ભારત સરકારના નાણા મંત્રાલયના ખર્ચ વિભાગે ચાલુ નાણાકીય વર્ષમાં 16 રાજ્યોમાં રૂ. 56,415 કરોડની મૂડી રોકાણ દરખાસ્તોને મંજૂરી આપી છે. ‘મૂડી રોકાણ 2023-24 માટે રાજ્યોને વિશેષ સહાય’ નામની યોજના હેઠળ આ મંજૂરી આપવામાં આવી છે. રાજ્યવાર મંજૂર કરેલ રકમ નીચે મુજબ છે: -

  (રૂ. કરોડમાં)

આરોગ્ય, શિક્ષણ, સિંચાઈ, પાણી પુરવઠો, વીજળી, રસ્તા, પુલ અને રેલ્વે સહિત વિવિધ ક્ષેત્રોમાં મૂડી રોકાણના પ્રોજેક્ટને મંજૂરી આપવામાં આવી છે. જલ જીવન મિશન અને પ્રધાનમંત્રી ગ્રામ સડક યોજનાના રાજ્યના હિસ્સાને મળવા માટે ભંડોળ પણ આ ક્ષેત્રોમાં પ્રોજેક્ટ્સની ગતિ વધારવા માટે આ યોજના હેઠળ રાજ્યોને પ્રદાન કરવામાં આવ્યું છે.

મૂડી ખર્ચની ઉચ્ચ ગુણક અસરને ધ્યાનમાં રાખીને અને રાજ્યો દ્વારા મૂડી ખર્ચને પ્રોત્સાહન આપવા માટે, કેન્દ્રીય બજેટ 2023-24માં 'રાજ્યોને મૂડી રોકાણ 2023-24 માટે વિશેષ સહાય' યોજનાની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. યોજના હેઠળ, રાજ્ય સરકારોને 50-વર્ષની વ્યાજમુક્ત લોનના સ્વરૂપમાં નાણાકીય વર્ષ 2023-24 દરમિયાન એકંદર રૂ. 1.3 લાખ કરોડ આપવામાં આવશે.

આ યોજનાના આઠ ભાગો છે, ભાગ-1 રૂ. 1 લાખ કરોડની ફાળવણી સાથે સૌથી મોટો છે. આ રકમ 15મા નાણાપંચના એવોર્ડ મુજબ કેન્દ્રીય કર અને ફરજોના તેમના હિસ્સાના પ્રમાણમાં રાજ્યો વચ્ચે ફાળવવામાં આવી છે. યોજનાના અન્ય ભાગો કાં તો સુધારા સાથે જોડાયેલા છે અથવા ક્ષેત્ર વિશિષ્ટ પ્રોજેક્ટ માટે છે.

યોજનાના ભાગ-II માં, રૂ. 3,000 કરોડ રાજ્ય સરકારના વાહનો અને એમ્બ્યુલન્સને સ્ક્રેપ કરવા માટે રાજ્યોને પ્રોત્સાહન આપવા, જૂના વાહનો પરની જવાબદારીઓ માફ કરવા, જૂના વાહનોને સ્ક્રેપ કરવા માટે વ્યક્તિઓને કરમાં છૂટ આપવા અને સ્વચાલિત વાહન પરીક્ષણ સુવિધાઓની સ્થાપના માટે અલગ રાખવામાં આવ્યા છે. યોજનાના ભાગ-III અને IVનો ઉદ્દેશ્ય શહેરી આયોજન અને શહેરી નાણામાં સુધારા માટે રાજ્યોને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે. રૂ. 15,000 કરોડ શહેરી આયોજન સુધારા માટે ફાળવવામાં આવ્યા છે, જ્યારે વધારાના રૂ. 5,000 કરોડ રાજ્યોને શહેરી સ્થાનિક સંસ્થાઓને ધિરાણપાત્ર બનાવવા અને તેમની નાણાકીય સ્થિતિ સુધારવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવા માટે છે.

આ યોજનાનો હેતુ શહેરી વિસ્તારોમાં પોલીસ સ્ટેશનોની અંદર પોલીસ કર્મચારીઓ અને તેમના પરિવારો માટે આવાસનો સ્ટોક વધારવાનો પણ છે. યોજનાના ભાગ-V હેઠળ આ હેતુ માટે રૂ. 2,000 કરોડની ફાળવણી કરવામાં આવી છે. આ યોજનાનો બીજો ઉદ્દેશ્ય દરેક રાજ્યમાં યુનિટી મોલના નિર્માણ દ્વારા રાષ્ટ્રીય એકીકરણને પ્રોત્સાહન આપવાનો, "મેક ઇન ઇન્ડિયા"ની વિભાવનાને આગળ ધપાવવાનો અને "વન ડિસ્ટ્રિક્ટ, વન પ્રોડક્ટ (ODOP)"ની વિભાવનાને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે. યોજનાના ભાગ-VI હેઠળ આ હેતુ માટે રૂ. 5,000 કરોડ રૂપિયા અલગ રાખવામાં આવ્યા છે.

યોજનાનો ભાગ-VII, રૂ. 5,000 કરોડની ફાળવણી, બાળકો અને કિશોરો માટે પંચાયત અને વોર્ડ સ્તરે ડિજિટલ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર સાથે પુસ્તકાલયોની સ્થાપના માટે રાજ્યોને નાણાકીય સહાય પૂરી પાડવા માટે છે.

'2022-23 માટે મૂડી રોકાણ માટે રાજ્યોને વિશેષ સહાય' નામની સમાન યોજના પણ ગયા નાણાકીય વર્ષમાં નાણાં મંત્રાલય દ્વારા ચલાવવામાં આવી હતી. યોજના હેઠળ, રૂ. 95,147.19 કરોડની મૂડી રોકાણ દરખાસ્તો મંજૂર કરવામાં આવી હતી અને ગત નાણાકીય વર્ષમાં રાજ્યોને રૂ. 81,195.35 કરોડ રૂપિયા આપવામાં આવ્યા હતા.

કોવિડ-19 રોગચાળાને પગલે નાણા મંત્રાલય દ્વારા 2020-21માં સૌપ્રથમ સ્થાપવામાં આવેલી મૂડી રોકાણ/ખર્ચ માટે રાજ્યોને નાણાકીય સહાય માટેની યોજનાએ રાજ્યો દ્વારા મૂડી ખર્ચને ખૂબ જ સમયસર પ્રોત્સાહન આપ્યું છે. યોજનાની ડિઝાઇનની લવચીકતા અને સરળતાએ રાજ્યોના મુખ્યમંત્રીઓ અને નાણાં પ્રધાનો તરફથી અનુગામી પૂર્વ-બજેટ પરામર્શમાં ઉદાર પ્રશંસા મેળવી છે.

YP/GP/JD