પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ આજે લાલ કિલ્લા પર આયોજિત પ્રથમ ભારતીય કળા, સ્થાપત્ય અને ડિઝાઇન બિએનેલ (આઇએએડીબી) 2023નું ઉદઘાટન કર્યું હતું. આ કાર્યક્રમ દરમિયાન પ્રધાનમંત્રીએ લાલ કિલ્લા પર 'અમીર ભારત સેન્ટર ફોર ડિઝાઇન'નું ઉદઘાટન કર્યું હતું અને વિદ્યાર્થી બિએનેલ-સમુન્નાતીનું ઉદઘાટન કર્યું હતું. તેમણે એક સ્મારક સ્ટેમ્પ પણ લોન્ચ કર્યું હતું. શ્રી મોદીએ આ પ્રસંગે પ્રદર્શિત થયેલા પ્રદર્શનનો એક તબક્કો પણ લીધો હતો. ઇન્ડિયન આર્ટ, આર્કિટેક્ચર એન્ડ ડિઝાઇન બિએનેલ (આઇએએડીબી) દિલ્હીમાં કલ્ચરલ સ્પેસના પરિચય તરીકે કામ કરશે.

આ પ્રસંગે ઉપસ્થિત જનમેદનીને સંબોધતા પ્રધાનમંત્રીએ લાલ કિલ્લાની વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટમાં દરેકને આવકાર આપ્યો હતો અને ભારતની આઝાદી અગાઉ અને પછી પણ અનેક પેઢીઓ પસાર થઈ ગઈ હોવા છતાં તેના આંગણાના ઐતિહાસિક મહત્વ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો, જે અવિરત અને અમિટ છે.

પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, દરેક રાષ્ટ્રને પોતાનાં પ્રતીકો આપવામાં આવ્યાં છે, જે દુનિયાને દેશનાં ભૂતકાળ અને તેનાં મૂળનો પરિચય કરાવે છે. તેમણે આ પ્રતીકો સાથે જોડાણ સ્થાપિત કરવામાં કળા, સંસ્કૃતિ અને સ્થાપત્યની ભૂમિકા પર ભાર મૂક્યો હતો. ભારતની સમૃદ્ધ સ્થાપત્ય વિરાસતની ઝાંખી કરાવતી પ્રતીકોના ખજાના તરીકે રાજધાની દિલ્હીનો ઉલ્લેખ કરીને પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, દિલ્હીમાં ભારતીય કળા, સ્થાપત્ય અને ડિઝાઇન બિએનેલ (આઇએએડીબી)નું આયોજન એકથી વધારે રીતે વિશિષ્ટ બનાવે છે. તેમણે એક્ઝિબિશનમાં પ્રદર્શિત થયેલી કૃતિઓની પ્રશંસા કરી હતી અને કહ્યું હતું કે, આ રંગો, રચનાત્મકતા, સંસ્કૃતિ અને સામુદાયિક જોડાણનો સમન્વય છે. તેમણે સંસ્કૃતિ મંત્રાલય, તેનાં અધિકારીઓ, સહભાગી રાષ્ટ્રો અને દરેકને આઇએએડીબીનાં સફળ આયોજન બદલ અભિનંદન પાઠવ્યાં હતાં. "પુસ્તકો વિશ્વની બારીઓ તરીકે કામ કરે છે. કલા એ માનવ મનની મહાન યાત્રા છે."

ભારતના ભવ્ય ભૂતકાળને યાદ કરીને જ્યારે સમગ્ર વિશ્વમાં તેની આર્થિક સમૃદ્ધિની ચર્ચા થઈ હતી, ત્યારે પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, તેની સંસ્કૃતિ અને વારસો આજે પણ દુનિયાનાં પ્રવાસીઓને આકર્ષે છે. તેમણે કલા અને સ્થાપત્યનાં ક્ષેત્રો સાથે સંબંધિત કોઈ પણ કાર્યમાં આત્મવિશ્વાસની ભાવનાનો ઉલ્લેખ કરતાં પોતાનાં વારસા પર ગર્વ વ્યક્ત કરીને આગળ વધવાની માન્યતાનો પુનરોચ્ચાર કર્યો હતો. શ્રી મોદીએ કેદારનાથ અને કાશીનાં સાંસ્કૃતિક કેન્દ્રો વિકસાવવાનાં તથા મહાકાલ લોકનાં પુનર્વિકાસનાં ઉદાહરણો ટાંક્યાં હતાં, કારણ કે તેમણે આઝાદી કા અમૃતકાળમાં રાષ્ટ્રીય વારસા અને સંસ્કૃતિનાં નવા આયામો ઊભાં કરવા માટે સરકારનાં પ્રયાસો પર ભાર મૂક્યો હતો. આઇએએડીબી આ દિશામાં એક નવું પગલું સાબિત થઈ રહ્યું છે એ વાત પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રીએ આધુનિક વ્યવસ્થાઓ સાથે ભારતમાં વૈશ્વિક સાંસ્કૃતિક પહેલોને સંસ્થાગત સ્વરૂપ આપવાના ઉદ્દેશ સાથે મે, 2023માં આંતરરાષ્ટ્રીય મ્યુઝિયમ એક્સ્પો અને ઓગસ્ટ, 2023માં આયોજિત ફેસ્ટિવલ ઓફ લાઇબ્રેરીઝનાં આયોજન પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો. વડા પ્રધાન મોદીએ વેનિસ, સાઓ પાઉલો, સિંગાપોર, સિડની અને શારજાહ બિન્નાલેસ, તેમજ દુબઈ અને લંડન આર્ટ ફેર્સ જેવી વૈશ્વિક પહેલોની જેમ આઇએએડીબી જેવી ભારતીય સાંસ્કૃતિક પહેલ માટે નામ બનાવવાની ઇચ્છા વ્યક્ત કરી હતી. તેમણે આ પ્રકારની સંસ્થાઓની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો, કારણ કે કળા અને સંસ્કૃતિ જ મોટા પાયે ટેકનોલોજી પર નિર્ભર એવા સમાજની ચડતી-પડતી વચ્ચે જીવનશૈલીનું સિંચન કરે છે. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, "માનવમનને આંતરિક સ્વ સાથે જોડવા અને તેની સંભવિતતાને ઓળખવા માટે કળા અને સંસ્કૃતિ આવશ્યક છે."

• આત્મનિર્ભર ભારત સેન્ટર ફોર ડિઝાઇન'ના ઉદઘાટન પ્રસંગે પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, તે ભારતની વિશિષ્ટ અને દુર્લભ કળાઓને પ્રોત્સાહન આપવા માટે મંચ પ્રદાન કરશે, ત્યારે તેમાં કારીગરો અને ડિઝાઇનરોને એકમંચ પર લાવવામાં આવશે, જેથી તેઓ બજાર અનુસાર નવીનતા લાવી શકે. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, "કારીગરો ડિઝાઇનનાં વિકાસ વિશે જાણકારી મેળવવાની સાથે-સાથે ડિજિટલ માર્કેટિંગમાં પણ પારંગત બનશે." પ્રધાનમંત્રીએ વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો હતો કે, આધુનિક જ્ઞાન અને સંસાધનો સાથે ભારતીય શિલ્પકારો સમગ્ર વિશ્વ પર પોતાની છાપ છોડી શકે છે.

પ્રધાનમંત્રીએ દિલ્હી, કોલકાતા, મુંબઈ, અમદાવાદ અને વારાણસી એમ પાંચ શહેરોમાં સાંસ્કૃતિક સ્થળોના નિર્માણને એક ઐતિહાસિક પગલું ગણાવ્યું હતું અને કહ્યું હતું કે, આ શહેરોને સાંસ્કૃતિક રીતે વધુ સમૃદ્ધ બનાવશે. તેમણે માહિતી આપી હતી કે, આ કેન્દ્રો સ્થાનિક કળાને સમૃદ્ધ કરવા નવીન વિચારો પણ રજૂ કરશે. આગામી 7 દિવસ માટે 7 મહત્ત્વપૂર્ણ થીમ્સની નોંધ લઈને પ્રધાનમંત્રીએ દરેકને 'દેશજ ભારત ડિઝાઇનઃ સ્વદેશી ડિઝાઇન્સ' અને 'સામત્વઃ શેપિંગ ધ બિલ્ટ' જેવા વિષયોને એક મિશન તરીકે આગળ વધારવા અપીલ કરી હતી. તેમણે યુવાનોને વધુ સમૃદ્ધ બનાવવા માટે સ્વદેશી ડિઝાઇનને અભ્યાસ અને સંશોધનનો ભાગ બનાવવાના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો. સ્થાપત્યના ક્ષેત્રમાં મહિલાઓની ભાગીદારીની ઉજવણી સમાનતાની થીમ પર ભાર મૂકીને તેમણે આ ક્ષેત્રને નવી ઊંચાઈએ લઈ જવા માટે મહિલાઓની કલ્પના અને સર્જનાત્મકતામાં વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો હતો.

પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, "કળા, સ્વાદ અને રંગોને ભારતમાં જીવનનો પર્યાય માનવામાં આવે છે." તેમણે પૂર્વજોના સંદેશને પુનરાવર્તિત કર્યો કે તે સાહિત્ય, સંગીત અને કલા છે જે મનુષ્ય અને પ્રાણીઓ વચ્ચેના મુખ્ય તફાવત તરીકે કાર્ય કરે છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, "કલા, સાહિત્ય અને સંગીત માનવજીવનમાં સ્વાદ ઉમેરે છે અને તેને વિશિષ્ટ બનાવે છે." ચતુષ્તા કલા એટલે કે 64 કળાઓ સાથે સંકળાયેલી જીવનની વિવિધ જરૂરિયાતો અને જવાબદારીઓ પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રીએ વિશિષ્ટ કળાઓ જેવી કે 'ઉદક વડ્યામ' અથવા સંગીતનાં સાધનો હેઠળ પાણીની લહેરો પર આધારિત વાદ્ય, ગીતો માટે નૃત્ય અને સિંગિંગ આર્ટ્સ, સુગંધ કે અત્તર બનાવવા માટે 'ગંધ યુક્તી'ની કળા, દંતવલ્ક અને કોતરણી માટે 'તક્ષકર્મ'ની કળા,  અને ભરતકામ અને વણાટમાં 'સુચિવન કરમાની'ની કળા. તેમણે ભારતમાં બનેલાં પ્રાચીન વસ્ત્રોની નિપુણતા અને કળાને પણ સ્પર્શી હતી અને રિંગમાંથી પસાર થઈ શકે તેવા મલમલના કાપડનું ઉદાહરણ આપ્યું હતું. તેમણે તલવારો, ઢાલ અને ભાલા જેવી યુદ્ધની પરાકાષ્ઠા પર અદ્ભુત કલાકૃતિઓની સર્વવ્યાપકતાની પણ નોંધ લીધી હતી.

પ્રધાનમંત્રીએ કાશીની અવિનાશી સંસ્કૃતિ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો અને કહ્યું હતું કે, આ શહેર સાહિત્ય, સંગીત અને કળાના અમર પ્રવાહની ભૂમિ છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, "કાશીએ તેની કળામાં ભગવાન શિવની સ્થાપના કરી છે, જેમને આધ્યાત્મિક રીતે કલાના જનક માનવામાં આવે છે." "કળા, હસ્તકલા અને સંસ્કૃતિ માનવ સંસ્કૃતિ માટે ઊર્જાના પ્રવાહ સમાન છે. અને ઊર્જા અમર છે, ચેતના અવિનાશી છે. તેથી કાશી પણ અવિનાશી છે." પ્રધાનમંત્રીએ તાજેતરમાં શરૂ થયેલી ગંગા વિલાસ ક્રુઝ વિશે વાત કરી હતી, જે કાશીથી આસામ સુધી મુસાફરોને લઈ ગઈ હતી અને ગંગાના કિનારે આવેલા ઘણાં શહેરો અને વિસ્તારોની મુલાકાત લીધી હતી.

"કલાનું સ્વરૂપ ગમે તે હોય, તે પ્રકૃતિની નજીક જન્મે છે. એટલે કલા પ્રકૃતિતરફી, પર્યાવરણ તરફી અને આબોહવા તરફી છે." વિશ્વના દેશોમાં રિવરફ્રન્ટ કલ્ચર પર પ્રકાશ ફેંકતા શ્રી મોદીએ ભારતમાં હજારો વર્ષોથી નદીઓના કિનારે ઘાટની પરંપરાની સરખામણી કરી હતી. તેમણે કહ્યું કે ભારતના ઘણા તહેવારો અને ઉજવણીઓ આ ઘાટો સાથે સંકળાયેલી છે. એ જ રીતે, પ્રધાનમંત્રીએ આપણા દેશમાં કુવાઓ, તળાવો અને વાવની સમૃદ્ધ પરંપરા પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો અને ગુજરાતમાં રાણી કી વાવ અને રાજસ્થાન અને દિલ્હીમાં અન્ય કેટલાક સ્થળોનું ઉદાહરણ આપ્યું હતું. પ્રધાનમંત્રીએ આ વાવો અને ભારતનાં કિલ્લાઓની ડિઝાઇન અને સ્થાપત્યની પ્રશંસા કરી હતી. તેમણે થોડાં દિવસો અગાઉ સિંધુદુર્ગ કિલ્લાની પોતાની મુલાકાતને પણ યાદ કરી હતી. શ્રી મોદીએ જેસલમેરમાં પટવા કી હવેલી વિશે વાત કરી હતી, જે કુદરતી એર કન્ડિશનિંગની જેમ કામ કરવા માટે બનાવવામાં આવેલી પાંચ હવેલીઓનું એક જૂથ છે. શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, "આ તમામ સ્થાપત્યો લાંબા સમય સુધી ચાલે તેવું હોવાની સાથે પર્યાવરણને પણ અનુકૂળ હતું." તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, ભારતની કળા અને સંસ્કૃતિમાંથી દુનિયાએ ઘણું બધું શીખવા અને સમજવાનું છે.

શ્રી મોદીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, "કળા, સ્થાપત્ય અને સંસ્કૃતિ માનવ સભ્યતા માટે વિવિધતા અને એકતા એમ બંનેનાં સ્ત્રોત રહ્યાં છે." તેમણે કહ્યું હતું કે, ભારત દુનિયામાં સૌથી વધુ વિવિધતા ધરાવતો દેશ છે અને વિવિધતા આપણને એકબીજા સાથે જોડે છે. તેમણે વિવિધતાના સ્ત્રોતનો શ્રેય લોકશાહીની માતા તરીકેની ભારતની લોકશાહી પરંપરાને આપ્યો હતો. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, કલા, સ્થાપત્ય અને સંસ્કૃતિ ત્યારે જ ખીલે છે જ્યારે સમાજમાં વિચારની સ્વતંત્રતા હોય અને પોતાની રીતે કામ કરવાની સ્વતંત્રતા હોય. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, "ચર્ચા અને સંવાદની આ પરંપરા સાથે વિવિધતા આપોઆપ વિકસે છે. અમે દરેક પ્રકારની વિવિધતાને આવકારીએ છીએ અને ટેકો આપીએ છીએ." પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, તેમણે આ વિવિધતાને દુનિયા સમક્ષ પ્રદર્શિત કરવા માટે દેશનાં વિવિધ રાજ્યો અને શહેરોમાં જી-20નાં આયોજન પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો.

પ્રધાનમંત્રીએ ભારતની કોઈ પણ પ્રકારની ભેદભાવ વિનાની માન્યતાનો પુનરોચ્ચાર કર્યો હતો, કારણ કે કોઈ પણ પ્રકારનાં ભેદભાવ વિનાનાં લોકો સ્વયંને બદલે બ્રહ્માંડ વિશે વાત કરે છે. આજે પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, જ્યારે ભારત દુનિયામાં સૌથી મોટા અર્થતંત્ર તરીકે ઉભરી રહ્યું છે, ત્યારે દરેક વ્યક્તિ તેમાં પોતાનું ઉજ્જવળ ભવિષ્ય જોઈ શકે છે. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, "ભારતનો આર્થિક વિકાસ સમગ્ર વિશ્વની પ્રગતિ સાથે જોડાયેલો છે અને 'ભારત'નું તેનું વિઝન નવી તકો લાવે છે." એ જ રીતે, તેમણે નોંધ્યું હતું કે કલા અને સ્થાપત્યના ક્ષેત્રમાં ભારતનું પુનરુત્થાન પણ દેશના સાંસ્કૃતિક ઉત્થાનમાં પ્રદાન કરશે. શ્રી મોદીએ યોગ આયુર્વેદની વિરાસતને પણ સ્પર્શી હતી અને ભારતના સાંસ્કૃતિક મૂલ્યોને ધ્યાનમાં રાખીને સંતુલિત જીવનશૈલી માટે મિશન લિફેની નવી પહેલ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો.

સંબોધનના સમાપનમાં પ્રધાનમંત્રીએ સંસ્કૃતિઓની સમૃદ્ધિ માટે આદાનપ્રદાન અને સહકારનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો તથા સહભાગી દેશોનો તેમની ભાગીદારી બદલ આભાર માન્યો હતો. તેમણે વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો હતો કે વધુને વધુ દેશો એક સાથે આવશે અને આઇએએડીબી આ દિશામાં એક મહત્વપૂર્ણ શરૂઆત સાબિત થશે.

આ પ્રસંગે કેન્દ્રીય સંસ્કૃતિ મંત્રી શ્રી જી કિશન રેડ્ડી, કેન્દ્રીય સાંસ્કૃતિક રાજ્યમંત્રી શ્રી અર્જુન રામ મેઘવાલ અને શ્રીમતી મીનાક્ષી લેખી તથા ડાયના કેલોગ આર્કિટેક્ટ્સના પ્રિન્સિપલ આર્કિટેક્ટ સુશ્રી ડાયના કેલોગ ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.

પાર્શ્વ ભાગ

પ્રધાનમંત્રીનું વિઝન હતું કે, વેનિસ, સાઓ પાઉલો, સિંગાપોર, સિડની અને શારજાહમાં ઇન્ટરનેશનલ બિન્નાલેસ જેવી દેશમાં મુખ્ય ગ્લોબલ કલ્ચરલ ઇનિશિયેટિવને વિકસાવવા અને તેને સંસ્થાગત સ્વરૂપ આપવામાં આવે. આ વિઝનને અનુરૂપ મ્યુઝિયમોને નવેસરથી તૈયાર કરવા, રિબ્રાન્ડ કરવા, નવીનીકરણ કરવા અને રિ-હાઉસ મ્યુઝિયમ બનાવવા માટે રાષ્ટ્રવ્યાપી અભિયાન શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. આ ઉપરાંત ભારતના પાંચ શહેરો કોલકાતા, દિલ્હી, મુંબઈ, અમદાવાદ અને વારાણસીમાં સાંસ્કૃતિક સ્થળોના વિકાસની પણ જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. ઇન્ડિયન આર્ટ, આર્કિટેક્ચર એન્ડ ડિઝાઇન બિએનેલ (આઇએએડીબી) દિલ્હીમાં કલ્ચરલ સ્પેસના પરિચય તરીકે કામ કરશે.

નવી દિલ્હીમાં લાલ કિલ્લા પર 9 થી 15 ડિસેમ્બર, 2023 સુધી આઇએએડીબીનું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે. તે આંતરરાષ્ટ્રીય મ્યુઝિયમ એક્સ્પો (મે 2023) અને ફેસ્ટિવલ ઓફ લાઇબ્રેરીઝ (ઓગસ્ટ 2023) જેવી મુખ્ય પહેલને પણ અનુસરે છે, જેનું તાજેતરમાં આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. આઇએએડીબીની રચના કલાકારો, આર્કિટેક્ટ્સ, ડિઝાઇનર્સ, ફોટોગ્રાફર્સ, કલેક્ટર્સ, આર્ટ પ્રોફેશનલ્સ અને લોકો વચ્ચે સંપૂર્ણ વાતચીત શરૂ કરવા માટે કરવામાં આવી છે, જેથી સાંસ્કૃતિક સંવાદને મજબૂત કરી શકાય. તે વિકસતા અર્થતંત્રના ભાગરૂપે કલા, સ્થાપત્ય અને ડિઝાઇનના સર્જકો સાથે જોડાણ અને વિસ્તરણની તકો પણ પ્રદાન કરશે.

આઈએએડીબી અઠવાડિયાના દરેક દિવસે વિવિધ થીમ-આધારિત પ્રદર્શનો પ્રદર્શિત કરશે:

પહેલો દિવસ: રાઈટ ઓફ પેસેજઃ ડોર્સ ઓફ ઈન્ડિયા

બીજો દિવસ: બાગ એ બહાર: ગાર્ડન્સ એઝ યુનિવર્સઃ ગાર્ડન્સ ઓફ ઈન્ડિયા

ત્રીજો દિવસ: સમપ્રવાહ: કોન્ફ્લુઅન્સ ઓફ કમ્યુનિટિઝઃ બાઓલિસ ઓફ ઈન્ડિયા

ચોથો દિવસ: સ્થાપત્ય: એન્ટિ-ફ્રેજાઈલ અલ્ગોરિધમ: ટેમ્પલ્સ ઓફ ઈન્ડિયા

દિવસ 5: વિસ્મયા: ક્રિએટિવ ક્રોસઓવર: આર્કિટેક્ચરલ વન્ડર્સ ઓફ ઇન્ડિપેન્ડન્ટ ઇન્ડિયા

છઠ્ઠો દિવસ: દેશજ ભારત ડિઝાઇનઃ સ્વદેશી ડિઝાઇન

દિવસ 7: સામત્વ: શેપિંગ ધ બિલ્ટ: સેલિબ્રેટિંગ વુમન ઈન આર્કિટેક્ચર

આઈએએડીબીમાં ઉપરોક્ત થીમ્સ, પેનલ ડિસ્કશન, આર્ટ વર્કશોપ, આર્ટ બજાર, હેરિટેજ વોક અને સમાંતર સ્ટુડન્ટ બિએનેલ પર આધારિત પેવેલિયનનો સમાવેશ કરવામાં આવશે. લલિત કલા અકાદમીમાં વિદ્યાર્થી (સમુન્નતિ) વિદ્યાર્થીઓને તેમના કાર્યને પ્રદર્શિત કરવાની, સાથીદારો અને વ્યાવસાયિકો સાથે વાતચીત કરવાની અને આર્કિટેક્ચર સમુદાયમાં ડિઝાઇન સ્પર્ધાઓ, વારસાનું પ્રદર્શન, ઇન્સ્ટોલેશન ડિઝાઇન, વર્કશોપ વગેરે મારફતે મૂલ્યવાન એક્સપોઝર મેળવવાની તક પૂરી પાડશે. આઇએએડીબી 23 દેશ માટે એક જળવિભાજક ક્ષણ બની રહેશે કારણ કે તે ભારતને બિએનેલ લેન્ડસ્કેપમાં પ્રવેશ કરવા માટે પ્રેરિત કરશે.

વડાપ્રધાનના 'વોકલ ફોર લોકલ'ના વિઝનને અનુરૂપ લાલ કિલ્લા ખાતે 'આત્મનિર્ભર ભારત સેન્ટર ફોર ડિઝાઇન'ની સ્થાપના કરવામાં આવી રહી છે. તે ભારતની અનન્ય અને સ્વદેશી હસ્તકલાનું પ્રદર્શન કરશે અને કારીગરો અને ડિઝાઇનરો વચ્ચે સહયોગી જગ્યા પ્રદાન કરશે. ટકાઉ સાંસ્કૃતિક અર્થતંત્ર માટે માર્ગ મોકળો કરવાથી તે કારીગર સમુદાયોને નવી ડિઝાઇન અને નવીનતાઓ સાથે સશક્ત બનાવશે.

CB/GP/JD