કેન્દ્રીય ગૃહ અને સહકારિતા મંત્રી, શ્રી અમિત શાહે, આજે નવી દિલ્હીમાં CBI દ્વારા આયોજિત ભાગેડુઓના પ્રત્યાર્પણ: પડકારો અને વ્યૂહરચના પરની પરિષદને મુખ્ય અતિથિ તરીકે સંબોધન કર્યું હતું. આ પ્રસંગે કેન્દ્રીય ગૃહ સચિવ, વિદેશ સચિવ, ગુપ્તચર બ્યુરોના મહાનિર્દેશક અને કેન્દ્રીય તપાસ બ્યુરો સહિત અનેક મહાનુભાવો ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.

કેન્દ્રીય ગૃહ અને ગૃહ અને સહકાર રાજ્યમંત્રી શ્રી અમિત શાહે પોતાના સંબોધનમાં જણાવ્યું હતું કે પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વમાં આપણો દેશ વિશ્વમાં આત્મવિશ્વાસ સાથે આગળ વધી રહ્યો છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે આ સંદર્ભમાં, રાષ્ટ્રીય સુરક્ષાના તમામ પાસાઓ સુનિશ્ચિત કરવા આપણા માટે અત્યંત મહત્વપૂર્ણ બની જાય છે. દેશમાં ભ્રષ્ટાચાર, ગુના અને આતંકવાદ સામે નહિવત્ સહિષ્ણુતા દાખવીને, અમે ભારતની સરહદોની બહારથી આ પ્રવૃત્તિઓ ચલાવનારાઓ સામે પણ નહિવત્ સહિષ્ણુતા જાળવી રાખીએ છીએ. ગૃહમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે આવા તમામ ગુનેગારોને ન્યાયના કઠેડામાં લાવવા અને આ માટે એક સુરક્ષિત પદ્ધતિ બનાવવાની આપણી જવાબદારી છે. આ પરિષદ, ઇન્ટરપોલ અને આપણા ત્રણ નવા ફોજદારી કાયદાઓમાં ઉપલબ્ધ જોગવાઈઓ સાથે, કોઈપણ ભાગેડુ ગુનેગારને ભારતીય કોર્ટ સમક્ષ રજૂ કરવા સક્ષમ બનાવવાનો એક સંકલિત પ્રયાસ છે, અને આ માટે એક રોડમેપ પ્રદાન કરશે. કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે દોઢ વર્ષ પહેલાં આપેલા તેમના સૂચન પર કાર્ય કરીને, CBIએ ભાગેડુઓના પ્રત્યાર્પણનો વિચાર અમલમાં મૂક્યો છે અને આ સંગઠન આ માટે પ્રશંસાને પાત્ર છે.

શ્રી અમિત શાહે કહ્યું કે આપણે બધાએ સંકલ્પ કરવો જોઈએ કે ગુનેગારો ગમે તેટલી ઝડપથી આગળ વધે, ન્યાયની પહોંચ વધુ ઝડપી હોવી જોઈએ. તેમણે કહ્યું કે પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વમાં, એક મજબૂત ભારત તેની સરહદોની સુરક્ષા અને કાયદાના શાસનને મજબૂત બનાવવા તરફ આગળ વધી રહ્યું છે. તેમણે કહ્યું કે આ બે દિવસીય વર્કશોપમાં, અમે વૈશ્વિક કામગીરી, મજબૂત સંકલન અને સ્માર્ટ ડિપ્લોમસીનું સંકલન સુનિશ્ચિત કરીશું. આજની પરિષદનો વિષય ખૂબ જ ગંભીર અને સુસંગત છે. આ પરિષદમાં ચર્ચાઓ અને સૂચવેલા પગલાં રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા, દેશની આર્થિક સમૃદ્ધિ અને નીતિગત જટિલતાઓને ઉકેલવા માટે ખૂબ જ ફાયદાકારક સાબિત થશે. આ પરિષદમાં સાયબર ટેકનોલોજી, નાણાંકીય ગુનાઓ, ભંડોળના સ્ત્રોત અને પ્રવાહને શોધી કાઢવા, જટિલ પ્રત્યાર્પણ પ્રક્રિયાઓને સરળ બનાવવા, ભાગેડુઓને સ્વદેશ પરત મોકલવા, તેમના ભૌગોલિક સ્થાનોનો ડેટાબેઝ બનાવવા અને આંતરરાષ્ટ્રીય પોલીસ સાથે સહયોગ દ્વારા આ પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરવા સહિતના વિવિધ વિષયો પર સાત સત્રોમાં અર્થપૂર્ણ ચર્ચાઓ થશે.

કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે ભાગેડુ ગુનેગારોનો મુદ્દો દેશની સાર્વભૌમત્વ, આર્થિક સ્થિરતા, કાયદો અને વ્યવસ્થા તેમજ રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સાથે જોડાયેલો છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે લાંબા સમય પછી, આ વિષય પર એક માળખાગત અભિગમ ઉભરી રહ્યો છે. તેમણે કહ્યું કે દરેક ભાગેડુ સામે ક્રૂર અભિગમ અને ભારતીય ન્યાયિક પ્રણાલી સમક્ષ સમયસર રજૂઆત સુનિશ્ચિત કરવાનો સમય આવી ગયો છે. શ્રી શાહે જણાવ્યું હતું કે કોઈપણ પ્રકારના ભાગેડુને પકડવા માટે બે બાબતોનું મિશ્રણ જરૂરી છે: ખાતરી અને ઇકોસિસ્ટમ. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે આપણે ભાગેડુ ગુનેગારોના મનમાંથી એ ખાતરી દૂર કરવી જોઈએ કે કાયદો તેમના સુધી પહોંચી શકશે નહીં. વધુમાં, આપણે કાનૂની, નાણાંકીય અને રાજકીય સમર્થનની ઇકોસિસ્ટમને તોડી નાખવી જોઈએ. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે આપણે વિદેશમાં ભાગેડુઓ દ્વારા બનાવેલા સંસ્થાકીય જોડાણને પણ તોડી નાખવું જોઈએ.

શ્રી અમિત શાહે જણાવ્યું હતું કે ભારતીય પ્રત્યાર્પણ પ્રણાલી માટે બે બાબતોની જરૂર છે: હેતુ અને પ્રક્રિયા. તેમણે જણાવ્યું હતું કે આપણી પ્રત્યાર્પણ પ્રણાલીના પાંચ ઉદ્દેશ્યો હોવા જોઈએ: સરહદોની બહાર ન્યાયની પહોંચ સુનિશ્ચિત કરવી, ઓળખ પ્રણાલીને અત્યાધુનિક અને સચોટ બનાવીને રાષ્ટ્રીય સુરક્ષાને મજબૂત બનાવવી, કાનૂની અને ન્યાયિક પ્રણાલીમાં આપણી આંતરરાષ્ટ્રીય વિશ્વસનીયતા વધારવી, વિશ્વને આપણી ચિંતાઓમાં સામેલ કરતી વખતે આપણી આર્થિક વ્યવસ્થાનું રક્ષણ કરવું અને કાયદાના શાસનની વૈશ્વિક સ્વીકૃતિ સુનિશ્ચિત કરવી. શ્રી શાહે જણાવ્યું હતું કે આ ધ્યેય સીમલેસ વાતચીત, વ્યૂહાત્મક અભિગમ અને સંગઠિત અમલ માટે સુધારેલી પ્રક્રિયાઓ દ્વારા પ્રાપ્ત કરી શકાય છે.

કેન્દ્રીય ગૃહ અને સહકારિતા મંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, CBIના સમર્થન સાથે, દરેક રાજ્યએ ગુના કર્યા પછી રાજ્ય છોડીને ભાગી ગયેલા ભાગેડુઓને પાછા લાવવા માટે એક પદ્ધતિ બનાવવા માટે એક એકમ સ્થાપિત કરવું જોઈએ, અને સંપૂર્ણ સરકારી અભિગમ આ પ્રક્રિયાને ઝડપી બનાવવો જોઈએ. તેમણે જણાવ્યું હતું કે પ્રધાનમંત્રી મોદી સત્તામાં આવ્યા ત્યારથી, અમે ઘણા ફેરફારો કર્યા છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે 2018માં, ભાગેડુ આર્થિક અપરાધી કાયદો ઘડવામાં આવ્યો હતો, જે સરકારને આર્થિક ભાગેડુઓ દ્વારા ભારતમાં રાખવામાં આવેલી સંપત્તિ જપ્ત કરવાની સત્તા આપે છે. ચાર વર્ષમાં, સરકારે આશરે $2 બિલિયન વસૂલ કર્યા છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે મની લોન્ડરિંગ વિરોધી કાયદાઓને વધુ મજબૂત બનાવવામાં આવ્યા છે, અને 2014થી 2023 વચ્ચે આશરે $12 બિલિયનની સંપત્તિ જપ્ત કરવામાં આવી છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે CBI એ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ભાગેડુઓને પકડવા માટે એક સમર્પિત ગ્લોબલ ઓપરેશન્સ સેન્ટરની સ્થાપના કરી છે, જે વિશ્વભરના પોલીસ દળો સાથે વાસ્તવિક સમયમાં સંકલન કરે છે. જાન્યુઆરીથી સપ્ટેમ્બર 2025 સુધીમાં, 189થી વધુ રેડ કોર્નર નોટિસ જારી કરવામાં આવી છે, જે CBIના ઇતિહાસમાં સૌથી વધુ છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે ઓપરેશન ત્રિશુલના ખૂબ જ સકારાત્મક પરિણામો આવ્યા છે અને તે સફળ રહ્યું છે. તેવી જ રીતે, જાન્યુઆરી 2025 માં ઇન્ટરપોલની સ્થાપના થયા પછી, ખૂબ જ સારા પરિણામો પ્રાપ્ત થયા છે.

શ્રી અમિત શાહે જણાવ્યું હતું કે મોદી સરકારે 160 વર્ષ જૂના વસાહતી કાયદાઓને નવા ફોજદારી કાયદાઓથી બદલી નાખ્યા છે, જે 21મી સદીનો સૌથી મોટો સુધારો છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે 2027 પછી, સુપ્રીમ કોર્ટ સુધીની કોઈપણ FIRમાં ત્રણ વર્ષમાં ન્યાય મળશે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે ભારતીય સિવિલ સર્વિસ કોડ (BNSS) ની કલમ 355 અને 356 ગેરહાજરીમાં ટ્રાયલની જોગવાઈ કરે છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે ભારતની આઝાદી પછી પહેલી વાર કાયદામાં આ જોગવાઈનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. શ્રી શાહે જણાવ્યું હતું કે જો કોઈ વ્યક્તિને ભાગેડુ જાહેર કરવામાં આવે છે તો કોર્ટ તેમના બચાવ માટે વકીલની નિમણૂક કરીને તેમની ગેરહાજરીમાં ટ્રાયલ ચલાવી શકે છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે એકવાર કોઈ વ્યક્તિને ભાગેડુ જાહેર કરવામાં આવે છે, તો આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદા હેઠળ તેમની સ્થિતિ નોંધપાત્ર રીતે બદલાય છે. તેમણે અમને BNSSમાં ટ્રાયલ ઇન એબ્સેન્શિયા જોગવાઈને મહત્તમ કરવા અને ભાગેડુઓની ગેરહાજરીમાં ટ્રાયલ ચલાવવા માટે વિનંતી કરી.

કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે આજની પરિષદમાંથી ઉદ્ભવતા કાર્યવાહીપાત્ર મુદ્દાઓ, જેમાં ઇન્ટરપોલ અને ટ્રાયલ ઇન એબ્સેન્ટિયાનો સમાવેશ થાય છે, તેને એક એવી પદ્ધતિમાં સમાવિષ્ટ કરવાની જરૂર છે જે રાજ્ય પોલીસ અને તમામ કેન્દ્રીય એજન્સીઓને સમાવિષ્ટ કરે છે, જેમાં CBI તેના સત્તાવાર નિરીક્ષક તરીકે હોય. તેમણે જણાવ્યું હતું કે ભાગેડુઓનો ડેટાબેઝ દેશભરની પોલીસ સાથે અસરકારક રીતે શેર કરવો જોઈએ. શ્રી શાહે જણાવ્યું હતું કે માદક દ્રવ્યો, આતંકવાદ, ગેંગસ્ટરિઝમ, નાણાકીય અને સાયબર ક્રાઇમનું સંકલન કરવા માટે તમામ રાજ્ય પોલીસ દળોમાં એક ફોકસ ગ્રુપ સ્થાપિત કરવું જોઈએ. તેમણે જણાવ્યું હતું કે IB અને CBI એ મલ્ટી-એજન્સી સેન્ટર (MAC) દ્વારા આ ફોકસ ગ્રુપને ઝડપી બનાવવા માટે કામ કરવું જોઈએ. શ્રી શાહે જણાવ્યું હતું કે દરેક રાજ્ય પોલીસે પ્રત્યાર્પણના કેસોની અસરકારક તૈયારી માટે ઝડપથી એક નિષ્ણાત વિશેષ સેલ સ્થાપિત કરવો જોઈએ અને આ વિશેષ સેલને માર્ગદર્શન આપવા માટે CBIમાં પ્રત્યાર્પણ વિનંતીઓની સમીક્ષા કરવા માટે એક સમર્પિત સેલ સ્થાપિત કરવો જોઈએ.

શ્રી અમિત શાહે કહ્યું કે આપણે આંતરરાષ્ટ્રીય ધોરણો અનુસાર, ગેરહાજરીમાં ટ્રાયલ કલમનો મહત્તમ ઉપયોગ કરવો જોઈએ અને દરેક રાજ્યમાં ભાગેડુઓ માટે ખાસ જેલ સ્થાપિત કરવી જોઈએ. તેમણે કહ્યું કે આપણે પાસપોર્ટ જારી કરવાની પ્રક્રિયા અને કાયદા અમલીકરણ એજન્સીઓ વચ્ચે સંકલન અને પ્રોટોકોલ વિકસાવવો જોઈએ, જેથી કોઈપણ પાસપોર્ટ ધારક સામે રેડ કોર્નર નોટિસ જારી કરવામાં આવે તો પાસપોર્ટને લાલ ધ્વજ આપી શકાય. શ્રી શાહે એમ પણ કહ્યું કે હાલની બ્લુ કોર્નર નોટિસને રેડ કોર્નર નોટિસમાં રૂપાંતરિત કરવા માટે એક ખાસ ઝુંબેશની જરૂર છે, અને આ હેતુ માટે દરેક રાજ્યમાં એક ખાસ સેલ બનાવવો જોઈએ. તેમણે કહ્યું કે CBI અને IB એ આ સમગ્ર પ્રક્રિયાના સુચારુ સંચાલનને સુનિશ્ચિત કરવા માટે MAC હેઠળ એક ખાસ ટાસ્ક ફોર્સ બનાવવી જોઈએ. તેમણે કહ્યું કે જ્યાં સુધી આપણે વિદેશમાં રહેતા લોકોના મનમાં ભારતીય ન્યાય વ્યવસ્થાનો ડર ન જગાડીએ ત્યાં સુધી આપણે દેશને સુરક્ષિત કરી શકતા નથી જે આપણા દેશની અર્થવ્યવસ્થા, સાર્વભૌમત્વ અને સુરક્ષાને નુકસાન પહોંચાડી રહ્યા છે.

SM/DK/GP/JD