ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ
azadi ka amrit mahotsav

ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬਹੁ–ਪਸਾਰੀ ਗ਼ਰੀਬੀ ਸੂਚਕ–ਅੰਕ ਬਾਰੇ ਵਿਆਖਿਆਤਮਕ ਨੋਟ


ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬਹੁ–ਪਸਾਰੀ ਗ਼ਰੀਬੀ ਸੂਚਕ–ਅੰਕ: ਐੱਨਐੱਫਐੱਚਐੱਸ–4 (2015–16) ’ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਬੇਸਲਾਈਨ ਰਿਪੋਰਟ

Posted On: 27 NOV 2021 9:20AM by PIB Chandigarh

1.  ਕੈਬਨਿਟ ਸਕੱਤਰ ਦੇ ਸੁਧਾਰਾਂ ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵ–ਪੱਧਰੀ ਸੂਚਕ–ਅੰਕਾਂ (GIRG) ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਅਧੀਨ, ਦੇਸ਼ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ’ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ‘ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਸੂਚਕ ਅੰਕ’ (HDI), ‘ਵਿਸ਼ਵ ਭੁੱਖ ਸੂਚਕ–ਅੰਕ’ (GHI), ‘ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਿਤਾਪਣ ਸੂਚਕ–ਅੰਕ’ (GCI), ‘ਮਨੁੱਖੀ ਪੂੰਜੀ ਸੂਚਕ–ਅੰਕ’ (HCI), ‘ਵਿਸ਼ਵ ਨਵਾਚਾਰ ਸੂਚਕ ਅੰਕ’ (GII) ਜਿਹੇ  29 ਵਿਸ਼ਵ–ਪੱਧਰੀ ਸੂਚਕ–ਅੰਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪੂਰੀ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਅਭਿਆਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਅਹਿਮ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਤੇ ਹੋਰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਮਾਨਤਾ–ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੂਚਕ–ਅੰਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਨਿਗਰਾਨੀ ਰੱਖਣ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨਾ, ਇਨ੍ਹਾਂਸੂਚਕ–ਅੰਕਾਂ ਦੀ ਉਪਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੂਚਕ–ਅੰਕਾਂ ‘ਚ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ’ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਤ ਕਰਨ ਤੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਉਣ ਹਿਤ ਟੂਲਜ਼ ਵਜੋਂ ਯੋਗ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਪਹਿਲ ਦੇ ਤਹਿਤ ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਹੀ ‘ਬਹੁ–ਪਸਾਰੀ ਗ਼ਰੀਬੀ ਸੂਚਕ–ਅੰਕ’ (MPI) ਲਈ ਨੋਡਲ ਮੰਤਰਾਲਾ ਹੈ। ਗਲੋਬਲ MPI 2021 ਅਨੁਸਾਰ 109 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਰੈਂਕ 66 ਹੈ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ MPI ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਗਲੋਬਲ ਐੱਮਪੀਆਈ (Global MPI) ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨਾ ਤੇ  ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਕਾਰਗਰ ਤੇ ਇੱਕ ਕਸਟਮਾਈਜ਼ਡ ਭਾਰਤ ਐੱਮਪੀਆਈ (India MPI) ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਗਲੋਬਲ MPI ਰੈਂਕਿੰਗਜ਼ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਦੇ ਵੱਡੇ ਟੀਚੇ ਲਈ ਵਿਆਪਕ ਸੁਧਾਰ ਕਾਰਜ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਉਲੀਕੀਆਂ ਜਾ ਸਕਣ। MPI ਲਈ ਨੋਡਲ ਮੰਤਰਾਲੇ ਵਜੋਂ ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਇਸ ਸੂਚਕ–ਅੰਕ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜਨ, ਰਾਜਾਂ ਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਰੈਂਕਿੰਗਜ਼ (ਦਰਜਾਬੰਦੀਆਂ) ਦੇਣ ਹਿਤ ਵੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ MPI ਸੂਚਕ ਨਾਲ ਜੁੜੇ 12 ਸਬੰਧਿਤ ਮੰਤਰਾਲਿਆਂ (ਲਾਈਨ ਮਿਨੀਸਟ੍ਰੀਜ਼) ਨਾਲ ਸਲਾਹ–ਮਸ਼ਵਰੇ ਵਾਸਤੇ ਇੱਕ ਅੰਤਰ–ਮੰਤਰਾਲਾ MPI ਕੋਆਰਡੀਨੇਸ਼ਨ ਕਮੇਟੀ (MPICC) ਵੀ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ ਹੈ।

2. ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬਹੁ–ਪਸਾਰੀ ਗ਼ਰੀਬੀ ਸੂਚਕ–ਅੰਕ: ਐੱਨਐੱਫਐੱਚਐੱਸ–4 (2015–16) ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਬੇਸਲਾਈਨ ਰਿਪੋਰਟ ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਵੱਲੋਂ 12 ਲਾਈਨ ਮਿਨੀਸਟ੍ਰੀਜ਼ ਨਾਲ ਸਲਾਹ–ਮਸ਼ਵਰੇ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਤੇ ਸੂਚਕ–ਅੰਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਏਜੰਸੀਆਂ – ਆਕਸਫ਼ੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ‘ਆਕਸਫ਼ੋਰਡ ਗ਼ਰੀਬੀ ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਪਹਿਲਕਦਮੀ’ (OPHI) ਅਤੇ ‘ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਕਾਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ’ (UNDP) ਦੀ ਭਾਈਵਾਲੀ ਨਾਲ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।

3. ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬਹੁ–ਪਸਾਰੀ ਗ਼ਰੀਬੀ ਸੂਚਕ–ਅੰਕ: ਬੇਸਲਾਈਨ ਰਿਪੋਰਟ ਸਾਲ 2015–16 ’ਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ‘ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਸਿਹਤ ਸਰਵੇਖਣ 4’ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਐੱਨਐੱਫਐੱਚਐੱਸ; ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਿਹਤ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਭਲਾਈ ਮੰਤਰਾਲੇ ਅਧੀਨ ‘ਇੰਟਰਨ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਫ਼ਾਰ ਪੌਪੂਲੇਸ਼ਨ ਸਾਇੰਸੇਜ਼’ (IIPS) ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

4. ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬਹੁ-ਪਸਾਰੀ ਗ਼ਰੀਬੀ ਸੂਚਕਾਂਕ: NFHS-4 (2015-16) 'ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਬੇਸਲਾਈਨ ਰਿਪੋਰਟ ਟਿਕਾਊ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਟੀਚਿਆਂ (SDGs) ਦੇ ਟੀਚੇ 1.2 ਵੱਲ ਪ੍ਰਗਤੀ ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਲਈ ਇੱਕ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਗ਼ਰੀਬੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਸਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ "ਪੁਰਸ਼ਾਂ, ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਨੂੰ ਘੱਟੋ–ਘੱਟ ਅੱਧਾ ਘਟਾਉਣਾ ਹੈ। ਸਿਹਤ, ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪਹਿਲੂਆਂ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ, ਬਾਲ ਅਤੇ ਕਿਸ਼ੋਰ ਮੌਤ ਦਰ, ਮਾਵਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ਼, ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਸਾਲ, ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰੀ, ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਈਂਧਣ, ਸੈਨੀਟੇਸ਼ਨ (ਅਰੋਗਤਾ), ਪੀਣ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ, ਬਿਜਲੀ, ਰਿਹਾਇਸ਼, ਬੈਂਕ ਖਾਤੇ ਅਤੇ ਸੰਪਤੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

5. NFHS 4 (ਡਾਟਾ ਪੀਰੀਅਡ: 2015-16), ਹਾਊਸਿੰਗ, ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ, ਸੈਨੀਟੇਸ਼ਨ, ਬਿਜਲੀ, ਖਾਣਾ ਪਕਾਉਣ ਦੇ ਈਂਧਣ, ਵਿੱਤੀ ਸਮਾਵੇਸ਼, ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ, ਪੋਸ਼ਣ, ਮਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਸਿਹਤ ਆਦਿ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਹੋਰ ਵੱਡੇ ਯਤਨਾਂ 'ਤੇ ਫਲੈਗਸ਼ਿਪ ਸਕੀਮਾਂ ਦੇ ਪੂਰੇ ਰੋਲ ਆਊਟ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਬੇਸਲਾਈਨ 'ਤੇ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਲਈ ਇੱਕ ਲਾਭਦਾਇਕ ਸਰੋਤ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਰੋਲਆਊਟ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਆਵਾਸ ਯੋਜਨਾ (PMAY), ਜਲ ਜੀਵਨ ਮਿਸ਼ਨ (JJM), ਸਵੱਛ ਭਾਰਤ ਮਿਸ਼ਨ (SBM), ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸਹਿਜ ਬਿਜਲੀ ਹਰ ਘਰ ਯੋਜਨਾ (ਸੌਭਾਗਿਆ), ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਉੱਜਵਲਾ ਯੋਜਨਾ (PMUY), ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਨ ਧਨ ਯੋਜਨਾ (PMJDY), ਪੋਸ਼ਣ ਅਭਿਆਨ ਅਤੇ ਸਮਗਰ ਸਿੱਖਿਆ ਉਹਨਾਂ ਸਕੀਮਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਹਨ।

6. NFHS ਲਈ ਯੂਨਿਟ-ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਘਰੇਲੂ ਮਾਈਕ੍ਰੋਡਾਟਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ MPI ਦੀ ਗਣਨਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। 2015-16 ਵਿੱਚ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੇ ਇਸ ਯੂਨਿਟ ਪੱਧਰ ਦੇ ਮਾਈਕਰੋ ਡਾਟਾ ਨੂੰ ਮੌਜੂਦਾ MPI ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਬੇਸਲਾਈਨ ਬਹੁ-ਪਸਾਰੀ ਗ਼ਰੀਬੀ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਭਾਵ ਜਿੱਥੇ ਉਪਰੋਕਤ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਦੇ ਪੂਰੇ ਪੈਮਾਨੇ 'ਤੇ ਰੋਲ ਆਊਟ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਸ਼ MPI ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਇਸ ਬੇਸਲਾਈਨ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਗਤੀ ਨੂੰ 2019-20 ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਗਏ NFHS-5 ਡੇਟਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਮਾਪਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਸਾਰੇ ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ NFHS 5 2019-20 ਦੇ ਸੰਖੇਪ ਤੱਥ ਸ਼ੀਟਾਂ ਨੂੰ IIPS ਅਤੇ MoHFW ਦੁਆਰਾ 24 ਨਵੰਬਰ 2021 ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਡਾਟਾ ਪੀਰੀਅਡ 2019-20 ਦੇ NFHS 5 'ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਰਾਸ਼ਟਰੀ MPI ਦੀ ਗਣਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਜਦੋਂ ਯੂਨਿਟ ਪੱਧਰ ਦੇ ਮਾਈਕ੍ਰੋ ਡਾਟਾ ਇਸੇ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਸਾਲ IIPS ਅਤੇ MoHFW ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।

7. NFHS 5 (2019-20) ਦੇ ਸੰਖੇਪ ਡਾਟਾ ਤੱਥ–ਪੱਤਰਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਨਿਰੀਖਣ ਉਤਸ਼ਾਹਜਨਕ ਹਨ। ਉਹ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੇ ਰਸੋਈ ਬਾਲਣ, ਸੈਨੀਟੇਸ਼ਨ, ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਕਿੱਲਤ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, 22 ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਰਾਜ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਸਕੂਲ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ, ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ, ਬੈਂਕ ਖਾਤਿਆਂ ਅਤੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਸੁਧਾਰ NFHS 5 (2019-20) ਘਰੇਲੂ ਸੂਖਮ ਡਾਟਾ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸੂਚਕ–ਅੰਕ ਵਿੱਚ ਬਹੁ-ਪਸਾਰੀ ਗ਼ਰੀਬੀ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਮੀ ਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਦਿਸ਼ਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।

8. NFHS 4 (2015-16) ਤੋਂ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮੇਟਿਕ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਫਲੈਗਸ਼ਿਪ ਸਕੀਮਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਅਸਲ ਲਾਭ NFHS 5 (2019-20) ਤੱਥ ਪੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ MPI ਦੇ ਘੇਰੇ ਅਧੀਨ ਸੂਚਕਾਂ ਲਈ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਗਤੀ ਰਿਪੋਰਟ, ਬੇਸਲਾਈਨ ਨੈਸ਼ਨਲ MPI ਰਿਪੋਰਟ ਦਾ ਫਾਲੋ-ਅੱਪ, 2015-16 (NFHS 4) ਅਤੇ 2019-20 (NFHS 5) ਵਿਚਕਾਰ ਬਹੁ-ਪਸਾਰੀ ਗ਼ਰੀਬੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਕਮੀ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰੇਗੀ। ਇਹ ਰਿਪੋਰਟ NFHS 5 ਦੇ ਯੂਨਿਟ ਪੱਧਰ ਦੇ ਮਾਈਕ੍ਰੋ ਡਾਟਾ ਦੇ ਉਪਲਬਧ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ।

ਨੈਸ਼ਨਲ ਐੱਮਪੀਆਈ (ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਰਿਵਾਰਕ ਸਿਹਤ ਸਰਵੇਖਣ-4, ਡਾਟਾ ਪੀਰੀਅਡ- 2015-16 'ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ): ਮਾਪ, ਸੂਚਕ ਅਤੇ ਖੋਜ

  • ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ MPI ਸਿਹਤ, ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਵੱਡੇ ਪੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਰਪੇਸ਼ ਕਈ ਅਤੇ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਨੂੰ ਕੈਪਚਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ MPI ਮਾਪ, ਸੂਚਕ ਅਤੇ ਵਜ਼ਨ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:

  • ਰਾਸ਼ਟਰੀ MPI ਹੈੱਡਕਾਊਂਟ ਅਨੁਪਾਤ ਅਤੇ ਤੀਬਰਤਾ ਦੇ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ, ਸਗੋਂ ਸਾਰੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਲਈ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਰਾਜ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਅਤੇ ਸਾਪੇਖਿਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਨੂੰ ਯੋਗ ਬਣਾਏਗਾ। ਇਹ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸੰਘੀ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਸਲੀਕੇ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਹੈ।

ਚਿੱਤਰ 2:ਹੈੱਡਕਾਊਂਟ ਅਨੁਪਾਤ (ਐੱਮਪੀਆਈ ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਦਾ %)

ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਹੇਠਾਂ ਆਪਣੇ ਸਬੰਧਿਤ ਐੱਮਪੀਆਈ ਹੈੱਡਕਾਊਂਟ ਅਨੁਪਾਤ ਦੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਕ੍ਰਮ ’ਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ:

ਚਿੱਤਰ 3:

ਐੱਨਐੱਫਐੱਚਐੱਸ 5 ’ਚ ਹਾਂ–ਪੱਖੀ ਰੁਝਾਨ (ਡਾਟਾ ਕਾਲ – 2009–10): ਐੱਨਐੱਫਐੱਚਐੱਸ ਤੱਥ–ਸ਼ੀਟਾਂ ਤੇ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਤੋਂ ਮੁਢਲੇ ਵਿਚਾਰ

  • IIPS ਅਤੇ MoHFW ਦੁਆਰਾ NFHS 5 (2019-20) ਘਰੇਲੂ ਪੱਧਰ ਦੇ ਸੂਖਮ ਡਾਟਾ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਪੋਸ਼ਣ, ਬਾਲ ਅਤੇ ਕਿਸ਼ੋਰ ਮੌਤ ਦਰ, ਮਾਵਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ, ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਅਤੇ ਸੰਪਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਸੂਚਕਾਂ ਦੀ ਗਣਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। MPI ਸਕੋਰ ਦੀ ਗਣਨਾ ਕਿਸੇ ਦਿੱਤੇ ਰਾਜ ਜਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ 12 ਸੂਚਕਾਂ 'ਤੇ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਹਰੇਕ ਨਮੂਨੇ ਵਾਲੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਸਕੋਰ ਕਰਕੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਇਸ ਨੂੰ NFHS ਦੇ ਘਰੇਲੂ ਯੂਨਿਟ ਪੱਧਰ ਦੇ ਮਾਈਕ੍ਰੋਡਾਟਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

  • 24 ਨਵੰਬਰ 2021 ਨੂੰ IIPS ਅਤੇ MoHFW ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ NFHS 5 (2019-20) ਤੱਥ ਪੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ, ਖਾਣਾ ਪਕਾਉਣ ਦੇ ਬਾਲਣ ਅਤੇ ਸੈਨੀਟੇਸ਼ਨ ਸੂਚਕਾਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅਨੁਮਾਨ ਸਾਰੇ 36 ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਉਪਲਬਧ ਹਨ।

  • ਸਕੂਲ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ, ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ, ਰਿਹਾਇਸ਼, ਅਤੇ ਬੈਂਕ ਖਾਤਿਆਂ 'ਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਸਿਰਫ 22 ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ NFHS 5 (2019-20) ਦੀਆਂ ਸਟੇਟ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹਨ।

  • ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗ੍ਰਾਫ਼ ਵਿੱਚ ਪੀਲੀਆਂ ਪੱਟੀਆਂ 2015-16 (NFHS 4) ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ MPI ਦੇ ਇੱਕ ਸੂਚਕ ਵਿੱਚ ਵਾਂਝੀ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਹਰੀ ਪੱਟੀ 2019-20 (NFHS 5) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੂਚਕ ਵਿੱਚ ਵਾਂਝੀ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।

  • ਕਮੀ = 100 – ਇੱਕ ਖਾਸ ਸੂਚਕ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤੀ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ: ਜੇਕਰ ਬਿਜਲੀ ਵਾਲੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਆਬਾਦੀ = 99%, ਤਾਂ ਵਾਂਝੀ = 1%

  1. ਬਿਜਲੀ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ NFHS 5 (2019-20) ਵਿੱਚ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਰੁਝਾਨ (NFHS 4 2015-16 ਪੀਲੇ ਵਿੱਚ ਅਤੇ NFHS 5 2019-20 ਹਰੇ ਵਿੱਚ)

 

  1. NFHS 5 (2019-20) ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਵੱਛਤਾ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਰੁਝਾਨ (NFHS 4 2015-16 ਪੀਲੇ ਵਿੱਚ ਅਤੇ NFHS 5 2019-20 ਹਰੇ ਵਿੱਚ)

 

 

  1. NFHS 5 (2019-20) ਵਿੱਚ ਖਾਣਾ ਪਕਾਉਣ ਲਈ ਸਾਫ਼ ਬਾਲਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਰੁਝਾਨ (NFHS 4 2015-16 ਪੀਲੇ ਵਿੱਚ ਅਤੇ NFHS 5 2019-20 ਹਰੇ ਵਿੱਚ)

 

 

 

  1. ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ NFHS 5 (2019-20) ਵਿੱਚ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਰੁਝਾਨ (NFHS 4 2015-16 ਪੀਲੇ ਵਿੱਚ ਅਤੇ NFHS 5 2019-20 ਹਰੇ ਵਿੱਚ)

 

 

  1. ਈ. ਐਲੀਮੈਂਟਰੀ ਸਕੂਲ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ NFHS 5 (2019-20) ਵਿੱਚ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਰੁਝਾਨ (NFHS 4 2015-16 ਪੀਲੇ ਵਿੱਚ ਅਤੇ NFHS 5 2019-20 ਹਰੇ ਵਿੱਚ)

 

 

  1. ਬੈਂਕ ਖਾਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ NFHS 5 (2019-20) ਵਿੱਚ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਰੁਝਾਨ (NFHS 4 2015-16 ਪੀਲੇ ਵਿੱਚ ਅਤੇ NFHS 5 2019-20 ਹਰੇ ਵਿੱਚ)

  1. NFHS 5 (2019-20) ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਰੁਝਾਨ (NFHS 4 2015-16 ਪੀਲੇ ਵਿੱਚ ਅਤੇ NFHS 5 2019-20 ਹਰੇ ਵਿੱਚ)

* MPI ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੇ ਉਹ NFHS-5 ਦੁਆਰਾ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੱਚੇ ਜਾਂ ਅੱਧੇ ਕੱਚੇ-ਪੱਕੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ।

 

***************

ਡਐੱਸ/ਏਕੇਜੇ


(Release ID: 1775680) Visitor Counter : 271


Read this release in: English , Urdu , Marathi , Hindi , Bengali , Manipuri , Gujarati , Odia , Tamil , Telugu , Malayalam