પરિચય

 દર 12 વર્ષે યોજાતા યાત્રાળુઓનો વિશાળ સમુદાય મહા કુંભ ભારતની સાંસ્કૃતિક અને આધ્યાત્મિક પરંપરાઓના શિખરનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. ઉત્તર પ્રદેશના પ્રયાગરાજમાં આયોજિત 2025ની આવૃત્તિ, વિવિધ ભાષાકીય પૃષ્ઠભૂમિના લાખો લોકોને આકર્ષિત કરી રહી છે. આ વિવિધતા વચ્ચે ઇલેક્ટ્રોનિક્સ એન્ડ ઇન્ફોર્મેશન ટેકનોલોજી મંત્રાલય (એમઇઆઇટીવાય)  તમામ સહભાગીઓ માટે સાતત્યપૂર્ણ સંચાર અને સુલભતા સુનિશ્ચિત કરવા ડિજિટલ ઇન્ડિયા કાર્યક્રમ હેઠળ એક ક્રાંતિકારી પહેલ ભાષિનીનો ઉપયોગ કરી રહ્યું છે. 11 ભારતીય ભાષાઓમાં બહુભાષીય એક્સેસ પ્રદાન કરીને, ભાષિની આ આઇકોનિક ઇવેન્ટમાં માહિતીના આદાન-પ્રદાન અને વપરાશની રીતને પરિવર્તિત કરવા માટે તૈયાર છે.

કેવી રીતે ભાષિની મહા કુંભ 2025માં પરિવર્તન લાવી રહી છે

મહા કુંભમાં ઉપસ્થિત લોકોના સ્કેલ અને ભાષાકીય વિવિધતાને કારણે અનન્ય લોજિસ્ટિક અને સંદેશાવ્યવહાર પડકારો રજૂ કરવામાં આવ્યા છે. ભાષિની તેની અદ્યતન બહુભાષી ક્ષમતાઓ દ્વારા આ પડકારોનું સમાધાન કરે છે:

1. રિયલ-ટાઇમ ઇન્ફર્મેશન પ્રસારઃ ભાષિની 11 ભારતીય ભાષાઓમાં જાહેરાતો, ઇવેન્ટનાં સમયપત્રક અને સલામતીની માર્ગદર્શિકાઓનું ભાષાંતર કરવાની સુવિધા આપે છે. આ સુનિશ્ચિત કરે છે કે યાત્રાળુઓ, તેમની માતૃભાષાને ધ્યાનમાં લીધા વિના, ઇવેન્ટ દરમિયાન નિર્ણાયક માહિતી મેળવી શકે છે.
2. સરળ નેવિગેશનઃ ભાષાના અવરોધો મોટા મેળાવડામાં નેવિગેશનને જટિલ બનાવે છે. ભાષિનીના સ્પીચ-ટુ-ટેક્સ્ટ અને ટેક્સ્ટ-ટુ-સ્પીચ ટૂલ્સ અને બહુભાષીય ચેટબોટ, મોબાઇલ એપ્લિકેશન અને કિઓસ્ક સાથે સંકલિત, યાત્રાળુઓને તેમની પસંદગીની ભાષામાં માર્ગદર્શન આપે છે, તેમના અનુભવમાં વધારો કરે છે.
3. સુલભ ઇમરજન્સી સેવાઓઃ હેલ્પલાઇન્સ અને ઇમરજન્સી સેવાઓની બહુભાષીય સુલભતા એ સુનિશ્ચિત કરે છે કે ઉપસ્થિત લોકો અસરકારક રીતે સહાય મેળવી શકે છે, જે સુરક્ષિત વાતાવરણને પ્રોત્સાહન આપે છે. યુપી પોલીસના સહયોગથી, ભાષિનીની કન્વર્ઝ સુવિધા 112-ઇમરજન્સી હેલ્પલાઇન સાથે સંદેશાવ્યવહારને ટેકો આપે છે, જેમાં અધિકારીઓને ભાષાના પડકારોને પહોંચી વળવા ભક્તોને મદદ કરવા માટે તાલીમ આપવામાં આવી છે.
4. ઈ-ગવર્નન્સને સક્ષમ બનાવવુંઃ ભાષિનીના સહયોગથી સત્તાવાળાઓ વિવિધ પ્રેક્ષકોને નિયમો, માર્ગદર્શિકાઓ અને જાહેર સેવાની જાહેરાતો જણાવી શકે છે, જે સરળ સંકલન સુનિશ્ચિત કરે છે.
5. લોસ્ટ એન્ડ ફાઉન્ડઃ ભાષિનીનું 'ડિજિટલ લોસ્ટ એન્ડ ફાઉન્ડ સોલ્યુશન' એ મુખ્ય વિશેષતા છે, જે મુલાકાતીઓને તેમની મૂળ ભાષામાં વોઇસ ઇનપુટનો ઉપયોગ કરીને ખોવાયેલી અથવા મળી આવેલી આઇટમ્સની નોંધણી કરવા સક્ષમ બનાવે છે, જેમાં રીઅલ-ટાઇમ ટેક્સ્ટ અને વોઇસ અનુવાદો આદાનપ્રદાનને સરળ બનાવે છે.

કુંભ Sah'AI'yak ચેટબોટ

આદરણીય પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા શરૂ કરવામાં  આવેલ કુંભ Sah'AI'yak એઆઈ-સંચાલિત, બહુભાષી, અવાજથી સક્ષમ ચેટબોટ છે, જેને મહા કુંભ 2025 દરમિયાન લાખો મુલાકાતીઓને મદદ કરવા માટે બનાવવામાં આવી છે. આ બોટ અત્યાધુનિક એઆઇ (AI) ટેકનોલોજી (જેમ કે લામા એલએલએમ) દ્વારા સંચાલિત થાય છે. કુંભ Sah'AI'yakનો હેતુ મહા કુંભ 2025ના અનુભવની કાયમી યાદોનું સર્જન કરતી વખતે તેમની માહિતી અને નેવિગેશનની જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં રાખીને યાત્રાળુઓની સહાયને ફરીથી વ્યાખ્યાયિત કરવાનો છે. કુંભ Sah'AI'yak ચેટબોટનું નિર્માણ મુલાકાતીઓનો અનુભવ વધારવા માટે કરવામાં આવ્યું છે, જેનો ઉદ્દેશ તમામને અવિરત, વાસ્તવિક સમયની માહિતી અને નેવિગેશન સહાયતા પ્રદાન  કરવાનો છે. ભાષિનીની ભાષા અનુવાદ હિન્દી, અંગ્રેજી અને 9 અન્ય ભારતીય ભાષાઓ સહિત 11 ભાષાઓમાં ચેટબોટને સપોર્ટ કરે છે.

ભાષિની શું છે?

ભાષિની, અથવા ભારત માટે ભાષા ઇન્ટરફેસ, એક પથપ્રદર્શક પહેલ છે, જેનો ઉદ્દેશ ભારતના ભાષાકીય પરિપ્રેક્ષ્યમાં ડિજિટલ સામગ્રી અને સેવાઓની સુલભતાનું લોકશાહીકરણ કરવાનો છે. તે સર્વસમાવેશકતા અને સુલભતાને પ્રોત્સાહન આપીને ડિજિટલ ઇન્ડિયા પ્રોગ્રામના ઉદ્દેશો સાથે સુસંગત છે. નેશનલ લેંગ્વેજ ટ્રાન્સલેશન મિશન (એનએલટીએમ) તરીકે, ભાષિની ભાષાના વિભાજનને દૂર કરવા માટે અત્યાધુનિક આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (એઆઇ) અને નેચરલ લેંગ્વેજ પ્રોસેસિંગ (એનએલપી) ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરે છે, જે વપરાશકર્તાઓને તેમની પસંદગીની ભાષામાં સામગ્રી અને સેવાઓ ઍક્સેસ કરવા સક્ષમ બનાવે છે. ભાષિની (અનુવાદ મિશન)નો અમલ ડિજિટલ ઇન્ડિયા ભાષિની ડિવિઝન દ્વારા કરવામાં આવ્યો છે, જે ડિજિટલ ઇન્ડિયા કોર્પોરેશન હેઠળનો એક વિભાગ છે, જે ઇલેક્ટ્રોનિક્સ અને ઇન્ફોર્મેશન ટેકનોલોજી મંત્રાલયની કલમ 8 કંપની છે.

ભાષિનીના ઉદ્દેશો

•  સ્થાયી ભારતીય ભાષાની ટેકનોલોજી, સમાધાનો અને ઇકોસિસ્ટમ ટેકનોલોજી વિકસાવવા લાંબા ગાળાની વ્યૂહરચના.
•  ભારતીય ભાષાની ટેકનોલોજીનો સ્વીકાર, ઈન્ટરનેટના સરળ વપરાશ માટેના ઉપાયો.
•  ઇન્ટરનેટ પર ભારતીય ભાષાની સામગ્રી અને ટેકનોલોજીનો વિકાસ.
• ભારતીય ભાષાની ટેકનોલોજીઓ, ઉકેલો, એપ્લિકેશન ડેટા સેટ્સ અને (એઆઈ) મોડલ્સમાં ઇકોનોમિઝ ઓફ સ્કેલને હાર્નેસ કરો  .
•  ઇવોલ્યુશનરી અને ક્રાંતિકારી ટેકનોલોજીમાં આઇએલ ટેકનોલોજીમાં અત્યાધુનિક સંશોધનને સક્ષમ બનાવવું.
• સ્વદેશી બૌદ્ધિક સંપદા (આઈપી) સર્જનને પ્રોત્સાહન અને સુવિધા પૂરી પાડે  છે.
• ટેકનોલોજીઓના હસ્તાંતરણને પ્રોત્સાહન આપવું, સક્ષમ બનાવવું અને પ્રોત્સાહિત કરવું (ToT).
• રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય એજન્સીઓ સાથે સહયોગ અને ભાગીદારીના કાર્યક્રમોને સક્ષમ બનાવવા.
• સહયોગી સંશોધન, વ્યાપારીકરણ જાગૃતિ અને ક્ષમતા નિર્માણ.
•  મિશન માટે ડેટા નીતિ અપનાવવી અને તેનો અમલ કરવો.

ભાષિની એપ્લિકેશનો

ભાષિનીની અર્પણ એપ્લિકેશન્સ

• અનુવાદ (વેબ સર્વિસ ટેક્સ્ટ ટ્રાન્સલેશન): એક નવીન ટેકનોલોજી જે ટેક્સ્ટને એક ભાષામાંથી બીજી ભાષામાં રૂપાંતરિત કરે છે.
• ચિત્રાનુવાદ (વિડિયો ટ્રાન્સલેશન): ચિત્રાનુવાદ એઆઇ આધારિત ઓપન-સોર્સ પ્લેટફોર્મ છે, જે વિવિધ ભારતીય ભાષાઓ માટે વીડિયો અનુવાદ કરે છે.
• લેખાનુવાદ (દસ્તાવેજનું ભાષાંતર) : વિવિધ ભારતીય ભાષાઓમાં દસ્તાવેજ અનુવાદ અને ડિજિટાઇઝેશન, સ્પષ્ટ અને સચોટ સંચારની ખાતરી આપે છે.
• ભાષિની અનુવાદ પ્લગઇન (વેબ અનુવાદ પ્લગઇન): અમારા શક્તિશાળી પ્લગઇન સાથે બહુવિધ ભારતીય ભાષાઓમાં વેબપેજ સામગ્રીનું સહેલાઇથી ભાષાંતર કરો.
• ભાષિની ડબલ્યુટીએમસી (વેબ ટ્રાન્સલેશન મેનેજમેન્ટ કન્સોલ): એડવાન્સ એઆઇ સંચાલિત વેબસાઇટ ટ્રાન્સલેશન પ્લગઇન, અંગ્રેજી અને 22 ભારતીય ભાષાઓ વચ્ચે સામગ્રીનું ભાષાંતર.
• વાણીઅનુવાદ (સ્પીચ-ટુ-સ્પીચ ટ્રાન્સલેશન): ભારતીય ભાષાઓ માટે રીયલ-ટાઇમ સ્પીચ-ટુ-સ્પીચ ટ્રાન્સલેશન, વિવિધ ભાષાઓમાં અવિરત સંદેશાવ્યવહારની સુવિધા આપે છે.

ભાષિનીમાં તાજેતરનાં વિકાસ

ભાષિનીની મુખ્ય સિદ્ધિઓ

• દર મહિને 100 મિલિયનથી વધુ અનુમાન: ભાષિનીએ સફળતાપૂર્વક 100 મિલિયન માસિક અનુમાનોનો થ્રેશોલ્ડ પાર કર્યો છે, જે એઆઇ લેંગ્વેજ ટેકનોલોજી સેક્ટરમાં તેની વધતી પહોંચ અને અસરદર્શાવે છે.
• 50થી વધુ હિતધારકો સામેલઃ અગ્રણી સરકારી સંસ્થાઓ (એનપીસીઆઈ, આરબીઆઈએચ, એમઓઆરડી, લોકસભા, રાજ્યસભા વગેરે) સહિત 50થી વધુ હિતધારકો અને ખાનગી ક્ષેત્રના ભાગીદારો હવે ભાષિની સાથે સહયોગ કરી રહ્યા છે.
• 700,000+ મોબાઇલ એપ્લિકેશન ડાઉનલોડ્સ: ભાષિની-સંચાલિત મોબાઇલ એપ્લિકેશન્સને 500,000થી વધુ વખત ડાઉનલોડ કરવામાં આવી છે, જે વ્યાપકપણે અપનાવવામાં આવી છે અને સુલભતા દર્શાવે છે.
• 100થી વધુ ઉપયોગના કિસ્સાઓ: ભાષિની 100થી વધુ વિવિધ ઉપયોગના કિસ્સાઓને ટેકો આપે છે, જે ઉદ્યોગો અને ક્ષેત્રોમાં પ્લેટફોર્મની અનુકૂલનક્ષમતા દર્શાવે છે.
• 22+ સમર્થિત ભાષાઓ: ભાષિની હાલમાં 22+ ભાષાઓને ટેકો આપે છે, જે વિવિધ ભાષાકીય સમુદાયો માટે સર્વસમાવેશકતાને સક્ષમ બનાવે છે.
• 300થી વધુ એઆઈ-આધારિત મોડેલોઃ આ પ્લેટફોર્મ 300થી વધુ એઆઈ-આધારિત ભાષા મોડેલો ધરાવે છે, જે એઆઇ લેંગ્વેજ ટેકનોલોજી સ્પેસમાં અત્યાધુનિક સોલ્યુશન્સના વિકાસને આગળ ધપાવે છે.

ભાષિની દ્વારા જીતેલા પુરસ્કારો અને પ્રશંસા

ભાષિનીના યોગદાનને વિવિધ મંચો પર માન્યતા આપવામાં આવી છે, જેમાં એઆઈ, ડિજિટલ ટ્રાન્સફોર્મેશન અને સર્વસમાવેશકતામાં નેતૃત્વનું પ્રદર્શન કરવામાં આવ્યું છે. પુરસ્કારો અને માન્યતાઓમાં સામેલ છેઃ

• એક્સપ્રેસ કમ્પ્યુટર દ્વારા ડિજિટલ ટ્રેઇલબ્લેઝર એવોર્ડ: ભારતમાં એઆઈ ઇકોસિસ્ટમમાં ઉત્કૃષ્ટ યોગદાન.
• ઇલેટ્સ આત્મા નિર્ભાર એવોર્ડ: સરકારી વિભાગો દ્વારા એઆઈ, એમએલ અને આઇઓટી પહેલ માટે ડિજિટલ ગવર્નન્સની કેટેગરી હેઠળ એનાયત કરવામાં આવે છે.
• ઇમ્પેક્ટ લીડર ઓફ ધ યરઃ ગ્લોબલ સ્પિન ઇનોવેશન સમિટ 2024.
• એઆઇમાં નેતૃત્વ, ચેન્જ મેકર એન્ડ ઇનોવેશન એવોર્ડઃ એઆઇ-સંચાલિત નવીનતા અને નેતૃત્વમાં ઉત્કૃષ્ટતાને માન્યતા આપવી.
• એઆઇ, ડેટા એનાલિટિક્સ એન્ડ પ્રિડિક્ટિવ ટેકનોલોજીસ માટે ઇટી ગવર્નમેન્ટ એવોર્ડઃ સાક્ષરતા, ભાષા અને ડિજિટલ વિભાજનને દૂર કરવા માટે માન્યતા પ્રાપ્ત છે.
• ઇલેટ્સ એજ્યુકેશન ઇનોવેશન એવોર્ડઃ એઆઇ મારફતે સુલભ અને સર્વસમાવેશક શિક્ષણ પ્રદાન કરવા માટે.

ભાષિની પાછળની તકનીક

ભાષિની તેની સેવાઓ પૂરી પાડવા માટે અત્યાધુનિક ટેકનોલોજીનો લાભ લે છે:

• AI અને NLP એલ્ગોરિધમ્સ: સચોટ અનુવાદો અને અનુકૂલનશીલ ભાષા મોડેલ્સ.
• ક્લાઉડ-આધારિત ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર: મોટા જથ્થામાં ડેટાનું સંચાલન કરવા માટે માપનીયતા અને વિશ્વસનીયતા સુનિશ્ચિત કરે છે.
• સહયોગી ડેટા પૂલિંગઃ ભાષાના મોડેલ્સને સતત સુધારવા માટે વિવિધ હિતધારકો દ્વારા પ્રદાન કરવામાં આવેલા ઓપન ડેટાસેટનો ઉપયોગ કરે છે.

ડિજિટલ ઇન્ડિયા અને ભાષિનીનું વિઝન

ભાષિનીએ  ભારતને ડિજિટલી સશક્ત સમાજ અને જ્ઞાન અર્થતંત્રમાં પરિવર્તિત કરવાની ડિજિટલ ઇન્ડિયા દ્રષ્ટિને મૂર્તિમંત કરી છે. ભાષાકીય વિવિધતાને સંબોધિત કરીને, તે ડિજિટલ સર્વસમાવેશકતાને પ્રોત્સાહન આપે છે, જે નાગરિકોને તેમની પસંદગીની ભાષામાં શિક્ષણ, આરોગ્ય સંભાળ, શાસન અને અન્ય આવશ્યક સેવાઓ સુધી પહોંચવા માટે સક્ષમ બનાવે છે.

ભાષિનીનો દ્રષ્ટિકોણ "ભાષાકીય અવરોધોને પાર કરવાના હેતુથી ફાળો આપનારાઓ, ભાગીદારી કરતી સંસ્થાઓ અને નાગરિકોની વિવિધ ઇકોસિસ્ટમને સક્ષમ બનાવવા માટે કુદરતી ભાષાની તકનીકોનો ઉપયોગ કરવાનો છે, જેથી આત્મા નિર્ભાર ભારતમાં ડિજિટલ સર્વસમાવેશકતા અને ડિજિટલ સશક્તીકરણને સુનિશ્ચિત કરવામાં આવે."

નિષ્કર્ષ: બ્રિજિંગ ભાષાઓ, કનેક્ટિંગ લોકો

મહા કુંભ 2025માં ભાષિનીની જમાવટ ભાષાકીય વિભાજનને દૂર કરવામાં તેની પરિવર્તનશીલ સંભાવનાનું ઉદાહરણ આપે છે. અવિરત સંદેશાવ્યવહારને સક્ષમ બનાવીને, તે માત્ર ઇવેન્ટની સર્વસમાવેશકતામાં વધારો જ નથી કરતું, પરંતુ ભારતની ભાષાકીય વિવિધતાને સંબોધવા માટે ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરવા માટે એક દાખલો બેસાડે છે. ભાષિની સતત વિકસી રહી છે, ત્યારે તે સાચા અર્થમાં જોડાયેલા અને સર્વસમાવેશક ડિજિટલ ઇન્ડિયાના વિઝનને સાકાર કરવામાં મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવવાનું વચન આપે છે.

સંદર્ભો

https://bhashini.gov.in/

https://ddnews.gov.in/en/mahakumbh-2025-meitys-bhashini-provides-multilingual-access-in-11-languages/

https://www.instagram.com/officialdigitalindia/p/DEzjUAHBpB7/

https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2092739

https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2088268

https://pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2090895

https://pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=1964079

https://pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2061675

https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2039811

https://pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2045567

https://x.com/_BHASHINI/status/1879449310590546196

મહા કુંભ શ્રેણી: 17/એક્સપ્લેનર

પીડીએફ ડાઉનલોડ કરવા માટે અહીં ક્લિક કરો

AP/IJ/GP/JD