కేంద్ర ఆర్థిక, కార్పొరేట్ వ్యవహారాల శాఖ మంత్రి శ్రీమతి నిర్మలా సీతారామన్ ఈ రోజు పార్లమెంటులో 2024-25 కేంద్ర బడ్జెట్ ను ప్రవేశపెట్టారు.

స్థూల ఆర్థిక ఫ్రేమ్ వర్క్ స్టేట్ మెంట్ , మీడియం టర్మ్ ఫిస్కల్ పాలసీ కమ్ ఫిస్కల్ పాలసీ స్ట్రాటజీ స్టేట్ మెంట్ లు సాపేక్షంగా అనిశ్చిత ప్రపంచ ఆర్థిక వ్యవస్థలో తిరుగులేని స్థితిస్థాపకతను ప్రదర్శిస్తున్న భారత ఆర్థిక వ్యవస్థ కీలక ఆర్థిక సూచికలపై దృష్టి సారించాయి. 2025-26 ఆర్థిక సంవత్సరం నాటికి జిడిపిలో 4.5 శాతం కంటే తక్కువ ద్రవ్యలోటు స్థాయిని సాధించడానికి ప్రభుత్వం ద్రవ్య స్థిరీకరణ విస్తృత మార్గాన్ని అనుసరిస్తుంది, ఫలితంగా రుణం , జిడిపి నిష్పత్తిని ఏకీకృతం చేస్తుంది, అదే సమయంలో విస్తృత ఆధారిత సమ్మిళిత ఆర్థిక వృద్ధి , ప్రజల సంక్షేమాన్ని తీసుకురావడానికి , కొనసాగించడానికి తన ప్రయత్నాలను కొనసాగిస్తుంది.

2023-24 ఆర్థిక సంవత్సరంలో భారత వాస్తవిక వృద్ధి 8.2 శాతం, నామమాత్ర వృద్ధి 9.6 శాతంగా ఉంది. 2023-24 ఆర్థిక సంవత్సరంలో ప్రైవేట్ వినియోగ వ్యయం 4.0 శాతం వృద్ధిని నమోదు చేసింది, ఇది స్థితిస్థాపక పట్టణ డిమాండ్ పరిస్థితులు గ్రామీణ డిమాండ్ రికవరీతో నడుస్తుంది.

రిజర్వ్ బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియా 2024-25 ఆర్థిక సంవత్సరంలో భారతదేశానికి 7.2 శాతం వృద్ధిని అంచనా వేసింది. సాధారణం కంటే ఎక్కువ వర్షపాతం అంచనాలతో వ్యవసాయ రంగానికి ఆశాజనక దృక్పథం వ్యక్తమవుతోంది. బలమైన కార్పొరేట్ , బ్యాంక్ బ్యాలెన్స్ షీట్లు , మూలధన వ్యయంపై ప్రభుత్వ నిరంతర దృష్టి సుస్థిర వృద్ధి కి దోహదపడగలదని భావిస్తున్నారు, అధిక-సామర్థ్య వినియోగం , వ్యాపార ఆశావాదం పెట్టుబడి కార్యకలాపాలకు అనుకూలంగా ఉంటాయి.

2022-23 ఆర్థిక సంవత్సరంలో 6.7 శాతంగా ఉన్న సగటు రిటైల్ ద్రవ్యోల్బణం 2023-24లో 5.4 శాతానికి తగ్గింది. 2024 జూన్ లో ప్రధాన ద్రవ్యోల్బణం 5.1 శాతంగా ఉండగా, చాలా తక్కువ ప్రధాన ద్రవ్యోల్బణం 3.1 శాతంగా ఉంది. మొత్తం రిటైల్ ద్రవ్యోల్బణం ఆర్ బి ఐ ఆర్బీఐ నోటిఫైడ్ టాలరెన్స్ బ్యాండ్ లో 2 నుంచి 6 శాతం మధ్యలో ఉంది.

2024-25 సంవత్సరానికి రుణాలు, మొత్తం ఖర్చులు మినహా మొత్తం రాబడులు వరుసగా రూ.32.07 లక్షల కోట్లు, రూ.48.21 లక్షల కోట్లుగా అంచనా వేశారు. నికర పన్ను రాబడులు రూ.25.83 లక్షల కోట్లుగా అంచనా వేశారు. ద్రవ్యలోటు జీడీపీలో 4.9 శాతంగా అంచనా వేశారు. మూలధన వ్యయం రూ.11,11,111 కోట్లు (జీడీపీలో 3.4 శాతం). ఇందులో మూలధన వ్యయం కోసం రాష్ట్రాలకు రూ.1,50,000 కోట్ల ఆర్థిక సహాయం కూడా ఉంది. బడ్జెట్ మూలధన వ్యయం 2019-20 ఆర్థిక సంవత్సరంలో మూలధన వ్యయం కంటే దాదాపు 3.3 రెట్లు  ఎక్కువ. 2024-25 బడ్జెట్ అంచనాలో మొత్తం వ్యయంలో 23.0 శాతం.

2021లో తాను ప్రకటించిన ద్రవ్య స్థిరీకరణ మార్గం ఆర్థిక వ్యవస్థకు బాగా ఉపయోగపడిందని, వచ్చే ఏడాది లోటును 4.5 శాతం కంటే తక్కువకు చేరుకోవాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకున్నామని కేంద్ర ఆర్థిక మంత్రి తెలిపారు. ఇదే తీరును  కొనసాగించడానికి ప్రభుత్వం కట్టుబడి ఉందని ఆమె తెలిపారు. 2026-27 నుంచి ప్రతి ఏటా ద్రవ్యలోటును జీడీపీలో శాతంగా కేంద్ర ప్రభుత్వ రుణం తగ్గుముఖం పట్టేలా ఉంచడమే తమ లక్ష్యమని నిర్మలా సీతారామన్ తెలిపారు.

కంట్రోలర్ జనరల్ ఆఫ్ అకౌంట్స్ (సిజిఎ) ప్రచురించిన 3 ప్రొవిజనల్ రియాలిటీస్ (పిఎ) ప్రకారం కేంద్ర ప్రభుత్వ ద్రవ్యలోటు జిడిపిలో 5.6 శాతానికి తగ్గింది. రెవెన్యూ లోటు 2023-24 ఆర్థిక సంవత్సరంలో జిడిపిలో 2.6 శాతానికి తగ్గింది.

2024-25 ఆర్థిక సంవత్సరానికి సంబంధించిన బడ్జెట్ అంచనాలకు (బిఇ) సంబంధించి కేంద్ర ప్రభుత్వ ప్రధాన ఆర్థిక సూచికలు, జిడిపిలో ఒక శాతంగా క్రింది పట్టికలో సంగ్రహ పరిచారు. 

2024-25లో డేటెడ్ సెక్యూరిటీల ద్వారా స్థూల మార్కెట్ రుణాలు రూ.14.01 లక్షల కోట్లు, నికర మార్కెట్ రుణాలు రూ.11.63 లక్షల కోట్లుగా అంచనా వేశారు. ఈ రెండూ 2023-24లో కంటే తక్కువ.

షెడ్యూల్డ్ కమర్షియల్ బ్యాంకుల స్థూల నిరర్థక ఆస్తుల నిష్పత్తి 2017-18 ఆర్థిక సంవత్సరంలో గరిష్టంగా 11.2 శాతం నుంచి 2024 మార్చి చివరి నాటికి 2.8 శాతానికి తగ్గింది. అధిక లాభాల నుండి నిల్వలను మూలధనం చేయడం , కొత్త మూలధనాన్ని సమీకరించడం ద్వారా ఎస్ సి బి లు బిలు తమ మూలధన పునాదిని పెంచుకున్నాయి, వారి క్యాపిటల్-టు-రిస్క్ వెయిటెడ్ అసెట్స్ రేషియో (సిఆర్ఎఆర్) మార్చి 2024 లో 16.8 శాతానికి పెరిగింది, ఇది రెగ్యులేటరీ కనిష్టానికి చాలా ఎక్కువ.

బడ్జెట్ అంచనా (బి ఇ) 2024-25లో స్థూల పన్ను ఆదాయం (జి టి ఆర్ ) 2023-24తో పోలిస్తే 11.7 శాతం, పి ఎ 2023-24తో పోలిస్తే 10.8 శాతం పెరుగుతుందని అంచనా వేసింది. జీటీఆర్ రూ.38.40 లక్షల కోట్లు (జీడీపీలో 11.8 శాతం) ఉంటుందని అంచనా. ప్రత్యక్ష, పరోక్ష పన్నులు వరుసగా 57.5 శాతం, 42.5 శాతం జీటీఆర్ కు దోహదం చేస్తాయని అంచనా. రాష్ట్రాలకు పన్నుల బదలాయింపు తర్వాత 2024-25లో పన్నుల ఆదాయం (నెట్ టు సెంటర్) రూ.25.83 లక్షల కోట్లుగా అంచనా వేశారు. పన్నుయేతర ఆదాయం రూ .5.46 లక్షల కోట్లుగా అంచనా వేశారు.  ఇది 2023-24 ఆర్ఇ 3.76 లక్షల కోట్ల రూపాయల కంటే 45.2 శాతం ఎక్కువ, ఇందుకు ప్రధానంగా మెరుగైన డివిడెండ్ రాబడులే కారణం.

జి డి పి లో  ప్రధాన సబ్సిడీలు 2023-24 సవరించిన అంచనా లో ఆ 1.4 శాతం నుంచి 2024-25 నాటికి 1.2 శాతానికి తగ్గుతాయని అంచనా. రూ.3.81 లక్షల కోట్ల భారీ సబ్సిడీలు 2024-25 రెవెన్యూ వ్యయంలో 10.3 శాతంగా ఉంటాయి.

రెవెన్యూ రాబడులు , రెవెన్యూ వ్యయాల మధ్య సమతుల్యతను సాధించడానికి, బిఇ 2024-25 లో, కేంద్ర ప్రభుత్వ రెవెన్యూ రాబడులు , రెవెన్యూ వ్యయం వరుసగా రూ .31.29 లక్షల కోట్లు ,రూ .37.09 లక్షల కోట్లుగా అంచనా వేశారు. 

2024-25 ఆర్థిక సంవత్సరంలో జి ఎస్ టి రాబడులు రూ .10.62 లక్షల కోట్లుగా అంచనా వేశారు. ఇది 2023-24 ఆర్థిక సంవత్సరానికి ఆర్ఇ , పిఇ కంటే 11.0 శాతం వృద్ధిని నమోదు చేసింది. 2023-24 ఆర్థిక సంవత్సరంలో జి ఎస్ టి వసూళ్లు రూ .20.18 లక్షల కోట్లతో కొత్త మైలురాయిని నిర్దేశించాయి, ఇది 2022-23 ఆర్థిక సంవత్సరంతో పోలిస్తే 11.7 శాతం పెరుగుదలను ప్రతిబింబిస్తుంది.

స్థూల పన్ను ఆదాయం 13.4 శాతం, కేంద్రానికి పన్ను ఆదాయం 10.9 శాతం పెరుగుతాయి. పన్ను వసూళ్లలో బలమైన వృద్ధితో గత సంవత్సరాల్లో రెవెన్యూ రాబడులు కొనసాగుతున్నాయి. కేంద్ర ప్రభుత్వ మొత్తం వ్యయం 2023-24 ఆర్థిక సంవత్సరంలో (పిఎ) 5.9 శాతం వృద్ధిని నమోదు చేసింది.

***