દેશભરમાં કેન્દ્ર સરકારની યોજનાઓના લાભોને સંતૃપ્ત કરવાના હેતુથી એક અભૂતપૂર્વ પહેલમાં, પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીએ 15 નવેમ્બરના રોજ ઝારખંડના ખૂંટીથી વિકસિત ભારત સંકલ્પ યાત્રાની શરૂઆત કરી હતી. તાત્કાલિક સેવાઓની સુવિધા માટે, ટપાલ વિભાગ, આરોગ્ય વિભાગ અને અન્ય વિભાગો દ્વારા વિવિધ શિબિરો ગોઠવવામાં આવી રહી છે. સરકારની મુખ્ય યોજનાઓ વિશે નાગરિકોને માહિતગાર અને સશક્ત બનાવવા માટે રચાયેલી આ યાત્રાનો હેતુ જાગૃતિ લાવવાનો અને કલ્યાણ કાર્યક્રમોનો લાભ સીધો લોકો સુધી પહોંચાડવાનો છે.

જનજાતીય ગૌરવ દિવસ નિમિત્તે પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીએ સરકારી યોજનાઓના સંદેશા લઈને ખાસ તૈયાર કરવામાં આવેલી આઈઈસી વાનને લીલી ઝંડી આપી પ્રસ્થાન કરાવ્યું હતું. વિકસિત ભારત સંકલ્પ યાત્રા અંતર્ગત ઓન સ્પોટ સેવાઓના ભાગરૂપે ગ્રામ પંચાયતોમાં આઈઈસી વાનના હોલ્ટના સ્થળોએ આરોગ્ય કેમ્પનું આયોજન કરવામાં આવી રહ્યું છે.

પ્રથમ સપ્તાહમાં, 21 નવેમ્બર 2023ના રોજ, 203 ગ્રામ પંચાયતોમાં 1232 આરોગ્ય શિબિરો યોજવામાં આવી છે, જેમાં કુલ 1,66,000થી વધુ લોકોની સંખ્યા નોંધાઈ છે.

નીચલું સુબાનસિરી, અરુણાચલ પ્રદેશ

ડાંગ, ગુજરાત

રાજૌરી, જમ્મુ-કાશ્મીર

ઉત્તર અને મધ્ય આંદામાન

કોરાપુટ, ઓડિશા

વંથડાપલ્લી એએસઆર, આંધ્રપ્રદેશ

આરોગ્ય શિબિરોમાં નીચે મુજબની પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરવામાં આવી રહી છે:

1. આયુષ્માન ભારત – પ્રધાનમંત્રી જન આરોગ્ય યોજના (એબી-પીએમજેએવાય): વિકાસશીલ ભારત સંકલ્પ યાત્રા માટે એમઓએચએફડબલ્યુની મુખ્ય યોજના હેઠળ આયુષ્માન એપનો ઉપયોગ કરીને આયુષ્માન કાર્ડ બનાવવામાં આવી રહ્યાં છે અને લાભાર્થીઓને ફિઝિકલ કાર્ડનું વિતરણ કરવામાં આવી રહ્યું છે. પ્રથમ અઠવાડિયાના અંત સુધીમાં આ શિબિરોમાં 33,000થી વધુ આયુષ્માન કાર્ડ બનાવવામાં આવ્યા હતા અને 21,000થી વધુ ફિઝિકલ કાર્ડનું વિતરણ કરવામાં આવ્યું હતું.
2. ટ્યુબરક્યુલોસિસ (ટીબી): લક્ષણો, ગળફાના પરીક્ષણ અને જ્યાં પણ ઉપલબ્ધ હોય ત્યાં નાએટી મશીનનો ઉપયોગ કરીને ટીબી માટે દર્દીઓની તપાસ કરવામાં આવી રહી છે. ટીબી હોવાની શંકાવાળા કેસને ઉચ્ચ સુવિધાઓમાં સંદર્ભિત કરવામાં આવે છે. પ્રથમ અઠવાડિયાના અંત સુધીમાં, 41,000થી વધુ લોકો જેમાંથી 4,000થી વધુ લોકોને ઉચ્ચ જાહેર આરોગ્ય સુવિધાઓમાં રિફર કરવામાં આવ્યા હતા.

પ્રધાનમંત્રી ટીબી મુક્ત ભારત અભિયાન (પીએમટીબીએમએ) હેઠળ ટીબીથી પીડિત દર્દીઓ માટે નિક્ષય મિત્રની મદદ મેળવવા માટે સંમતિ લેવામાં આવી રહી છે. નિક્ષય મિત્ર બનવા ઇચ્છુક ઉપસ્થિતોને પણ ઓન-સ્પોટ રજિસ્ટ્રેશન આપવામાં આવી રહ્યું છે. પ્રથમ અઠવાડિયાના અંત સુધીમાં, 2,500થી વધુ દર્દીઓએ પીએમટીબીએમબીએ હેઠળ સંમતિ આપી હતી અને 1400થી વધુ નવા નિક્ષય મિત્રો નોંધાયા હતા

નિક્ષય પોષણ યોજના (એનપીવાય) હેઠળ ટીબીના દર્દીઓને પ્રત્યક્ષ લાભ હસ્તાંતરણ મારફતે નાણાકીય સહાય પૂરી પાડવામાં આવે છે. આ માટે બાકી રહેલા લાભાર્થીઓના બેંક ખાતાની વિગતો એકત્રિત કરવામાં આવી રહી છે અને ખાતાઓને આધાર સાથે જોડવામાં આવી રહ્યા છે. પ્રથમ અઠવાડિયાના અંત સુધીમાં આવા 966 લાભાર્થીઓની વિગતો એકઠી કરવામાં આવી હતી.

3. સિકલ સેલ ડિસીઝઃ મુખ્ય આદિવાસી વસતિ ધરાવતાં વિસ્તારોમાં એસસીડી માટે પોઇન્ટ ઑફ કેર (પીઓસી) પરીક્ષણો મારફતે સિકલ સેલ ડિસીઝ (એસસીડી)ની તપાસ માટે અથવા દ્રાવ્યતા પરીક્ષણ મારફતે સિકલ સેલ ડિસીઝ (એસસીડી)ની તપાસ માટે લાયક લોકોની (ઉંમર 40 વર્ષ સુધી)ની તપાસ કરવામાં આવે છે. પોઝિટિવ પરીક્ષણ કરનારા કેસોને મેનેજમેન્ટ માટે ઉચ્ચ કેન્દ્રોમાં રિફર કરવામાં આવે છે. પ્રથમ અઠવાડિયાના અંત સુધીમાં, 24,000 થી વધુ લોકોની તપાસ કરવામાં આવી હતી, જેમાંથી 1100 સકારાત્મક હોવાનું જણાયું હતું અને ઉચ્ચ જાહેર આરોગ્ય સુવિધાઓમાં રિફર કરવામાં આવ્યા હતા.

4. બિનચેપી રોગો (એનસીડી): હાયપરટેન્શન અને ડાયાબિટીસ માટે પાત્રતા ધરાવતી વસતિ (30 વર્ષ કે તેથી વધુ)ની ચકાસણી કરવામાં આવી રહી છે અને પોઝિટિવ હોવાની શંકા ધરાવતા કેસોને ઉચ્ચ કેન્દ્રોમાં રિફર કરવામાં આવી રહ્યા છે. પ્રથમ અઠવાડિયાના અંત સુધીમાં, લગભગ 1,35,000 લોકોની હાયપરટેન્શન અને ડાયાબિટીસ માટે તપાસ કરવામાં આવી હતી. 7000થી વધુ લોકો હાઈપરટેન્શન માટે પોઝિટિવ હોવાની આશંકા વ્યક્ત કરવામાં આવી હતી અને 7,000થી વધુ લોકો ડાયાબિટીસ માટે પોઝિટિવ હોવાની આશંકા વ્યક્ત કરવામાં આવી હતી અને 10,000થી વધુ લોકોને ઉચ્ચ જાહેર આરોગ્ય સુવિધાઓમાં રિફર કરવામાં આવ્યા હતા.

યાત્રાનું એક અઠવાડિયું પૂર્ણ થયા પછી રાજ્યોમાંથી કેટલાક સકારાત્મક અહેવાલો નીચે મુજબ છે:

ઝારખંડ - વીબીએસપી કેમ્પની સાથે પીવીટીજી વિસ્તારોમાં એસ.સી.ડી.ની તપાસ હાથ ધરવામાં આવી હતી. વીબીએસવાય દરમિયાન ઝારખંડના તમામ જિલ્લાઓમાં પ્રથમ વખત સિકલ સેલ સ્ક્રિનિંગ શરૂ થયું હતું. ડીડી અને ડી.એન.એચ.એ યાત્રા વાનની સાથે એક વધારાની વાન - શ્રમયોગી સ્વાસ્થ્ય સેવા મોબાઇલ વાન પણ ઉમેરી છે. આ વાન યાત્રાના તમામ માર્ગો સાથે જશે.

જમ્મુ-કાશ્મીર - કડકડતી ઠંડી અને જી.પી.દાવર જેવા અંતરિયાળ વિસ્તારોમાં મર્યાદિત અવરજવર જેવા પડકારો છતાં સેના અને સ્થાનિક સ્વયંસેવકો સાથે ઉત્કૃષ્ટ સંકલન કરવામાં આવી રહ્યું છે, જેથી આશરે 35,000ની વસ્તીને આવશ્યક સેવાઓ પૂરી પાડી શકાય.

અરુણાચલ પ્રદેશ - તવાંગ જિલ્લાના સમુદાયે જાગૃતિ લાવવા માટે નુક્કડ અને નાટક જેવા શૈક્ષણિક નાટકોનું આયોજન કરવાની પહેલ કરી.

કેટલાક રાજ્યોએ પણ તેમના દ્વારા સામનો કરવામાં આવતા મુદ્દાઓની માહિતી આપી હતી. મહારાષ્ટ્રમાં સામુદાયિક આરોગ્ય અધિકારીઓ (સીએચઓ)ની હડતાલથી આરોગ્ય શિબિરોનું આયોજન કરવામાં એક પડકાર ઊભો થયો હતો, પરંતુ એએનએમ અને આશાએ તમામ પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરીને આ શિબિરો સફળતાપૂર્વક યોજવામાં આવી હતી. મહારાષ્ટ્રમાં, એવું પણ જણાવવામાં આવ્યું હતું કે વીએએન દૂરના વિસ્તારો અને ગામડાંઓ સુધી પહોંચી ગયા હતા, જેથી આ આવશ્યક સેવાઓ બધા માટે સુલભ હોય.

આ યાત્રાએ આયુષ્માન સુવર્ણ કાર્ડ યોજનાને એકત્રિત કરવા અને તેને પ્રોત્સાહન આપવામાં પણ મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી હતી. આંધ્રપ્રદેશ અને મહારાષ્ટ્રના કેટલાક બ્લોક્સએ યાત્રાના સમયગાળા દરમિયાન સમુદાયની સગાઈને પ્રોત્સાહન આપવામાં નોંધપાત્ર સફળતા દર્શાવી હતી. ગુજરાતે આધારકાર્ડ અને રેશનકાર્ડના કાર્યક્ષમ વિતરણ માટે યાત્રા પ્લેટફોર્મનો ઉપયોગ કર્યો હતો. ત્રિપુરાએ વી.બી.એસ.પી. દરમિયાન આવકના પ્રમાણપત્રો અને અપંગ પ્રમાણપત્રોને અસરકારક રીતે જારી કરવા માટે આ પ્લેટફોર્મનો લાભ લીધો હતો.

મોટા ભાગના રાજ્યોએ નોંધ્યું છે કે આરોગ્ય શિબિરોએ સિકલ સેલ, ટ્યુબરક્યુલોસિસ, ડાયાબિટીસ અને હાયપરટેન્શન જેવા રોગો ધરાવતા શંકાસ્પદ વ્યક્તિઓની સરળ ઓળખ અને એકત્રીકરણની સુવિધા આપી છે.

CB/GP/JD