ਸੂਚਨਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਆਈਟੀ ਨਿਯਮ, 2021 ਦੇ ਤਹਿਤ ਸੰਕਟਕਾਲੀਨ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, 16.08.2022 ਨੂੰ ਅੱਠ (8) ਯੂ-ਟਿਊਬ ਆਧਾਰਿਤ ਨਿਊਜ਼ ਚੈਨਲਾਂ, ਇੱਕ (1) ਫੇਸਬੁੱਕ ਅਕਾਉਂਟ ਅਤੇ ਦੋ ਫੇਸਬੁੱਕ ਪੋਸਟਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਾਉਣ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਪਾਬੰਦੀ ਵਾਲੇ ਯੂ-ਟਿਊਬ ਚੈਨਲਾਂ ਦੀ 114 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਊਅਰਸ਼ਿਪ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 85 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਂ ਵਲੋਂ ਸਬਸਕ੍ਰਾਈਬ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਸਮੱਗਰੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ

ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਯੂ-ਟਿਊਬ ਚੈਨਲਾਂ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਸਮੱਗਰੀ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਨਫ਼ਰਤ ਫੈਲਾਉਣਾ ਸੀ। ਬਲੌਕ ਕੀਤੇ ਗਏ ਯੂ-ਟਿਊਬ ਚੈਨਲਾਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵੀਡੀਓਜ਼ ਵਿੱਚ ਝੂਠੇ ਦਾਅਵੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਅਲੀ ਖ਼ਬਰਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਧਾਰਮਿਕ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨੂੰ ਢਾਹੁਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਹਨ; ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਉਣ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਦੇ ਐਲਾਨ ਆਦਿ। ਅਜਿਹੀ ਸਮੱਗਰੀ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਫਿਰਕੂ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।

ਯੂ-ਟਿਊਬ ਚੈਨਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੈਨਾਵਾਂ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਆਦਿ 'ਤੇ ਜਾਅਲੀ ਖ਼ਬਰਾਂ ਪੋਸਟ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਰਾਜਾਂ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋਸਤਾਨਾ ਸਬੰਧਾਂ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਝੂਠਾ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਲੋਂ ਬਲੌਕ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸਮੱਗਰੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਅਤੇ ਅਖੰਡਤਾ, ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਰਾਜਾਂ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੋਸਤਾਨਾ ਸਬੰਧਾਂ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਜਨਤਕ ਵਿਵਸਥਾ ਲਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਪਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਸੂਚਨਾ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਐਕਟ, 2000 ਦੀ ਧਾਰਾ 69ਏ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਸੰਚਾਲਨ ਵਿਧੀ  

ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀ ਯੂ-ਟਿਊਬ ਚੈਨਲਾਂ ਨੂੰ ਜਾਅਲੀ ਅਤੇ ਸਨਸਨੀਖੇਜ਼ ਥੰਬਨੇਲਜ਼, ਨਿਊਜ਼ ਐਂਕਰਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਅਤੇ ਕੁਝ ਟੀਵੀ ਨਿਊਜ਼ ਚੈਨਲਾਂ ਦੇ ਲੋਗੋ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿਵਾ ਕੇ ਗੁੰਮਰਾਹ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਖਬਰ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ​​ਹੈ।

ਮੰਤਰਾਲੇ ਵੱਲੋਂ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਾਰੇ ਯੂ-ਟਿਊਬ ਚੈਨਲ ਆਪਣੇ ਵੀਡੀਓਜ਼ 'ਤੇ ਫਿਰਕੂ ਸਦਭਾਵਨਾ, ਜਨਤਕ ਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਾਲੀ ਝੂਠੀ ਸਮੱਗਰੀ ਵਾਲੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦਿਖਾ ਰਹੇ ਸਨ।

ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਦਸੰਬਰ, 2021 ਤੋਂ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ 102 ਯੂ-ਟਿਊਬ ਅਧਾਰਤ ਨਿਊਜ਼ ਚੈਨਲਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਖਾਤਿਆਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਾਉਣ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ, ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਔਨਲਾਈਨ ਨਿਊਜ਼ ਮੀਡੀਆ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਚਨਬੱਧ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਅਤੇ ਅਖੰਡਤਾ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਬੰਧਾਂ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਅਸਫਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਚਨਬੱਧ ਹੈ।

ਪਾਬੰਦੀ ਵਾਲੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਖਾਤਿਆਂ ਅਤੇ ਯੂਆਰਐੱਲ ਦੇ ਵੇਰਵੇ 

ਯੂ-ਟਿਊਬ ਚੈਨਲ

ਫੇਸਬੁੱਕ ਪੇਜ

ਬਲੌਕ ਕੀਤੀ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ

ਲੋਕਤੰਤਰ ਟੀਵੀ

ਯੂ ਐਂਡ ਡਬਲਿਊ ਟੀਵੀ 

ਏਐੱਮ ਰਜ਼ਵੀ 

ਗੌਰਵਸ਼ਾਲੀ ਪਵਨ ਮਿਥਿਲਾਂਚਲ 

ਸੀ ਟੌਪ 5ਟੀਐੱਚ 

ਸਰਕਾਰੀ ਅਪਡੇਟ 

ਖਬਰਾਂ ਕੀ ਦੁਨੀਆ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਧਾਰਤ)

ਸਕ੍ਰੀਨਸ਼ਾਟ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ 100 ਕਰੋੜ ਹਿੰਦੂ 40 ਕਰੋੜ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦੇਣਗੇ, ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਂ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।

ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਸਕ੍ਰੀਨਸ਼ਾਟ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਕੁਤੁਬ ਮੀਨਾਰ ਮਸਜਿਦ ਨੂੰ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

*****

ਸੌਰਭ ਸਿੰਘ