মাননীয় উপ-সভাপতি মহোদয়, সকলো জ্যেষ্ঠ সদস্য, আজি উপস্থিত থকা সকলো বিশিষ্ট সংসদ সদস্য আৰু আন সকলো গণ্যমান্য ব্যক্তি।

ভেংকাইয়া জীক যিমানদূৰ জানো, বিদায় সম্ভব বুলি মই নাভাবো। ১১ তাৰিখৰ পিছতো আপুনি হয়তো কিছু কামৰ বাবে, বা কিছু তথ্যৰ বাবে, বা কেৱল আপোনাৰ জীৱনৰ যিকোনো গুৰুত্বপূৰ্ণ সিদ্ধান্তৰ বিষয়ে সোধা-পোছা কৰিবলৈ ফোন পাব পাৰে। অৰ্থাৎ এক প্ৰকাৰে তেওঁ প্ৰতিটো মুহূৰ্ততে সদায় সক্ৰিয় হৈ থাকে। তেওঁ প্ৰতি মূহুৰ্ততে সকলোৰে মাজত উপস্থিত থাকে আৰু এয়াই হৈছে তেওঁৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ গুণ। তেওঁৰ জীৱনলৈ উভতি চালে মই সেই সময়ছোৱাৰ কথা ক’ব বিচাৰিছো যেতিয়া মই দলীয় সংগঠনত কাম কৰিছিলো আৰু অটলজীৰ চৰকাৰ গঠন হৈছিল। মন্ত্ৰী পৰিষদ গঠন হৈ আছিল। মই সাংগঠনিক বিষয়বোৰ চম্ভালি থাকোঁতে স্বাভাৱিকতে মোৰ আৰু ভেংকাইয়া জীৰ মাজৰ পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়া-প্ৰতিক্ৰিয়া অলপ বেছি আছিল। উজনিৰ পৰা অহা ভেংকাইয়া জীৰ দৰে এজন জ্যেষ্ঠ নেতা নিশ্চিতভাৱে মন্ত্ৰী হ’ব বুলিও ধাৰণা কৰা হৈছিল। তেওঁ মোক ক’লে যে যদিও কোন মন্ত্ৰী হ’ব আৰু প্ৰতিজন মন্ত্ৰীয়ে কেনেধৰণৰ কাম আৰু বিভাগ পাব সেয়া প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ বিশেষাধিকাৰ, তথাপিও তেওঁ কোনো ধৰণৰ গ্লেমাৰাছ বিভাগ নিবিচাৰে। প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে যদি আপত্তি নকৰে তেন্তে গ্ৰামোন্নয়নৰ বাবে কাম কৰিব বিচাৰিব বুলিও তেওঁ কয়। গ্ৰাম্য উন্নয়ন তেওঁৰ মনত আছিল।

ভেংকায়াজী সম্ভৱতঃ এনে এজন ব্যক্তি যিয়ে কেৱল গ্ৰামোন্নয়ন মন্ত্ৰালয়ৰ চোৱাচিতা কৰাই নহয়, নগৰ উন্নয়ন মন্ত্ৰালয়ৰ চোৱাচিতা ও কৰিছে। অৰ্থাৎ, এক প্ৰকাৰে, তেওঁ বিকাশৰ দুয়োটা মুখ্য দিশতে নিজৰ নিপুণতা প্ৰদৰ্শন কৰিছিল।

তেওঁ হয়তো প্ৰথম উপ-সভাপতি, ৰাজ্যসভাৰ প্ৰথম অধ্যক্ষ, যিজন ৰাজ্যসভাৰ সদস্য আছিল। অতি কম সংখ্যক মানুহৰে এই সৌভাগ্য আছে। হয়তো ভেংকাইয়া জী একমাত্ৰ ব্যক্তি যিয়ে এইটো পাইছে। এতিয়া যিজন ব্যক্তিয়ে বহুদিনৰ পৰা ৰাজ্যসভাত থাকি সংসদীয় কাম-কাজ চোৱা-চিতা কৰি আহিছে, মানে তেওঁ সদনত ঘটা সকলো কথা, ‘পৰ্দাৰ আঁৰত’, বিভিন্ন দলে কৰা কাম-কাজ আৰু তাৰ পৰা সম্ভাব্য কাৰ্য্যৰ বিষয়ে জানে। এই সকলোবোৰ কথাৰ বিষয়ে তেওঁৰ বহুত ভাল ধাৰণা আছিল আৰু সেইবাবেই এজন চেয়াৰমেন হিচাপে তেওঁ দুয়োপক্ষক ভালদৰে চিনি পাইছিল। এফালে এই অভিজ্ঞতা ট্ৰেজাৰী বেঞ্চৰ বাবে উপযোগী আছিল আনহাতে আনফালে বিৰোধীৰ পৰা অহা বন্ধুসকলৰ বাবেও অসুবিধাৰ সৃষ্টি কৰিব। কিন্তু তেওঁ সদনক অধিক কাৰ্যক্ষম কৰি তোলাৰ উপায় আৰু জাতিটোৰ বাবে সদনৰ পৰা সৰ্বোত্তমখিনি উলিয়াব পৰা উপায়ৰ কথা ভাবিলে। তেওঁ নিশ্চিত কৰিছিল যে সংসদীয় সমিতিসমূহ মূল্য সংযোজনৰ বাবে অধিক উৎপাদনশীল আৰু ফলাফলমুখী হয়। ভেংকাইয়া জী সম্ভৱতঃ প্ৰথমজন অধ্যক্ষ যিয়ে সংসদীয় সমিতিসমূহৰ কাৰ্য্যকলাপৰ প্ৰতি ইমান গুৰুত্ব দিছিল। সেইবোৰৰ প্ৰতি তেওঁৰ আনন্দ আৰু অসন্তুষ্টি প্ৰকাশ কৰি তেওঁ ইয়াক উন্নত কৰাৰ বাবে অহৰহ প্ৰচেষ্টা চলাইছিল।

আশাকৰোঁ আজি আমি ভেংকাইয়া জীৰ কাম-কাজক শলাগ লোৱাৰ সময়ত আমিও সংসদৰ সদস্য হিচাপে আমাৰ পৰা অধ্যক্ষ হিচাপে যি আশা কৰিছিল, সেই আশা-আকাংক্ষা পূৰণৰ বাবেও সংকল্প লোৱা উচিত। যদি আমি আমাৰ জীৱনত তেওঁৰ পৰামৰ্শ মানি চলো, তেন্তে ই এক মহান সেৱা হ’ব বুলি মই বিশ্বাস কৰোঁ।

ভেংকাইয়া জীয়ে তেওঁৰ বেছিভাগ সময় ভ্ৰমণ কৰি বহুত ব্যৱহাৰ কৰিছিল। তেওঁ ব্যক্তিগতভাৱে বিভিন্ন ঠাই ভ্ৰমণ কৰিছিল। যোৱা পাঁচ দশকৰ ভিতৰত সেইটোৱেই আছিল তেওঁৰ জীৱন। কিন্তু কৰ’ণা কালত এদিন আমি কেৱল আকস্মিকভাৱে বহি আড্ডা মাৰি আছিলো। মই সুধিলোঁ, এই কৰোনা মহামাৰী আৰু লকডাউনৰ বাবে কোনে আটাইতকৈ বেছি বিপদৰ সন্মুখীন হ’ব? মোৰ প্ৰশ্নটোত সকলোৱে বিমোৰত পৰিল। মই আকৌ সুধিলোঁ, কোনে বেছি কষ্ট পাব? কোনেও উত্তৰ নিদিলে। গতিকে মই ক'লোঁ, "এই পৰিস্থিতিত আটাইতকৈ বেছি ক্ষতিগ্ৰস্ত হ'বলগীয়া ব্যক্তিজন হ'ল ভেংকাইয়া নাইডু জী"। কাৰণ তেওঁ সদায় কোনোবা নহয় কোনোবা কাম-কাজ বা কামৰ প্ৰতি আকৰ্ষিত হৈ আহিছে। এঠাইত বহি থকাটো তেওঁৰ বাবে আছিল এক বৃহৎ শাস্তি। কিন্তু তেওঁ এজন উদ্ভাৱনীমূলক ব্যক্তি। তেওঁ এই কৰোনা যুগৰ সৃষ্টিশীল ব্যৱহাৰ কৰিছিল। তেওঁ আগতে "টেলি-ট্ৰেভেল" কৰিছিল। এই পৰিভাষাটো সঠিক নে নহয় মই নাজানো। তেওঁ পুৱা টেলিফোন ডায়েৰী লৈ বহিছিল আৰু দৈনিক ৩০, ৪০ বা ৫০ জন মানুহক ফোন কৰিছিল; যোৱা ৫০ বছৰত দেশ ভ্ৰমণ কৰি থাকোঁতে তেওঁৰ সন্মুখীন হোৱা মানুহখিনি, তেওঁৰ ৰাজহুৱা জীৱন বা ৰাজনৈতিক জীৱনত থকা মানুহখিনি। তেওঁ তেওঁলোকৰ মংগলৰ বিষয়ে সোধা-পোছা কৰিব, তথ্য বিচাৰিব, ক’ৰোনা সম্পৰ্কীয় সমস্যাৰ বিষয়ে সুধিব আৰু সম্ভৱ হ’লে তেওঁলোকক সহায় কৰিব।

তদুপৰি কৰোনাৰ সময়ছোৱাত ভেংকাইয়া জীৰ পৰা ফোন নোপোৱা এজনো সাংসদ হয়তো নাই। তেওঁ তেওঁলোকৰ সুস্থতাৰ বিষয়ে সোধা-পোছা কৰিছিল আৰু তেওঁলোকৰ টিকাকৰণৰ অৱস্থাৰ বিষয়ে চিন্তিত হৈছিল। অৰ্থাৎ পৰিয়ালৰ মুৰব্বীজনৰ দৰেই তেওঁ সকলোৰে যত্ন লৈছিল। সেইটোৱেই আছিল তেওঁৰ প্ৰচেষ্টা।

ভেংকাইয়া জীৰ আন এটা গুণ আছে। মই কৈয়েই থাকোঁ যে তেওঁ কেতিয়াও আমাৰ পৰা আঁতৰত থাকিব নোৱাৰে। গতিকে, মই একেটা উদাহৰণ দিছো। এবাৰ তেওঁ নিৰ্বাচনী প্ৰচাৰৰ বাবে বিহাৰ ভ্ৰমণ কৰিবলগীয়া হৈছিল। হঠাতে তেওঁৰ হেলিকপ্টাৰখনে পথাৰত জৰুৰী অৱতৰণ কৰিবলগীয়া হ’ল। এতিয়া সেই অঞ্চলটোতো কিছুমান নিৰাপত্তাজনিত সমস্যা আছে। কিন্তু ওচৰৰ এজন কৃষক আহি তেওঁক সহায় কৰি মটৰ চাইকেলত উঠাই ওচৰৰ থানালৈ লৈ গৈছিল।

এতিয়া ভাৰতৰ ৰাজহুৱা জীৱনলৈ চাই ভেংকাইয়া জী এজন অতি ডাঙৰ ব্যক্তিত্ব কিন্তু আজিও সেই কৃষক পৰিয়ালৰ সৈতে তেওঁৰ ঘনিষ্ঠ সম্পৰ্ক আছে। অৰ্থাৎ বিহাৰৰ এখন দুৰ্গম গাঁৱত সংকটৰ সময়ত তেওঁ কাৰোবাৰ পৰা সহায় লাভ কৰিছিল। কিন্তু আজিও ভেংকাইয়া জীয়ে সেই খেতিয়কৰ বিষয়ে অতি গৌৰৱেৰে ক’ব। এয়া ভেংকাইয়া জীৰ অন্যতম শ্ৰেষ্ঠ গুণ।

আৰু সেইবাবেই মই কৈছো যে তেওঁ সদায় আমাৰ লগত থাকিব এজন সক্ৰিয় সহকৰ্মী হিচাপে, এজন গাইড হিচাপে। তেওঁৰ অভিজ্ঞতা আমাৰ বাবে উপযোগী হ’ব। এনে অভিজ্ঞতাৰ পুল লৈ এতিয়া ভেংকাইয়া জীয়ে সমাজত এক নতুন দায়িত্বৰ দিশে আগবাঢ়িব। হয়, আজি ৰাতিপুৱা তেওঁ মোক ক’লে যে যেতিয়া তেওঁ এই পদটো গ্ৰহণ কৰিলে, তেতিয়া তেওঁৰ বেদনাৰ কাৰণ হ’ল তেওঁ নিজৰ দলৰ পৰা পদত্যাগ কৰিব লাগিব; যিটো দলৰ বাবে তেওঁ গোটেই জীৱন পাৰ কৰিছিল। ইয়াৰ কিছু সাংবিধানিক বাধ্যবাধকতা আছিল। কিন্তু মই ভাবো ভেংকাইয়া জীয়ে সেই পাঁচ বছৰৰ অভাৱ নিশ্চিতভাৱে পূৰণ কৰিব। নিশ্চয়কৈ তেওঁৰ সেই সকলো পুৰণি বন্ধুক প্ৰেৰণা দিয়া, উৎসাহিত কৰা, লালন-পালন কৰা কাম অব্যাহত থাকিব। ভেংকাইয়া জীৰ জীৱন আমাৰ বাবে এক বৃহৎ সম্পদ আৰু এক বিশাল উত্তৰাধিকাৰ। তেওঁৰ পৰা যিখিনি শিকিছো, তাক আমি আগবঢ়াই দিওঁ।

মাতৃভাষা প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ বাবে তেওঁৰ প্ৰচেষ্টা আৰু ভাষাৰ প্ৰতি থকা তেওঁৰ প্ৰেমক আগুৱাই নিয়াৰ বাবে অধিক প্ৰচেষ্টা চলিব।

যদি আপুনি আগ্ৰহী, তেন্তে মই "ভাষিনী"ৰ বিষয়ে ক'ব বিচাৰিম। ভাৰত চৰকাৰে মুকলি কৰা এটা ৱেবচাইট। "ভাষিনী"ত আমাৰ ভাৰতীয় ভাষাৰ ব্যাখ্যা আৰু অনুবাদ কৰাৰ লগতে ইয়াক আৰু অধিক বিকশিত কৰাৰ সকলো সুবিধা আছে। ই এক মহান আহিলা যিটো আমাৰ বাবে অপৰিসীম উপযোগী হ’ব পাৰে। কিন্তু মোৰ মনত কিবা এটা আছে। অধ্যক্ষ ছাৰ আৰু হৰিবংশ জীয়ে চাওঁক আমি এই দিশত কাম কৰিব পাৰিম নে নাই চাব বিচাৰিছো। হৰিবংশ জীৰ এই ক্ষেত্ৰৰ জ্ঞান আছে। গতিকে, নিশ্চিতভাৱে এই দিশত কাম কৰিব পাৰি। অভিধানত নতুন নতুন শব্দ সংযোজন কৰাৰ পৰম্পৰা পৃথিৱীত আছে। আৰু এনে কথাও আনুষ্ঠানিকভাৱে ঘোষণা কৰা হয়। ইংৰাজী অভিধানত যেতিয়াই কোনো দেশৰ কোনো বিশেষ ভাষাৰ কোনো বিশেষ শব্দই স্থান পায় তেতিয়াই ইয়াৰ এক বৃহৎ তাৎপৰ্য্য আছে। ই এক অপৰিসীম গৌৰৱৰ কথা। যেনে, ‘গুৰু’ শব্দটো ইংৰাজী অভিধানৰ এটা অংশ হৈ পৰিছে। এনেধৰণৰ শব্দ বহুত আছে।

মাতৃভাষাত, দুয়োটা সদনত দিয়া ভাষণৰ সময়ত ৰাইজৰ মাজৰ পৰা বিভিন্ন আশ্চৰ্যজনক শব্দ ওলাই আহে। আৰু সেই ভাষা জনা মানুহখিনিৰ বাবে সেই বিশেষ শব্দটো অতি উপযুক্ত আৰু আকৰ্ষণীয় যেন লাগে। প্ৰতি বছৰে এনে নতুন শব্দ সংকলন কৰাৰ কাম আমাৰ দুয়োটা সদনে হাতত ল’ব পাৰিবনে? এনে শব্দই আমাৰ ভাষাবোৰৰ বৈচিত্ৰ্যক উলিয়াই আনে। এনে শব্দ সংকলনৰ এই পৰম্পৰা সৃষ্টি কৰিলে আমি আমাৰ মাতৃভাষাৰ লগত লাগি থকা ভেংকাইয়া জীৰ এই উত্তৰাধিকাৰক আগুৱাই নিব পাৰিম। আৰু যেতিয়াই আমি এই কামটো কৰিম, তেতিয়াই আমাক সদায় ভেংকাইয়া জীৰ কথাবোৰ মনত পেলাই দিম আৰু শেষত আমি এটা স্পন্দনশীল নথি সংকলন কৰিম।

আকৌ এবাৰ আন্তৰিক শুভেচ্ছা জ্ঞাপন কৰিলোঁ। ভেংকাইয়া জী আৰু তেওঁৰ সমগ্ৰ পৰিয়াললৈ অশেষ ধন্যবাদ আৰু শুভেচ্ছা জ্ঞাপন কৰিলোঁ!

***

DS/IG/AK/MS