પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ 8મી એપ્રિલ, 2015ના રોજ શરૂ કરેલી પ્રધાનમંત્રી મુદ્રા યોજના (PMMY) સમગ્ર ભારતમાં લઘુ અને સૂક્ષ્મ ઉદ્યોગસાહસિકોને સશક્ત બનાવવાનાં 10 ગૌરવશાળી વર્ષોની ઉજવણી કરશે. નાણાકીય સર્વસમાવેશકતાને પ્રોત્સાહન આપવાના ઉદ્દેશ સાથે, પીએમએમવાય બિન-કોર્પોરેટ અને બિન-કૃષિ આવક પેદા કરતી પ્રવૃત્તિઓ માટે રૂ. 10 લાખ સુધીની સરળ કોલેટરલ-ફ્રી લોન પ્રદાન કરે છે. મહત્વાકાંક્ષી ઉદ્યોગસાહસિકોને ટેકો મજબૂત કરવા માટે, નાણાં પ્રધાને 23 જુલાઈ, 2024ના રોજ કેન્દ્રીય બજેટ 2024-25 દરમિયાન લોનની મર્યાદા વધારીને ₹20 લાખ કરવાની જાહેરાત કરી હતી. આ નવી મર્યાદા 24 ઓક્ટોબર, 2024થી લાગુ થઈ હતી. આ લોન બેંકો, એનબીએફસી, એમએફઆઈ અને અન્ય નાણાકીય સંસ્થાઓ દ્વારા વધારવામાં આવે છે.

નવી ઘોષિત લોન કેટેગરી તરુણ પ્લસ, ખાસ કરીને તે લોકો માટે બનાવવામાં આવી છે, જેમણે અગાઉ તરુણ કેટેગરી હેઠળ લોન લીધી છે અને સફળતાપૂર્વક ચૂકવણી કરી છે, જેથી તેઓ ₹10 લાખથી ₹20 લાખ વચ્ચેનું ભંડોળ મેળવી શકે. આ ઉપરાંત ક્રેડિટ ગેરંટી ફંડ ફોર માઇક્રો યુનિટ્સ (CGFMU) હવે આ સંવર્ધિત લોન માટે ગેરંટી કવરેજ પ્રદાન કરશે, જે ભારતમાં મજબૂત ઉદ્યોગ સાહસિક ઇકોસિસ્ટમને પોષવાની સરકારની પ્રતિબદ્ધતાને વધુ મજબૂત કરશે.

સૂક્ષ્મ, લઘુ અને મધ્યમ કદના ઉદ્યોગો (MSME) આનુષંગિક એકમો તરીકે મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે, જે મોટા ઉદ્યોગોને પૂરક બનાવે છે અને દેશની સર્વસમાવેશક ઔદ્યોગિક વૃદ્ધિમાં નોંધપાત્ર પ્રદાન કરે છે. આ સાહસો અર્થતંત્રના વિવિધ ક્ષેત્રોમાં તેમની હાજરીને સતત વિસ્તારતા જાય છે અને સ્થાનિક અને આંતરરાષ્ટ્રીય બજારની માગને પહોંચી વળવા વિવિધ પ્રકારના ઉત્પાદનો અને સેવાઓ પૂરી પાડે છે.

ટેકનોલોજીમાં પ્રગતિ અને ડેટા-આધારિત ધિરાણ પદ્ધતિઓને કારણે MSME માટે ધિરાણ ઉપલબ્ધતામાં સતત વધારો જોવા મળ્યો છે. MSMEs ને ધિરાણની સુલભતાને ટેકો આપતી એક નોંધપાત્ર સરકારી પહેલ પ્રધાનમંત્રી મુદ્રા યોજના છે. જેને "મૂડી વિનાના લોકોને ભંડોળ પૂરું પાડવા" સમર્પિત યોજના તરીકે વર્ણવવામાં આવી છે.

પીએમએમવાયના 10માં સફળ વર્ષ પ્રસંગે કેન્દ્રીય નાણાં અને કોર્પોરેટ બાબતોના મંત્રી શ્રીમતી નિર્મલા સીતારામને જણાવ્યું હતું કે, "પ્રધાનમંત્રી મુદ્રા યોજના (PMMY)ની શરૂઆત પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ કરી હતી, જેનો ઉદ્દેશ મહેનતુ સૂક્ષ્મ ઉદ્યોગસાહસો અને પ્રથમ પેઢીનાં ઉદ્યોગસાહસિકોને સશક્ત બનાવવાનો છે. પ્રધાનમંત્રીના " ધિરાણ મેળવનારાઓને ધિરાણ"ના વિઝન દ્વારા પ્રેરિત આ યોજનાએ ઔપચારિક સંસ્થાકીય ધિરાણ સુધી પહોંચવામાં નોંધપાત્ર પડકારોનો સામનો કરી રહેલા નાના ઉદ્યોગસાહસો માટે સમયસર અને વાજબી ધિરાણમાં રહેલી ખામીને દૂર કરવા માટે કોલેટરલ-ફ્રી લોન આપી હતી.

લાખો લોકોને સશક્ત બનાવવામાં અને સર્વસમાવેશક વૃદ્ધિનાં વિઝનને પૂર્ણ કરવામાં પીએમએમવાયની ભૂમિકા પર પ્રકાશ પાડતા કેન્દ્રીય નાણાં મંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, "52 કરોડથી વધારે મુદ્રા લોન ખાતાઓને રૂ.33.65 લાખ કરોડથી વધારે મંજૂર કરવામાં આવી છે, ત્યારે આ યોજના કરોડો ઉદ્યોગ સાહસિકો, ખાસ કરીને સમાજનાં સીમાંત વર્ગોનાં લોકોની આકાંક્ષાઓને પાંખો પ્રદાન કરવામાં મહત્ત્વપૂર્ણ સીમાચિહ્નરૂપ સાબિત થઈ છે.

વર્ષ 2015થી અત્યાર સુધીમાં અનુસૂચિત જાતિઓ, અનુસૂચિત જનજાતિઓ અને ઓબીસી સાથે સંબંધિત વિવિધ વંચિત સમુદાયોને રૂ.11.58 લાખ કરોડનાં મૂલ્યનાં મુદ્રા ધિરાણને મંજૂરી આપવામાં આવી છે, જે પ્રધાનમંત્રીનાં 'સબ કા સાથ, સબ કા વિકાસ, સબ કા વિશ્વાસ અને સબ કા પ્રયાસ'નાં મંત્રને સાકાર કરે છે.

કેન્દ્રીય નાણાં મંત્રી શ્રીમતી નિર્મલા સીતારમણે મુદ્રાઃ મહિલા ઉદ્યોગસાહસિકતા અને આર્થિક વૃદ્ધિને વેગ આપવા સાથે આ યોજનાની અસરની પ્રશંસા કરતાં કહ્યું હતું કે, "એ નોંધતાં આનંદ થાય છે કે, "કુલ મુદ્રા લોન ખાતાઓમાંથી લગભગ 68 ટકા રકમ મહિલાઓને મંજૂર કરવામાં આવી છે, જે મહિલાઓને સશક્ત બનાવવા અને મહિલાઓને રાષ્ટ્રીય આર્થિક વૃદ્ધિ માટે સક્ષમ બનાવવાનું સાધન બની છે તથા મહિલા ઉદ્યોગસાહસિકોની આગામી પેઢીને પ્રેરિત કરે છે.

2024-25ના બજેટની જાહેરાતને અનુરૂપ, ગયા વર્ષે તરુણ-પ્લસ કેટેગરીની રજૂઆત, ₹20 લાખની વધારાની લોન મર્યાદા સાથે, સમૃદ્ધ ઉદ્યોગસાહસિકોને તેમની સંપૂર્ણ ક્ષમતાને વિસ્તૃત કરવામાં અને અનલોક કરવામાં મદદ કરશે."

આ પ્રસંગે કેન્દ્રીય નાણાં રાજ્યમંત્રી (MoS) શ્રી પંકજ ચૌધરીએ જણાવ્યું હતું કે, "પ્રધાનમંત્રી મુદ્રા યોજના (PMMY) માત્ર ભારતમાં જ નહીં, પણ વૈશ્વિક સ્તરે સૌથી મહત્ત્વપૂર્ણ પહેલોમાંની એક છે, જેનો ઉદ્દેશ ઉદ્યોગ સાહસિકતાને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે. નાણાકીય સર્વસમાવેશકતા સરકારની ટોચની પ્રાથમિકતાઓમાંની એક છે, કારણ કે તે સર્વસમાવેશક વૃદ્ધિ હાંસલ કરવામાં મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. PMYY નાના ઉદ્યોગસાહસિકો માટે બેંકો, એનબીએફસી અને એમએફઆઇ પાસેથી લોન સહાય મેળવવા માટે એક મંચ પ્રદાન કરે છે."

આ યોજનાનો શુભારંભ કરતી વખતે પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, ભારતનાં નાનાં ઉદ્યોગસાહસિકોને સાથ સહકાર આપવો એ ભારતીય અર્થતંત્રને વિકસાવવામાં અને સમૃદ્ધ થવામાં મદદરૂપ થવાનો સૌથી અસરકારક માર્ગ છે. આ યોજનાએ મોટી સંખ્યામાં ઉદ્યોગસાહસિકોને મહત્ત્વપૂર્ણ નાણાકીય સહાય પૂરી પાડી છે, તેમને તેમના વ્યવસાયો સ્થાપિત કરવામાં અને સંચાલિત કરવામાં મદદ કરી છે અને તેમનામાં નાણાકીય સુરક્ષાની ભાવના પેદા કરી છે.

રાજ્યમંત્રીએ કહ્યું, આ યોજનાથી દેશભરમાં સ્વરોજગારની તકો ઉભી થઈ છે, ખાસ કરીને સમાજના હાંસિયામાં ધકેલાઈ ગયેલા વર્ગો માટે, જેમાં SC/ST, OBC (લોન લાભાર્થીઓના 50%) અને મહિલાઓ (લોન લાભાર્થીઓના 68%)નો સમાવેશ થાય છે

મુદ્રા યોજનાની અસર પર ભાર મૂકતા રાજ્ય મંત્રીએ કહ્યું, "મુદ્રા યોજનાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય "નિઃસહાય લોકોને નાણાં પૂરા પાડવાનો" છે. આ યોજનાએ અનૌપચારિક ધિરાણકર્તાઓ દ્વારા ભારતના નાના ઉદ્યોગસાહસિકોના શોષણને સફળતાપૂર્વક દૂર કર્યું છે. એક દાયકાથી પણ ઓછા સમયમાં, તેણે 52.37 કરોડ લોન દ્વારા 33.65 લાખ કરોડ રૂપિયાથી વધુનું વિતરણ કર્યું છે, જેનાથી ઉધાર લેનારાઓમાં વિશ્વાસની નવી ભાવના જાગી છે. આ સ્પષ્ટપણે તેમના પ્રયાસોને ટેકો આપવા માટે સરકારની દ્રઢ પ્રતિબદ્ધતા અને નાણાકીય સમાવેશ દ્વારા સક્ષમ સમાવેશી વૃદ્ધિ દ્વારા 2047 સુધીમાં ભારતને વિકસિત રાષ્ટ્ર બનાવવા તરફની તેની ઝડપી યાત્રાને પ્રતિબિંબિત કરે છે."

પ્રધાનમંત્રી મુદ્રા યોજના (PMMY)ના સ્તંભો દ્વારા નાણાકીય સમાવેશ પ્રદાન કરવાના 10 ગૌરવશાળી વર્ષોની ઉજવણી કરતી વખતે, ચાલો આપણે આ યોજનાની કેટલીક મુખ્ય વિશેષતાઓ અને સિદ્ધિઓ પર નજર કરીએ:

દેશમાં નાણાકીય સર્વસમાવેશકતા કાર્યક્રમનો અમલ ત્રણ આધારસ્તંભો પર આધારિત છે, એટલે કે,

1. બેંકિંગ સુવિધા વગરના લોકોને બેંકિંગ સુવિધાઓ પૂરી પાડવી

2. સંવેદનશીલ લોકોને સુરક્ષિત કરવા અને

3. ઓછા ભંડોળવાળાને ભંડોળ પૂરું પાડવું

આ ઉપરોક્ત ત્રણ ઉદ્દેશો ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરીને અને મલ્ટિ-સ્ટેકહોલ્ડર્સના સહયોગી અભિગમને અપનાવીને હાંસલ કરવામાં આવી રહ્યા છે, ત્યારે સેવા ન આપી શકાય તેવા અને વંચિત લોકોને પણ સેવા આપી રહ્યા છે.

આર્થિક સમાવેશનના ત્રણ સ્તંભોમાંથી એક – ભંડોળથી વંચિત લોકોને ભંડોળ પૂરું પાડવું, તે પીએમએમવાય મારફતે નાણાકીય સર્વસમાવેશક ઇકોસિસ્ટમમાં પ્રતિબિંબિત થાય છે, જેનો અમલ નાના/સૂક્ષ્મ ઉદ્યોગસાહસિકો માટે ધિરાણ માટે કોલેટરલ ફ્રી એક્સેસ પ્રદાન કરવાના ઉદ્દેશ સાથે થઈ રહ્યો છે.

પીએમએમવાયની મુખ્ય વિશેષતાઓઃ

મુદ્રા લોન હવે ચાર કેટેગરીમાં આપવામાં આવશે, જેમાં 'શિશુ', 'કિશોર', 'તરુણ' અને નવી ઉમેરાયેલી કેટેગરી 'તરુણ પ્લસ' નો સમાવેશ થાય છે, જે ધિરાણ લેનારાઓની વૃદ્ધિ અથવા વિકાસ અને ભંડોળની જરૂરિયાતોના તબક્કાને સૂચવે છે: -

શિશુ : રૂ. 50,000/- સુધીની લોનને આવરી લે છે.

કિશોર: રૂ. 50,000/- થી વધુ અને રૂ. 5 લાખ સુધીની લોનને આવરી લે છે

તરુણ: 5 લાખ રૂપિયાથી વધુ અને 10 લાખ રૂપિયા સુધીની લોનને આવરી લે છે

તરુણ પ્લસ: 10 લાખ રૂપિયા અને 20 લાખ રૂપિયા સુધી

લોનમાં મેન્યુફેક્ચરિંગ, ટ્રેડિંગ અને સર્વિસ સેક્ટરમાં ટર્મ ફાઇનાન્સિંગ અને વર્કિંગ કેપિટલની જરૂરિયાતોને આવરી લેવામાં આવી છે, જેમાં પોલ્ટ્રી, ડેરી અને મધમાખી ઉછેર વગેરે જેવી કૃષિ સાથે સંબંધિત પ્રવૃત્તિઓ સામેલ છે.

વ્યાજનો દર આરબીઆઈની માર્ગદર્શિકા દ્વારા સંચાલિત થાય છે, જેમાં કાર્યકારી મૂડી સુવિધાઓ માટે લવચીક ચૂકવણીની શરતો છે.

21.03.2025 સુધી પ્રધાનમંત્રી મુદ્રા યોજના (PMMY) હેઠળ પ્રાપ્ત થયેલી સફળતાઓ

મહિલા ઋણધારકો : શિશુ શ્રેણી હેઠળ કુલ ₹ 8.49 લાખ કરોડ, કિશોર શ્રેણી હેઠળ ₹ 4.90 લાખ કરોડ અને તરુણ શ્રેણી હેઠળ ₹ 0.85 લાખ કરોડનું વિતરણ કરવામાં આવ્યું.

લઘુમતી ઋણલેનારાઓઃ શિશુ હેઠળ ₹1.25 લાખ કરોડ, કિશોર હેઠળ ₹1.32 લાખ કરોડ અને તરુણ હેઠળ ₹0.50 લાખ કરોડનું વિતરણ કરવામાં આવ્યું.

નવા ઉદ્યોગસાહસિકો/ખાતા:

શિશુ વર્ગ : ₹ 2.24 લાખ કરોડની મંજૂર થયેલી અને ₹2.20 લાખ કરોડની વહેંચણી કરાયેલી રકમ સાથે રકમ સાથે 8.21 કરોડ ખાતા.

કિશોર વર્ગ: 2.05 કરોડ ખાતા, જેમાં ₹ 4.09 લાખ કરોડની મંજૂર રકમ અને ₹ 3.89 લાખ કરોડની વહેંચણી કરવામાં આવી છે.

તરુણ વર્ગ : 45 લાખ ખાતા, જેમાં ₹3.96 લાખ કરોડની મંજૂર રકમ અને ₹3.83 લાખ કરોડની વહેંચણી કરવામાં આવી છે.

કેટેગરી પ્રમાણે વિગત- (લોનની સંખ્યા અને મંજૂર કરાયેલી રકમ)

કોવિડ-19 રોગચાળાને કારણે નાણાકીય વર્ષ 2020-21ને બાદ કરતાં આ યોજનાની શરૂઆતથી જ લક્ષ્યાંકો હાંસલ કરવામાં આવ્યા છે.

વર્ષવાર મંજૂરીની રકમ નીચે મુજબ છે:-

ખાસ પહેલ:

પીએમએમવાય હેઠળ લોન સુરક્ષિત કરવા માટે વર્ષ 2016માં માઇક્રો યુનિટ્સ માટે ક્રેડિટ ગેરંટી ફંડ (CGFMU)ની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી.

આત્મનિર્ભર ભારત અભિયાન અંતર્ગત નાણાકીય વર્ષ 2020-21 દરમિયાન શિશુ લોન પર વ્યાજમાં 2 ટકાની માફી આપવામાં આવી હતી. જેનાથી પાત્ર ઋણધારકો માટે ધિરાણનો ખર્ચ ઓછો થયો.

ભારત PMMYના 10 ગૌરવશાળી વર્ષોની ઉજવણી કરી રહ્યું છે, ત્યારે તે "બેંકિંગ અનબેંક્ડ, "અસુરક્ષિતને સુરક્ષિત કરવું" અને " ભંડોળ વગરનાને ભંડોળ પૂરું પાડવું," નાણાકીય સર્વસમાવેશકતાને પ્રોત્સાહન આપવા અને ઉદ્યોગસાહસિક સપનાને ટેકો આપવા માટે સરકારની પ્રતિબદ્ધતાને પ્રતિપાદિત કરે છે.

AP/IJ/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com