ભારત સરકારનાં આવાસ અને શહેરી બાબતોનાં મંત્રાલય (એમઓએચયુએ) ઇન્ડિયા સ્માર્ટ સિટીઝ કોન્ક્લેવ 2023, 26-27 સપ્ટેમ્બર 2023ના રોજ મધ્યપ્રદેશના ઇન્દોર સ્થિત બ્રિલિયન્ટ કન્વેન્શન સેન્ટર ખાતેનું આયોજન કરી રહ્યું છે. આ કોન્કલેવમાં તમામ 100 સ્માર્ટ સિટીની ભાગીદારી જોવા મળશે, જેઓ શહેરી નવીનતામાં મોખરે રહીને શહેરી વિકાસની પ્રેક્ટિસમાં આમૂલ પરિવર્તનનું નેતૃત્વ કરી રહ્યા છે. આ કાર્યક્રમથી શહેરોને દેશમાં શહેરી પરિવર્તનનાં ભવિષ્ય માટે રોડમેપ તૈયાર કરવામાં મદદ કરવા માટે આ મિશન હેઠળ તેમની ઉત્કૃષ્ટ કામગીરી પ્રદર્શિત કરવા માટે એક મંચ ઉપલબ્ધ થશે. 

રાષ્ટ્રપતિ શ્રીમતી દ્રોપદી મુર્મુ આ ઇન્ડિયા સ્માર્ટ સિટીઝ એવોર્ડ કોન્ટેસ્ટ (ISAC) 2022ના ચોથા સંસ્કરણના વિજેતાઓનું 27 સપ્ટેમ્બર 2023ના રોજ સન્માન કરશે. આઇએસએસીનું આયોજન વર્ષ 2018થી ભારત સરકારનાં હાઉસિંગ અને શહેરી બાબતોનાં મંત્રાલયનાં સ્માર્ટ સિટી મિશન હેઠળ થઈ રહ્યું છે. આ મિશન હેઠળ શરૂ કરવામાં આવેલી મહત્ત્વપૂર્ણ પ્રવૃત્તિઓમાંની એક છે, જેમાં અગ્રણી શહેરી વ્યૂહરચનાઓ, પ્રોજેક્ટ્સ અને વિચારોને અનુકરણીય કામગીરી પ્રદાન કરવા, સમકક્ષ સમકક્ષ શિક્ષણને સક્ષમ બનાવવા અને શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિઓનો પ્રસાર કરવા માટે માન્યતા આપવામાં આવી છે.

આ કોન્કલેવમાં મધ્યપ્રદેશના રાજ્યપાલ શ્રી મંગુભાઈ સી. પટેલ, હરદીપ સિંહ પુરી, એમઓએચયુએનાં મંત્રી, શ્રી શિવરાજ સિંહ ચૌહાણ, મધ્યપ્રદેશનાં મુખ્યમંત્રી, શ્રી ભૂપેન્દ્ર યાદવ, કેન્દ્રીય શ્રમ અને રોજગાર, પર્યાવરણ, વન અને જળવાયુ પરિવર્તન મંત્રી, શ્રી અશ્વિની વૈષ્ણવ, કેન્દ્રીય ઇલેક્ટ્રોનિક્સ અને ઇન્ફોર્મેશન ટેકનોલોજી, સંચાર અને સૂચના પ્રૌદ્યોગિકી મંત્રી, સંચાર, રેલવે રાજ્યમંત્રી, શ્રી કૌશલ કિશોર, રાજ્યમંત્રી એમઓએચયુએ અને મધ્ય પ્રદેશનાં શહેરી વિકાસ મંત્રી શ્રી ભૂપેન્દ્ર સિંહ સહિત વિવિધ મહાનુભાવો પણ ભાગ લેશે.

આ ઉપરાંત મધ્યપ્રદેશ સરકારના વરિષ્ઠ અધિકારીઓ, તમામ 100 સ્માર્ટ સિટીના મેયર અને કમિશનરો, સ્માર્ટ સિટી મિશન સાથે સંકળાયેલા ઉદ્યોગ ભાગીદારો, શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ અને નાગરિક સમાજ સંગઠનો પણ ભાગ લેશે. 

આ ઇવેન્ટને બે દિવસીય ઇવેન્ટ તરીકે પ્રસ્તાવિત કરવામાં આવી છે: 26 અને 27 સપ્ટેમ્બર 2023. ઇવેન્ટનો વિગતવાર એજન્ડા પરિશિષ્ટ એમાં પૂરો પાડવામાં આવ્યો છે. સંમેલનના પ્રથમ દિવસે આઇએસએસી શહેરો 2022 હેઠળ એવોર્ડ વિજેતા પ્રોજેક્ટ્સનું પ્રદર્શન કરતા પ્રદર્શનનું ઉદઘાટન કરવામાં આવશે. ઇન્દોર અને ઉજ્જૈનમાં સ્માર્ટ સિટીઝ મિશન હેઠળ અમલમાં મૂકાયેલા આઇકોનિક પ્રોજેક્ટ્સની સાઇટ-વિઝિટ અને સ્માર્ટ સિટીઝના ચીફ એક્ઝિક્યુટિવ ઓફિસર્સ (સીઇઓ) સાથે સંવાદ યોજાશે. 

બીજા દિવસે મુખ્ય અતિથિ દ્વારા આઇએસએસી 2022 એવોર્ડ્સના વિતરણ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવશે, જ્યાં 5 રાજ્યો / કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ અને 31 અનન્ય શહેરો અને 7 ભાગીદાર સંગઠનોને ઇનામોથી સન્માનિત કરવામાં આવશે. આઇએસએસી એવોર્ડના કુલ 66 વિજેતાઓ છે, જેની વિસ્તૃત યાદી પરિશિષ્ટ બીમાં આપવામાં આવી છે. આ ઉપરાંત સ્માર્ટ સિટીઝ મિશન ચાર રિપોર્ટ જાહેર કરશે, જેમાં આઇએસએસી 2022 એવોર્ડ કોમ્પેન્ડિયમ, યુએન હેબિટેટ દ્વારા રિપોર્ટ: સ્માર્ટ સિટીઝ મિશન – લોકલાઇઝિંગ સસ્ટેઇનેબલ ડેવલપમેન્ટ ગોલ્સ, એસસીએમના ન્યૂઝલેટર્સનું કોમ્પેન્ડિયમ અને આઇએસી 2023 એવોર્ડ પેમ્ફલેટ પણ કોન્ક્લેવ દરમિયાન લોન્ચ કરવામાં આવશે. પુરસ્કારોના વિતરણ અને શુભારંભ પછી, પુરસ્કાર વિજેતા સ્માર્ટ સિટીઝના ચીફ એક્ઝિક્યુટિવ ઓફિસર્સ (સીઈઓ) તેમના અનુભવો અને જ્ઞાન શેર કરશે. દિવસ સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમ સાથે સમાપ્ત થશે. 

સ્માર્ટ સિટીઝ મિશનની સંક્ષિપ્ત ઝાંખી

સ્માર્ટ સિટી મિશનની શરૂઆત 25 જૂન, 2015ના રોજ થઈ હતી, જેનો ઉદ્દેશ 'સ્માર્ટ સોલ્યુશન્સ'ના ઉપયોગ દ્વારા તેમના નાગરિકોને મુખ્ય માળખું, સ્વચ્છ અને સાતત્યપૂર્ણ વાતાવરણ તથા જીવનની ગુણવત્તાયુક્ત ગુણવત્તા પ્રદાન કરવાનો છે. તે એક પરિવર્તનશીલ મિશન છે જેનો હેતુ દેશમાં શહેરી વિકાસની પ્રેક્ટિસમાં એક દાખલો બદલવાનો છે. આજની તારીખે ₹ 1.1 લાખ કરોડથી વધુ મૂલ્યના 6,000થી વધુ પ્રોજેક્ટ પૂર્ણ થયા છે અને બાકીના પ્રોજેક્ટ્સ 30 જૂન 2024 સુધીમાં પૂર્ણ થઈ જશે. 

આ મિશનમાં સૌથી નોંધપાત્ર સિદ્ધિ હાંસલ કરવામાં આવી છે, ઇન્ટીગ્રેટેડ કમાન્ડ એન્ડ કન્ટ્રોલ સેન્ટર્સ (આઇસીસીસી) કે જે તમામ 100 સ્માર્ટ સિટીમાં કાર્યરત છે. આ આઈસીસીસી શહેરી વ્યવસ્થાપન માટે ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરીને શહેરની કામગીરી માટે મગજ અને ચેતાતંત્ર તરીકે કામ કરે છે. ગુનાખોરી પર નજર રાખવા, નાગરિકોની સુરક્ષા અને સુરક્ષા, પરિવહન વ્યવસ્થાપન, ઘન કચરાનું વ્યવસ્થાપન, પાણીનો પુરવઠો, આપત્તિ વ્યવસ્થાપન વગેરે જેવા વિવિધ ક્ષેત્રોમાં શહેરી સેવાઓમાં નોંધપાત્ર સુધારો થયો છે.

100 સ્માર્ટ સિટીએ મોબિલિટી, ઊર્જા, પાણી, સ્વચ્છતા, ઘન કચરાનું વ્યવસ્થાપન, વાઇબ્રન્ટ જાહેર સ્થળો, સામાજિક માળખું, સ્માર્ટ ગવર્નન્સ વગેરે સાથે સંબંધિત વિવિધ ક્ષેત્રોમાં વિવિધ પ્રોજેક્ટ હાથ ધર્યા છે. દાખલા તરીકે, સ્માર્ટ મોબિલિટીમાં ₹ ૨૪,૨૬૫ કરોડના મૂલ્યના ૧,૧૯૨ પ્રોજેક્ટો પૂર્ણ થયા છે અને બીજા ૪૯૪ પ્રોજેક્ટો રૂ. ૧૬,૯૦૫ કરોડના ખર્ચે ચાલી રહ્યા છે. સ્માર્ટ એનર્જીમાં 573 પ્રોજેક્ટ પૂર્ણ થયા છે અને 94 પ્રોજેક્ટ ચાલુ છે. પાણી પુરવઠા, સ્વચ્છતા અને સ્વચ્છતા (WASH)માં ₹ 34,751 કરોડના 1,162થી વધુ પ્રોજેક્ટો પૂર્ણ થયા છે અને ₹18,716 કરોડના મૂલ્યના અન્ય 333 પ્રોજેક્ટો ચાલુ છે. ૧૦૦ સ્માર્ટ સિટીએ રૂ. ૬,૪૦૩ કરોડની કિંમતની ૧,૦૬૩થી વધુ જાહેર જગ્યાઓ વિકસાવી લીધી છે અને રૂ. ૫,૪૭૦ કરોડના બીજા ૨૬૦ પ્રોજેક્ટો ચાલુ છે. આ ઉપરાંત ₹ 8,228 કરોડનાં મૂલ્યનાં 180 પબ્લિક પ્રાઇવેટ પાર્ટનરશિપ (પીપીપી) પ્રોજેક્ટ્સ પૂર્ણ થયાં છે અને અન્ય 27 પ્રોજેક્ટ ચાલુ છે. માર્કેટ રિડેવલપમેન્ટ અને સ્ટાર્ટ-અપ ઇન્ક્યુબેશન સેન્ટર્સ જેવા આર્થિક માળખા સાથે સંબંધિત 652 પ્રોજેક્ટ્સ પૂર્ણ થયા છે અને અન્ય 267 પ્રોજેક્ટ્સ ચાલુ છે. સામાજિક માળખાગત ક્ષેત્ર (આરોગ્ય, શિક્ષણ, આવાસ વગેરે)માં 679 પ્રોજેક્ટ પૂર્ણ થયા છે અને 153 પ્રોજેક્ટ ચાલુ છે. 

ISAC પુરસ્કારોનું વિહંગાવલોકન 

ભૂતકાળમાં, આઇએસએસી 2018, 2019 અને 2020 માં ત્રણ આવૃત્તિઓ જોઈ ચૂકી છે. આઇએસએસી 100 સ્માર્ટ શહેરોમાં સ્થાયી વિકાસને પ્રોત્સાહન આપતા શહેરો, પ્રોજેક્ટ્સ અને નવીન વિચારોને માન્યતા આપે છે અને તેમને પુરસ્કાર આપે છે તેમજ સર્વસમાવેશક, સમાન, સુરક્ષિત, તંદુરસ્ત અને સહયોગી શહેરોને પ્રોત્સાહન આપે છે, જેથી તમામ માટે જીવનની ગુણવત્તામાં વધારો થાય છે. આઈએસએસીની ચોથી આવૃત્તિ એપ્રિલ 2022 માં શરૂ કરવામાં આવી હતી.સ્માર્ટ સિટી – સ્માર્ટ શહેરીકરણ' સુરતમાં કાર્યક્રમ . આઇએસએસી 2022 એવોર્ડમાં બે તબક્કાની સબમિશન પ્રક્રિયા હતી, જેમાં 'ક્વોલિફાઇંગ સ્ટેજ' નો સમાવેશ થાય છે, જેમાં શહેરની કામગીરીના એકંદર મૂલ્યાંકનનો સમાવેશ થાય છે, અને 'પ્રપોઝલ સ્ટેજ' જેમાં સ્માર્ટ સિટીને નીચે મુજબ છ એવોર્ડ કેટેગરી માટે તેમના નામાંકન સબમિટ કરવાની જરૂર હતી:

• પ્રોજેક્ટ એવોર્ડ્સ: 10 વિવિધ થીમ્સ,
• ઇનોવેશન એવોર્ડ્સઃ 2 વિવિધ થીમ્સ,
• સિટી એવોર્ડ્સઃ 2 થીમ્સઃ નેશનલ અને ઝોનલ
• રાજ્ય પુરસ્કારો,
• યુટી એવોર્ડ, અને
• પાર્ટનર્સ એવોર્ડ્સ, 3 વિવિધ થીમ્સ

આઇએસએસી ૨૦૨૨ માટે ૮૦ ક્વોલિફાઇંગ સ્માર્ટ શહેરોમાંથી કુલ ૮૪૫ નામાંકન પ્રાપ્ત થયા હતા. આ એન્ટ્રીઓનું મૂલ્યાંકન 5 તબક્કામાં કરવામાં આવ્યું હતું. પ્રથમ તબક્કામાં 845 દરખાસ્તોનું પ્રિ-સ્ક્રિનિંગ હાથ ધરવામાં આવ્યું હતું. 50% (423 દરખાસ્તો) આગલા તબક્કામાં ખસેડવામાં આવી હતી. બીજા તબક્કામાં, દરેક એવોર્ડ કેટેગરી માટે ટોચની 12 દરખાસ્તોને નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ અર્બન અફેર્સ (એનઆઇયુએ) ની જ્યુરી દ્વારા ઓળખવામાં આવી હતી. ત્રીજા તબક્કામાં, દરેક દરખાસ્તના પ્રસ્તાવકે વિષય નિષ્ણાતોની પેનલ સમક્ષ રજૂઆત કરી હતી, જેના કારણે ટોપ 6 દરખાસ્તોની પસંદગી કરવામાં આવી હતી. અંતે, ચોથા તબક્કામાં, ટોચની 6 દરખાસ્તોએ એમઓએચયુએના ડિરેક્ટર્સની અધ્યક્ષતાવાળી જ્યુરી સમક્ષ વિસ્તૃત રજૂઆત કરી હતી અને તેમાં વિષયના નિષ્ણાતોનો સમાવેશ થતો હતો. આ ચોથા તબક્કા પછી, સ્માર્ટ સિટીઝ મિશનની સર્વોચ્ચ સમિતિ દ્વારા દરેક એવોર્ડ કેટેગરી માટે ટોચની 3 દરખાસ્તોની ઓળખ કરવામાં આવી છે. પાંચ એવોર્ડ કેટેગરી હેઠળ પ્રાપ્ત થયેલી કુલ 845 અરજીઓમાંથી 66 ફાઇનલ વિજેતાઓની ઓળખ કરવામાં આવી છે – 35 પ્રોજેક્ટ એવોર્ડમાં, 6 ઇનોવેશન એવોર્ડમાં, 13 નેશનલ/ઝોનલ સિટી એવોર્ડમાં, 5 રાજ્ય/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના એવોર્ડમાં અને 7 ભાગીદાર એવોર્ડ કેટેગરીમાં. 66 વિજેતાઓની અંતિમ સૂચિ આમાં ઉપલબ્ધ છે.

CB/GP/JD