Ki dor ba thymmai jong ka GST (Goods and Services Tax) ki pyni ia ka jingkylla kaba khraw ha ka rep ka riang bad ka kam ba iadei bad ka dud. Lyngba ka jingpynhiar ia ki dor GST, ki nongrep, ka kam rep bad ki briew ba trei ha ka kam ba iadei bad ka dud, bad ki briew kiba ri jingri ha kylleng ka ri ki pynpaw ka jingkmen bad jingsngewnguh ia u Myntri Rangbahduh ka ri u Narendra Modi bad ia ka Myntri kam pla pisa jong ka sorkar pdeng ka Nirmala Sitaraman. U Myntri ka Tnad ka rep ka riang jong ka sorkar pdeng u Shivraj Singh Chouhan u la khot ia ki dor ba thymmai kum ka rai kaba pynkylla dur, da kaba pynpaw ia ka jingkyrmen ban don ki jingkylla ba kongsan.

Ka jingktah jong ki jingpynkylla ia ka GST kan sa paw bha hapdeng ki nongrep barit baria bad kiba pdeng. Ka jingpynhiar ia ka GST ha ki kor na ka bynta ki kam rep bad ki tiar kiba pyndonkam da ka bor solar kan pynduna ia ki jinglut ha ka kam rep bad kan kyntiew ia ki jingiohnong jong ki nongrep. La pynduna ia ka GST halor ki dawai pyniap khniang bad ki micronutrient, ki ban ai jingmyntoi ia ki nongrep bad pynshlur ia ka jingkylla na ki sboh dawai chemical sha ki sboh dawai ki bym ktah ia ka mariang. Ha ka kam ba iadei bad ka dud, ka dud bad ka cheese mynta kin khring ia ka zero GST, kaba ai jingmyntoi ym tang ia ki nongshong shnong hynrei wat ia ki nongrep ruh, ki nongri jingri, bad ki nongpynmih dud. Ki jingpynkylla ia ka GST kin kyntiew ruh ia ka rep ka riang kaba pyniasohlang. Ki jingmyntoi kiba shai kin sa paw ha ka kam ri jingri, kam ri ngap, ri dohkha, kam ba iadei bad ki khlaw, bad kam ri syiar. Ka jingpynhiar ia ka GST ha ki sla tendu kan pynkhlain ia ka kamai kajih jong ki jaitbynriew riewlum, katba ka jingpynhiar ia ka GST ha ki kali kit mar kan pynduna dor ia ka jingkit ia ki mar rep.

Ki dor ki hiar, ki jingmyntoi ki kiew

Ka jingktah kaba bniah jong ka jingpynhiar ia ka GST ha ki kam bapher bapher

Ka jingpyndonkam ia ki kor ki bor ha ka rep ka riang

• Ka GST ha ki traktor (<1800 cc) la pynduna sha ka 5%.
• Ki tiar jong ki traktor, kynthup ïa ki tyre, ki tube, ki pump um: La pynduna ïa ka GST na ka 18% sha ka 5%.
• Ki kor kynshait um, ki kor pyntuid um, ki kor lum ia ki jingthung, ki tiar jong ki traktor: La pynduna ia ka GST na ka 12% sha ka 5%.
• Ki kor diesel kiba la buh ia ka jingstet (>15 HP), ki kor pyniakhlad/lum ia ki jingthung, ki kor pynmih ia ki sboh: La pynduna ia ka GST na ka 12% sha ka 5%.
• Ka jingpynhiar dor ia ki traktor kan iarap ia ki nongrep barit baria bad kiba pdeng ban ioh pyndonkam ia ki kor ki bor, kan pynduna ia ka por, kan pynduna ia ka jinglut jingsep, bad kan kyntiew ia ka jingpynmih ia ki mar rep.

Ki Sboh

• Ammonia, sulfuric acid, nitric acid: Ka GST ka la hiar na ka 18% sha ka 5%.
• Ka jingpynhiar ia ki dor kan pynbeit ia ka khajna na ka bynta ka jingpynmih ia ki sboh.

Ki dawai pyniap khniang bad ki Micronutrient

• 12 tylli ki dawai pyniap khniang bad katto katne ki micronutrient: La pynduna ia ka GST na ka 12% sha ka 5%.
• La pynjem dor shuh shuh ia ki jingdonkam ba shna na ki mar rep, kaba kyntiew ia ka rukom rep ka bym ktah ia ka mariang bad kaba lah ban iaineh.
• Pynshlur ia ki nongrep ban kylla na ki dawai pyniap khniang chemical sha ki dawai pyniap khniang ki bym ktah ia ka mariang, ban kyntiew ia ka jingbha jong ka khyndew bad ka jingbha jong ki jingthung.
• Ka jingmyntoi beit beit ia ki nongrep organic barit baria bad ki FPO hapoh ka National Mission on Natural Farming jong ka sorkar.

Ki soh, ki jhur bad ka jingshna jingbam

• Ki jhur, ki soh, ki nut ba la pynkhreh/ pynneh pynsah: La pynduna ia ka GST na ka 12% sha ka 5%
• Kyntiew ia ka jaka buh pyndait-thah, ka jingshna ia ki jingbam, bad ka jingkyntiew.
• Ka jingpynduna ia ka jinglehnohei ki mar kiba lah ban pyut, ban pynthikna ba ki nongrep kin ioh ia ka dor kaba bha.
• Ban kyntiew ia ka jingshalan shabar ri ia ki marbam ba la pynkhreh, pynkhlain ia ka kyrdan jong ka India kum ka jaka shalan mar rep shabar ri.

Ka Kam ba iadei bad ka dud

• Ym don GST ia ka dud bad ka cheese.
• Ka GST halor ka makhon, ghee bad kiwei kiwei, la pynduna na ka 12% sha ka 5%.
• La kham pynsuk ban pyniaid iew ia ki mar jong ki briew kiba trei ha ki kam ba iadei bad ka dud.
• Ka dud tin (iron/steel/aluminium) mynta ha ka 5% ha ka jaka jong ka 12%.
• Kyntiew ia ki mar dud tynrai

Ka kam ri dohkha

• Ka GST halor ki ‘dohkha ba la pynkhreh ne ba la pynneh pynsah’ la pynduna na ka 12% sha ka 5%.
• Ka lah ban pynshlur ia ka kam ri dohkha bad ka jingri dohkha ha kylleng ka ri.

Ka ngap

• La pynduna ia ka GST halor ka ngap tynrai, kaba ai jingmyntoi ia ki nongri ngap, ki jaitbynriew riewlum, bad ki SHG ha ki jaka nongkyndong.
• Ka GST halor ka ngap ba la shna da ki briew (la ka long kaba la khleh lang bad ka ngap tynrai ne bym khleh) la pynduna na ka 18% sha ka 5%.

Ki tiar ba pyndonkam da ka bor solar

• Ka GST ha ki tiar ba pyndonkam da ka bor solar la pynduna na ka 12% sha ka 5%.
• Ki tiar solar kiba jem dor kin pynduna ia ka jinglut ha ka jingpynpoi um, kan iarap ia ki nongrep.

Ki sla Tendu

• La pynduna ia ka GST na ka 18% sha ka 5%.
• Namar ba ki sla tendu ki dei ki lad kamai kajih ba kongsan jong ki nongrep bad ki riewlum ha Odisha, Madhya Pradesh, bad Chhattisgarh, kane ka jingpynduna kan pynkhlain ia ka kamai kajih ha kine ki jylla.

Ka jingpynbeit ryntih ïa ka GST ha ka rep ka riang ka dei ka jingpynkylla kaba ïadei bad ki nongrep, kaba kyrshan ia ka bha ka miat ha ki jaka nongkyndong, bad kaba kyrshan ïa ka jingpynneh pynsah — kaba pynduna ïa ki jinglut na ka bynta ki nongrep, kaba kyntiew ïa ki seng treilang bad ki FPO, bad kaba pynkhlain ïa ka jingpynbiang bam. Ka jingkyntiew ia ka rep ka riang kan jia ha ka kyrdan ba bun jait bad kumjuh ruh ia baroh ki kam ba iadei bad ka. Ka jingpynmih ia ki rep kan kiew da ki jingpynduna ia ka jinglut ha ka sboh, ka jingbuh pyndait-thah bad ka jingshna ia ki jingbam kan kiew, bad ka jingpyndonkam da ki kor ki bor kan kyntiew ia ka rep ka riang. Nalor kine baroh, ka kam ri dohkha, ka kam ba iadei bad ka dud bad ki co-operative kiba iadon bynta ha kane kin nang kham iohnong. Ka jingktah kaba bud jong kine haneng kan pynlong ia ngi ban kham lah ban iakhun pyrshah ia ki mar bam ba la wanrah nabar bad ki marbam ba la song. Ka jingpynmih marbam jong ngi hapoh ka ri kan kham suk ban pyniaid iew haba ianujor bad ki marbam kiba wanrah nabar ri, khnang ban long Atmanirbhar.

*******