કેન્દ્રીય નાણાં અને કોર્પોરેટ બાબતોના પ્રધાન શ્રીમતી નિર્મલા સીતારમણે આજે સંસદમાં રજૂ કરેલા આર્થિક સર્વેક્ષણ 2024-25માં જણાવ્યું છે કે, વીજળી અને બાંધકામમાં મજબૂત વૃદ્ધિથી પ્રેરિત જીડીપીના પ્રથમ આગોતરા અંદાજ મુજબ નાણાકીય વર્ષ 2025માં ઔદ્યોગિક ક્ષેત્રમાં 6.2 ટકાનો વધારો થવાની અપેક્ષા છે. સર્વેક્ષણમાં ઉમેરવામાં આવ્યું છે કે, સંશોધન અને વિકાસ રોકાણોને પ્રોત્સાહન આપવાથી, નવીનતાઓને પ્રોત્સાહન આપવું, નાના ઉત્પાદકોની વૃદ્ધિ અને ઔપચારિકરણથી વિવિધ ક્ષેત્રોમાં વૃદ્ધિને વેગ મળશે.

સર્વેક્ષણમાં એમ પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે ઓટોમોબાઈલ્સ, ઇલેક્ટ્રોનિક્સ અને ફાર્માસ્યુટિકલ્સ જેવા ગ્રાહક-કેન્દ્રિત ક્ષેત્રો વૃદ્ધિના ડ્રાઇવર તરીકે ઉભરી આવ્યા છે. આર્થિક સર્વેક્ષણમાં આશાવાદી રીતે જણાવવામાં આવ્યું છે કે ઉત્પાદનમાં વૈશ્વિક હિસ્સાના 2.8 ટકા હિસ્સા સાથે અને ઉત્પાદન ઉત્પાદનના વધતા જતા સ્થળાંતર સાથે ભારત અને ચીન જેવા ઉભરતા અર્થતંત્રો તરફ; વૈશ્વિક ઔદ્યોગિક વિવિધતાના વલણોથી ભારતને લાભ થવાની સારી તક છે.

મુખ્ય ઇનપુટ ઉદ્યોગો

1. સિમેન્ટ

સર્વેમાં ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે કે ચીન પછી ભારત વિશ્વનો બીજો સૌથી મોટો સિમેન્ટ ઉત્પાદક દેશ છે. સરકારે ધોરીમાર્ગો, રેલવે અને આવાસ યોજનાઓ જેવા મેગા પ્રોજેક્ટ્સ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું છે અને તેની સાથે સાથે ગ્રામીણ વિકાસ અને ઔદ્યોગિક વિકાસને કારણે સિમેન્ટની નોંધપાત્ર માગને વેગ મળશે તેવી અપેક્ષા છે, એમ સર્વેમાં ઉમેરવામાં આવ્યું છે.

2. સ્ટીલ ઉદ્યોગ

નાણાકીય વર્ષ 2025ના એપ્રિલ-નવેમ્બરમાં દેશના ક્રૂડ સ્ટીલ અને ફિનિશ્ડ સ્ટીલ ઉત્પાદનમાં 3.3 ટકા અને 4.6 ટકાની વૃદ્ધિ નોંધાઈ હોવાનું સર્વેમાં જાણવા મળ્યું છે. સ્ટીલ ક્ષેત્રમાં સતત વૃદ્ધિને ચાલુ વિકાસ પ્રોજેક્ટ્સ અને જાહેર માળખાગત ખર્ચમાં થયેલા વધારાને કારણે વેગ મળ્યો હતો. આર્થિક સર્વેક્ષણમાં વધુમાં ઉમેરવામાં આવ્યું છે કે, હાઉસિંગ, શહેરી અને ગ્રામીણ માળખાગત સુવિધાઓ પર સરકારની પહેલોએ વધતી જતી માંગમાં ફાળો આપ્યો છે.

3. કેપિટલ ગુડ્ઝ

સરકાર સ્માર્ટ મેન્યુફેક્ચરિંગ એન્ડ ઇન્ડસ્ટ્રી 4.0ને સક્રિયપણે પ્રોત્સાહન આપી રહી છે, જે સ્માર્ટ એડવાન્સ્ડ મેન્યુફેક્ચરિંગ એન્ડ રેપિડ ટ્રાન્સફોર્મેશન હબ (સમર્થ) ઉદ્યોગ કેન્દ્રોની સ્થાપનાને ટેકો આપે છે.

4. ઓટોમોબાઈલ ઉદ્યોગ

નાણાકીય વર્ષ 2024માં, ઉદ્યોગે ઓટો મોબાઇલ સ્થાનિક વેચાણમાં 12.5 ટકાની વૃદ્ધિ નોંધાવી હતી. આ ક્ષેત્રની ક્ષમતાને ઓળખીને સરકારે પીએલઆઈ સ્કીમને એક વર્ષ માટે વધારી દીધી છે.

5. ઇલેક્ટ્રોનિક્સ ઉદ્યોગ

આર્થિક સર્વેક્ષણમાં નોંધવામાં આવ્યું છે કે ઇલેક્ટ્રોનિક ચીજવસ્તુઓનું સ્થાનિક ઉત્પાદન નાણાકીય વર્ષ 2015માં ₹1.90 લાખ કરોડથી નોંધપાત્ર રીતે વધીને નાણાકીય વર્ષ 2024માં ₹9.52 લાખ કરોડ થયું છે. જે 17.5 ટકાના સીએજીઆર પર વધ્યું છે. તેમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે, મેક ઇન ઇન્ડિયા અને ડિજિટલ ઇન્ડિયા જેવા કાર્યક્રમોની સાથે-સાથે સુધારેલી માળખાગત સુવિધા, વેપાર-વાણિજ્યમાં સરળતા અને વિવિધ પ્રોત્સાહનોને કારણે સ્થાનિક ઉત્પાદનને વેગ મળ્યો છે અને વિદેશી રોકાણોને વેગ મળ્યો છે.

6. કાપડ

સર્વેક્ષણ કહે છે કે કાપડ ઉદ્યોગ એ એક મુખ્ય રોજગાર ઉત્પાદક છે અને તે ભારતના મેન્યુફેક્ચરિંગ જીવીએમાં લગભગ ૧૧ ટકા હિસ્સો ધરાવે છે. ભારત શણનો અગ્રણી ઉત્પાદક દેશ છે અને કપાસ, રેશમ અને માનવસર્જિત ફાઇબરના ઉત્પાદનમાં વૈશ્વિક સ્તરે બીજા ક્રમે છે, એમ આ સર્વેમાં ઉમેરવામાં આવ્યું છે.

7. ફાર્માસ્યુટિકલ્સ

સર્વેક્ષણમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે, ભારતીય ફાર્માસ્યુટિકલ ઉદ્યોગ વોલ્યુમની દ્રષ્ટિએ વિશ્વનો ત્રીજો સૌથી મોટો ઉદ્યોગ છે. આ ઉદ્યોગ જેનરિક દવાઓ, બલ્ક ડ્રગ્સ, ઓવર-ધ-કાઉન્ટર દવાઓ, રસીઓ, બાયોસિમિલર્સ અને બાયોલોજિક્સનો સમાવેશ કરતા વૈવિધ્યસભર પ્રોડક્ટ પોર્ટફોલિયો ધરાવે છે, જે મજબૂત વૈશ્વિક હાજરી સ્થાપિત કરે છે. સર્વેમાં વધુમાં જણાવાયું છે કે નાણાકીય વર્ષ 2024માં ફાર્માસ્યુટિકલ્સનું કુલ વાર્ષિક ટર્નઓવર ₹4.17 લાખ કરોડ હતું, જે છેલ્લાં પાંચ વર્ષમાં સરેરાશ 10.1 ટકાના દરે વધ્યું છે. તદુપરાંત, સર્વેક્ષણમાં ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે કે ભારતમાં તબીબી ઉપકરણોનો ઉદ્યોગ ઝડપી વૃદ્ધિનો અનુભવ કરી રહ્યો છે, જેમાં આશરે 15 ટકા સીએજીઆર છે.

સંવર્ધિત સંશોધન અને વિકાસની આકાંક્ષાઓ વચ્ચે સમૃદ્ધ નવીનતાઓ

આર્થિક સર્વેક્ષણમાં નોંધવામાં આવ્યું છે કે, ભારત મજબૂત બૌદ્ધિક સંપદા ઇકોસિસ્ટમ ધરાવે છે. વિપો રિપોર્ટ 2022 મુજબ, ભારત વૈશ્વિક સ્તરે ટોચની 10 પેટન્ટ ફાઇલિંગ ઓફિસોમાં છઠ્ઠા ક્રમે છે. સર્વેક્ષણમાં ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે કે રાષ્ટ્રીય આઈપીઆર નીતિ 2016 થી પેટન્ટ, ડિઝાઇન, કોપીરાઈટ અને ટ્રેડમાર્કને સંચાલિત નિયમોમાં સુધારાથી અરજીની પ્રક્રિયાઓ સુવ્યવસ્થિત થઈ છે અને અનુપાલનમાં ઘટાડો થયો છે. પેટન્ટ (સુધારા) નિયમો 2024એ પેટન્ટ પ્રોસેસિંગ, ફાઇલિંગ અને મેઇન્ટેનન્સને વધુ સરળ બનાવ્યું છે, એમ સર્વેમાં ઉમેરવામાં આવ્યું છે.

આર્થિક સર્વેક્ષણમાં આશાવાદી રીતે એ વાત પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે કે સરકારોના તમામ સ્તરો, ખાનગી ક્ષેત્ર, કૌશલ્યવર્ધક ઇકો-સિસ્ટમ, શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ અને સંશોધન અને વિકાસ સંસ્થાઓ અને નાણાકીય હિતધારકોના સહિયારા પ્રયાસો, જેથી ભારતને મેન્યુફેક્ચરિંગ પાવરહાઉસ તરીકેની તેની મહત્ત્વાકાંક્ષા સાકાર કરી શકાય.

AP/IJ/GP/JD