पेट्रोलियम तथा प्राकृतिक ग्यास मन्त्रालयले 4 अगस्त 2025 मा 20% इथानाल मिश्रित पेट्रोल (ई-20) को माइलेज र सवारी साधनको आयुमा पर्ने प्रभावमा उठाइएका केही चिन्ताहरूको विस्तृत प्रतिक्रिया जारी गरेको छ। प्राप्त थप प्रश्नहरूको जवाफमा विस्तृत प्रतिक्रिया तल सूचीबद्ध गरिएको छ:

जैव इन्धन र प्राकृतिक ग्यास भारतको मुख्य इन्धन हुन्। तिनीहरूले हरित विश्वको लागि हाम्रा प्रतिबद्धताहरूलाई पूरा गर्ने दिशामा एक व्यवहार्य, गैर-विघटनकारी परिवर्तनको प्रतिनिधित्व गर्छन् र हाम्रो राष्ट्रिय रूपमा निर्धारित योगदान (एनडीसी) को अनुरूप छन् जस अन्तर्गत भारतले 2070 सम्ममा नेट जिरो उत्सर्जनमा हस्ताक्षर गरेको छ। नीति आयोगद्वारा गरिएको इथानालको जीवनचक्र उत्सर्जन सम्बन्धी एक अध्ययनले उखु र मकैमा आधारित इथानालको प्रयोगबाट ग्रीनहाउस ग्यास उत्सर्जन पेट्रोलको तुलनामा क्रमशः 65% र 50% ले कम हुने बताएको छ।

प्रदूषण न्यूनीकरणको अतिरिक्त, ग्रामीण अर्थतन्त्रमा हुने फाइदा, उखुको बक्यौता उन्मूलन र देशमा मकै खेतीको व्यवहार्यतामा सुधारको सन्दर्भमा परिवर्तनकारी फाइदाहरू भएका छन्। किसानहरूलाई बढी आम्दानीले उनीहरूको कल्याणलाई अगाडि बढाउन मात्र योगदान पुर्याएको छैन तर किसानहरूले गर्ने आत्महत्याको चुनौतीलाई निर्णायक रूपमा सामना गर्न पनि मद्दत गरेको छ। स्मरणीय छ, विदर्भ जस्ता क्षेत्रहरूमा केही वर्ष अघि किसान आत्महत्या व्यापक रूपमा फैलिएको थियो।

इथेनाल मिश्रण कार्यक्रमका साथ, जुन पहिले कच्चा तेल आयातमा खर्च हुन्थ्यो, त्यो अहिले हाम्रा किसानहरूकहाँ गइरहेको छ, जो अन्नदाता मात्र होइन ऊर्जादाता पनि बनेका छन्। इथेनाल आपूर्ति वर्ष (ईएसवाई) 2014-15 देखि ईएसवाई 2024-25 जुलाई 2025 सम्मको पछिल्ला एघार वर्षको अवधिमा, सार्वजनिक क्षेत्रको तेल बजार कम्पनीहरू (ओएमसी) द्वारा पेट्रोलमा इथानाल मिश्रणको परिणामस्वरूप 1,44,087 करोड रुपियाँभन्दा बढीको विदेशी मुद्रा बचत/संरक्षण भएको छ, कच्चा तेल प्रतिस्थापनले लगभग 245 लाख मेट्रिक टन महत्त्वपूर्ण ऊर्जा सुरक्षा प्रदान गरेको छ र लगभग 736 लाख मेट्रिक टन सीओ2 उत्सर्जन घटाएको छ, जुन 30 करोड रूख रोप्नु बराबर हो। 20% मिश्रणमा, यो वर्ष मात्र किसानहरूलाई भुक्तानी 40,000 करोड रुपियाँ र विदेशी मुद्रा बचत लगभग 43,000 करोड रुपियाँ हुने अपेक्षा गरिएको छ।

प्रदर्शन र माइलेजसँग सम्बन्धित जुन चिन्ता अहिले उठाइँदैछ, त्यसको अनुमान सरकारले 2020 नै गरेको थियो र नीति आयोगको एक अन्तरमन्त्रीस्तरीय समिति (आईएमसी) द्वारा अनुमान गरिएको थियो। यसलाई आईओसीएल, एआरएआई र एसआईएएमद्वारा गरिएका अनुसन्धान अध्ययनहरूले पनि समर्थन गरेको थियो।

ई-20 को प्रयोगले राम्रो गति, राम्रो सवारी गुणस्तर र सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा, ई10 इन्धनको तुलनामा लगभग 30% ले कार्बन उत्सर्जन कम गर्छ। इथानोलको उच्च-अक्टेन संख्या (पेट्रोलको 84.4 को तुलनामा 108.5) ले इथानाल-मिश्रित इन्धनलाई उच्च-अक्टेन आवश्यकताहरूको लागि एक मूल्यवान विकल्प बनाउँछ जुन आधुनिक उच्च-सम्प्रेसन इञ्जिनहरूको लागि महत्त्वपूर्ण छ। ई20 को लागि तयार गरिएका सवारी साधनहरूले राम्रो गति प्रदान गर्दछ जुन शहरको ड्राइभिङ परिस्थितिहरूमा एक धेरै महत्त्वपूर्ण कारक हो। यस अतिरिक्त, इथानालको उच्च वाष्पीकरण ऊष्मा, इनटेक मेनिफोल्ड तापमानलाई कम गर्दछ, वायु-इन्धन मिश्रण घनत्व बढाउँछ र आयतन दक्षतालाई बढाउँछ।

पहिले भारतमा पेट्रोल रिसर्च अक्टेन नम्बर (आरओएन) 88 सित बिक्री गरिन्थ्यो। आज, भारतमा सामान्य पेट्रोलमा बीएस-तख का आवश्यकताहरू पूरा गर्न आरओएन 91 छ, जसले हानिकारक उत्सर्जन घटाउने लक्ष्य राख्छ। यद्यपि, इथेनाल 20 को मिश्रणको साथ यसलाई फेरि आरओएन 95 मा सुधार गरिएको छ, जसले गर्दा राम्रो एन्टी-नाकिङ गुण र प्रदर्शन प्राप्त हुन्छ।

ई20 ले इन्धन दक्षतामा ठूलो कमी ल्याउँछ भन्ने सुझाउ दिने आलोचनाहरू गलत छन्। सवारी साधनको माइलेज इन्धन प्रकारभन्दा बाहिरका विभिन्न कारकहरूबाट प्रभावित हुन्छ। यसमा ड्राइभिङ आदत, रखरखाउका तरिकाहरू जस्तै तेल परिवर्तन र एयर फिल्टर सफाइ, टायरको चाप र पङ्क्तिबद्धता र कतिसम्म भने कन्डिशनिङको भार पनि सामेल छन्।

सोसाइटी अफ् इण्डियन अटोमोबाइल म्यानुफ्याक्चरर्स (एसआईएएम) साथै सवारी साधनका प्रमुख निर्माताहरूसँग व्यापक छलफल गरिएको छ। ई 10 सवारी साधनहरूमा दक्षतामा गिरावट (यदि कुनै छ भने) सीमान्तकृत भएको छ। केही निर्माताहरूका लागि, सवारी साधनहरू 2009 देखि नै ई 20 उपयुक्त छन्। त्यस्ता सवारी साधनहरूमा इन्धन दक्षतामा कुनै गिरावटको प्रश्न उठ्दैन।

ई-0 पेट्रोलमा वापस हुने विकल्पमा प्रदूषणमा कठिन मेहनतबाट हासिल गरिएको सफलता र ऊर्जा परिवर्तनमा हासिल गरिएको सफलतालाई गुमाउनुपर्छ। आईएमसीको रोडम्याप 2021 देखि सार्वजनिक डोमेनमा थियो र ई-20 मा पुग्नको लागि एक सुनियोजित मार्ग तय गरिएको थियो। त्यस बेलादेखि, 4 वर्षभन्दा बढी समय भएको छ जसले सवारी साधन प्रविधिलाई सुधार गर्न, आपूर्ति शृङ्खला सुनियोजित गर्न र समग्र पारिस्थितिकी तन्त्र विकास गर्न अनुमति दिएको छ।

यस अतिरिक्त, यो उल्लेखनीय छ कि ब्राजिल वर्षौंदेखि बिना कुनै समस्या ई 27 मा सफलतापूर्वक चलिरहेको छ। टोयोटा, होण्डा, हुण्डाई आदि जस्ता उही अटोमेकरहरूले त्यहाँ पनि सवारी साधनहरू उत्पादन गर्छन्। यस बाहेक, ई20 को लागि सुरक्षा मापदण्ड बीआईएस विनिर्देशहरू र अटोमोटिभ उद्योग मानकहरूको माध्यमद्वारा राम्रोसँग स्थापित छन्। ड्राइभेबिलिटी, स्टार्टेबिलिटी, धातु अनुकूलता, प्लास्टिक अनुकूलता सहित धेरैजसो मानकहरूमा कुनै समस्याहरू छैनन्। केवल केही पुराना सवारी साधनहरूको मामिलामा केही रबरका भाग र ग्यास्केटहरू गैर-मिश्रित इन्धन प्रयोग गरिएको भन्दा पहिले प्रतिस्थापन आवश्यक पर्न सक्छ। यो प्रतिस्थापन सस्तो छ र नियमित सेवाको समयमा सजिलै व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ। यो सवारी साधनको जीवनकालमा एक पटक गर्नुपर्ने हुन सक्छ र यो कुनै पनि अधिकृत कार्यशालामा गर्न सकिने सरल प्रक्रिया हो।

केही व्यक्तिहरूले के चिन्ता गरेका छन् भने इथेनाल मिश्रित पेट्रोल गैर-मिश्रित इन्धनभन्दा सस्तो हुनुपर्छ र यो लागत लाभ ग्राहकहरूलाई हस्तान्तरण गरिएको छैन। तिनीहरू नीति आयोगको रिपोर्टलाई उल्लेख गर्दैछन्। 2020-21 मा, जब नीति आयोगको रिपोर्ट तयार गरिएको थियो, इथानाल पेट्रोलभन्दा सस्तो थियो। समयसँगै, इथानालको खरिद मूल्य बढेको छ र अब इथेनालको भारित औसत मूल्य परिष्कृत पेट्रोलको लागतभन्दा बढी छ।

वर्तमानमा, इथेनाल आपूर्ति वर्ष 2024-25 को लागि, 31.07.2025 सम्म इथेनालको औसत खरिद लागत प्रति लिटर रु. 71.32 छ, जसमा परिवहन र जीएसटी सामेल छन्। ई20 उत्पादन गर्नका लागि तेल विपणन कम्पनीहरूद्वारा खरिद गरिएको इथानालको 20% मोटर स्पिरिट (एमएस) सँग मिलाउँछ। सी-हेभी मोलासेसमा आधारित इथेनालको मूल्य 46.66 रुपियाँ (ईएसवाई 2021-22) बाट बढेर 57.97 रुपियाँ (ईएसवाई 2024-25) पुगेको छ। सोही अवधिमा मकैमा आधारित इथेनालको मूल्य 52.92 रुपियाँबाट बढेर 71.86 रुपियाँ पुगेको छ। पेट्रोलको तुलनामा इथेनालको मूल्यमा वृद्धि भए पनि तेल कम्पनीहरूले इथेनाल मिश्रणको आदेशबाट पछि हटेका छैनन् किनभने यो कार्यक्रमले ऊर्जा सुरक्षा प्रदान गर्दछ, किसानहरूको आय बढाउँछ र पर्यावरणीय स्थिरता सुनिश्चत गर्दछ।

इथेनाल मिश्रण एक राष्ट्रिय कार्यक्रम हो। केहीले कार मालिकहरूको दिमागमा डर र भ्रम फैलाएर र ई20 इन्धनको प्रयोगबाट बीमा कम्पनीहरूले कारको क्षतिलाई कभर गर्दैनन् भन्ने गलत कथा सिर्जना गरेर यसलाई पटरीबाट हटाउन खोज्छन्। यो डर फैलाउने कुरा पूर्णतया निराधार छ र एक बीमा कम्पनीले स्पष्ट पारेको छ जसको ट्वीट स्क्रिनशटलाई जानाजानी डर र भ्रम सिर्जना गर्न गलत व्याख्या गरिएको थियो। ई20 इन्धनको प्रयोगले भारतमा सवारी साधनको बीमाको वैधतामा कुनै प्रभाव पार्दैन।

यसैबीच, अटोमोबाइल निर्माताहरूले सवारी साधनको अधिकतम प्रदर्शन सुनिश्चित गर्न आवश्यक पर्ने कुनै पनि सहयोग प्रदान गर्न सवारी साधन मालिकहरूसँग सम्पर्कमा रहन्छन्। यदि कुनै वाहन मालिललाई आफ्नो सवारी साधनलाई थप ट्युनिङ वा पार्टपुर्जा प्रतिस्थापन आवश्यक पर्न सक्छ भन्ने लागेमा अधिकृत सर्विस स्टेशनहरूको पूरा नेटवर्क यस्ता अनुरोधहरूको जवाफ दिनका लागि उपलब्ध छन्।

देश ई-20 भन्दा तीव्र गतिमा अगाडि बढ्नेछ कि भनेर आशङ्काहरू बनिरहेका छन्। ई-20 भन्दा अघि बढ्नका लागि सावधानीपूर्वक विचार-विमर्शको आवश्यकता छ, जसको लागि व्यापक परामर्श भइरहेको छ। यसमा ब्राजिलमा पहिले नै रहेका उही सवारी साधन निर्माताहरू साथै अन्य निर्माताहरू, फिड स्टकको आपूर्तिमा जोड़िएका संस्थाहरू, अनुसन्धान र विकास एजेन्सीहरू, तेल कम्पनीहरू र इथानाल उत्पादकहरू सामेल छन्। यो प्रक्रिया अझै निष्कर्षमा पुग्न सकेको छैन। यसैबीच, हालको रोडम्यापले सरकारलाई 31.10.2026 सम्म ई-20 को लागि प्रतिबद्ध गर्दछ। 31.10.2026 भन्दा बाहिरको निर्णयहरूमा अन्तरमन्त्रीय समितिको प्रतिवेदन पेश गर्नु, यसका सिफारिशहरूको मूल्याङ्कन गर्नु, सरोकारवालाहरूसँग परामर्श गर्नु र यस सम्बन्धमा सरकारको विचार गरिएको निर्णय समावेश हुनेछ। त्यो निर्णय अझै लिन बाँकी छ।

सरकार स्वच्छ, अधिक टिकाऊ इन्धन विकल्पहरूको बढ़ावा दिनका लागि र उपभोक्ताहरूमा न्यूनतम प्रभाव पार्दै यस्ता परिवर्तनहरू कार्यान्वयन गरिएको सुनिश्चित गर्न प्रतिबद्ध छ।

******