‘અંત્યોદય સે સર્વોદય'’ સ્વચ્છ ભારત મિશનની ફિલોસોફીનું એક ઉજ્જવળ ઉદાહરણ પણ છે.. તેણે આપણા શહેરોના વંચિત અને નબળા વર્ગોને પ્રાથમિકતા આપી છે અને શહેરી ગરીબોના ઉત્થાન અને સશક્તિકરણ માટે પ્રયત્નશીલ છે, એમ આજે આવાસ અને શહેરી બાબતો તથા પેટ્રોલિયમ અને કુદરતી ગેસ મંત્રી શ્રી હરદીપસિંહ પુરીએ જણાવ્યું હતું. સ્વચ્છતા હી સેવા – 2023 ના લોકાર્પણ પ્રસંગે તેઓ બોલી રહ્યા હતા .

સ્વચ્છ ભારત દિવસના પ્રારંભ સ્વરૂપે સ્વચ્છ ભારત મિશન-અર્બન અને ગ્રામીણ દ્વારા સંયુક્તપણે વાર્ષિક સ્વચ્છતા હી સેવા (એસએચએસ) પખવાડિયાનું આયોજન 15 સપ્ટેમ્બરથી 2 ઓક્ટોબર, 23 દરમિયાન કરવામાં આવ્યું છે. આ પખવાડિયાનો ઉદ્દેશ ભારતીય સ્વચ્છતા લીગ 2.0, સફાઈમિત્ર સુરક્ષા શિબિર અને સામૂહિક સ્વચ્છતા અભિયાન જેવી વિવિધ પ્રવૃત્તિઓ મારફતે દેશભરમાં કરોડો નાગરિકોની ભાગીદારીને એકઠી કરવાનો છે.

જલ શક્તિ મંત્રી શ્રી ગજેન્દ્ર સિંહ શેખાવતે, આવાસ અને શહેરી બાબતોનાં મંત્રી શ્રી હરદીપ સિંહ પુરી તથા ગ્રામીણ વિકાસ અને પંચાયતી રાજ મંત્રીનાં હસ્તે એસએચએસ-2023ની શરૂઆત કરી હતી. શ્રી ગિરિરાજ સિંહ જેમાં વર્ચ્યુઅલ કાર્યક્રમ મારફતે આવાસ અને શહેરી બાબતોનાં રાજ્ય મંત્રી શ્રી કૌશલ્ય કિશોર, પેયજલ અને સ્વચ્છતા વિભાગનાં સચિવ શ્રીમતી વિની મહાજન તથા આવાસ અને શહેરી બાબતોનાં મંત્રાલયનાં સચિવ શ્રી મનોજ જોશીની ઉપસ્થિતિમાં ઉપસ્થિત રહ્યાં હતાં.

આ કાર્યક્રમ દરમિયાન લેહ, લદ્દાખના શહેરોના વરિષ્ઠ અધિકારીઓ; પિંપરી, મહારાષ્ટ્ર; મેરઠ, ઉત્તર પ્રદેશ; લખીમપુર, આસામ તેમના સંબંધિત શહેરોમાં સ્વચ્છતા સંબંધિત પ્રવૃત્તિઓની શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિઓ વહેંચે છે.

ઇવેન્ટ દરમિયાન એસએચએસ - 2023 પર એક વીડિયો લોન્ચ કરવામાં આવ્યો હતો. આ ઉપરાંત આ ઇવેન્ટમાં એસએચએસ -2023 ના લોગો, વેબસાઇટ અને પોર્ટલનું લોન્ચિંગ પણ કરવામાં આવ્યું હતું. આ પ્રસંગે 'ઇન્ડિયન સ્વચ્છતા લીગ (આઇએસએલ) 2.0', 'સફાઇમિત્ર સુરક્ષા શિબિર' લોગો અને 'સિટીઝન્સ પોર્ટલ' પણ લોન્ચ કરવામાં આવ્યા હતા.

એસએચએસ 2023ના એસબીએમ અને પ્રક્ષેપણ વિશે શ્રી હરદીપ સિંહ પુરીએ જણાવ્યું હતું કે, સ્વચ્છ ભારત અભિયાનની આગામી નવમી વર્ષગાંઠ અને આ કાર્યક્રમનો શુભારંભસ્વચ્છતા હી સેવા' 2023 એ ઉજવણીની ક્ષણ છે. આપણા શહેરોને સ્વચ્છ રાખવાના હેતુ માટે આપણી જાતને ફરીથી પુષ્ટિ આપવાનો આ એક સમય છે. ના લોન્ચિંગ સાથે સ્વચ્છતા હી સેવા પખવાડિયામાં, અમે સ્વચ્છતાના હેતુ માટે પોતાને ફરીથી સમર્પિત કરીએ છીએ, એમ મંત્રી શ્રીએ ઉમેર્યું હતું.

આ પ્રસંગે ઉપસ્થિત લોકોને સંબોધતા આવાસ અને શહેરી બાબતોના મંત્રી શી હરદીપસિંહ પુરીએ જણાવ્યું હતું કે, જ્યારે માનનીય વડાપ્રધાને 15 ઓગસ્ટ, 2014ના રોજ લાલ કિલ્લાની પ્રાચીર પરથી સ્વચ્છ ભારત મિશનની જાહેરાત કરી હતી, ત્યારે આટલા મોટા પાયે પરિવર્તનની કલ્પના અગાઉ ક્યારેય કરવામાં આવી ન હતી. ત્યાં સુધી સેનિટેશન પર નબળો દેખાવ હોવા છતાં ભારતે આગામી પાંચ વર્ષમાં ઓડીએફનું લક્ષ્ય હાંસલ કરી લીધું હતું. ભારતમાં તમામ 4,884 યુએલબી (100 ટકા) હવે ખુલ્લામાં શૌચથી મુક્ત (ઓડીએફ) છે.

એસબીએમ દ્વારા લાવવામાં આવેલા પરિવર્તન વિશે વાત કરતા શ્રી પુરીએ જણાવ્યું હતું કે, 73.62 લાખ શૌચાલયો (67. 1 લાખ વ્યક્તિગત ઘરેલુ શૌચાલયો અને 6.52 લાખ સામુદાયિક અને જાહેર શૌચાલયો)નું નિર્માણ કરીને અમે લાખો શહેરી ગરીબોને ગૌરવ અને સ્વાસ્થ્ય પ્રદાન કર્યું છે. ભારતમાં 95 ટકા વોર્ડમાં 100 ટકા ડોર ટુ ડોર કચરો એકઠો કરવામાં આવે છે. 88 ટકાથી વધુ વોર્ડમાં કચરાનું સ્ત્રોત અલગીકરણ કરવામાં આવ્યું છે. આ શક્ય હતું કારણ કે સ્વચ્છ ભારત મિશન ' બનવા માટે વિકસિત થયું હતુંજન આંદોલન' લાક્ષણિકતાને બદલે સરકારી કાર્યક્રમ, તેમણે ઉમેર્યું હતું.

શ્રી હરદીપસિંહ પુરીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, સ્વચ્છતા એ માત્ર દરેક સરકારી યોજનાઓમાં જ નહીં, પણ નાગરિકોનાં જીવનની રીતમાં પણ એક પાયાનો સિદ્ધાંત બની ગયો છે.

એસબીએમની અત્યાર સુધીની ઉપલબ્ધિઓ તરફ ધ્યાન દોરતા આવાસ અને શહેરી મંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, છેલ્લાં નવ વર્ષમાં 12 કરોડ શૌચાલયોનું નિર્માણ થયું છે, જેણે દેશને ખુલ્લામાં શૌચક્રિયાથી મુક્ત કરાવ્યો છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, અમારું ઘન કચરાનું વ્યવસ્થાપન, જે આ મિશનની શરૂઆતમાં લગભગ અસ્તિત્વમાં નહોતું, તે હવે પ્રભાવશાળી 76 ટકા છે અને ટૂંક સમયમાં જ આપણે 100 ટકા હાંસલ કરીશું.

તેમણે વધુમાં માહિતી આપી હતી કે, સ્વચ્છ ભારત મિશન – અર્બન 2.0 (એસબીએમ-યુ 2.0)નાં માધ્યમથી આ મિશનનાં શહેરી ઘટકને હવે વર્ષ 2026 સુધી લંબાવવામાં આવ્યો છે. તેનો હેતુ આપણા બધા શહેરોને 'કચરો મુક્ત' બનાવવાનો અને વારસાગત ડમ્પસાઇટ્સને સુધારવાનો છે. એસબીએમ-યુ 2.0ના મુખ્ય ક્ષેત્રોમાં મટિરિયલ રિકવરી ફેસિલિટીઝ (એમઆરએફ), વેસ્ટ-ટુ-એનર્જી પ્લાન્ટ્સ (ડબલ્યુટીઇ પ્લાન્ટ્સ), બાંધકામ અને ડિમોલિશન વેસ્ટ મેનેજમેન્ટ, રિજેક્ટેડ ફ્યૂઅલ (આરડીએફ) પ્લાન્ટ્સ, વૈજ્ઞાનિક લેન્ડફિલ સાઇટ્સ અને વારસાગત કચરાના નિવારણ સહિતના વિવિધ પાસાંઓનો સમાવેશ થાય છે.

પોતાના સમાપન વક્તવ્યમાં મંત્રીશ્રીએ આશા વ્યક્ત કરી હતી કે, દરેક શહેર, ગામ, વોર્ડ અને આસપાસના વિસ્તારોમાં પોતાનું યોગદાન આપવાનું વચન આપવામાં આવશે. શ્રમદાન (સ્વૈચ્છિક શ્રમ) સ્વચ્છતાના હેતુ માટે. તેમણે વ્યક્તિઓને વિનંતી કરી હતી કે, તેઓ એ સુનિશ્ચિત કરવા પ્રતિજ્ઞા લે કે આપણાં શહેરો કચરામાંથી મુક્ત થાય અને સંપૂર્ણ સ્વચ્છતાને વાસ્તવિક સ્વરૂપ આપે.

'સ્વચ્છતા હી સેવા' વિશેઃ

2 ઓક્ટોબર, 2023 ના રોજ સ્વચ્છ ભારત દિવસ નિમિત્તે, એક દિવસ કે જે દેશ મહાત્મા ગાંધીની જન્મજયંતિની ઉજવણી કરશે, આવાસ અને શહેરી બાબતોના મંત્રાલય (એમઓએચયુએ) અને પેયજલ અને સ્વચ્છતા વિભાગ, જલ શક્તિ મંત્રાલય દ્વારા આ દિવસનું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે. 'સ્વચ્છતા હી સેવા' પખવાડિયું 15 સપ્ટેમ્બરથી 2 ઓક્ટોબર, 2023 સુધી, અન્ય મંત્રાલયો સાથે જોડાણમાં, સ્વચ્છ ભારત મિશનના 9 વર્ષની ઉજવણી કરવા માટે.

મિશનની કરોડરજ્જુ રહી છે જન આંદોલન સ્વચ્છતા માટે. SHS 2023 ની થીમ છે"ગાર્બેજ ફ્રી ઇન્ડિયા". પખવાડિયાના ભાગરૂપે આયોજિત કાર્યક્રમો સ્વચ્છતા દિવસ 2023 ના નિર્માણ તરીકે કામ કરશે અને ભારતને સ્વચ્છ અને કચરા મુક્ત બનાવવા માટે તમામની પ્રતિબદ્ધતાને પ્રતિપાદિત કરશે.

એસએચએસ-2023 સ્વૈચ્છિકતા અને શ્રમદાનની ભાવના મારફતે તેમજ સફાઈમિત્રોના કલ્યાણ પર સ્થાનિક સંસ્થાઓમાં સ્વચ્છતાની દેખીતી રીતે ઉચ્ચ ક્રમ પ્રાપ્ત કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરશે. તમામ મંત્રાલયો અને વિભાગો. કચેરીઓ, બસ સ્ટેન્ડ્સ, રેલવે સ્ટેશનો, દરિયાકિનારા, પર્યટક સ્થળો, પ્રાણી સંગ્રહાલયો, રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાનો અને અભયારણ્યો, ઐતિહાસિક સ્મારકો, હેરિટેજ સાઇટ્સ, રિવર ફ્રન્ટ્સ, ઘાટ, ગટર અને નાળાઓ જેવા ઉચ્ચ વસ્તીના જાહેર સ્થળો, રાજ્યો / કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના ગ્રામીણ અને શહેરી વિસ્તારોમાં સ્વચ્છતા અભિયાનનું આયોજન કરશે.

આ પ્રવૃત્તિઓમાં તમામ મહત્ત્વપૂર્ણ જગ્યાઓમાંથી કચરો દૂર કરવો, વારસાગત કચરાને સાફ કરવો, કચરાનું સમારકામ, પેઇન્ટિંગ, સફાઇ અને કચરાની પેટીઓ, જાહેર શૌચાલયો, કચરાના સ્થળો, વેસ્ટ ટ્રાન્સપોર્ટેશન વાહનો અને મટિરિયલ રિકવરી સુવિધાઓ, સંતૃપ્ત બજારો, જાહેર સ્થળો અને એસબીએમ વોલ પેઇન્ટિંગ્સ અને ડસ્ટબિન સાથેના પર્યટન સ્થળોનું બ્રાન્ડિંગ, સ્વચ્છતા ક્વિઝ, વૃક્ષારોપણ અભિયાનોનું આયોજન કરવું, સ્વચ્છતા પ્રતિજ્ઞા અને સ્વચ્છતા દોડ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.

એસએચએસ - 2023 હેઠળ આયોજિત થનારી મુખ્ય પ્રવૃત્તિઓ નીચે મુજબ છે:

1. સ્વચ્છતા હી સેવા – પખવાડિયા લાંબા સ્વચ્છતા અભિયાન

સ્વચ્છતા આ પખવાડિયે હવામાં વ્યાપી જશે, કારણ કે દરેક વ્યક્તિ મોટા પાયે સફાઇ ઝુંબેશ અને 'ટ્વિન બિન' અને સ્ત્રોતને અલગ પાડવા માટે જાગૃતિની નવીન અને અનન્ય પદ્ધતિઓ સાથે કચરા સામે લડશે. એસએચએસ 2023ના ભાગરૂપે, ભારત સરકારના તમામ મંત્રાલયો, પીએસયુ, રાજ્ય સરકારો. અને સ્થાનિક સંસ્થાઓ વિવિધ સ્થળોએ મોટા પાયે સ્વચ્છતા અભિયાનનું આયોજન કરશે. આ આંતર-ક્ષેત્રીય પ્રવૃત્તિઓમાં પ્રવાસન મંત્રાલય હેઠળ ઉચ્ચ સ્તરીય પ્રવાસન સ્થળો/યાત્રાધામોની સફાઇ, રેલવે દ્વારા રેલવે પ્લેટફોર્મ અને તેની આસપાસના વિસ્તારોમાં 'હર પથારી સાફ સુથારી' સ્વચ્છતા પ્રવૃત્તિઓ, ઉચ્ચ શિક્ષણ અને શાળા શિક્ષણ વિભાગ દ્વારા યુનિવર્સિટીઓ અને શાળાના વિદ્યાર્થીઓને એસએચએસની પ્રવૃત્તિઓ માટે સામેલ કરવામાં આવશે, જ્યારે એમઓપીએનજી પેટ્રોલ પંપો વગેરે પર સ્વચ્છતા અને જાગૃતિ અભિયાનનું આયોજન કરશે.

2. ઇન્ડિયન સ્વચ્છતા લીગ 2.0

તેના પ્રકારની પ્રથમ આવૃત્તિની બીજી આવૃત્તિ 'ભારત સ્વચ્છતા લીગ' રાષ્ટ્રને તોફાન દ્વારા લઈ જવા માટે તૈયાર છે. યુવાનોની આગેવાની હેઠળ, આઇએસએલની સીઝન 2 વધુ ઉત્તેજક અને મનોરંજક સ્વચ્છતા લીગ બનવાનું વચન આપે છે. 17 પર શહેરની 4,000થી વધુ ટીમો કચરા સામેની લડાઈ જીતવા માટે તૈયાર છે^થ યુવાનોની આગેવાની હેઠળની નાગરિક ટીમો દ્વારા સપ્ટેમ્બરમાં. આ વર્ષે, શહેરની ટીમો દરિયાકિનારા, ટેકરીઓ અને પર્યટન સ્થળોની સફાઇ માટે રેલી કાઢશે. આઇએસએલ ૨.૦ આ પખવાડિયામાં સ્વચ્છતા માટે સતત માલિકી લેવા માટે યુવા જૂથોને સ્કેલ પર એકત્રિત કરશે. સ્વચ્છતા લીગ સ્વચ્છ ભારત મિશન હેઠળ યુવાનોની કામગીરી માટે ઉત્પ્રેરક તરીકે કામ કરશે

3. સફાઈમિત્ર સુરક્ષા શિબિર

જ્યારે આપણે સ્વચ્છ ભારત મિશન – શહેરી અને એસબીએમ-યુ 2.0ના બે વર્ષ પૂર્ણ કરી રહ્યા છીએ અને મહાત્મા ગાંધીને શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરીએ છીએ, ત્યારે સિંગલ વિન્ડો વેલ્ફેર કેમ્પના રૂપમાં સફાઈમિત્ર સુરક્ષા શિબિર 17 સપ્ટેમ્બર, 2023 થી દેશભરના વિવિધ શહેરો દ્વારા આયોજિત કરવામાં આવશે. આ શિબિરનો હેતુ સફાઇ કામદારો અને તેમના આશ્રિતો માટે કલ્યાણકારી યોજનાઓને સંતૃપ્ત કરવાનો અને તેમની સુખાકારી અને જીવનની ગુણવત્તામાં સુધારો કરવાનો છે. આ શિબિરનો ઉદ્દેશ સોલિડ વેસ્ટ મેનેજમેન્ટ (એસડબલ્યુએમ) અને યુઝ્ડ વોટર મેનેજમેન્ટ (યુડબલ્યુએમ)માં તમામ સફાઇ કામદારોને નિશાન બનાવવાનો છે. મુખ્ય પ્રવૃત્તિઓ જનજાગૃતિ, નિવારણાત્મક સ્વાસ્થ્ય તપાસણી, યોગ શિબિર તથા વિવિધ મંત્રાલયો સાથે સમન્વય કરીને કેન્દ્ર અને રાજ્ય યોજનાઓનાં વિવિધ કલ્યાણકારી લાભોનાં અધિકારોને વિસ્તૃત કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરશે. આ સંતૃપ્તિ અભિગમ કલ્યાણકારી યોજનાઓના વહીવટ માટે સલામતી, સુખાકારીમાં વધારો કરવામાં મદદ મળશે અને સફાઇ કામદારોને સામાજિક સુરક્ષા પૂરી પાડવામાં મદદ મળશે.

CB/GP/JD