં નવી દિલ્હીમાં આયોજિત સાઉદી-ભારત રોકાણ મંચના પરિણામો અને બંને દેશોના જાહેર અને ખાનગી ક્ષેત્રો વચ્ચે પ્રાપ્ત સક્રિય સહયોગની પ્રશંસા કરી. તેમણે રાજ્યમાં ભારતીય કંપનીઓ દ્વારા વિસ્તરતી રોકાણ પ્રવૃત્તિઓની પણ પ્રશંસા કરી અને પરસ્પર રોકાણ વધારવામાં ખાનગી ક્ષેત્રની ભૂમિકાની પ્રશંસા કરી હતી. બંને પક્ષોએ ઇન્વેસ્ટ ઇન્ડિયા અને સાઉદી અરેબિયાના રોકાણ મંત્રાલય વચ્ચે દ્વિપક્ષીય રોકાણ વધારવા માટે સહકારના માળખાના સક્રિયકરણની પ્રશંસા કરી. બંને પક્ષો સ્ટાર્ટઅપ ઇકોસિસ્ટમમાં દ્વિપક્ષીય સહયોગ વધારવા સંમત થયા, જે પરસ્પર વિકાસ અને નવીનતામાં ફાળો આપશે.

ઊર્જા ક્ષેત્રે, ભારતીય પક્ષ વૈશ્વિક તેલ બજારોની સ્થિરતા વધારવા અને વૈશ્વિક ઊર્જા બજારની ગતિશીલતાને સંતુલિત કરવા માટે રાજ્ય સાથે કામ કરવા સંમત થયો હતો. તેમણે વૈશ્વિક બજારોમાં તમામ ઉર્જા સ્ત્રોતો માટે પુરવઠાની સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો. તેઓ ઊર્જા ક્ષેત્રના અનેક ક્ષેત્રોમાં સહયોગ વધારવાના મહત્વ પર સંમત થયા, જેમાં ક્રૂડ ઓઇલ અને તેના ડેરિવેટિવ્ઝનો પુરવઠો, LPG સહિત, ભારતના વ્યૂહાત્મક અનામત કાર્યક્રમમાં સહયોગ, ઉત્પાદન અને વિશિષ્ટ ઉદ્યોગો સહિત રિફાઇનિંગ અને પેટ્રોકેમિકલ ક્ષેત્રમાં સંયુક્ત પ્રોજેક્ટ્સ, હાઇડ્રોકાર્બન, વીજળી અને નવીનીકરણીય ઊર્જાના નવીન ઉપયોગો, બંને દેશો વચ્ચે પાવર ઇન્ટરકનેક્શન માટે વિગતવાર સંયુક્ત અભ્યાસ પૂર્ણ કરવા, ગ્રીડ ઓટોમેશન, ગ્રીડ કનેક્ટિવિટી, ઇલેક્ટ્રિક ગ્રીડ સુરક્ષા અને સ્થિતિસ્થાપકતા, અને નવીનીકરણીય ઊર્જા પ્રોજેક્ટ્સ અને ઊર્જા સંગ્રહ તકનીકોના ક્ષેત્રમાં કુશળતાનું આદાનપ્રદાન અને બંને પક્ષોની કંપનીઓની ભાગીદારી વધારવાનો સમાવેશ થાય છે.

બંને પક્ષોએ ગ્રીન/ક્લીન હાઇડ્રોજનના ક્ષેત્રમાં સહયોગના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો, જેમાં માંગને ઉત્તેજીત કરવી, હાઇડ્રોજન પરિવહન અને સંગ્રહ તકનીકોનો વિકાસ કરવો, શ્રેષ્ઠ પ્રથાઓને અમલમાં મૂકવા માટે કુશળતા અને અનુભવોનું આદાનપ્રદાન કરવું સામેલ છે. બંને પક્ષોએ ઊર્જા ક્ષેત્રને લગતી સપ્લાય ચેઇન અને પ્રોજેક્ટ્સ વિકસાવવા, કંપનીઓ વચ્ચે સહયોગને સક્ષમ બનાવવા, ઊર્જા કાર્યક્ષમતાના ક્ષેત્રમાં સહયોગ વધારવા અને ઇમારતો, ઉદ્યોગ અને પરિવહન ક્ષેત્રોમાં ઊર્જા વપરાશને તર્કસંગત બનાવવા અને તેના મહત્વ વિશે જાગૃતિ લાવવા પર કામ કરવાની જરૂરિયાતને પણ સ્વીકારી હતી.

જળવાયુ પરિવર્તન અંગે, બંને પક્ષોએ સંયુક્ત રાષ્ટ્રના આબોહવા પરિવર્તન પરના ફ્રેમવર્ક કન્વેન્શન અને પેરિસ કરારના સિદ્ધાંતોનું પાલન કરવાના મહત્વ પર પુનઃપુષ્ટિ કરી અને સ્ત્રોતોને બદલે ઉત્સર્જન પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને આબોહવા કરારો વિકસાવવા અને અમલમાં મૂકવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો. ભારતીય પક્ષે કિંગડમ દ્વારા "સાઉદી ગ્રીન ઇનિશિયેટિવ" અને "મિડલ ઇસ્ટ ગ્રીન ઇનિશિયેટિવ"ના લોન્ચની પ્રશંસા કરી અને જળવાયુ પરિવર્તનના ક્ષેત્રમાં કિંગડમના પ્રયાસોને સમર્થન આપ્યું. બંને પક્ષોએ ઉત્સર્જનનું સંચાલન કરવા અને આબોહવા પરિવર્તનના ઉદ્દેશ્યો પ્રાપ્ત કરવા માટે પરિપત્ર કાર્બન અર્થતંત્રનો ઉપયોગ કરતી નીતિઓને પ્રોત્સાહન આપીને પરિપત્ર કાર્બન અર્થતંત્રના ઉપયોગો વિકસાવવા માટે સંયુક્ત સહયોગના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો. સાઉદી અરેબિયાએ આંતરરાષ્ટ્રીય સૌર જોડાણ, વન સન-વન વર્લ્ડ-વન ગ્રીડ, ગઠબંધન માટે આપત્તિ સ્થિતિસ્થાપક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર (CDRI) અને મિશન લાઇફસ્ટાઇલ ફોર એન્વાયર્નમેન્ટ (LIFE) અને ગ્લોબલ ગ્રીન ક્રેડિટ ઇનિશિયેટિવ જેવી અગ્રણી પહેલો દ્વારા વૈશ્વિક આબોહવા કાર્યવાહીમાં ભારતના યોગદાનની પ્રશંસા કરી હતી.

બંને પક્ષોએ તાજેતરના વર્ષોમાં દ્વિપક્ષીય વેપારમાં સતત વૃદ્ધિ પર સંતોષ વ્યક્ત કર્યો, જેમાં ભારત સાઉદી અરેબિયાનો બીજો સૌથી મોટો વેપારી ભાગીદાર છે અને સાઉદી અરેબિયા 2023-2024માં ભારતનું પાંચમું સૌથી મોટું વેપારી ભાગીદાર બનશે. બંને પક્ષો તેમના દ્વિપક્ષીય વેપારને વૈવિધ્યીકરણ કરવા માટે સહયોગને વધુ વધારવા સંમત થયા હતા. આ સંદર્ભમાં, બંને પક્ષો વ્યાપાર અને વેપાર પ્રતિનિધિમંડળોની મુલાકાતો વધારવા અને વેપાર અને રોકાણ કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવાના મહત્વ પર સંમત થયા. બંને પક્ષોએ ભારત-જીસીસી એફટીએ પર વાટાઘાટો શરૂ કરવાની તેમની ઇચ્છાનો પુનરોચ્ચાર કર્યો.

બંને પક્ષોએ વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીના મુખ્ય સ્તંભ તરીકે સંરક્ષણ સંબંધોને વધુ ગાઢ બનાવવાની પ્રશંસા કરી અને વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી પરિષદ હેઠળ સંરક્ષણ સહયોગ પર મંત્રી સ્તરીય સમિતિની સ્થાપનાનું સ્વાગત કર્યું. તેમણે તેમના સંયુક્ત સંરક્ષણ સહયોગના વિકાસ પર સંતોષ વ્યક્ત કર્યો, જેમાં પ્રદેશમાં સુરક્ષા અને સ્થિરતા સુનિશ્ચિત કરવા માટે પ્રથમ વખત ભૂમિ દળોની કવાયત સદા તનસીક, નૌકાદળ કવાયત અલ મોહમ્મદ અલ હિન્દીના બે રાઉન્ડ, અનેક ઉચ્ચ-સ્તરીય મુલાકાતો અને તાલીમ આદાન-પ્રદાન જેવા ઘણા 'પ્રથમ' પગલાંનો સમાવેશ થાય છે. તેમણે સપ્ટેમ્બર 2024માં રિયાધમાં યોજાનારી સંરક્ષણ સહયોગ પરની સંયુક્ત સમિતિની છઠ્ઠી બેઠકના પરિણામોનું સ્વાગત કર્યું, જેમાં ત્રણેય સેવાઓ વચ્ચે સ્ટાફ-સ્તરની વાટાઘાટો શરૂ થવાને ધ્યાનમાં લેવામાં આવી. બંને પક્ષો સંરક્ષણ ઉદ્યોગ સહયોગ વધારવા માટે પણ સંમત થયા.

સુરક્ષા ક્ષેત્રોમાં સતત સહયોગ પ્રાપ્ત થયાની નોંધ લેતા, બંને પક્ષોએ સુધારેલી સુરક્ષા અને સ્થિરતા માટે આ સહયોગના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો. તેમણે સાયબર સુરક્ષા, દરિયાઈ સરહદ સુરક્ષા, આંતરરાષ્ટ્રીય ગુનાઓ સામે લડવા, નાર્કોટિક્સ અને માદક દ્રવ્યોની હેરફેર જેવા ક્ષેત્રોમાં બંને પક્ષો વચ્ચે સહયોગ વધારવાના મહત્વ પર ખાસ જોર આપ્યું હતું.

બંને પક્ષોએ 22 એપ્રિલ 2025ના રોજ જમ્મુ અને કાશ્મીરના પહેલગામમાં થયેલા ભયાનક આતંકવાદી હુમલાની કડક નિંદા કરી, જેમાં નિર્દોષ નાગરિકોના જીવ ગયા. આ સંદર્ભમાં, બંને પક્ષોએ આતંકવાદ અને હિંસક ઉગ્રવાદને તેમના તમામ સ્વરૂપો અને અભિવ્યક્તિઓમાં વખોડી કાઢ્યા અને ભાર મૂક્યો કે તે માનવતા માટે સૌથી ગંભીર ખતરાઓમાંથી એક છે. તેઓ સંમત થયા કે કોઈપણ આતંકવાદી કૃત્યને કોઈપણ કારણોસર વાજબી ઠેરવી શકાય નહીં. તેમણે આતંકવાદને કોઈ ચોક્કસ જાતિ, ધર્મ કે સંસ્કૃતિ સાથે જોડવાના કોઈપણ પ્રયાસને નકારી કાઢ્યો. તેમણે આતંકવાદ અને આતંકવાદી ભંડોળ સામે બંને પક્ષો વચ્ચેના ઉત્તમ સહયોગનું સ્વાગત કર્યું. તેમણે સરહદપાર આતંકવાદની નિંદા કરી અને બધા દેશોને અન્ય દેશો વિરુદ્ધ આતંકવાદના ઉપયોગને નકારવા, જ્યાં પણ આતંકવાદી માળખા હોય ત્યાં તેનો નાશ કરવા અને આતંકવાદના ગુનેગારોને ઝડપથી ન્યાયના કઠેડામાં લાવવા હાકલ કરી હતી. બંને પક્ષોએ અન્ય દેશો સામે આતંકવાદી કૃત્યો કરવા માટે મિસાઇલો અને ડ્રોન સહિતના શસ્ત્રોની પહોંચ અટકાવવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો.

બંને પક્ષોએ આરોગ્ય ક્ષેત્રે ચાલુ સહયોગ અને વર્તમાન અને ભવિષ્યના આરોગ્ય જોખમો અને આરોગ્ય પડકારોનો સામનો કરવાના પ્રયાસોની નોંધ લીધી. આ સંદર્ભમાં, તેમણે બંને દેશો વચ્ચે આરોગ્ય ક્ષેત્રે સહયોગ અંગેના સમજૂતી કરાર પર હસ્તાક્ષરનું સ્વાગત કર્યું હતું. ભારતીય પક્ષે નવેમ્બર 2024માં જેદ્દાહમાં એન્ટિમાઇક્રોબાયલ પ્રતિકાર પર ચોથી મંત્રી સ્તરીય પરિષદનું સફળતાપૂર્વક આયોજન કરવા બદલ સાઉદી અરેબિયાને અભિનંદન આપ્યા. ભારતીય પક્ષે સાઉદી અરેબિયામાં ભારતીય દવાઓના સંદર્ભ કિંમત નિર્ધારણ અને ઝડપી નોંધણી સંબંધિત મુદ્દાઓને સંબોધવા માટે સાઉદી ફૂડ એન્ડ ડ્રગ્સ ઓથોરિટી દ્વારા લેવામાં આવેલી પહેલનું સ્વાગત કર્યું. બંને પક્ષોએ સાઉદી ફૂડ એન્ડ ડ્રગ્સ ઓથોરિટી અને સેન્ટ્રલ ડ્રગ્સ સ્ટાન્ડર્ડ કંટ્રોલ ઓર્ગેનાઇઝેશન (CDSCO) વચ્ચે તબીબી ઉત્પાદનોના નિયમનના ક્ષેત્રમાં સહયોગ અંગેના સમજૂતી કરારને વધુ પાંચ વર્ષ માટે લંબાવવાનું પણ સ્વાગત કર્યું હતું.

બંને પક્ષોએ ટેકનોલોજીમાં સહયોગના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો, જેમાં કૃત્રિમ બુદ્ધિ, સાયબર સુરક્ષા, સેમી-કન્ડક્ટર વગેરે જેવા નવા અને ઉભરતા ક્ષેત્રોનો સમાવેશ થાય છે. ડિજિટલ ગવર્નન્સના મહત્વ પર ભાર મૂકતા, બંને પક્ષો આ ક્ષેત્રમાં સહયોગની શક્યતાઓ શોધવા સંમત થયા હતા. તેમણે ટેલિકોમ રેગ્યુલેટરી ઓથોરિટી ઓફ ઇન્ડિયા અને સાઉદી અરેબિયાના કોમ્યુનિકેશન્સ, સ્પેસ અને ટેકનોલોજી કમિશન વચ્ચે નિયમનકારી અને ડિજિટલ ક્ષેત્રોમાં સહયોગ માટે સમજૂતી કરાર પર હસ્તાક્ષર કરવા પર પણ સંતોષ વ્યક્ત કર્યો હતો.

બંને પક્ષોએ નોંધ્યું હતું કે, આ મુલાકાત દરમિયાન અંતરિક્ષ ક્ષેત્રમાં સહકાર પર સમજૂતીકરાર (MoU) અંતરિક્ષનાં ક્ષેત્રમાં સહકાર વધારવા માટેનો માર્ગ મોકળો કરશે,  જેમાં પ્રક્ષેપણ યાન, અંતરિક્ષયાન, ગ્રાઉન્ડ સિસ્ટમ, અંતરિક્ષ ટેકનોલોજીની ઉપયોગિતા, સંશોધન અને વિકાસ, શૈક્ષણિક જોડાણ અને ઉદ્યોગસાહસિકતા સામેલ છે.

બંને પક્ષોએ સાઉદી અરેબિયા અને પ્રજાસત્તાક ભારત વચ્ચે વારસો, ફિલ્મ, સાહિત્ય અને પરફોર્મિંગ અને વિઝ્યુઅલ આર્ટ્સ જેવા મુખ્ય ક્ષેત્રોમાં સક્રિય જોડાણ મારફતે સાંસ્કૃતિક સહકારમાં વૃદ્ધિની નોંધ લીધી હતી. વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી પરિષદ હેઠળ પર્યટન અને સાંસ્કૃતિક સહકાર પર મંત્રીસ્તરીય સમિતિની રચના આ ભાગીદારીને વધુ ગાઢ બનાવવાની દિશામાં એક મહત્ત્વપૂર્ણ પગલું છે.

બંને પક્ષોએ ક્ષમતા નિર્માણ અને સ્થાયી પ્રવાસન સહિત પ્રવાસનમાં સહકાર વધારવા પણ સંમતિ વ્યક્ત કરી હતી. તેમણે મીડિયા, મનોરંજન અને રમતગમતમાં વિવિધ તકોના વિસ્તરણની નોંધ પણ લીધી હતી, જેને બંને દેશો વચ્ચે લોકો-થી-લોકોના મજબૂત જોડાણ દ્વારા ટેકો મળ્યો છે.

બંને પક્ષોએ ખાતરનાં વેપાર સહિત કૃષિ અને ખાદ્ય સુરક્ષાનાં ક્ષેત્રોમાં બંને દેશો વચ્ચે લાંબા ગાળાનાં સાથ-સહકારની પ્રશંસા કરી હતી. તેઓ આ ક્ષેત્રમાં લાંબા ગાળાના વ્યૂહાત્મક સહકારનું નિર્માણ કરવા માટે પુરવઠાની સુરક્ષા, પારસ્પરિક રોકાણો અને સંયુક્ત પ્રોજેક્ટ્સ માટે લાંબા ગાળાના કરારોને આગળ વધારવા સંમત થયા હતા.

બંને પક્ષોએ બંને દેશો વચ્ચે શૈક્ષણિક અને વૈજ્ઞાનિક જોડાણમાં વધતી ગતિની પ્રશંસા કરી હતી. જે નવીનતા, ક્ષમતા નિર્માણ અને સ્થાયી વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા માટે તેના વ્યૂહાત્મક મહત્વને ભાર મૂકે છે. સાઉદી પક્ષ સાઉદી અરેબિયામાં અગ્રણી ભારતીય યુનિવર્સિટીઓની હાજરીની તકોને આવકારે છે. બંને પક્ષોએ શ્રમ અને માનવ સંસાધનોમાં સહકાર વધારવાના મૂલ્ય પર પણ ભાર મૂક્યો હતો અને સહયોગ માટેની તકોની ઓળખ કરી હતી.

બંને પક્ષોએ સપ્ટેમ્બર, 2023માં સાઉદી અરેબિયાનાં ક્રાઉન પ્રિન્સ અને પ્રધાનમંત્રી સાઉદી અરેબિયાનાં પ્રધાનમંત્રી એચઆરએચ પ્રિન્સ મોહમ્મદ બિન સલમાન બિન અબ્દુલઅઝીઝ અલ સઉદની સત્તાવાર મુલાકાત દરમિયાન અન્ય દેશોની સાથે ભારત-મધ્ય પૂર્વ-યુરોપ ઇકોનોમિક કોરિડોરનાં સિદ્ધાંતો પર સમજૂતીકરાર (MoU) પર થયેલા હસ્તાક્ષરને યાદ કર્યા હતા તથા કોરિડોરમાં કલ્પના કર્યા મુજબ કનેક્ટિવિટીનાં વિઝનને સાકાર કરવા સંયુક્તપણે કામ કરવાની પારસ્પરિક કટિબદ્ધતા વ્યક્ત કરી હતી.  જેમાં માળખાગત સુવિધાઓના વિકાસનો સમાવેશ થાય છે. જેમાં ચીજવસ્તુઓ અને સેવાઓના માર્ગને વધારવા અને હિતધારકો વચ્ચે વેપારને વેગ આપવા અને ડેટા કનેક્ટિવિટી અને ઇલેક્ટ્રિકલ ગ્રિડ ઇન્ટરકનેક્ટિવિટી વધારવા માટે રેલવે અને પોર્ટ લિન્કેજનો સમાવેશ થાય છે. આ સંબંધમાં બંને પક્ષોએ ઓક્ટોબર, 2023માં હસ્તાક્ષર થયેલા ઇલેક્ટ્રિકલ ઇન્ટરકનેક્શન્સ, ક્લીન/ગ્રીન હાઇડ્રોજન અને સપ્લાય ચેઇન્સ પર સમજૂતીકરાર (MoU) હેઠળ થયેલી પ્રગતિને આવકારી હતી. બંને પક્ષોએ બંને દેશો વચ્ચે શિપિંગ લાઇન્સમાં વધારા પર સંતોષ પણ વ્યક્ત કર્યો હતો.

બંને પક્ષોએ વૈશ્વિક અર્થતંત્ર સામેના પડકારોનો સામનો કરવાના પ્રયાસોને પ્રોત્સાહન આપવા માટે G20, આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાકીય ભંડોળ અને વિશ્વ બેંક સહિત આંતરરાષ્ટ્રીય સંગઠનો અને મંચો પર બંને દેશો વચ્ચે સહયોગ અને સંકલન વધારવાના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે ડેટ સર્વિસ સસ્પેન્શન ઇનિશિયેટિવ (DSSI) ઉપરાંત દેવાની સારવાર માટેના સામાન્ય માળખામાં તેમની વચ્ચેના હાલના સહકારની પ્રશંસા કરી, જેને રિયાધ સમિટ 2020માં G20 નેતાઓ દ્વારા સમર્થન આપવામાં આવ્યું હતું. તેમણે પાત્ર દેશોના દેવાને સંબોધવા માટે સત્તાવાર લેણદારો (વિકાસશીલ દેશના લેણદારો અને પેરિસ ક્લબના લેણદારો) અને ખાનગી ક્ષેત્ર વચ્ચે સંકલન માટે મુખ્ય અને સૌથી વ્યાપક પ્લેટફોર્મ તરીકે કોમન ફ્રેમવર્કના અમલીકરણને વધારવાના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો.

બંને પક્ષોએ યમનના સંકટના વ્યાપક રાજકીય ઉકેલ સુધી પહોંચવાના ઉદ્દેશ્યથી આંતરરાષ્ટ્રીય અને પ્રાદેશિક પ્રયાસો માટે તેમના સંપૂર્ણ સમર્થનની પુષ્ટિ કરી હતી. ભારતીય પક્ષે યમનના પક્ષો વચ્ચે સંવાદને પ્રોત્સાહન આપવાના હેતુથી રાજ્યની અસંખ્ય પહેલ અને યમનના તમામ ક્ષેત્રોમાં માનવતાવાદી સહાય પૂરી પાડવા અને તેની સુવિધા આપવામાં તેની ભૂમિકાની પ્રશંસા કરી હતી. સાઉદી પક્ષે યમનને માનવતાવાદી સહાય પૂરી પાડવાના ભારતના પ્રયાસોની પણ પ્રશંસા કરી હતી. બંને પક્ષો સંયુક્ત રાષ્ટ્રના સમુદ્ર કાયદા પરના સંમેલન (UNCLOS) અનુસાર જળમાર્ગોની સલામતી અને સુરક્ષા અને નેવિગેશનની સ્વતંત્રતા સુનિશ્ચિત કરવાના માર્ગોને પ્રોત્સાહન આપવા માટે સહકારના મહત્વ પર સંમત થયા હતા.

આ મુલાકાત દરમિયાન નીચેનાં MoU પર હસ્તાક્ષર થયાં હતાં:

• શાંતિપૂર્ણ હેતુઓ માટે અવકાશ પ્રવૃત્તિઓના ક્ષેત્રમાં ભારતના અંતરિક્ષ વિભાગ અને સાઉદી અંતરિક્ષ એજન્સી વચ્ચે સમજૂતી કરાર (MoU).
• ભારતનાં સ્વાસ્થ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રાલય અને સાઉદી અરેબિયાનાં સ્વાસ્થ્ય મંત્રાલય વચ્ચે તથા સ્વાસ્થ્યનાં ક્ષેત્રમાં સહકાર સ્થાપિત કરવા માટે સમજૂતી કરાર (MoU).
• ભારતના પોસ્ટ વિભાગ અને સાઉદી પોસ્ટ કોર્પોરેશન (SPL) વચ્ચે ઇનવર્ડ ફોરેન સરફેસ પાર્સલ માટે દ્વિપક્ષીય કરાર (MoU).

ડોપિંગ વિરોધી અને નિવારણ ક્ષેત્રમાં સહયોગ માટે ભારતની રાષ્ટ્રીય ડોપિંગ વિરોધી એજન્સી (NADA) અને સાઉદી અરેબિયા ડોપિંગ વિરોધી સમિતિ (SAADC) વચ્ચે સમજૂતી કરાર (MoU).

બંને પક્ષો પારસ્પરિક સંમત તારીખે વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી પરિષદની આગામી બેઠક યોજવા સંમત થયા હતા. બંને દેશો પોતપોતાના દેશમાં આર્થિક અને સામાજિક વિકાસ સાથે આગેકૂચ કરી રહ્યા છે. ત્યારે તેમણે એવો પણ નિર્ણય લીધો છે કે, તેઓ વિવિધ ક્ષેત્રોમાં સંચાર, સંકલન અને સહકાર જાળવી રાખશે.

મુલાકાતના સમાપન પર, પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ ક્રાઉન પ્રિન્સ અને પ્રધાનમંત્રી મહામહિમ પ્રિન્સ મોહમ્મદ બિન સલમાન બિન અબ્દુલઅઝીઝ અલ સઉદનો તેમના અને તેમના પ્રતિનિધિમંડળના ઉષ્માભર્યા સ્વાગત અને ઉદાર આતિથ્ય માટે હૃદયપૂર્વક આભાર અને પ્રશંસા વ્યક્ત કરી હતી. તેમણે સાઉદી અરેબિયાના મૈત્રીપૂર્ણ લોકોની સતત પ્રગતિ અને સમૃદ્ધિ માટે શુભેચ્છાઓ પણ વ્યક્ત કરી હતી. તેમના તરફથી, મહામહિમએ પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી અને ભારતના મૈત્રીપૂર્ણ લોકોને વધુ પ્રગતિ અને સમૃદ્ધિ માટે હાર્દિક શુભેચ્છાઓ પાઠવી હતી.

AP/IJ/GP/JD