પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ આજે નવી દિલ્હીમાં વિજ્ઞાન ભવનમાં કોમનવેલ્થ લીગલ એજ્યુકેશન એસોસિએશન (સીએલઈએ) – કોમનવેલ્થ એટર્નીઝ એન્ડ સોલિસિટર જનરલ કોન્ફરન્સ (સીએએસજીસી) 2024નું ઉદ્ઘાટન કર્યું હતું. આ પરિષદની થીમ "ક્રોસ-બોર્ડર ચેલેન્જિસ ઇન જસ્ટિસ ડિલિવરી" છે અને તેમાં ન્યાયિક સંક્રમણ અને કાનૂની વ્યવહારના નૈતિક પરિમાણો જેવા કાયદા અને ન્યાય સાથે સંબંધિત મહત્વપૂર્ણ મુદ્દાઓ પર ચર્ચા કરવામાં આવશે. કાર્યકારી જવાબદારી; અને અન્ય તેની સાથે, આધુનિક સમયના કાનૂની શિક્ષણ પર ફરીથી વિચાર કરે છે.

જનમેદનીને સંબોધતા પ્રધાનમંત્રીએ સીએલઇએ - કોમનવેલ્થ એટર્નીઝ અને સોલિસિટર જનરલ કોન્ફરન્સનું ઉદઘાટન કરતાં આનંદની લાગણી વ્યક્ત કરી હતી, જેમાં સમગ્ર દુનિયામાંથી અગ્રણી કાયદાકીય નિષ્ણાતો સહભાગી થયા છે અને 1.4 અબજ ભારતીય નાગરિકો વતી તમામ આંતરરાષ્ટ્રીય મહેમાનોને આવકારવામાં આવ્યા છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, "હું તમને અતુલ્ય ભારતનું સંપૂર્ણ સાક્ષી બનવા વિનંતી કરું છું."

પરિષદમાં આફ્રિકાના પ્રતિનિધિઓની હાજરીની નોંધ લઈને પ્રધાનમંત્રીએ આફ્રિકન યુનિયન સાથે ભારતના વિશેષ સંબંધો પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો અને ગર્વની લાગણી વ્યક્ત કરી હતી કે, આ જૂથ ભારતના રાષ્ટ્રપતિ પદ દરમિયાન જી-20નો ભાગ બન્યું હતું. તેમણે કહ્યું હતું કે, આ આફ્રિકાનાં લોકોની આકાંક્ષાઓ પૂર્ણ કરવામાં ઘણો મોટો માર્ગ કાપશે.

છેલ્લાં થોડાં મહિનાઓમાં દુનિયાનાં કાયદાનાં બંધુત્વો સાથેનાં પોતાનાં આદાનપ્રદાનને યાદ કરીને પ્રધાનમંત્રીએ થોડાં દિવસો અગાઉ ભારતની સર્વોચ્ચ અદાલતની ડાયમંડ જ્યુબિલી ઉજવણી અને ભારત મંડપમ ખાતે સપ્ટેમ્બરમાં આયોજિત આંતરરાષ્ટ્રીય વકીલોની પરિષદનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આ પ્રકારનાં આદાન-પ્રદાન ન્યાય વ્યવસ્થાનાં કાર્યની ઉજવણી કરવાનું માધ્યમ બની જાય છે તેમજ વધારે સારી અને વધારે કાર્યક્ષમ ન્યાય ડિલિવરી માટે તકો ઊભી કરે છે.

ભારતીય વિચારોમાં ન્યાયનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રીએ પ્રાચીન ભારતીય કહેવતનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો કેઃ 'न्यायमूलं स्वराज्यं स्यात्', અર્થાત ન્યાય એ સ્વતંત્ર સ્વ-શાસનના મૂળમાં છે, અને ન્યાય વિના, રાષ્ટ્રનું અસ્તિત્વ પણ શક્ય નથી.

આજની કોન્ફરન્સની થીમ – ક્રોસ-બોર્ડર ચેલેન્જિસ ઇન જસ્ટિસ ડિલિવરી પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રીએ આજની ઝડપથી બદલાતી દુનિયામાં આ વિષયની પ્રાસંગિકતા પર ભાર મૂક્યો હતો અને ન્યાયની ડિલિવરી સુનિશ્ચિત કરવા માટે વિવિધ દેશોએ ખભેખભો મિલાવીને આવવાની જરૂરિયાતનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. પ્રધાનમંત્રીએ વધુમાં જણાવ્યું હતું કે, "જ્યારે આપણે સહયોગ કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે એકબીજાની વ્યવસ્થાને વધારે સારી રીતે સમજી શકીએ છીએ." પ્રધાનમંત્રીએ વધુમાં જણાવ્યું હતું કે, "વધારે સમજણ વધારે સુમેળ સાધે છે, સિનર્જી વધારે સારી અને ઝડપી ન્યાય ડિલિવરીને પ્રોત્સાહન આપે છે." આથી પ્રધાનમંત્રી મોદીએ કહ્યું હતું કે, આવા પ્લેટફોર્મ અને કોન્ફરન્સ મહત્વપૂર્ણ છે.

હવાઈ અને દરિયાઈ ટ્રાફિક નિયંત્રણ જેવી વ્યવસ્થાઓમાં સહકાર અને પરસ્પરાવલંબનનો ઉલ્લેખ કરીને પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, આપણે તપાસ અને ન્યાય પ્રદાન કરવા સહકાર વધારવાની જરૂર છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, જ્યારે એકબીજાનાં અધિકારક્ષેત્રનો આદર કરીએ છીએ, ત્યારે સહકાર સ્થાપિત થઈ શકે છે, કારણ કે જ્યારે આપણે સાથે મળીને કામ કરીએ છીએ, ત્યારે અધિકારક્ષેત્ર વિલંબ કર્યા વિના ન્યાય પ્રદાન કરવાનું સાધન બની જાય છે.

તાજેતરના સમયમાં ગુનાની પ્રકૃતિ અને અવકાશમાં આમૂલ પરિવર્તનો પર પ્રકાશ પાડતા, પીએમ મોદીએ વિવિધ દેશોમાં ગુનેગારો દ્વારા બનાવવામાં આવેલા વિશાળ નેટવર્ક અને ભંડોળ અને કામગીરી બંનેમાં નવીનતમ તકનીકના તેમના ઉપયોગ તરફ ધ્યાન દોર્યું હતું. તેમણે એ હકીકત તરફ પણ ધ્યાન દોર્યું હતું કે એક પ્રદેશમાં આર્થિક ગુનાઓનો ઉપયોગ અન્ય પ્રદેશોની પ્રવૃત્તિઓને ભંડોળ પૂરું પાડવા માટે કરવામાં આવે છે, અને ક્રિપ્ટોકરન્સી અને સાયબર જોખમોના ઉદયના પડકારો છે. 20મી સદીના અભિગમ સાથે 21મી સદીની સમસ્યાઓનું સમાધાન ન થઈ શકે એ વાત પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રીએ પુનઃવિચાર કરવાની, પુનઃકલ્પના કરવાની અને કાનૂની વ્યવસ્થાને આધુનિક બનાવવા સહિત સુધારા કરવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો, જેથી વ્યવસ્થા વધારે લવચીક અને અનુકૂલનજોગ બની શકે.

પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, ન્યાય વ્યવસ્થાને વધારે નાગરિક-કેન્દ્રિત બનાવ્યા વિના સુધારા ન થઈ શકે, કારણ કે ન્યાયમાં સરળતા એ ન્યાય પ્રદાન કરવાનો આધારસ્તંભ છે. ગુજરાતના મુખ્યમંત્રી તરીકેના પોતાના સમયને યાદ કરતા તેમણે જણાવ્યું હતું કે, સાંજની અદાલતોની સ્થાપનાથી જેમાં જનતા તેમના કામના કલાકો પછી સુનાવણીમાં હાજર રહી શકે છે - આ એક એવું પગલું છે જેણે ન્યાય આપ્યો છે, એટલું જ નહીં સમય અને નાણાંની બચત પણ કરી છે, જેનાથી સેંકડો લોકોને લાભ થયો છે.

પ્રધાનમંત્રીએ લોક અદાલતો અથવા 'પીપલ્સ કોર્ટ'ની વ્યવસ્થા વિશે સમજાવતાં કહ્યું હતું કે, આ સરકારી ઉપયોગિતા સેવાઓ સાથે સંબંધિત નાના કેસો માટે સમાધાન વ્યવસ્થા પ્રદાન કરે છે અને તે અગાઉની સેવા છે, જેમાં હજારો કેસોનું સમાધાન થાય છે, ત્યારે ન્યાયની સરળતા સુનિશ્ચિત થાય છે. તેમણે આ પ્રકારની પહેલો પર ચર્ચા કરવાનું સૂચન કર્યું હતું, જે દુનિયામાં મોટું મૂલ્ય ઉમેરી શકે.

પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, "ન્યાયનાં પુરવઠાને વેગ આપવા માટે કાયદાકીય શિક્ષણ મહત્ત્વપૂર્ણ સાધન છે." પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, શિક્ષણ મારફતે યુવા માનસમાં જુસ્સો અને વ્યાવસાયિક ક્ષમતા એમ બંનેનો પરિચય થાય છે. દરેક ક્ષેત્રમાં મહિલાઓની ક્ષમતાને સાકાર કરવા માટે આંતરદૃષ્ટિ આપતા, પીએમ મોદીએ દરેક ક્ષેત્રને શૈક્ષણિક સ્તરે સમાવિષ્ટ બનાવવાનું સૂચન કર્યું હતું. તેમણે કહ્યું હતું કે કાયદાની શાળાઓમાં મહિલાઓની સંખ્યામાં વધારો થવાથી કાનૂની વ્યવસાયમાં મહિલાઓની સંખ્યામાં વધારો થશે. તેમણે કાનૂની શિક્ષણમાં વધુ મહિલાઓને કેવી રીતે લાવી શકાય તે અંગેના વિચારોની આપ-લે કરવાનું સૂચન પણ કર્યું હતું.

પ્રધાનમંત્રીએ વિવિધ પ્રકારનાં સંપર્કમાં આવેલા યુવાન કાનૂની માનસની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો અને સાથે-સાથે એ વાત પર ભાર મૂક્યો હતો કે, કાયદાકીય શિક્ષણને બદલાતાં સમય અને ટેકનોલોજી સાથે અનુકૂલન સાધવાની જરૂર છે. તેમણે કહ્યું હતું કે, ગુનાઓ, તપાસ અને પુરાવામાં નવીનતમ પ્રવાહોને સમજવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાથી મદદ મળશે.

યુવા કાનૂની વ્યાવસાયિકોને વધુ આંતરરાષ્ટ્રીય સંપર્કમાં મદદ કરવાની જરૂરિયાત પર પ્રકાશ પાડતા, પીએમ મોદીએ લો યુનિવર્સિટીઓને દેશો વચ્ચે વિનિમય કાર્યક્રમોને મજબૂત બનાવવા હાકલ કરી હતી. ભારત સ્થિત ફોરેન્સિક સાયન્સને સમર્પિત વિશ્વની એકમાત્ર યુનિવર્સિટીનું ઉદાહરણ આપીને પ્રાઇમ મેનેજરે સૂચવ્યું હતું કે અહીં વિદ્યાર્થીઓ, લો ફેકલ્ટી અને વિવિધ દેશોના ન્યાયાધીશોને પણ ટૂંકા અભ્યાસક્રમો શોધવામાં મદદ કરવામાં આવે. તેમણે એવું પણ સૂચન કર્યું હતું કે વિકાસશીલ દેશો ન્યાય વિતરણ સાથે સંબંધિત ઘણી આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થાઓમાં વધુ પ્રતિનિધિત્વ મેળવવા માટે સાથે મળીને કામ કરે છે, સાથે સાથે વિદ્યાર્થીઓને ઇન્ટર્નશિપ શોધવામાં પણ મદદ કરે છે, જેથી કાનૂની વ્યવસ્થાઓ આંતરરાષ્ટ્રીય શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિઓમાંથી શીખવા માટે સક્ષમ બને.

પીએમ મોદીએ ધ્યાન દોર્યું હતું કે ભારતની કાનૂની પ્રણાલી વસાહતી સમયમાંથી વારસામાં મળી છે, પરંતુ છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં રેકોર્ડ સંખ્યામાં સુધારાઓ જોવા મળ્યા છે. તેમણે સંસ્થાનવાદી સમયમાંથી હજારો અપ્રચલિત કાયદાઓ નાબૂદ કરવાનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો, જેમાંથી કેટલાકમાં લોકોને પજવણી કરવા માટેનું સાધન બનવાની સંભવિતતા હતી અને તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, તેનાથી જીવનની સરળતા અને વેપાર-વાણિજ્ય કરવાની સરળતાને પ્રોત્સાહન મળ્યું છે. શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, "ભારત વર્તમાન વાસ્તવિકતાઓને પ્રતિબિંબિત કરવા માટે કાયદાઓનું આધુનિકીકરણ પણ કરી રહ્યું છે." શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, 3 નવા કાયદાઓએ 100 વર્ષ જૂનાં સંસ્થાનવાદી અપરાધિક કાયદાનું સ્થાન લીધું છે. "અગાઉ, સજા અને શિક્ષાત્મક પાસાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવતું હતું. હવે, ન્યાય સુનિશ્ચિત કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે. તેથી, નાગરિકોમાં ભયને બદલે ખાતરીની ભાવના હોય છે, "એવી તેમણે ટિપ્પણી કરી.

ટેકનોલોજી ન્યાય વ્યવસ્થા પર પણ સકારાત્મક અસર કરી શકે છે એ વાત પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, છેલ્લાં થોડાં વર્ષોમાં ભારતે સ્થળોનો નકશો તૈયાર કરવા અને ગ્રામીણ લોકોને સ્પષ્ટ પ્રોપર્ટી કાર્ડ પ્રદાન કરવા, વિવાદોમાં ઘટાડો કરવા, મુકદ્દમાની શક્યતામાં ઘટાડો કરવા અને ન્યાય વ્યવસ્થા પર ભાર મૂકવા માટે ડ્રોનનો ઉપયોગ કર્યો છે, જે તેને વધારે કાર્યદક્ષ બનાવે છે. તેમણે કહ્યું હતું કે ડિજિટલાઇઝેશનથી દેશની ઘણી અદાલતોને પણ મદદ મળી છે, જેણે ઓનલાઇન કાર્યવાહી હાથ ધરી છે, જેણે લોકોને દૂર-દૂરના સ્થળોએથી પણ ન્યાય સુધી પહોંચવામાં મદદ કરી છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, ભારતને આ સંબંધમાં પોતાનાં બોધપાઠને અન્ય દેશો સાથે વહેંચવાની ખુશી છે તથા અમે અન્ય દેશોમાં પણ આ પ્રકારની પહેલો વિશે જાણકારી મેળવવા આતુર છીએ.

સંબોધનના સમાપનમાં પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, જો દેશો વચ્ચે ન્યાય માટે જુસ્સાનું સહિયારું મૂલ્ય વહેંચવામાં આવે, તો ન્યાય પ્રદાન કરવામાં આવતા દરેક પડકારનું સમાધાન થઈ શકે છે. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, "આ પરિષદ આ ભાવનાને મજબૂત બનાવે. ચાલો આપણે એક એવી દુનિયાનું નિર્માણ કરીએ જ્યાં દરેકને સમયસર ન્યાય મળે અને કોઈ પણ પાછળ ન રહી જાય."

આ પ્રસંગે ભારતના મુખ્ય ન્યાયાધીશ ડૉ. જસ્ટિસ ડી વાય ચંદ્રચુડ, કેન્દ્રીય કાયદા અને ન્યાય મંત્રી શ્રી અર્જુન રામ મેઘવાલ, ભારતની સર્વોચ્ચ અદાલતના ન્યાયાધીશ જસ્ટિસ સૂર્યકાંત, ભારતના એટર્ની જનરલ ડો. આર. વેંકટરામાણી, ભારતના સોલિસિટર જનરલ શ્રી તુષાર મહેતા અને કોમનવેલ્થ લીગલ એજ્યુકેશન એસોસિએશનના પ્રમુખ પ્રોફેસર ડો. એસ શિવકુમાર ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.

પાશ્વ ભાગ

આ પરિષદમાં એશિયા-પેસિફિક, આફ્રિકા અને કેરેબિયન દેશોમાં ફેલાયેલા કોમનવેલ્થ દેશોના એટર્ની જનરલ્સ અને સોલિસિટર્સ અને વિવિધ આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રતિનિધિમંડળો સાથે ભાગ લીધો હતો. કોમનવેલ્થ કાનૂની બંધુત્વમાં વિવિધ હિસ્સેદારો વચ્ચે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા માટે મંચની ઓફર કરીને આ પરિષદ એક અનન્ય પ્લેટફોર્મ તરીકે સેવા આપે છે. તેમાં એટર્ની અને સોલિસિટર જનરલ માટે તૈયાર કરવામાં આવેલી એક વિશિષ્ટ ગોળમેજી પરિષદનો પણ સમાવેશ થાય છે, જેનો ઉદ્દેશ કાનૂની શિક્ષણ અને આંતરરાષ્ટ્રીય ન્યાય વિતરણમાં પડકારોને પહોંચી વળવા માટે એક વ્યાપક રોડમેપ વિકસાવવાનો છે.

CB/GP/NP

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com