પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ 27મી નવેમ્બર, 2022ના રોજ ‘મન કી બાત’ની 95મી આવૃત્તિ દરમિયાન કહ્યું હતું કે આપણો દેશ વિશ્વની સૌથી જૂની પરંપરાઓનું ઘર છે. તેથી, આપણી પરંપરાઓ અને પરંપરાગત જ્ઞાનને સાચવવાની, તેને પ્રોત્સાહન આપવાની અને તેને શક્ય તેટલું આગળ લઈ જવાની જવાબદારી પણ આપણી છે. પ્રધાનમંત્રીએ ઉજાગર કર્યું કે કેવી રીતે ભારતીય સંગીત માત્ર ભારતમાં જ નહીં પરંતુ વિદેશમાં પણ લોકો વચ્ચે નિકટતા લાવી રહ્યું છે. સંગીત માત્ર શરીરને જ નહીં, મનને પણ આનંદ આપે છે, સંગીત આપણા સમાજને પણ જોડે છે, એમ પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું હતું. પ્રધાનમંત્રીએ નાગા સમુદાય અને તેમના ભવ્ય સાંસ્કૃતિક વારસાની જાળવણી અને સંરક્ષણ માટે તેમના દ્વારા કરવામાં આવતા પ્રયાસોનું ઉદાહરણ પણ આપ્યું હતું.

મન કી બાત દરમિયાન, પ્રધાનમંત્રીએ ગ્રીસના ગાયક વિશે વાત કરી - 'કોન્સ્ટેન્ટિનોસ કલાઈટિસ' જેણે ગાંધીજીની 150મી જન્મજયંતિની ઉજવણી દરમિયાન બાપુનું પ્રિય ગીત ગાયું છે. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું કે ગાયકને ભારત પ્રત્યે એટલો લગાવ છે કે છેલ્લા 42 (બેતાલીસ) વર્ષોમાં તેઓ લગભગ દર વર્ષે ભારત આવ્યા છે. તેમણે ભારતીય સંગીતની ઉત્પત્તિ, વિવિધ ભારતીય સંગીત પ્રણાલીઓ, વિવિધ પ્રકારના રાગ, તાલ અને રાસ તેમજ વિવિધ ઘરાનાઓ વિશે અભ્યાસ કર્યો છે. તેમણે ભારતીય સંગીતની ઘણી મહાન હસ્તીઓના યોગદાનનો અભ્યાસ કર્યો છે; તેમણે ભારતના શાસ્ત્રીય નૃત્યના વિવિધ પાસાઓને પણ નજીકથી સમજ્યા છે. હવે તેમણે ભારત સાથે જોડાયેલા આ બધા અનુભવોને એક પુસ્તકમાં ખૂબ જ સુંદર રીતે રજૂ કર્યા છે. ભારતીય સંગીત નામના તેમના પુસ્તકમાં લગભગ 760 ચિત્રો છે. આમાંના મોટા ભાગના ફોટોગ્રાફ તેમણે પોતે જ લીધા છે. અન્ય દેશોમાં ભારતીય સંસ્કૃતિ માટે આટલો ઉત્સાહ અને આકર્ષણ ખરેખર હ્રદયસ્પર્શી છે.

પ્રધાનમંત્રીએ બીજી એક રસપ્રદ વાત પણ ઉજાગર કરી કે છેલ્લા 8 વર્ષમાં ભારતમાંથી સંગીતનાં સાધનોની નિકાસ સાડા ત્રણ ગણી વધી છે. ઇલેક્ટ્રિકલ મ્યુઝિકલ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ્સ વિશે વાત કરીએ તો; તેમની નિકાસ 60 ગણી વધી છે. આ દર્શાવે છે કે સમગ્ર વિશ્વમાં ભારતીય સંસ્કૃતિ અને સંગીતનો ક્રેઝ વધી રહ્યો છે. ભારતીય સંગીતનાં સાધનોના સૌથી મોટા ખરીદદારો યુએસએ, જર્મની, ફ્રાન્સ, જાપાન અને યુકે જેવા વિકસિત દેશો છે. આપણા બધા માટે સૌભાગ્યની વાત છે કે આપણા દેશ પાસે સંગીત, નૃત્ય અને કલાનો આટલો સમૃદ્ધ વારસો છે.

પ્રધાનમંત્રીએ ઉમેર્યું કે આપણે બધા મહાન ઋષિ કવિ ભર્ત્રીહરીને તેમના 'નીતિ શતક' માટે જાણીએ છીએ. એક શ્લોકમાં તેઓ કહે છે કે કલા, સંગીત અને સાહિત્ય પ્રત્યે વ્યક્તિનો લગાવ માનવતાની વાસ્તવિક ઓળખ છે. હકીકતમાં, આપણી સંસ્કૃતિ તેને માનવતાથી ઉપર, દેવત્વ તરફ લઈ જાય છે. વેદોમાં સામવેદને આપણા વૈવિધ્યસભર સંગીતનો સ્ત્રોત કહેવામાં આવ્યો છે. માઁ સરસ્વતીની વીણા હોય, ભગવાન કૃષ્ણની વાંસળી હોય કે પછી ભોલેનાથનું ડમરુ હોય, આપણા દેવી-દેવતાઓ પણ સંગીત સાથે જોડાયેલા છે. આપણે ભારતીયો દરેક વસ્તુમાં સંગીત શોધીએ છીએ. નદીનો કલરવ હોય, વરસાદના ટીપાં હોય, પક્ષીઓનો કલરવ હોય કે પવનનો ગુંજતો અવાજ હોય, સંગીત આપણી સંસ્કૃતિમાં સર્વત્ર હાજર છે. આ સંગીત માત્ર શરીરને જ નહીં, પરંતુ મનને પણ આનંદ આપે છે. સંગીત પણ આપણા સમાજને જોડે છે. જો ભાંગડા અને લાવણીમાં ઉત્સાહ અને આનંદની ભાવના હોય, તો રવીન્દ્ર સંગીત આપણા આત્માને ઉત્તેજિત કરે છે. દેશભરના આદિવાસીઓની સંગીત પરંપરાઓ અલગ છે. તેઓ આપણને એકબીજા સાથે અને પ્રકૃતિ સાથે સુમેળમાં રહેવાની પ્રેરણા આપે છે. આપણાં સંગીતનાં સ્વરૂપોએ માત્ર આપણી સંસ્કૃતિને જ સમૃદ્ધ કરી નથી, પરંતુ વિશ્વના સંગીત પર પણ અમીટ છાપ છોડી છે. ભારતીય સંગીતની ખ્યાતિ વિશ્વના ખૂણે ખૂણે ફેલાઈ ગઈ છે, એમ પ્રધાનમંત્રીએ પુનરોચ્ચાર કર્યો.

પ્રધાનમંત્રીએ દક્ષિણ અમેરિકામાં ભારતથી હજારો માઈલ દૂર દક્ષિણ અમેરિકન દેશ ગયાના સુધી ભારતીય પરંપરાઓ અને સંસ્કૃતિના પ્રભાવ વિશે પણ જણાવ્યું હતું. 19મી અને 20મી સદીમાં ભારતમાંથી મોટી સંખ્યામાં લોકો ગયાના ગયા. તેઓ ભજન કીર્તનની પરંપરા સહિત ભારતની ઘણી પરંપરાઓ પણ પોતાની સાથે લઈ ગયા. જેમ આપણે ભારતમાં હોળી ઉજવીએ છીએ, ગયાનામાં પણ હોળીના રંગો ઉત્સાહ સાથે જીવંત થાય છે. જ્યાં હોળીના રંગો છે, ત્યાં ફાગવા એટલે કે એટલે ફાગુઆનું સંગીત પણ છે. ગયાનાના ફાગવામાં ભગવાન રામ અને ભગવાન કૃષ્ણ સાથે જોડાયેલા લગ્ન ગીતો ગાવાની ખાસ પરંપરા છે. આ ગીતોને ચૌતાલ કહેવામાં આવે છે. તે સમાન પ્રકારની ધૂન પર અને ઉચ્ચ પીચ પર ગવાય છે જેમ આપણે અહીં કરીએ છીએ. આટલું જ નહીં, ગયાનામાં ચૌતાલ સ્પર્ધાઓ પણ યોજાય છે. એ જ રીતે, ઘણા ભારતીયો, ખાસ કરીને પૂર્વીય ઉત્તર પ્રદેશ અને બિહારના લોકો પણ ફિજી ગયા હતા. તેઓ પરંપરાગત ભજન-કીર્તન ગાતા હતા, મુખ્યત્વે રામચરિતમાનસના યુગલો. તેઓએ ફીજીમાં ભજન-કીર્તન સાથે સંકળાયેલી ઘણી મંડળીઓ પણ બનાવી. આજે પણ ફિજીમાં રામાયણ મંડળીના નામે બે હજારથી વધુ ભજન-કીર્તન મંડળીઓ છે. આજે તેઓ દરેક ગામ અને વિસ્તારમાં જોઈ શકાય છે.

પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું કે આપણે બધા હંમેશા એ વાત પર ગર્વ કરીએ છીએ કે આપણો દેશ વિશ્વની સૌથી જૂની પરંપરાઓનું ઘર છે. તેથી, આપણી પરંપરાઓ અને પરંપરાગત જ્ઞાનને સાચવવાની, તેને પ્રોત્સાહન આપવાની અને તેને શક્ય તેટલું આગળ લઈ જવાની જવાબદારી પણ આપણી છે. આવો જ એક પ્રશંસનીય પ્રયાસ કેટલાક મિત્રો દ્વારા કરવામાં આવી રહ્યો છે

પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું કે આપણે બધા હંમેશા એ વાત પર ગર્વ કરીએ છીએ કે આપણો દેશ વિશ્વની સૌથી જૂની પરંપરાઓનું ઘર છે. તેથી, આપણી પરંપરાઓ અને પરંપરાગત જ્ઞાનને સાચવવાની, તેને પ્રોત્સાહન આપવાની અને તેને શક્ય તેટલું આગળ લઈ જવાની જવાબદારી પણ આપણી છે. આવો જ એક પ્રશંસનીય પ્રયાસ આપણા પૂર્વોત્તર રાજ્ય નાગાલેન્ડના કેટલાક મિત્રો દ્વારા કરવામાં આવી રહ્યો છે. આ પરંપરાઓ અને કૌશલ્યોને સાચવવા અને તેને આગામી પેઢી સુધી પહોંચાડવા માટે, ત્યાંના લોકોએ એક સંસ્થા બનાવી છે, જેનું નામ છે 'લિડી-ક્રો-યુ'. સંસ્થાએ નાગા સંસ્કૃતિના સુંદર પાસાઓને પુનર્જીવિત કરવાનું કામ હાથ ધર્યું છે જે ખોવાઈ જવાની આરે હતી. ઉદાહરણ તરીકે, નાગા લોકસંગીત પોતે એક ખૂબ જ સમૃદ્ધ શૈલી છે. આ સંસ્થાએ નાગા મ્યુઝિક આલ્બમ્સ લોન્ચ કરવાનું કામ શરૂ કર્યું છે. અત્યાર સુધીમાં આવા ત્રણ આલ્બમ લોન્ચ થઈ ચૂક્યા છે. આ લોકો લોકસંગીત અને લોકનૃત્યને લગતી વર્કશોપનું પણ આયોજન કરે છે. આ બધા માટે યુવાનોને તાલીમ પણ આપવામાં આવે છે. એટલું જ નહીં, યુવાનોને પરંપરાગત નાગાલેન્ડ શૈલીમાં વસ્ત્રો બનાવવા, ટેલરિંગ અને વણાટની તાલીમ પણ આપવામાં આવે છે. ઉત્તરપૂર્વમાં વાંસમાંથી અનેક પ્રકારના ઉત્પાદનો બનાવવામાં આવે છે. નવી પેઢીના યુવાનોને વાંસની બનાવટો બનાવવાનું પણ શીખવવામાં આવે છે. આનાથી આ યુવાનો માત્ર તેમની સંસ્કૃતિ સાથે જોડાયેલા નથી, પરંતુ તેમના માટે રોજગારની નવી તકો પણ ઉભી કરે છે. લિડી-ક્રો-યુના લોકો નાગા લોક-સંસ્કૃતિ વિશે વધુને વધુ લોકોને માહિતગાર કરવાનો પ્રયાસ કરે છે.

પ્રધાનમંત્રીએ દરેકને સમાન પહેલો હાથ ધરવા અને પોતપોતાના પ્રદેશ અને વિસ્તારોમાં સાંસ્કૃતિક શૈલીઓ અને પરંપરાઓની જાળવણી માટે કામ કરવા વિનંતી કરી.

પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ મન કી બાતની વિવિધ આવૃત્તિઓમાં એક ભારત શ્રેષ્ઠ ભારતને ગૌરવનું સ્થાન આપ્યું છે.

YP/GP

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com