ભારત - રશિયા: વિશ્વાસ અને પરસ્પર સન્માનમાં જડેલી, સમયની કસોટીએ પાર ઉતરેલી પ્રગતિશીલ ભાગીદારી

ભારતના પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીના આમંત્રણ પર, રશિયન ફેડરેશનના રાષ્ટ્રપતિ મહામહિમ શ્રી વ્લાદિમીર પુતિન, 23મી ભારત-રશિયા વાર્ષિક શિખર બેઠક માટે 04-05 ડિસેમ્બર, 2025 ના રોજ ભારતની રાજ્ય મુલાકાતે પધાર્યા હતા.

બંને નેતાઓએ ભારત અને રશિયા વચ્ચેની વિશેષ અને વિશેષાધિકૃત વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીને વધુ મજબૂત કરવા માટે તેમના સહયોગનો પુનરોચ્ચાર કર્યો હતો. આ વર્ષે ભારત અને રશિયા વચ્ચેની વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીની ઘોષણાની 25મી વર્ષગાંઠ છે, જે મહામહિમ રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર પુતિનની ઓક્ટોબર 2000 માં ભારતની પ્રથમ  મુલાકાત દરમિયાન સ્થાપિત કરવામાં આવી હતી.

નેતાઓએ આ લાંબા સમયથી ચાલી રહેલા અને સમયની કસોટીએ પાર ઉતરેલા સંબંધોના વિશેષ સ્વરૂપ પર ભાર મૂક્યો, જે પરસ્પર વિશ્વાસ, એકબીજાના મૂળભૂત રાષ્ટ્રીય હિતો માટે આદર અને વ્યૂહાત્મક અભિસરણ દ્વારા વર્ગીકૃત થયેલ છે. તેઓએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું કે, વહેંચાયેલી જવાબદારીઓ ધરાવતી મુખ્ય શક્તિઓ તરીકે, આ મહત્વપૂર્ણ સંબંધો વૈશ્વિક શાંતિ અને સ્થિરતાના એક આધારસ્તંભ તરીકે ચાલુ રહે છે, જે સમાન અને અવિભાજ્ય સુરક્ષાના આધારે સુનિશ્ચિત થવો જોઈએ.

નેતાઓએ રાજકીય અને વ્યૂહાત્મક, લશ્કરી અને સુરક્ષા, વેપાર અને રોકાણ, ઊર્જા, વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી, પરમાણુ, અવકાશ, સાંસ્કૃતિક, શિક્ષણ અને માનવતાવાદી સહકાર સહિત સહયોગના તમામ ક્ષેત્રોને આવરી લેતા, બહુ-આયામી પરસ્પર ફાયદાકારક ભારત-રશિયા સંબંધોનું હકારાત્મક મૂલ્યાંકન કર્યું હતું. સંતોષ સાથે નોંધ લેવામાં આવી હતી કે બંને પક્ષો પરંપરાગત ક્ષેત્રોમાં સહકારને વધુ મજબૂત કરતી વખતે સહકાર માટેના નવા માર્ગો સક્રિયપણે શોધી રહ્યા છે.

નેતાઓએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું કે પ્રવર્તમાન જટિલ, પડકારજનક અને અનિશ્ચિત ભૌગોલિક રાજકીય પરિસ્થિતિની પૃષ્ઠભૂમિમાં ભારત-રશિયા સંબંધો સ્થિતિસ્થાપક રહ્યા છે. બંને પક્ષોએ સમકાલીન, સંતુલિત, પરસ્પર ફાયદાકારક, ટકાઉ અને લાંબા ગાળાની ભાગીદારી બનાવવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. સમગ્ર સ્પેક્ટ્રમમાં ભારત-રશિયા સંબંધોનો વિકાસ એક વહેંચાયેલી વિદેશ નીતિની પ્રાથમિકતા છે. નેતાઓએ વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીની સંપૂર્ણ સંભવિતતાને બહાર લાવવા માટે તમામ પ્રયત્નો કરવા સંમતિ આપી હતી.

નેતાઓએ યેકાટેરિનબર્ગ અને કાઝાનમાં ભારતના બે કોન્સ્યુલેટ જનરલના ઉદ્ઘાટનનું સ્વાગત કર્યું, અને આંતર-પ્રાદેશિક સહકાર, વેપાર અને આર્થિક સંબંધો અને લોકો-થી-લોકોના સંબંધોને વધુ મજબૂત કરવા માટે તેમના વહેલા કાર્યરત થવાની અપેક્ષા વ્યક્ત કરી હતી.

નેતાઓએ છેલ્લી શિખર બેઠકથી તમામ સ્તરે સંપર્કોના સતત વધારા પર સંતોષની નોંધ લીધી, જેમાં કાઝાનમાં 16મી BRICS સમિટ અને તિયાનજિનમાં 25મી SCO સમિટની બાજુમાં તેમની વચ્ચેની બેઠકોનો સમાવેશ થાય છે; ભારત-રશિયા આંતર-સરકારી કમિશન (IRIGC) ની વેપાર, આર્થિક, વૈજ્ઞાનિક, તકનીકી અને સાંસ્કૃતિક સહકાર (IRIGC-TEC) પરની 26મી બેઠકનું આયોજન, જેનું સહ-અધ્યક્ષસ્થાન ભારતના વિદેશ મંત્રી અને રશિયાના પ્રથમ નાયબ પ્રધાનમંત્રી દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું અને લશ્કરી અને લશ્કરી-તકનીકી સહકાર (IRIGC-M&MTC) પરની IRIGC ની 22મી બેઠકનું આયોજન, જેનું સહ-અધ્યક્ષસ્થાન બંને દેશોના સંરક્ષણ મંત્રીઓ દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું; ભારતીય પક્ષ તરફથી લોકસભાના અધ્યક્ષ, વિદેશ મંત્રી, રક્ષા મંત્રી, રેલવે, માહિતી ટેકનોલોજી અને માહિતી અને પ્રસારણ મંત્રી, ગૃહ બાબતોના રાજ્ય મંત્રીઓ, સંરક્ષણ, યુવા બાબતો અને રમતગમત, કાપડ અને નીતિ આયોગના ઉપાધ્યક્ષની મુલાકાતો; રશિયાના સ્ટેટ ડુમાના અધ્યક્ષ, પ્રથમ નાયબ પ્રધાનમંત્રી, નાયબ પ્રધાનમંત્રી, ઊર્જા મંત્રી, સંસ્કૃતિ મંત્રીની મુલાકાતો; અને રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સલાહકારોના સ્તરે વ્યૂહાત્મક સંવાદ, વિદેશ કાર્યાલય પરામર્શ, UN મુદ્દાઓ પર પરામર્શ, આતંકવાદ વિરોધી સંયુક્ત કાર્યકારી જૂથની બેઠક, વગેરેનું આયોજન.

વેપાર અને આર્થિક ભાગીદારી

નેતાઓએ સંતુલિત અને ટકાઉ રીતે દ્વિપક્ષીય વેપારને વિસ્તૃત કરવાની તેમની વહેંચાયેલી મહત્વાકાંક્ષાની પુનઃ પુષ્ટિ કરી, જેમાં રશિયામાં ભારતીય નિકાસમાં વધારો કરવો, ઔદ્યોગિક સહકારને મજબૂત કરવો, નવા તકનીકી અને રોકાણ ભાગીદારી બનાવવી, ખાસ કરીને અદ્યતન ઉચ્ચ-તકનીકી ક્ષેત્રોમાં અને સહકારના નવા માર્ગો અને સ્વરૂપો શોધવાનો સમાવેશ થાય છે.

નેતાઓએ 2030 સુધી ભારત - રશિયા આર્થિક સહકારના વ્યૂહાત્મક ક્ષેત્રોના વિકાસ માટેના કાર્યક્રમ (કાર્યક્રમ 2030) ને અપનાવવાનું સ્વાગત કર્યું.

નેતાઓએ પરસ્પર હિતના ક્ષેત્રોને આવરી લેતા ભારત અને યુરેશિયન ઇકોનોમિક યુનિયન વચ્ચે માલસામાન પર મુક્ત વેપાર કરાર પર ચાલી રહેલા સંયુક્ત કાર્યની તીવ્રતાની પ્રશંસા કરી. તેઓએ બંને પક્ષોને રોકાણના પ્રમોશન અને સંરક્ષણ પર પરસ્પર ફાયદાકારક કરાર પર વાટાઘાટોમાં પ્રયત્નો તેજ કરવા નિર્દેશ પણ આપ્યો.

નેતાઓએ વેપાર, આર્થિક, વૈજ્ઞાનિક, તકનીકી અને સાંસ્કૃતિક સહકાર (IRIGC-TEC) પર ભારત-રશિયા આંતર-સરકારી કમિશનના 25મા અને 26મા સત્રોના અને અનુક્રમે નવી દિલ્હી (નવેમ્બર 2024) અને મોસ્કો (ઓગસ્ટ 2025) માં યોજાયેલા ભારત-રશિયા બિઝનેસ ફોરમના પરિણામોનું સ્વાગત કર્યું.

બંને પક્ષો વિશ્વ વેપાર સંગઠન સાથે એક મુક્ત, સમાવેશી, પારદર્શક અને બિન-ભેદભાવપૂર્ણ બહુપક્ષીય વેપાર પ્રણાલીના મહત્વ પર ભાર મૂકે છે. બંને પક્ષોએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું કે ટેરિફ અને બિન-ટેરિફ વેપાર અવરોધોને સંબોધવા, લોજિસ્ટિક્સમાં અવરોધો દૂર કરવા, કનેક્ટિવિટીને પ્રોત્સાહન આપવું, સરળ ચુકવણી પદ્ધતિઓ સુનિશ્ચિત કરવી, વીમા અને પુનઃવીમાના મુદ્દાઓ માટે પરસ્પર સ્વીકાર્ય ઉકેલો શોધવા અને બંને દેશોના વ્યવસાયો વચ્ચે નિયમિત ક્રિયાપ્રતિક્રિયા 2030 સુધીમાં USD 100 બિલિયનના સુધારેલા દ્વિપક્ષીય વેપાર લક્ષ્યાંકને સમયસર હાંસલ કરવા માટેના મુખ્ય તત્વોમાંના છે.

રશિયા અને ભારતે દ્વિપક્ષીય વેપારની અવિરત જાળવણી સુનિશ્ચિત કરવા માટે રાષ્ટ્રીય કરન્સીના ઉપયોગ દ્વારા દ્વિપક્ષીય સમાધાનની પ્રણાલીઓ સંયુક્ત રીતે વિકસાવવાનું ચાલુ રાખવા સંમત થયા છે. વધુમાં, બંને પક્ષો રાષ્ટ્રીય ચુકવણી પ્રણાલીઓ, નાણાકીય મેસેજિંગ પ્રણાલીઓ, તેમજ સેન્ટ્રલ બેંક ડિજિટલ કરન્સી પ્લેટફોર્મ્સની આંતરકાર્યક્ષમતાને સક્ષમ કરવા પર તેમનો પરામર્શ ચાલુ રાખવા સંમત થયા છે.

બંને પક્ષોએ ભારતને ખાતરોના લાંબા ગાળાના પુરવઠાને સુનિશ્ચિત કરવાના પગલાંનું સ્વાગત કર્યું અને આ ક્ષેત્રમાં સંયુક્ત સાહસોની સ્થાપનાની સંભવિતતા પર ચર્ચા કરી.

બંને પક્ષોએ કુશળ કામદારોની ગતિશીલતા સંબંધિત કરારો પર હસ્તાક્ષરનું સ્વાગત કર્યું.

રશિયન પક્ષે સેન્ટ પીટર્સબર્ગ ઇન્ટરનેશનલ ઇકોનોમિક ફોરમ (જૂન 2025) અને પૂર્વીય આર્થિક ફોરમ (સપ્ટેમ્બર 2025) માં ભારતીય પ્રતિનિધિમંડળની ભાગીદારીનું સ્વાગત કર્યું. બંને પક્ષોએ દ્વિપક્ષીય વેપાર, આર્થિક અને રોકાણ સહકારના પ્રચાર માટે આ આર્થિક ફોરમની સાથે આયોજિત ભારત-રશિયા બિઝનેસ ડાયલોગના યોગદાનની નોંધ લીધી.

નેતાઓએ આંતરરાષ્ટ્રીય સપ્લાય ચેઇનની વિશ્વસનીયતા માટે ઊર્જા સ્ત્રોતો, કિંમતી પથ્થરો અને ધાતુઓ, તેમજ જટિલ કાચા માલ સહિત ખનિજ સંસાધનોમાં ઉત્પાદક અને પરસ્પર ફાયદાકારક દ્વિપક્ષીય વેપારના મહત્વની નોંધ લીધી. આ ક્ષેત્રમાં રશિયા અને ભારત દ્વારા સાર્વભૌમ રાજ્યો તરીકે હાથ ધરવામાં આવેલ કાર્યક્ષમ સહકાર, તેમની રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા અને સામાજિક સુખાકારીનો એક મહત્વપૂર્ણ ઘટક છે.

ઊર્જા ભાગીદારી

બંને પક્ષોએ વિશેષ અને વિશેષાધિકૃત વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીના એક મહત્વપૂર્ણ આધારસ્તંભ તરીકે ઊર્જા ક્ષેત્રમાં તેમના વ્યાપક સહકારની ચર્ચા કરી અને તેની પ્રશંસા કરી. બંને પક્ષોએ તેલ અને તેલ ઉત્પાદનો, તેલ શુદ્ધિકરણ અને પેટ્રોકેમિકલ ટેકનોલોજી, ઓઇલફિલ્ડ સેવાઓ અને અપસ્ટ્રીમ ટેકનોલોજીઓ અને સંબંધિત માળખાકીય સુવિધાઓ, એલએનજી અને એલપીજી સંબંધિત માળખાકીય સુવિધાઓ, તેમના દેશોમાં વિવિધ હાલના પ્રોજેક્ટ્સ, ભૂગર્ભ કોલસા ગેસિફિકેશન (UCG) ટેકનોલોજી, પરમાણુ પ્રોજેક્ટ્સ, વગેરે જેવા ક્ષેત્રોમાં ભારતીય અને રશિયન કંપનીઓ વચ્ચેના વર્તમાન અને સંભવિત સહકારની નોંધ લીધી. તેઓએ આ ક્ષેત્રમાં રોકાણ પ્રોજેક્ટ્સ સંબંધિત મુદ્દાઓના ઝડપી નિરાકરણના મહત્વની પણ નોંધ લીધી, અને ઊર્જા ક્ષેત્રમાં તેમના રોકાણકારો દ્વારા સામનો કરવામાં આવતી વિવિધ ચિંતાઓને ઉકેલવા માટે સંમત થયા.

પરિવહન અને કનેક્ટિવિટી

બંને પક્ષોએ આંતરરાષ્ટ્રીય ઉત્તર-દક્ષિણ પરિવહન કોરિડોર (INSTC), ચેન્નાઇ–વ્લાદિવોસ્તોક (પૂર્વીય મેરીટાઇમ) કોરિડોર અને ઉત્તરી સમુદ્ર માર્ગને ટેકો આપવા માટે કનેક્ટિવિટી સુધારવા અને માળખાકીય સુવિધાની ક્ષમતા વધારવા માટે લોજિસ્ટિક્સ લિંક્સના વિસ્તરણ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને, સ્થિર અને કાર્યક્ષમ પરિવહન કોરિડોર બનાવવામાં સહકારને વધુ ગાઢ બનાવવા માટે સંમતિ આપી. તેઓએ ધ્રુવીય દરિયા માં કાર્યરત જહાજો માટેના નિષ્ણાતોની તાલીમ પરના સમજૂતી કરાર (MoU) પર હસ્તાક્ષરનું સ્વાગત કર્યું.

બંને પક્ષોએ પરસ્પર લાભદાયી ટેકનોલોજી વિનિમયના ક્ષેત્રમાં ભાગીદારી સ્થાપિત કરવાના હેતુથી રશિયા અને ભારતના રેલવે વચ્ચેના ફળદાયી સહકારની નોંધ લીધી.

રશિયન ફાર ઇસ્ટ અને આર્ક્ટિકમાં સહકાર

બંને પક્ષોએ રશિયન ફેડરેશનના ફાર ઇસ્ટ અને આર્ક્ટિક ઝોનમાં વેપાર અને રોકાણ સહકારને વધુ તીવ્ર બનાવવા માટે તેમની તૈયારીની પુષ્ટિ કરી. 2024-2029ના સમયગાળા માટે રશિયન ફાર ઇસ્ટમાં વેપાર, આર્થિક અને રોકાણ ક્ષેત્રોમાં ભારત-રશિયા સહકારનો કાર્યક્રમ, રશિયન ફાર ઇસ્ટ પ્રદેશ સાથે ભારતના વધુ સહકાર માટે, ખાસ કરીને કૃષિ, ઊર્જા, ખાણકામ, માનવશક્તિ, હીરા, ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, દરિયાઈ પરિવહન, વગેરેના ક્ષેત્રોમાં, જરૂરી માળખું પ્રદાન કરે છે.

બંને પક્ષોએ આર્ક્ટિક સંબંધિત મુદ્દાઓ પર નિયમિત દ્વિપક્ષીય પરામર્શ યોજવાના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો અને ઉત્તરી સમુદ્ર માર્ગ પર બહુ-આયામી દ્વિપક્ષીય સહકારમાં થયેલી પ્રગતિનું સ્વાગત કર્યું. રશિયન પક્ષે માર્ચ 2025 માં મર્મન્સ્કમાં યોજાયેલા 6ઠ્ઠા આંતરરાષ્ટ્રીય આર્ક્ટિક ફોરમમાં ભારતીય પ્રતિનિધિમંડળની ભાગીદારીની પ્રશંસા કરી. ભારતીય પક્ષે આર્ક્ટિક કાઉન્સિલમાં નિરીક્ષક તરીકે સક્રિય ભૂમિકા ભજવવા માટેની તેની તૈયારી વ્યક્ત કરી.

નાગરિક પરમાણુ સહકાર, અવકાશમાં સહકાર

બંને પક્ષોએ પરમાણુ ઊર્જામાં સહકારને વિસ્તૃત કરવાના તેમના ઇરાદાની પુષ્ટિ કરી, જેમાં ફ્યુઅલ સાયકલ, કાર્યરત કુડનકુલમ ન્યુક્લિયર પાવર પ્લાન્ટ (KKNPP) માટે લાઇફ સાયકલ સપોર્ટ અને બિન-શક્તિ એપ્લિકેશનોનો સમાવેશ થાય છે, તેમજ અણુ ઊર્જાના શાંતિપૂર્ણ ઉપયોગ અને સંબંધિત ઉચ્ચ તકનીકોના ક્ષેત્રમાં ક્રિયાપ્રતિક્રિયાનો નવો કાર્યસૂચિ તૈયાર કરવા માટે પણ સંમતિ આપી. બંને પક્ષોએ KKNPP ના મહત્વની નોંધ લીધી, જેમાં ભારતના પરમાણુ ઊર્જાની ક્ષમતાને 2047 સુધીમાં 100 GW સુધી વધારવાની ભારત સરકારની યોજનાઓને ધ્યાનમાં રાખીને, વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીના એક મહત્વપૂર્ણ ઘટક તરીકે પરમાણુ ઊર્જાના શાંતિપૂર્ણ ઉપયોગમાં સહકારનો સમાવેશ થાય છે.

બંને પક્ષોએ બાકીના NPP એકમોના નિર્માણ સહિત KKNPP ના અમલીકરણમાં હાંસલ કરેલી પ્રગતિનું સ્વાગત કર્યું અને સાધનો અને બળતણના પુરવઠા માટેની સમયરેખાનું પાલન કરવા માટે સંમતિ આપી.

બંને પક્ષોએ NPP માટે ભારતમાં બીજા સ્થળ પર વધુ ચર્ચાના મહત્વની નોંધ લીધી; ભારતીય પક્ષ અગાઉ હસ્તાક્ષર કરાયેલા કરારો અનુસાર બીજા સ્થળની ઔપચારિક ફાળવણીને અંતિમ સ્વરૂપ આપવાનો પ્રયત્ન કરશે.

બંને પક્ષોએ રશિયન ડિઝાઇનના VVER પર તકનીકી અને વ્યાપારી ચર્ચાઓને, NPPs ના સંશોધન અને સંયુક્ત વિકાસ, પરમાણુ સાધનો અને ફ્યુઅલ એસેમ્બલીઓના સ્થાનિકીકરણ અને સંયુક્ત ઉત્પાદન પર પરસ્પર સ્વીકાર્ય શરતો અને નિયમોને આધીન, રશિયન ડિઝાઇન કરેલા મોટી ક્ષમતાવાળા NPPs માટે ઝડપી બનાવવા સંમતિ આપી.

અવકાશમાં સહકારના મહત્વની નોંધ લેતા, બંને પક્ષોએ શાંતિપૂર્ણ હેતુઓ માટે બાહ્ય અવકાશના ઉપયોગમાં, જેમાં માનવ અવકાશ ઉડાન કાર્યક્રમો, સેટેલાઇટ નેવિગેશન અને ગ્રહોની શોધખોળનો સમાવેશ થાય છે, ભારતીય અવકાશ સંશોધન સંસ્થા અને રશિયન રાજ્ય અવકાશ કોર્પોરેશન "રોસકોસમોસ" વચ્ચેની ઉન્નત ભાગીદારીનું સ્વાગત કર્યું. તેઓએ રોકેટ એન્જિન વિકાસ, ઉત્પાદન અને ઉપયોગમાં પરસ્પર લાભદાયી સહકારમાં પ્રગતિની નોંધ લીધી.

લશ્કરી અને લશ્કરી તકનીકી સહકાર

લશ્કરી અને લશ્કરી-તકનીકી સહકાર પરંપરાગત રીતે ભારત અને રશિયા વચ્ચેની વિશેષ અને વિશેષાધિકૃત વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીનો એક આધારસ્તંભ રહ્યો છે, જે IRIGC-M&MTC દ્વારા સંચાલિત સંયુક્ત પ્રયાસો અને ફળદાયી સહકારના કેટલાક દાયકાઓથી મજબૂત બન્યો છે.

નેતાઓએ 4 ડિસેમ્બર, 2025 ના રોજ નવી દિલ્હીમાં યોજાયેલી IRIGC- M&MTC ની 22મી બેઠકના પરિણામોનું સ્વાગત કર્યું. ભારતના આત્મનિર્ભરતાના પ્રયાસના પ્રતિભાવમાં, ભાગીદારી હાલમાં સંયુક્ત સંશોધન અને વિકાસ, સહ-વિકાસ અને અદ્યતન સંરક્ષણ તકનીક અને પ્રણાલીઓના સહ-ઉત્પાદન તરફ પુનઃ દિશામાન થઈ રહી છે.

નેતાઓએ નિયમિત લશ્કરી સંપર્કો પર સંતોષ વ્યક્ત કર્યો, જેમાં જૂન 2025 માં કિંગદાઓમાં SCO સભ્ય-રાજ્યોના સંરક્ષણ મંત્રીઓની બેઠકની બાજુમાં સંરક્ષણ મંત્રીઓની બેઠકનો સમાવેશ થાય છે. બંને પક્ષોએ સશસ્ત્ર દળોના સંયુક્ત લશ્કરી અભ્યાસ INDRA ની પ્રશંસા કરી અને સંયુક્ત લશ્કરી સહકાર પ્રવૃત્તિઓની ગતિ જાળવી રાખવા અને લશ્કરી પ્રતિનિધિમંડળના આદાનપ્રદાનને વિસ્તૃત કરવાની તેમની પ્રતિબદ્ધતાની પુનઃ પુષ્ટિ કરી.

બંને પક્ષો ભારતીય સશસ્ત્ર દળોની જરૂરિયાતોને તેમજ પરસ્પર મૈત્રીપૂર્ણ ત્રીજા દેશોમાં ત્યારબાદની નિકાસને પહોંચી વળવા માટે ટેકનોલોજીના સ્થાનાંતરણ અને સંયુક્ત સાહસોની સ્થાપના દ્વારા મેક-ઇન-ઇન્ડિયા કાર્યક્રમ હેઠળ રશિયન મૂળના શસ્ત્રો અને સંરક્ષણ સાધનોની જાળવણી માટે સ્પેરપાર્ટ્સ, ઘટકો, એગ્રીગેટ્સ અને અન્ય ઉત્પાદનોના ભારતમાં સંયુક્ત ઉત્પાદનને પ્રોત્સાહિત કરવા સંમત થયા.

વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજીમાં સહકાર

બંને પક્ષોએ જટિલ અને ઉભરતી તકનીકોના ઉપયોગને પ્રોત્સાહન આપવા માટે સરકાર-થી-સરકાર, શૈક્ષણિક અને ખાનગી ક્ષેત્રના સહયોગને વધારવા માટે આહ્વાન કર્યું.

ઉભરતી તકનીકો અને અદ્યતન ઉત્પાદન માટે જટિલ ખનિજોના વ્યૂહાત્મક મહત્વને માન્યતા આપતા, બંને પક્ષોએ જટિલ ખનિજો અને દુર્લભ પૃથ્વીના સંશોધન, પ્રક્રિયા અને રિસાયક્લિંગ તકનીકોમાં સહકારને વધુ ગાઢ બનાવવામાં રસ વ્યક્ત કર્યો.

વિજ્ઞાન, ટેકનોલોજી અને નવીનતામાં સંયુક્ત સંશોધનના મહત્વ પર ભાર મૂકતા, બંને પક્ષોએ "વિજ્ઞાન, ટેકનોલોજી અને નવીનતા સહકાર માટેનો રોડમેપ" હેઠળ સહકારને મજબૂત કરવા આહ્વાન કર્યું. તેઓએ નવીન તકનીકો દ્વારા સામાજિક પડકારોને સંબોધવા માટે બંને દેશોના સ્ટાર્ટ-અપ્સ અને એસએમઇ માટેની તકોનો ઉપયોગ કરવા માટે સરકાર અને ખાનગી ક્ષેત્ર વચ્ચેના સહયોગને સુવિધા આપવા સંમતિ આપી, જેમાં સંયુક્ત R&D અને તકનીકોનો સહ-વિકાસ શામેલ છે. તેઓએ ડિજિટલ તકનીકોના ક્ષેત્રમાં વધુ સહકાર વિકસાવવામાં તેમની રુચિની પુષ્ટિ કરી, જેમાં માહિતી સંરક્ષણ, જટિલ માળખાકીય સુવિધાઓની સુરક્ષા અને કાયદા અમલીકરણ સંબંધિત બાબતોનો સમાવેશ થાય છે. બંને પક્ષોએ જ્ઞાન વિનિમય, ક્ષમતા નિર્માણ અને નવીનતાઓ અને ઉદ્યોગસાહસિકોની વધુ જોડાણ સક્ષમ કરવા માટે સ્ટાર્ટ-અપ્સ માટે સોફ્ટ સપોર્ટ પ્રોગ્રામ્સ ડિઝાઇન અને અમલ કરવા સંમતિ આપી.

વિજ્ઞાન અને ઉચ્ચ શિક્ષણના ક્ષેત્રમાં ભારત અને રશિયા વચ્ચેની ક્રિયાપ્રતિક્રિયાના હાલના સમૃદ્ધ અનુભવને ધ્યાનમાં લેતા, બંને પક્ષોએ શૈક્ષણિક ગતિશીલતાના વિવિધ સ્વરૂપો, શૈક્ષણિક કાર્યક્રમો, વૈજ્ઞાનિક અને સંશોધન પ્રોજેક્ટ્સ અને વિશેષ આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રદર્શનો, પરિષદો, સેમિનારનું આયોજન સહિત શૈક્ષણિક અને વૈજ્ઞાનિક સંસ્થાઓ વચ્ચે ભાગીદાર સંબંધો વિકસાવવામાં પરસ્પર રસ વ્યક્ત કર્યો. વિજ્ઞાન, ટેકનોલોજી અને નવીનતાઓમાં સંયુક્ત સંશોધનના મહત્વ પર ભાર મૂકતા, બંને પક્ષોએ વિજ્ઞાન, ટેકનોલોજી અને નવીનતાઓ પર ભારતીય-રશિયન સહકાર માટેના રોડમેપના માળખામાં સહકારને વિસ્તૃત કરવા માટેની તેમની તૈયારીની પુષ્ટિ કરી.

સાંસ્કૃતિક સહકાર, પ્રવાસન અને લોકો-થી-લોકોના આદાનપ્રદાન

બંને પક્ષો સંમત થયા કે સાંસ્કૃતિક ક્રિયાપ્રતિક્રિયા અને લોકો-થી-લોકોના આદાનપ્રદાન ભારત-રશિયા વિશેષ અને વિશેષાધિકૃત વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીનો એક મહત્વપૂર્ણ ઘટક છે. તેઓએ બંને દેશોમાં આયોજિત મુખ્ય આંતરરાષ્ટ્રીય સાંસ્કૃતિક ફોરમ, પુસ્તક મેળા, તહેવારો અને કલા સ્પર્ધાઓમાં ભાગીદારીની પ્રશંસા કરી અને ભારતીય અને રશિયન સંસ્કૃતિના સંપૂર્ણ પ્રદર્શનના હેતુથી, તેમના દેશોમાં સમાનતાના આધારે, સાંસ્કૃતિક વિનિમય તહેવારો યોજવાનું સ્વાગત કર્યું.

બંને પક્ષોએ ફિલ્મ ઉદ્યોગમાં સહકારના વિસ્તરણના વિચારને ટેકો આપ્યો, જેમાં સંયુક્ત ફિલ્મ નિર્માણ અને ભારત અને રશિયામાં યોજાયેલા આંતરરાષ્ટ્રીય ફિલ્મ ઉત્સવોમાં પરસ્પર ભાગીદારીનો સમાવેશ થાય છે.

બંને પક્ષોએ રશિયા અને ભારત વચ્ચે પર્યટન આદાનપ્રદાનમાં સતત વધારાની પ્રશંસા કરી અને બંને દેશો દ્વારા ઇ-વિઝાની રજૂઆત સહિત વિઝા ઔપચારિકતાઓને સરળ બનાવવાનું સ્વાગત કર્યું. તેઓએ ભવિષ્યમાં વિઝા પ્રણાલીને વધુ સરળ બનાવવા પર કામ ચાલુ રાખવા સંમતિ આપી.

બંને પક્ષોએ ભારત અને રશિયાના નિષ્ણાતો, થિંક-ટેન્ક્સ અને સંસ્થાઓ વચ્ચે ઉન્નત આદાનપ્રદાન અને સંપર્કોની પ્રશંસા સાથે નોંધ લીધી. વર્ષોથી, સંવાદના આ માર્ગે વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીને વધુ મજબૂત કરવા માટે ભારતીય અને રશિયન વ્યૂહાત્મક અને નીતિ નિર્માણ વર્તુળો અને વ્યવસાયો વચ્ચે વધેલી પરસ્પર સમજણને પ્રોત્સાહન આપ્યું છે.

શિક્ષણના ક્ષેત્રમાં ભારત અને રશિયા વચ્ચેના પરંપરાગત રીતે મજબૂત સહકારને માન્યતા આપતા, બંને પક્ષોએ વિદ્યાર્થીઓના કલ્યાણની ખાતરી કરવાના પ્રયત્નોની પ્રશંસા કરી અને યુનિવર્સિટીઓ અને શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ વચ્ચે શૈક્ષણિક જોડાણોને પ્રોત્સાહન આપવાના તેમના પ્રયત્નો ચાલુ રાખવા સંમત થયા.

UN અને બહુપક્ષીય ફોરમમાં સહકાર

બંને પક્ષોએ UN માં મુદ્દાઓ પર તેમની વચ્ચેના ઉચ્ચ સ્તરના રાજકીય સંવાદ અને સહકારની નોંધ લીધી અને તેને વધુ ગાઢ બનાવવા સંમતિ આપી. તેઓએ સંયુક્ત રાષ્ટ્ર દ્વારા ભજવવામાં આવતી કેન્દ્રીય સંકલન ભૂમિકા સાથે, બહુપક્ષીયતાને પુનર્જીવિત કરવાના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો. તેઓએ આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદાના આદરની પ્રાધાન્યતા પર પણ ભાર મૂક્યો અને UN ચાર્ટરના હેતુઓ અને સિદ્ધાંતો પ્રત્યેની તેમની પ્રતિબદ્ધતા પર ભાર મૂક્યો.

બંને પક્ષોએ સમકાલીન વૈશ્વિક વાસ્તવિકતાઓને પ્રતિબિંબિત કરવા અને આંતરરાષ્ટ્રીય શાંતિ અને સુરક્ષાના મુદ્દાઓ સાથે વ્યવહાર કરવામાં તેને વધુ પ્રતિનિધિત્વપૂર્ણ, અસરકારક અને કાર્યક્ષમ બનાવવા માટે UN સુરક્ષા પરિષદના વ્યાપક સુધારા માટે આહ્વાન કર્યું. રશિયાએ સુધારેલ અને વિસ્તૃત UN સુરક્ષા પરિષદમાં ભારતના કાયમી સભ્યપદ માટે તેના મજબૂત સમર્થનનો પુનરોચ્ચાર કર્યો.

બંને પક્ષોએ G20 ફોર્મેટમાં તેમના સહકારને પ્રકાશિત કર્યો અને તેને વધુ તીવ્ર બનાવવા સંમતિ આપી. તેઓએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું કે 2023 માં ભારતના G20 પ્રમુખપદનો મહત્વપૂર્ણ વ્યવહારુ વારસો એ આંતરરાષ્ટ્રીય આર્થિક અને નાણાકીય સહકાર માટેના મુખ્ય મંચના કાર્યસૂચિમાં ગ્લોબલ સાઉથના દેશોની પ્રાથમિકતાઓને એકીકૃત કરવાનો, તેમજ આફ્રિકન યુનિયનનો ફોરમના સંપૂર્ણ સભ્યોના પદમાં પ્રવેશ હતો. તેઓએ ભારતીય પ્રમુખપદ હેઠળ વોઇસ ઓફ ગ્લોબલ સાઉથ વર્ચ્યુઅલ સમિટનું આયોજન કરવા બદલ સ્વાગત કર્યું, જેણે વૈશ્વિક બાબતોમાં વિકાસશીલ દેશોની સ્થિતિને મજબૂત કરવાના પક્ષમાં એક મહત્વપૂર્ણ સંકેત મોકલ્યો.

તેઓએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું કે G20 એ પ્રીમિયર આંતરરાષ્ટ્રીય આર્થિક ફોરમ છે જે સમાન અને પરસ્પર ફાયદાકારક પગથિયા પર ઉભરતી અને વિકસિત અર્થવ્યવસ્થાઓના સંવાદ માટે એક મંચ પૂરો પાડે છે. તેઓએ સર્વસંમતિના આધારે G20 ના સતત અને ઉત્પાદક કાર્ય અને તેના મુખ્ય આદેશ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાના મહત્વને માન્યતા આપી.

બંને પક્ષોએ તેમની BRICS ભાગીદારીને મજબૂત કરવાના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો અને રાજકીય અને સુરક્ષા, આર્થિક અને નાણાકીય, સાંસ્કૃતિક અને લોકો-થી-લોકોના સહકારના ત્રણ આધારસ્તંભ હેઠળ વિસ્તૃત BRICS માં સહકારને પ્રોત્સાહન આપવા માટે પોતાને વધુ પ્રતિબદ્ધ કર્યા. તેઓએ પરસ્પર આદર અને સમજણ, સાર્વભૌમ સમાનતા, એકતા, લોકશાહી, ખુલ્લાપણું, સમાવેશકતા, સહયોગ અને સર્વસંમતિની BRICS ભાવના પ્રત્યેની તેમની પ્રતિબદ્ધતાની પુનઃ પુષ્ટિ કરી. રશિયાએ 2026 માં ભારતના આગામી BRICS અધ્યક્ષપદ માટે તેના સંપૂર્ણ સમર્થનનું વચન આપ્યું.

બંને પક્ષોએ રશિયા અને ભારત વચ્ચે વિશેષ અને વિશેષાધિકૃત વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીને વધુ ગાઢ બનાવવા માટે શાંઘાઈ સહકાર સંગઠન (SCO) ના માળખામાં તેમના સંયુક્ત કાર્યના મહત્વનો પુનરોચ્ચાર કર્યો.

ભારતે રશિયન ફેડરેશનના માનનીય પ્રધાનમંત્રીના અધ્યક્ષપદ હેઠળ 17-18 નવેમ્બર 2025 ના રોજ મોસ્કોમાં SCO કાઉન્સિલ ઓફ હેડ્સ ઓફ ગવર્નમેન્ટ મીટિંગની સફળ યજમાની કરવા બદલ રશિયન પક્ષની પ્રશંસા કરી. રશિયન પક્ષે SCO સિવિલાઇઝેશનલ ડાયલોગ ફોરમની સ્થાપના કરવાની ભારતની પહેલની પ્રશંસા કરી, જેનું ઉદ્ઘાટન સત્ર 2026 માં ભારતમાં યોજાશે.

બંને પક્ષોએ આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદાના સાર્વત્રિક રીતે માન્ય સિદ્ધાંતો અને સાંસ્કૃતિક અને સંસ્કારી વિવિધતાના આધારે પ્રતિનિધિ, લોકશાહી, ન્યાયી બહુધ્રુવીય વિશ્વ વ્યવસ્થાની રચનામાં SCO ની વધતી ભૂમિકાની નોંધ લીધી.

બંને પક્ષોએ રાજકારણ, સુરક્ષા, અર્થતંત્ર, સંસ્કૃતિ અને માનવતાવાદી સંબંધોના ક્ષેત્રોમાં SCO ની સંભવિતતા અને સહકારને વધુ મજબૂત કરવાના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો. આ સંદર્ભમાં બંને પક્ષોએ આતંકવાદ, ઉગ્રવાદ, અલગતાવાદ, ડ્રગ હેરફેર, સરહદ પારના સંગઠિત અપરાધ અને માહિતી સુરક્ષાના જોખમોનો સામનો કરવાના ક્ષેત્રોમાં SCO ના આધુનિકીકરણને પ્રોત્સાહન આપવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો. તેઓ તાશ્કંદમાં સુરક્ષા પડકારો અને ધમકીઓનો સામનો કરવા માટેના યુનિવર્સલ સેન્ટર અને દુશાનબેમાં કાઉન્ટર-નારકોટિક્સ સેન્ટરની સ્થાપના પર વિશેષ ધ્યાન આપશે.

બંને પક્ષો સંમત થયા કે G20, BRICS, SCO માં મુખ્ય મુદ્દાઓ પર ક્રિયાપ્રતિક્રિયા ચાલુ રાખશે જેમ કે સુધારેલા બહુપક્ષીયતા તરફના પ્રયાસો, આંતરરાષ્ટ્રીય આર્થિક શાસન સંસ્થાઓ અને બહુપક્ષીય વિકાસ બેંકોના સુધારા, તેના આર્થિક, સામાજિક અને પર્યાવરણીય પરિમાણોમાં SDGs ની સિદ્ધિમાં યોગદાન, આર્થિક વિકાસને ઉત્તેજીત કરવો, સ્થિરતા વધારવી અને જટિલ ખનિજો સહિત આંતરરાષ્ટ્રીય સપ્લાય ચેઇન્સની સ્થિતિસ્થાપકતા વિકસાવવી, મુક્ત અને ન્યાયી વેપાર ધોરણોનું પાલન અને આબોહવા પરિવર્તન.

બંને પક્ષો બાહ્ય અવકાશ પ્રવૃત્તિઓની લાંબા ગાળાની ટકાઉપણુંના મુદ્દાઓ સહિત બાહ્ય અવકાશના શાંતિપૂર્ણ ઉપયોગ પર UN સમિતિ (UN COPUOS) ના માળખામાં સહકારને વધુ મજબૂત કરવા માગે છે.

બંને પક્ષોએ સામૂહિક વિનાશના શસ્ત્રોના અપ્રસાર માટે વૈશ્વિક પ્રયાસોને વધુ મજબૂત કરવા માટેની તેમની પ્રતિબદ્ધતાની પુનઃ પુષ્ટિ કરી. રશિયાએ ન્યુક્લિયર સપ્લાયર્સ ગ્રુપના ભારતના સભ્યપદ માટે તેના મજબૂત સમર્થનને વ્યક્ત કર્યું. બંને પક્ષોએ વૈશ્વિક શાંતિ અને સુરક્ષાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે પરસ્પર વિશ્વાસના સ્તરને વધારવા માટે કાર્ય કરવા માટે આંતરરાષ્ટ્રીય સમુદાયના તમામ સભ્યોને વિનંતી કરી. બંને પક્ષોએ નિકાસ નિયંત્રણોના અપ્રસાર સ્વરૂપ અને સુરક્ષા અને વ્યાપારી વિચારણા વચ્ચે સંતુલન સુનિશ્ચિત કરવાના હેતુથી આ ક્ષેત્રમાં સહકાર ચાલુ રાખવાના તેમના ઇરાદા પર ભાર મૂક્યો, તેમજ તકનીકના શાંતિપૂર્ણ ઉપયોગો પર પણ ભાર મૂક્યો.

બંને પક્ષોએ પ્રાદેશિક શાંતિ અને સુરક્ષાને વધુ ગાઢ બનાવવાના હેતુથી, પૂર્વ એશિયા સમિટ, આસિયાન પ્રાદેશિક ફોરમ, આસિયાન સંરક્ષણ મંત્રીઓની બેઠક પ્લસ સહિતના વિવિધ પ્રાદેશિક ફોરમમાં સહકારને મજબૂત કરવાના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો.

પક્ષોએ જૈવિક (બાયોલોજિકલ) અને ટોક્સિન શસ્ત્રોના વિકાસ, ઉત્પાદન અને સંગ્રહ પર પ્રતિબંધ અને તેમના વિનાશ પરના સંમેલન (BTWC) ના કડક પાલન અને સતત મજબૂતીકરણની જરૂરિયાત પર, તેના સંસ્થાકીયકરણ દ્વારા, તેમજ અસરકારક ચકાસણી પદ્ધતિ સાથે કાયદેસર રીતે બંધનકર્તા પ્રોટોકોલ અપનાવવા પર ભાર મૂક્યો. તેઓ BTWC ના કાર્યોની નકલ કરતી કોઈપણ પદ્ધતિઓની સ્થાપનાનો વિરોધ કરે છે.

બંને પક્ષોએ બાહ્ય અવકાશમાં શસ્ત્રોના સ્થાપન અને બાહ્ય અવકાશમાં, બાહ્ય અવકાશમાંથી અથવા બાહ્ય અવકાશની વિરુદ્ધ બળનો ઉપયોગ અથવા ધમકીના નિષેધ સાથે બાહ્ય અવકાશમાં શસ્ત્રોની રેસની રોકથામ પર કાયદેસર રીતે બંધનકર્તા સાધન પર વાટાઘાટો શરૂ કરવાની તાત્કાલિક જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો. બંને પક્ષો નોંધે છે કે આવા દસ્તાવેજ માટેનો આધાર બાહ્ય અવકાશમાં શસ્ત્રોના સ્થાપન અને બાહ્ય અવકાશ વસ્તુઓ સામે બળના ઉપયોગ અથવા ધમકીની રોકથામ પરની સંધિનો મુસદ્દો તેમજ 2024 માં અપનાવવામાં આવેલ સરકારી નિષ્ણાતોના સંબંધિત જૂથનો અહેવાલ હોઈ શકે છે.

નેતાઓ, જૈવિક વિવિધતાના સંરક્ષણ અને દુર્લભ અને ભયંકર પ્રજાતિઓના સંરક્ષણને સુનિશ્ચિત કરતી આંતરરાષ્ટ્રીય સંધિઓમાં પ્રતિબિંબિત સિદ્ધાંતો પ્રત્યેની તેમની પ્રતિબદ્ધતાની પુનઃ પુષ્ટિ કરતા, ખાસ કરીને સ્થળાંતર કરનારા પક્ષીઓની પ્રજાતિઓ, જે આપણા દેશોને એક કરે છે.

બંને પક્ષોએ ઇન્ટરનેશનલ બિગ કેટ એલાયન્સ (IBCA) માં જોડાવા માટે રશિયન પક્ષ દ્વારા ફ્રેમવર્ક એગ્રીમેન્ટ અપનાવવાનું સ્વાગત કર્યું. ભારતીય પક્ષે ઇન્ટરનેશનલ સોલાર એલાયન્સ અને કોએલિશન ઓફ ડિઝાસ્ટર રેઝિલિયન્ટ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર (CDRI) માં રશિયાના વહેલા જોડાવાની અપેક્ષા વ્યક્ત કરી.

બંને પક્ષો વૈશ્વિક આર્થિક પડકારોને સંબોધવા, વિકાસશીલ દેશો અને સંક્રમણની અર્થવ્યવસ્થાઓ માટે આબોહવા નાણાં અને તકનીકોની વધેલી પહોંચને એકત્ર કરવા અને આંતરરાષ્ટ્રીય આર્થિક શાસન સંસ્થાઓ, ખાસ કરીને બહુપક્ષીય વિકાસ બેંકોના વ્યાજબી સુધારાને સુનિશ્ચિત કરવા માટે સંયુક્ત અભિગમોનો વિકાસ ચાલુ રાખવા સંમત થયા.

આતંકવાદ વિરોધી

બંને પક્ષોએ આતંકવાદ, ઉગ્રવાદ, ટ્રાન્સનેશનલ સંગઠિત અપરાધ, મની લોન્ડરિંગ, આતંકવાદી ધિરાણ અને ગેરકાયદેસર ડ્રગ હેરફેર જેવા સામાન્ય પડકારો અને જોખમોનો સામનો કરવાના ક્ષેત્રમાં દ્વિપક્ષીય અને બહુપક્ષીય સહકારને મજબૂત કરવાની તેમની પ્રતિબદ્ધતાની પુનઃ પુષ્ટિ કરી.

બંને નેતાઓએ આતંકવાદને તેના તમામ સ્વરૂપો અને અભિવ્યક્તિઓમાં અટકાવવા અને તેનો સામનો કરવા માટે તેમની મજબૂત પ્રતિબદ્ધતાની પુનઃ પુષ્ટિ કરી, જેમાં આતંકવાદીઓનું સરહદ પારનું હલનચલન અને આતંકવાદી ધિરાણ નેટવર્ક અને સુરક્ષિત આશ્રયસ્થાનોનો સમાવેશ થાય છે. તેઓએ 22 એપ્રિલ, 2025 ના રોજ જમ્મુ અને કાશ્મીરના પહેલગામમાં ભારતમાં થયેલા અને 22 માર્ચ, 2024 ના રોજ મોસ્કોમાં ક્રોકસ સિટી હોલમાં રશિયામાં થયેલા આતંકવાદી હુમલાની સખત શબ્દોમાં નિંદા કરી. તેઓએ આતંકવાદના તમામ કૃત્યોને ગુનાહિત અને અન્યાયી ઠેરવ્યા, ભલે તે કોઈપણ ધાર્મિક અથવા વૈચારિક બહાના દ્વારા પ્રેરિત હોય, જ્યારે પણ, જ્યાં પણ અને જે કોઈ દ્વારા કરવામાં આવ્યા હોય. તેઓએ આતંકવાદીઓના સુરક્ષિત આશ્રયસ્થાનોને જડમૂળમાંથી ઉખેડી નાખવા, આતંકવાદી વિચારધારાના ફેલાવાને રોકવા, આતંકવાદી ધિરાણની ચેનલો અને ટ્રાન્સનેશનલ અપરાધ સાથેના તેમના જોડાણને દૂર કરવા અને વિદેશી આતંકવાદી લડવૈયાઓ સહિત આતંકવાદીઓના સરહદ પારના હલનચલનને રોકવાના હેતુથી અલ કાયદા, ISIS/Daesh અને તેમના આનુષંગિકો સહિત UN-સૂચિબદ્ધ તમામ આતંકવાદી જૂથો અને સંસ્થાઓ સામે સંયુક્ત કાર્યવાહી માટે પણ આહ્વાન કર્યું.

બંને પક્ષોએ આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદા અને UN ચાર્ટરના નક્કર આધાર પર છુપાયેલા કાર્યસૂચિ અને બેવડા ધોરણો વિના, આ ક્ષેત્રમાં સહકાર વધારવાના મહત્વની નોંધ લેતા, આતંકવાદ અને ઉગ્રવાદના તમામ સ્વરૂપો અને અભિવ્યક્તિઓ સામે બેફામ લડત માટે આહ્વાન કર્યું. આ ઉપરાંત, તેઓએ UN સુરક્ષા પરિષદના સંબંધિત ઠરાવો, UN જનરલ એસેમ્બલી, તેમજ UN ગ્લોબલ કાઉન્ટર-ટેરરિઝમ સ્ટ્રેટેજીના સંતુલિત અમલીકરણની મજબૂત અમલવારીની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો.

બંને પક્ષોએ આતંકવાદ સામે લડવામાં રાજ્યો અને તેમના સક્ષમ અધિકારીઓની પ્રાથમિક જવાબદારી યાદ કરી. તેઓએ આતંકવાદ પર શૂન્ય-સહિષ્ણુતા નીતિ અને UN માળખામાં આંતરરાષ્ટ્રીય આતંકવાદ પર વ્યાપક સંમેલનને ઝડપી અંતિમ સ્વરૂપ આપવા અને અપનાવવા, તેમજ આતંકવાદ અને હિંસક ઉગ્રવાદનો સામનો કરવા પર UNGA અને UNSC ઠરાવોના અમલ માટે આહ્વાન કર્યું.

બંને પક્ષોએ ઓક્ટોબર 2022 માં ભારતના CTC ના અધ્યક્ષપદ હેઠળ ભારતમાં યોજાયેલી UNSC કાઉન્ટર ટેરરિઝમ કમિટી (CTC) ની વિશેષ બેઠકને યાદ કરી અને આતંકવાદી હેતુઓ માટે નવી અને ઉભરતી તકનીકોના ઉપયોગનો સામનો કરવા પર સર્વસંમતિથી અપનાવવામાં આવેલી દિલ્હી ઘોષણાનું સ્વાગત કર્યું. તેઓએ નોંધ્યું કે આ ઘોષણાનો હેતુ ઇન્ફોર્મેશન અને કોમ્યુનિકેશન્સ ટેકનોલોજીના આતંકવાદી શોષણની આસપાસની મુખ્ય ચિંતાઓને આવરી લેવાનો છે, જેમ કે ચુકવણી તકનીકો, સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ્સ અને ભંડોળ ઊભું કરવાની પદ્ધતિઓ અને અનમેન્ડ એરિયલ વ્હિકલ્સ (UAVs અથવા ડ્રોન) નો દુરુપયોગ. બંને પક્ષોએ ઓનલાઇન જગ્યામાં કટ્ટરપંથીકરણ અને ઉગ્રવાદી વિચારધારાના ફેલાવાને રોકવા પર વિશેષ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને આ ક્ષેત્રમાં વધુ સહકાર વિકસાવવા માટે તેમની તૈયારી પણ વ્યક્ત કરી. આ સંદર્ભમાં, તેઓએ SCO અને BRICS ફોર્મેટમાં સંબંધિત પદ્ધતિઓને મજબૂત કરવાના સકારાત્મક ગતિશીલતા પર સંતોષ સાથે નોંધ લીધી.

પ્રાદેશિક અને આંતરરાષ્ટ્રીય મુદ્દાઓ

બંને પક્ષોએ અફઘાનિસ્તાન પર ભારત અને રશિયા વચ્ચેના ગાઢ સંકલનની પ્રશંસા સાથે નોંધ લીધી, જેમાં બંને દેશોની સુરક્ષા પરિષદો વચ્ચેના સંવાદની પદ્ધતિ દ્વારા પણ સમાવેશ થાય છે. તેઓએ મોસ્કો ફોર્મેટની બેઠકોની મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા પર ભાર મૂક્યો.

નેતાઓએ ISIS અને ISKP અને તેમના આનુષંગિકો સહિત આંતરરાષ્ટ્રીય આતંકવાદી જૂથો સામેના આતંકવાદ વિરોધી પગલાંનું સ્વાગત કર્યું અને વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો કે અફઘાનિસ્તાનમાં આતંકવાદ સામેની લડત વ્યાપક અને અસરકારક રહેશે. તેઓએ અફઘાન લોકો માટે તાત્કાલિક અને અવિરત માનવતાવાદી સહાય સુનિશ્ચિત કરવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો.

બંને પક્ષોએ મધ્ય પૂર્વ/પશ્ચિમ એશિયામાં શાંતિ અને સ્થિરતા પ્રત્યેની તેમની પ્રતિબદ્ધતાનો પુનરોચ્ચાર કર્યો, સંયમ, નાગરિકોનું સંરક્ષણ અને આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદાનું પાલન, અને પરિસ્થિતિને વધુ વધારી શકે અને પ્રાદેશિક સ્થિરતા સાથે સમાધાન કરી શકે તેવા પગલાં લેવાથી દૂર રહેવાની જરૂરિયાત માટે આહ્વાન કર્યું. તેઓએ સંવાદ દ્વારા ઈરાન પરમાણુ મુદ્દાને ઉકેલવાના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો. તેઓએ ગાઝામાં માનવતાવાદી પરિસ્થિતિ પર ચિંતા વ્યક્ત કરી અને સંઘર્ષની સમાપ્તિ, માનવતાવાદી સહાય અને ટકાઉ શાંતિ માટે તેમની વચ્ચે પહોંચેલા કરારો અને સમજણ પ્રત્યે પ્રતિબદ્ધ રહેવા માટે સંબંધિત તમામ પક્ષો માટેના મહત્વ પર ભારપૂર્વક ભાર મૂક્યો.

બંને પક્ષોએ આબોહવા પરિવર્તનનો સામનો કરવા અને સંયુક્ત રાષ્ટ્ર ફ્રેમવર્ક કન્વેન્શન ઓન ક્લાઇમેટ ચેન્જ UNFCCC અને પેરિસ કરારના લક્ષ્યોને હાંસલ કરવા માટેના પ્રયત્નોને વિસ્તૃત કરવાના મહત્વની નોંધ લીધી. બંને પક્ષોએ 10 સપ્ટેમ્બર, 2025 ના રોજ નવી દિલ્હીમાં આબોહવા પરિવર્તન અને ઓછા કાર્બન વિકાસના મુદ્દાઓ પરના સમજૂતી કરારના માળખામાં યોજાયેલી આબોહવા પરિવર્તન અને ઓછા કાર્બન વિકાસના મુદ્દાઓ પરના સંયુક્ત રશિયા-ભારત કાર્યકારી જૂથની પ્રથમ બેઠકનું સ્વાગત કર્યું. બંને પક્ષો પેરિસ કરારના આર્ટિકલ 6 ના અમલીકરણ પદ્ધતિઓ, ઓછા કાર્બન તકનીકોના વિકાસ અને ટકાઉ નાણાં સાધનોનો ઉપયોગ કરવા પર દ્વિપક્ષીય સંવાદને તીવ્ર બનાવવા સંમત થયા.

બંને પક્ષો આબોહવા પરિવર્તનના મુખ્ય મુદ્દાઓ પર G20, BRICS, SCO માં ક્રિયાપ્રતિક્રિયા ચાલુ રાખવા સંમત થયા. બંને પક્ષોએ ક્લાઇમેટ ચેન્જ એન્ડ સસ્ટેઇનેબલ ડેવલપમેન્ટ પર BRICS સંપર્ક જૂથમાં સંકલિત કાર્ય દ્વારા હાંસલ કરેલા પરિણામોનું સ્વાગત કર્યું; જેમાં BRICS ક્લાઇમેટ રિસર્ચ પ્લેટફોર્મ અને BRICS લેબોરેટરી ફોર ટ્રેડ, ક્લાઇમેટ એન્ડ સસ્ટેઇનેબલ ડેવલપમેન્ટનો પ્રારંભ શામેલ છે. બંને પક્ષોએ 2026 માં સમૂહમાં ભારતના અધ્યક્ષપદ દરમિયાન BRICS માં આબોહવા પરિવર્તનને સંબોધવાના ક્ષેત્રમાં ફળદાયી સહકારને પ્રોત્સાહિત કર્યો.

બંને પક્ષોએ ભારત-રશિયા વિશેષ અને વિશેષાધિકૃત વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીની સ્થિતિસ્થાપકતા અને તેમની વિદેશ નીતિની પ્રાથમિકતાઓના સંકલિત અને પૂરક અભિગમો પર સંતોષ સાથે નોંધ લીધી અને તેને વધુ મજબૂત કરવા માટેની તેમની પ્રતિબદ્ધતાની પુનઃ પુષ્ટિ કરી. તેઓએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું કે ભારત અને રશિયા મુખ્ય શક્તિઓ તરીકે બહુધ્રુવીય વિશ્વમાં તેમજ બહુધ્રુવીય એશિયામાં વૈશ્વિક શાંતિ અને સ્થિરતા માટે પ્રયત્નશીલ રહેશે.

મહામહિમ રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર પુતિને પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીનો નવી દિલ્હીમાં તેમને અને તેમના પ્રતિનિધિમંડળને આપવામાં આવેલી ઉષ્માભરી મહેમાનગતિ બદલ આભાર માન્યો અને તેમને 24મી ભારત-રશિયા વાર્ષિક શિખર બેઠક માટે 2026 માં રશિયાની મુલાકાત લેવા આમંત્રણ આપ્યું.

SM/DK/GP/JD

(रिलीज़ आईडी: 2199572) आगंतुक पटल : 11