ਮਾਨਵ ਸੰਸਾਧਨ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰਾਲਾ ਕੋਵਿਡ–19 ਲੌਕਡਾਊਨ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਘਟਾਉਣ ਦੇ ਜਤਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਣ ਤੱਕ ਲਗਾਤਾਰ ਪਹੁੰਚ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਸੇ ਲਈ ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਦੇਸ਼ ’ਚ ਈ–ਲਰਨਿੰਗ ’ਚ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਲਾਘਾਯੋਗ ਵਾਧਾ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕੇਂਦਰੀ ਮਾਨਵ ਸੰਸਾਧਨ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰੀ ਸ੍ਰੀ ਰਮੇਸ਼ ਪੋਖਰਿਯਾਲ ‘ਨਿਸ਼ੰਕ’ ਵੀਡੀਓ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸਸਿੰਗ ਜ਼ਰੀਏੇ ਸੰਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀਆਂ ਨਾਲ ਲਗਾਤਾਰ ਸੰਪਰਕ ’ਚ ਹਨ ਤੇ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਦਿਸ਼ਾ–ਨਿਰਦੇਸ਼ ਤੇ ਹਿਦਾਇਤਾਂ   ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫ਼ੀਡਬੈਕ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਕੂਲਾਂ ਤੇ ਉੱਚ–ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਨਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਹੀ ਵੱਖੋ–ਵੱਖਰੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਜ਼ਰੀਏੇ  ਔਨਲਾਈਨ   ਕਲਾਸਾਂ ਲਾਉਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਉਪਲੱਬਧ  ਵਸੀਲਿਆਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਿਆਂ ਅਧਿਐਨ–ਸਮੱਗਰੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਕਾਈਪ, ਜ਼ੂਮ, ਗੂਗਲ ਕਲਾਸਰੂਮ, ਗੂਗਲ ਹੈਂਗਆਊਟ, ਪਿਆਜ਼ਾ ਜਿਹੇ ਪਲੈਟਫ਼ਾਰਮਾਂ  ਜ਼ਰੀਏੇ  ਢਾਂਚਾਗਤ ਔਨਲਾਈਨ   ਕਲਾਸਾਂ ਲਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ; ਅਧਿਆਪਕ ਯੂ–ਟਿਊਬ, ਵ੍ਹਟਸਐਪ, ਸਵਯੰ, ਐੱਨਪੀਟੀਈਐੱਲ ਜਿਹੇ ਡਿਜੀਟਲ ਲਰਨਿੰਗ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਸ਼ੇਅਰਿੰਗ ਲਿੰਕਸ ਜ਼ਰੀਏੇ  ਲੈਕਚਰ ਤੇ ਕਲਾਸ–ਨੋਟਸ ਅਪਲੋਡ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਔਨਲਾਈਨ   ਜਰਨਲਜ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਹਨ।

ਕੇਂਦਰੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਜ਼, ਆਈਆਈਟੀਜ਼, ਆਈਆਈਆਈਟੀਜ਼, ਐੱਨਆਈਟੀਜ਼, ਆਈਆਈਐੱਸਈਆਰਜ਼ ਜਿਹੇ ਉੱਚ–ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਨਾਂ ’ਚ ਲਗਭਗ 50–65 % ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਈ–ਲਰਨਿੰਗ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ’ਚ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਕੁਨੈਕਟੀਵਿਟੀ ਤੇ ਹੋਰ ਲੋੜੀਂਦੇ ਡਿਜੀਟਲ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਘਾਟ ਈ–ਲਰਨਿੰਗ ਦੇ ਰਾਹ ਦਾ ਅੜਿੱਕਾ ਸਿੱਧ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਅਧਿਆਪਕ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੇ ਲੈਕਚਰਾਂ ਤੇ ਲਾਈਵ ਸੈਸ਼ਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਲਾਈਡਾਂ ਜਾਂ ਹੱਥ–ਲਿਖਤ ਨੋਟਸ ਵੀ ਸ਼ੇਅਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਜੋ ਜਿਹੜੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਨੈੱਟਵਰਕ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਅਨਿਸ਼ਚਤ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਘੱਟੋ–ਘੱਟ ਕੁਝ ਸਮੱਗਰੀ ਤਾਂ ਮਿਲ ਸਕੇ। ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੇ ਲੈਕਚਰਜ਼ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨੈੱਟਵਰਕ ਪਹੁੰਚ ਤੱਕ ਥੋੜ੍ਹ–ਚਿਰੀ ਸਮੱਸਿਆ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਲਈ ਕੋਈ ਅੜਿੱਕਾ ਨਾ ਬਣੇ। ਅਧਿਆਪਕ–ਵਰਗ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਔਨਲਾਈਨ ਚੈਟ ਸੈਸ਼ਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਜੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਾਜਬ ਜਵਾਬ ਮਿਲ ਸਕਣ।

ਮਾਨਵ ਸੰਸਾਧਨ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਵੱਖੋ–ਵੱਖਰੇ ਈ–ਲਰਨਿੰਗ ਪਲੈਟਫ਼ਾਰਮਾਂ  ਤੱਕ 23 ਮਾਰਚ 2020 ਤੋਂ ਅਣਕਿਆਸੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਕੁੱਲ 1.4 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਪਹੁੰਚ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਕੱਲ੍ਹ ਤੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਔਨਲਾਈਨ ਸਿੱਖਿਆ ਪਲੇਟਫ਼ਾਰਮ ‘ਸਵਯੰ  ’ ਤੱਕ 2.5 ਲੱਖ ਵਾਰ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ, ਜੋ ਮਾਰਚ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ 50,000 ਸਟ੍ਰਾਈਕਸ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਪੰਜ–ਗੁਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗਿਣਤੀ ‘ਸਵਯੰ  ’ ਪਲੇਟਫ਼ਾਰਮ ’ਤੇ ਉਪਲੱਬਧ  574 ਕੋਰਸਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਦਾਖ਼ਲ 26 ਲੱਖ ਸਿੱਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਗਭਗ 59000 ਲੋਕ ਹਰ ਰੋਜ਼ ‘ਸਵਯੰ   ਪ੍ਰਭਾ’ ਡੀਟੀਐੱਚ ਟੀਵੀ ਚੈਨਲਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਡੀਓਜ਼ ਵੇਖ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਲੌਕਡਾਊਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 6.8 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਹੈ।

ਇਹੋ ਸਥਿਤੀ ਇਸ ਤਹਿਤ ਮੰਤਰਾਲੇ ਤੇ ਹੋਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਡਿਜੀਟਲ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ’ਚ ਵੀ ਹੈ। ਨੈਸ਼ਨਲ ਡਿਜੀਟਲ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਤੱਕ ਕੱਲ੍ਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕੋ ਦਿਨ ’ਚ ਹੀ 1,60,804 ਵਾਰ ਅਤੇ ਲੌਕਡਾਊਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਲਗਭਗ 14,51,886 ਵਾਰ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਦ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਲਗਭਗ 22000 ਸਟ੍ਰਾਈਕਸ ਹੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਐੱਨਸੀਈਆਰਟੀ ਦੇ ਵਿੱਦਿਅਕ   ਪੋਰਟਲਜ਼ ਜਿਵੇਂ ‘ਦੀਕਸ਼ਾ’, ਈ–ਪਾਠਸ਼ਾਲਾ, ਨੈਸ਼ਨਲ ਰੀਪੋਜ਼ਿਟਰੀ ਆਵ੍ ਓਪਨ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨਲ ਰੀਸੋਰਸਜ਼, ਐੱਨਆਈਓਐੱਸ, ਐੱਨਪੀਟੀਈਐੱਲ, ਐੱਨਈਏਟੀ, ਏਆਈਸੀਟੀਈ ਵਿਦਿਆਰਥੀ–ਕਾਲਜ ਹੈਲਪਲਾਈਨ ਵੈੱਬ–ਪੋਰਟਲ, ਏਆਈਸੀਟੀਈ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਐਂਡ ਲਰਨਿੰਗ (ਅਟਲ), ਇਗਨੂ (IGNOU) ਕੋਰਸੇਜ਼, ਯੂਜੀਸੀ ਮੂਕਸ (MOOCS) ਕੋਰਸੇਜ਼, ਸ਼ੋਧਗੰਗਾ, ਸ਼ੋਧਸ਼ੁੱਧੀ, ਵਿਦਵਾਨ, ਈ–ਪੀਜੀ ਪਾਠਸ਼ਾਲਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਆਈਸੀਟੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਰੋਬੋਟਿਕਸ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ (ਈ–ਯੰਤਰ), ਓਪਨ ਸੋਸਰ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਫ਼ਾਰ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ (ਐੱਫ਼ਓਐੱਸਐੱਸਈਈ), ਵਰਚੂਅਲ ਐਕਸਪੈਰੀਮੈਂਟਸ (ਹਕੀਕੀ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾਵਾਂ) ਅਤੇ ਲਰਨਿੰਗ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਿੰਗ (ਸਪੋਕਨ ਟਿਊਟੋਰੀਅਲ) ਤੱਕ ਵੀ ਲੋਕ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਸ੍ਰੀ ਪੋਖਰਿਯਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ’ਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਮੰਤਰਾਲਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਜ਼ਰੀਏੇ  ਸਿੱਖਣਾ ਪ੍ਰੋਮੋਟ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ ਕਿ 32 ਡੀਟੀਐੱਚ ਚੈਨਲਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ‘ਸਵਯੰ   ਪ੍ਰਭਾ’ 24 ਘੰਟੇ ਜੀਸੈਟ–15 ਸੈਟੇਲਾਇਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ ਉੱਚ–ਮਿਆਰੀ ਵਿੱਦਿਅਕ   ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਇਹ ਸਮੱਗਰੀ ਐੱਨਪੀਟੀਈਐੱਲ, ਆਈਆਈਟੀਜ਼, ਯੂਜੀਸੀ, ਸੀਈਸੀ, ਇਗਨੂ (IGNOU), ਐੱਨਸੀਈਆਰਟੀ ਤੇ ਐੱਨਆਈਓਐੱਸ ਵੱਲੋਂ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ‘ਇਗਨੂ’ (IGNOU) ਦੀ ‘ਗਿਆਨ ਵਾਣੀ’ (105.6 ਐੱਫ਼ਐੱਮ ਰੇਡੀਓ) ਤੇ ਗਿਆਨ–ਦਰਸ਼ਨ, ਜੋ 24–ਘੰਟੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲਾ ਵਿੱਦਿਅਕ   ਚੈਨਲ ਹੈ; ਪ੍ਰੀ–ਸਕੂਲ, ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ, ਸੈਕੰਡਰੀ ਤੇ ਹਾਇਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ, ਕਾਲਜ/ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ, ਕਰੀਅਰ ਮੌਕੇ ਤਲਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ, ਹੋਮ–ਮੇਕਰਜ਼ ਤੇ ਕੰਮਕਾਜੀ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸ਼ਨਲਜ਼ ਲਈ ਬਿਹਤਰੀਨ ਵਿੱਦਿਅਕ   ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਤਾਕੀਦ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖਣ ’ਚ ਹੋਰ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੈਨਲਾਂ ਦਾ ਵੀ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਪਯੋਗ ਕਰਨ।

*****

ਐੱਨਬੀ/ਏਕੇਜੇ/ਏਕੇ