ज्याक्षणी आपण एखाद्याशी वाद घालू लागतो, त्याच क्षणी समोरची व्यक्ती आपली बाजू मांडताना तर्क-वितर्क-कुतर्क हे सगळे शोधून आपल्याला नामोहरम करते. मात्र जेव्हा आपण एखाद्याला समजवायला सुरुवात करतो, समोरची व्यक्ती आपल्याला समजून घ्यायला लागते.  नारायण गुरू जी यांनीही नेहमी या परंपरेचे, या मर्यादेचे पालन केले. ते दुसऱ्यांच्या भावना समजून घ्यायचे. आणि मग आपले म्हणणे समजावण्याचा प्रयत्न करायचे.  त्यांना समाजात असे  वातावरण  निर्माण करायचे होते , ज्यात  समाज स्वतःच योग्य तर्कांसह स्वतःच सुधारणा प्रक्रियेत सहभागी होईल. जेव्हा आपण समाजात सुधारणेच्या या मार्गावरून वाटचाल करतो तेव्हा समाजात आपोआप स्वयं सुधारणेची  एक शक्ती  जागृत होते. आता जसे आमच्या सरकारने बेटी-बचाओ-बेटी पढ़ाओ अभियान सुरु केले. कायदे तर पूर्वीही होते, मात्र मुलींच्या संख्येत सुधारणा अलिकडच्या काही वर्षांमध्येच होऊ शकली आहे. असे यामुळे झाले कारण आमच्या  सरकारने समाजाला योग्य गोष्टीसाठी  प्रेरित केले, योग्य वातावरण निर्माण केले. लोकांनाही जेव्हा वाटते  की सरकार योग्य करत आहे , तेव्हा परिस्थितीत वेगाने सुधारणा व्हायला लागते. आणि खऱ्या अर्थाने सब का प्रयास, त्याचे परिणाम दिसून येतात. समाजात सुधारणा घडवून आणण्याची हीच पद्धत आहे.आणि हा  मार्ग आपण जितके  श्री नारायण गुरू यांच्याबद्दल वाचतो, त्यांना जाणून घेतो, तेवढेच ते स्पष्ट होत जाते.

मित्रांनो ,

 श्री नारायण गुरु यांनी आपल्याला मंत्र दिला होता -

“औरु जाथि

औरु मथम

औरु दैवं मनुष्यानु”।

त्यांनी एक जात, एक धर्म , एक ईश्वर याचे आवाहन केले होते. जर आपण नारायण गुरू जी यांचे हे आवाहन बारकाईने जाणून घेतले , त्यात दडलेला संदेश समजून घेतला तर आढळून येईल की या संदेशातून आत्मनिर्भर भारताचा देखील  मार्ग निघतो. आपणा सर्वांची एकच जात आहे - भारतीयत्व , आपल्या सर्वांचा एकच  धर्म आहे - सेवाधर्म, आपल्या कर्तव्यांचे पालन. आपल्या सर्वांचा एकच देव आहे - भारत मातेची  130 कोटींहून अधिक लेकरे. श्री नारायण गुरू जी यांचे एक जात, एक धर्म , एक ईश्वरचे आवाहन आपल्या  राष्ट्रभक्तीला एक अध्यात्मिक उंची देते. आपली राष्ट्रभक्ती , शक्ती प्रदर्शन नव्हे तर आपली  राष्ट्रभक्ती भारतमातेची आराधना, कोट्यवधी देशवासियांची सेवा साधना आहे. ही गोष्ट ध्यानात ठेवून आपण पुढील वाटचाल करायला हवी. श्री नारायण गुरू जी यांच्या संदेशांचे पालन केले तर जगातील कुठलीही शक्ती आपल्या भारतीयांमध्ये  मतभेद निर्माण करू शकत नाही. आणि हे आपण सर्वजण जाणतो की   एकजुट झालेल्या  भारतीयांसाठी जगातील कुठलेही लक्ष्य अशक्य नाही.

मित्रांनो ,

श्री नारायण गुरु यांनी स्वातंत्र्यापूर्वी तीर्थदानम्  परंपरा सुरु केली होती. देश देखील सध्या आपल्या स्वातंत्र्याचा  75 वर्षांचा अमृत महोत्सव साजरा करत आहे. अशा वेळी आपण हे लक्षात ठेवले पाहिजे की  आपला  स्वातंत्र्य लढा केवळ  विरोध प्रदर्शन आणि राजनैतिक रणनीति पुरता सीमित नव्हता. ही गुलामगिरीच्या बेड्या तोडण्याची लढाई तर होतीच , मात्र त्याचबरोबर एक स्वतंत्र देश म्हणून आपण असू, कसे असू  याचा विचार देखील बरोबरीने सुरु होता.कारण, आपण कुठल्या गोष्टीच्या विरुद्ध आहोत, केवळ एवढेच  महत्वपूर्ण नसते. आपण कुठल्या विचारासाठी एकत्र आहोत, हे देखील खूप जास्त  महत्वपूर्ण असते.  म्हणूनच , आपल्या स्वातंत्र्य लढ्यातून एवढी महान विचारांची  परंपरा सुरु झाली. प्रत्येक कालखंडात नवे विचारवंत आपल्याला मिळाले.

भारतासाठी एवढ्या संकल्पना, इतकी स्वप्ने एकाच वेळी पुढे आली. देशातील वेगवेगळ्या प्रांतातून  नेता आणि  महान लोक एकमेकांना भेटत होते, एकमेकांकडून शिकत होते. आज तंत्रज्ञानाच्या युगात आपल्याला हे सगळे खूप सोपे वाटते. मात्र , त्या काळात या सुविधा , हे  सोशल मीडिया आणि मोबाइलचे युग नव्हते. मात्र तरीही हे लोकनायक, हे नेते एकत्रितपणे  मंथन करायचे , आधुनिक भारताची रूपरेषा तयार करायचे. तुम्ही पहा,  1922 मध्ये देशाच्या पूर्वेकडील भागातून  गुरुदेव रबीन्द्रनाथ टैगोर,इथे दक्षिणेत येऊन  नारायण गुरु यांना भेटतात. तेव्हा गुरूंना भेटल्यानंतर गुरुदेव म्हणाले होते - “मी  आज पर्यंत नारायण गुरु यांच्याहून  महान आध्यात्मिक व्यक्तिमत्व पाहिलेले नाही . ” 1925 मध्ये  महात्मा गांधी जी, गुजरातमधून  साबरमती किनाऱ्यावरून , देशाच्या पश्चिम भागातून चालत इथे आले होते ,  श्री नारायण गुरु यांना भेटले होते. त्यांच्याबरोबर झालेल्या चर्चेने  गांधीजींवर खूप खोलवर प्रभाव पडला होता. स्वामी विवेकानंद जी स्वतः नारायण गुरु यांना भेटायला गेले होते. अशा कितीतरी महान विभूति नारायण गुरु यांच्या चरणी बसून सत्संग करत होती. किती  विचार मंथन व्हायचे. हे विचार शेकडो वर्षांच्या गुलामगिरी नंतर एक राष्ट्र म्हणून भारताच्या  पुनर्निर्माणाच्या बीजाप्रमाणे होते. असे कितीतरी  सामाजिक, राजकीय आणि आध्यात्मिक लोक एकत्र आले आणि त्यांनी देशात चेतना जागवली, देशाला  प्रेरणा दिली, देशाला दिशा देण्याचे  काम केले. आज आपण जो भारत पाहत आहोत, स्वातंत्र्याच्या या  75 वर्षांचा जो प्रवास आपण पाहिला आहे, हा त्या महापुरुषांच्या मंथन चिंतन विचारांचा परिणाम आहे, जो  आज फलस्वरूप आपल्या समोर आहे.

 मित्रांनो ,

स्वातंत्र्याच्या काळात आपल्या विद्वानांनी जो मार्ग दाखवला होता , आज भारत त्या उद्दिष्टांच्या जवळ पोहचत आहे. आता आपल्याला नवीन  लक्ष्य निश्चित करायची आहेत, नवे संकल्प घ्यायचे आहेत. पुढील 25 वर्षांनंतर  देश आपल्या स्वातंत्र्याची  100 वर्षे साजरी करेल, आणि दहा वर्षांनंतर आपण तीर्थदानमचा  100 वर्षांचा प्रवास , त्याचाही उत्सव साजरा करू. या शंभर वर्षांच्या प्रवासात आपल्या उपलब्धी  वैश्विक असायला हव्यात आणि यासाठी आपली दूरदृष्टी देखीक वैश्विक असायला हवी.

बंधू आणि भगिनींनो

आज जगासमोर अनेक सामायिक आव्हाने आहेत, सामायिक संकटे आहेत. कोरोना महामारी काळात याची एक झलक आपण पाहिली आहे. मानवतेसमोर उभ्या ठाकलेल्या भविष्यातील प्रश्नांची उत्तरे , भारताचे अनुभव आणि भारताच्या सांस्कृतिक सामर्थ्यातूनच मिळू शकतील. यात आपली आध्यात्मिक गुरु या महान परंपरेला एक खूप मोठी भूमिका बजावायची आहे.  तीर्थदानमची बौद्धिक चर्चा आणि प्रयत्नांतून आपल्या नव्या पिढीला खूप काही शिकायला मिळते. मला पूर्ण विश्वास आहे की शिवगिरी तीर्थदानमचा हा प्रवास असाच निरंतर सुरु राहील. कल्याण आणि एकतेचे प्रतीक आणि गतिशीलतेचे प्रतीक तीर्थयात्रा भारताला त्याच्या ध्येयापर्यंत पोहचवण्याचे एक सशक्त माध्यम बनेल. याच भावनेसह, मी पुन्हा एकदा तुम्ही सर्वजण इथे आलात, मी तुमचा मनापासून आभारी आहे. आणि मला विश्वास आहे की आपण सर्वजण मिळून जी स्वप्ने पाहिली आहेत, जे संकल्प तुम्ही केले आहेत, मलाही एक सत्संगी म्हणून, एक भक्त म्हणून तुमच्या या संकल्पांमध्ये सहभागी होणे हे माझे परमभाग्य असेल, माझ्यासाठी गौरव असेल. मी पुन्हा एकदा तुम्हा सर्वांचे स्वागत करतो, तुम्हा सर्वांना धन्यवाद देतो.

***

ST/SC/SK/DY