કેન્દ્રીય નાણાં અને કોર્પોરેટ બાબતોના પ્રધાન શ્રીમતી નિર્મલા સીતારમણ દ્વારા આજે સંસદમાં આર્થિક સર્વે 2023-24 રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો. આર્થિક સર્વેક્ષણમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે નાના ધારક ખેડૂતોએ ઉચ્ચ મૂલ્યની ખેતી તરફ આગળ વધવાની જરૂર છે. સર્વેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે એક વખત નાના ધારકોની આવક વધી જાય પછી તેઓ મેન્યુફેક્ચર્ડ ચીજવસ્તુઓની માંગ કરશે, જેનાથી મેન્યુફેક્ચરિંગ ક્રાંતિને વેગ મળશે.

આર્થિક સર્વેક્ષણ કહે છે કે ભારતીય કૃષિ ક્ષેત્ર લગભગ 42.3 ટકા વસ્તીને આજીવિકા સહાય પૂરી પાડે છે અને વર્તમાન ભાવે દેશના જીડીપીમાં તેનો હિસ્સો 18.2 ટકા છે. આ ક્ષેત્ર ઉત્સાહપૂર્ણ રહ્યું છે, જે એ હકીકત પરથી સ્પષ્ટ થાય છે કે તેણે છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં સ્થિર ભાવે સરેરાશ વાર્ષિક વૃદ્ધિ દર 4.18 ટકા નોંધાવ્યો છે અને 2023-24ના કામચલાઉ અંદાજ મુજબ, કૃષિ ક્ષેત્રનો વિકાસ દર 1.4 ટકા રહ્યો છે.

આર્થિક સર્વેક્ષણમાં જણાવાયું છે કે કૃષિ સંશોધનમાં રોકાણ અને નીતિઓને સક્ષમ કરવાના સમર્થનથી ખાદ્ય સુરક્ષામાં નોંધપાત્ર ફાળો મળ્યો છે. એક અંદાજ મુજબ કૃષિ સંશોધનમાં (શિક્ષણ સહિત) રોકાણ કરવામાં આવેલા પ્રત્યેક રૂપિયા માટે ₹13.85ની ચૂકવણી થાય છે. 2022-23માં કૃષિ સંશોધન પાછળ ₹19.65 હજાર કરોડ ખર્ચાયા હતા.

આર્થિક સર્વેક્ષણમાં કૃષિ ક્ષેત્રે ખાનગી ક્ષેત્રના રોકાણને વધારવાની હાકલ કરવામાં આવી છે અને કહેવામાં આવ્યું છે કે કૃષિ ક્ષેત્રને વેગ આપવો મહત્વપૂર્ણ છે. ટેકનોલોજી, ઉત્પાદન પદ્ધતિઓ, માર્કેટિંગ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાં રોકાણ અને લણણી પછીના નુકસાનમાં ઘટાડો કરવાની જરૂર છે. લણણી પછીનાં માળખાગત સુવિધાઓ અને ફૂડ પ્રોસેસિંગ ક્ષેત્રનાં વિકાસ પર વધારે ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાથી બગાડ/નુકસાનમાં ઘટાડો થઈ શકે છે અને સંગ્રહની લંબાઈમાં વધારો થઈ શકે છે, જેથી ખેડૂતો માટે સારી કિંમતો સુનિશ્ચિત થઈ શકે છે.

આર્થિક સર્વેક્ષણનું કહેવું છે કે 2022-23માં અનાજનું ઉત્પાદન 329.7 મિલિયન ટનની સર્વોચ્ચ સપાટીએ પહોંચ્યું હતું અને તેલીબિયાંનું ઉત્પાદન 41.4 મિલિયન ટન સુધી પહોંચ્યું હતું. વર્ષ 2023-24માં અનાજનું ઉત્પાદન થોડું ઓછું 32.88 કરોડ ટન છે, જેનું મુખ્ય કારણ નબળું અને વિલંબિત ચોમાસું છે. ખાદ્યતેલની સ્થાનિક ઉપલબ્ધતા 2015-16માં 86.30 લાખ ટનથી વધીને 2023-24માં 121.33 લાખ ટન થઈ ગઈ છે. તમામ તેલીબિયાંનો કુલ વિસ્તાર વિસ્તાર વર્ષ 2014-15માં 25.60 મિલિયન હેક્ટરથી વધીને વર્ષ 2023-24માં 30.08 મિલિયન હેક્ટર (17.5 ટકા વૃદ્ધિ) થયો છે. તેનાથી સ્થાનિક માંગ અને વપરાશની પેટર્નમાં વધારો થવા છતાં આયાતી ખાદ્યતેલનો ટકાવારી હિસ્સો 2015-16માં 63.2 ટકાથી ઘટીને 2022-23માં 57.3 ટકા થયો છે.

આર્થિક સર્વેક્ષણ સૂચવે છે કે કૃષિ માર્કેટિંગમાં કાર્યદક્ષતાને પ્રોત્સાહન આપવા અને ભાવની શોધમાં સુધારો કરવા માટે સરકારે ઇ-નામ યોજના લાગુ કરી છે અને 14 માર્ચ, 2024 સુધીમાં ઇ-નામ પોર્ટલ પર 1.77 કરોડથી વધારે ખેડૂતો અને 2.56 લાખ વેપારીઓની નોંધણી થઈ છે. ભારત સરકારે વર્ષ 2020માં 10,000 એફપીઓની રચના અને સંવર્ધન માટે આ યોજના શરૂ કરી હતી, જેમાં વર્ષ 2027-28 સુધીમાં રૂ. 6.86 હજાર કરોડનું બજેટ હતું. 29 ફેબ્રુઆરી 2024 સુધીમાં, નવી એફપીઓ યોજના હેઠળ 8,195 એફપીઓએ નોંધણી કરાવી છે, અને 3,325 એફપીઓને ₹157.4 કરોડની ઇક્વિટી ગ્રાન્ટ આપવામાં આવી હતી. 1,185 એફપીઓને ₹278.2 કરોડનું ક્રેડિટ ગેરંટી કવર આપવામાં આવ્યું હતું.

આર્થિક સર્વેક્ષણમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે કૃષિ મૂલ્યનો ટેકો ખેડૂતોને વળતર, આવકમાં વધારો કરવાની ખાતરી આપે છે અને સરકારને વાજબી ભાવે મુખ્ય ચીજવસ્તુઓનો સ્થિર પુરવઠો સુનિશ્ચિત કરવાની મંજૂરી આપે છે. તદનુસાર, સરકાર તમામ ખરીફ, રવિ અને અન્ય વાણિજ્યિક પાકો માટે લઘુતમ 50 ટકાના માર્જિન સાથે કૃષિ વર્ષ 2018-19થી અત્યાર સુધીમાં અખિલ ભારતીય ભારિત સરેરાશ ઉત્પાદન ખર્ચની તુલનામાં લઘુતમ 50 ટકાના માર્જિન સાથે એમએસપીમાં વધારો કરી રહી છે.

આર્થિક સર્વેક્ષણ દર્શાવે છે કે સૌથી વધુ નબળાં ખેડૂત પરિવારોને સામાજિક સુરક્ષા પ્રદાન કરવા માટે સરકાર પ્રધાનમંત્રી કિસાન માનધન યોજના (પીએમકેએમવાય)નો અમલ કરે છે. આ યોજના નોંધાયેલા ખેડૂતોને 60 વર્ષની ઉંમરે ₹3,000નું માસિક પેન્શન ઓફર કરે છે, જે અરજદાર દ્વારા ચૂકવવામાં આવતા ₹55થી ₹200 વચ્ચેના નજીવા પ્રીમિયમ (18થી 40 વર્ષની વયજૂથમાં) બાકાત રાખવાના માપદંડને આધિન હોય છે. 07 જુલાઈ 2024 સુધીમાં, 23.41 લાખ ખેડૂતોએ આ યોજના હેઠળ નોંધણી કરાવી છે.

રાસાયણિક ખાતરના ઉપયોગને ઘટાડવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરતા આર્થિક સર્વેક્ષણમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે, પીએમ પ્રોગ્રામ ફોર રિસ્ટોરેશન, અવેરનેસ જનરેશન, નરિશમેન્ટ અને મધર અર્થ (પીએમ-પ્રાણમ)ની સુધારણા પહેલ રાજ્યોને રાસાયણિક ખાતરનો ઉપયોગ ઘટાડવા માટે પ્રોત્સાહિત કરે છે. તે વૈકલ્પિક ખાતરો, જેમ કે નેનો યુરિયા, નેનો ડીએપી અને ઓર્ગેનિક ખાતરના ઉપયોગ જેવી સ્થાયી પદ્ધતિઓને પ્રોત્સાહન આપે છે.

ખેડૂતોના પાકની સુરક્ષા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરતા, આર્થિક સર્વેક્ષણમાં પ્રધાનમંત્રી ફસલ વીમા યોજના (પીએમએફબીવાય) પર પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યો છે, જે કુદરતી આપત્તિઓ, જીવાતો અથવા રોગોને કારણે પાકના નુકસાન સામે સલામતીની જાળ પ્રદાન કરે છે, જે ખેડૂતો માટે નાણાકીય સ્થિરતા સુનિશ્ચિત કરે છે. આ યોજના ખેડૂતોની આજીવિકાનું રક્ષણ કરે છે અને તેમને આધુનિક કૃષિ પદ્ધતિઓ અને તકનીકીઓ અપનાવવા માટે પ્રોત્સાહિત કરે છે. પીએમએફબીવાય ખેડૂતોની નોંધણીની દ્રષ્ટિએ વિશ્વની સૌથી મોટી પાક વીમા યોજના છે અને વીમા પ્રીમિયમની દ્રષ્ટિએ તે ત્રીજી સૌથી મોટી યોજના છે. આ યોજના ખેડૂતોને વાવણી પૂર્વે વાવણીથી લઈને લણણી પછીના તમામ બિન-અટકાવી શકાય તેવા કુદરતી જોખમો સામે પાક માટે વિસ્તૃત જોખમ કવચ સુનિશ્ચિત કરે છે. વર્ષ 2023-24માં કુલ વીમાકૃત્ત વિસ્તાર 610 લાખ હેક્ટરે પહોંચ્યો હતો, જે વર્ષ 2022-23માં 500.2 લાખ હેક્ટર હતો. વર્ષ 2016-17થી અત્યાર સુધીમાં આ યોજના હેઠળ કુલ 5549.40 લાખ ખેડૂતોની અરજીઓનો વીમો લેવામાં આવ્યો છે અને રૂ. 150589.10 કરોડ દાવા તરીકે ચૂકવવામાં આવ્યા છે.

CB/GP/JD

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com