ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸ਼੍ਰੀ ਨਰੇਂਦਰ ਮੋਦੀ ਨੇ ਕੁਸ਼ੀਨਗਰ ਦੇ ਮਹਾਪਰਿਨਿਰਵਾਣ ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਅਭਿਧੰਮ ਦਿਵਸ ਦੇ ਮੌਕੇ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੱਕ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ, ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਜੀ ਕਿਸ਼ਨ ਰੈੱਡੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਕਿਰਨ ਰਿਜਿਜੂ, ਸ਼੍ਰੀ ਜਯੋਤੀਰਾਦਿੱਤਿਆ ਸਿੰਧੀਆ, ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਕੈਬਨਿਟ ਮੰਤਰੀ, ਸ਼੍ਰੀ ਨਮਲ ਰਾਜਪਕਸ਼ੇ, ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਦਾ ਬੋਧੀ ਵਫ਼ਦ, ਮਿਆਂਮਾਰ, ਵੀਅਤਨਾਮ, ਕੰਬੋਡੀਆ, ਥਾਈਲੈਂਡ, ਲਾਓ ਪੀਡੀਆਰ, ਭੂਟਾਨ, ਦੱਖਣੀ ਕੋਰੀਆ, ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ, ਮੰਗੋਲੀਆ, ਜਾਪਾਨ, ਸਿੰਗਾਪੁਰ, ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਡਿਪਲੋਮੈਟਸ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਤਵੰਤੇ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ।

ਸਮਾਗਮ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਅਸ਼ਵਿਨ ਪੂਰਣਿਮਾ ਦੇ ਸ਼ੁਭ ਅਵਸਰ ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ। ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਦੇ ਵਫ਼ਦ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਦਰਮਿਆਨ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਮਰਾਟ ਅਸ਼ੋਕ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਮਹੇਂਦਰ ਅਤੇ ਧੀ ਸੰਘਮਿੱਤਰਾ ਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਵਿੱਚ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਹ ਵੀ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦਿਨ, 'ਅਰਹਤ ਮਹਿੰਦਾ' ਵਾਪਸ ਆਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਨੇ ਬੁੱਧ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਊਰਜਾ ਨਾਲ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਖ਼ਬਰ ਨੇ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਬੁੱਧ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਸਮੁੱਚੇ ਵਿਸ਼ਵ ਲਈ ਹੈ, ਬੁੱਧ ਦਾ ਧੰਮ ਮਾਨਵਤਾ ਲਈ ਹੈ।

ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬੋਧੀ ਸੰਘ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕਰਦਿਆਂ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਸਿਨਹਾ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬੋਧੀ ਸੰਘ ਦੇ ਡੀਜੀ ਵਜੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਯਾਦ ਕੀਤਾ। ਸ਼੍ਰੀ ਸਿਨਹਾ ਦਾ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।

ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਅੱਜ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ੁਭ ਅਵਸਰ ਹੈ - ਤੁਸ਼ੀਤਾ ਸਵਰਗ ਤੋਂ ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਵਾਪਸੀ। ਇਸੇ ਲਈ, ਅੱਜ ਅਸ਼ਵਿਨ ਪੂਰਣਿਮਾ 'ਤੇ, ਭਿਕਸ਼ੂ ਆਪਣੇ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ‘ਵਰਸ਼ਾਵਾਸ' ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸ਼੍ਰੀ ਮੋਦੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਅੱਜ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ‘ਵਰਸ਼ਾਵਾਸ’ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਘ ਦੇ ਭਿਕਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ‘ਚਿਵਰ ਦਾਨ’ ਕਰਨ ਦਾ ਸੁਭਾਗ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਹੈ।”

ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬੁੱਧ ਇਸੇ ਲਈ ਸਰਬਵਿਆਪਕ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਬੁੱਧ ਨੇ ਅੰਦਰੋਂ ਅਰੰਭ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਸੀ। ਬੁੱਧ ਦਾ ਬੁੱਧਤਵ ਪਰਮ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਵਿਸ਼ਵ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਬਾਰੇ ਆਪਣੀ ਚਿੰਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਕਈ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਉੱਠਦੇ ਹਨ। ਪਰ, ਜੇ ਅਸੀਂ ਬੁੱਧ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ 'ਕੌਣ ਕਰੇਗਾ' ਦੀ ਬਜਾਏ, 'ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈ' ਦਾ ਮਾਰਗ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬੁੱਧ ਮਾਨਵਤਾ ਦੀ ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਵਸਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਰਹੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਇਸ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ “ਭਾਰਤ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਗਿਆਨ, ਮਹਾਨ ਸੰਦੇਸ਼ਾਂ ਜਾਂ ਮਹਾਨ ਆਤਮਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੀਮਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਜੋ ਵੀ ਸਾਡਾ ਸੀ ਉਹ ਸਾਰੀ ਮਾਨਵਤਾ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕੀਤਾ। ਇਸੇ ਲਈ, ਅਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਹਮਦਰਦੀ ਜਿਹੀਆਂ ਮਾਨਵੀ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਵਸ ਗਈਆਂ ਹਨ।"

ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬੁੱਧ, ਅੱਜ ਵੀ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਹੈ, ਬੁੱਧ ਦਾ ਧੰਮ-ਚੱਕਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਤਿਰੰਗੇ ਉੱਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਗਤੀ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੱਜ ਵੀ, ਜੇ ਕੋਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਮੰਤਰ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ - 'ਧਰਮ ਚੱਕਰ ਪ੍ਰਵਰਤਨਾਯ'।

ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਜਨਮ ਭੂਮੀ ਵਡਨਗਰ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ, ਸ਼੍ਰੀ ਮੋਦੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬੁੱਧ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਰਾਬਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ “ਗੁਜਰਾਤ ਦਾ ਅਤੀਤ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੁੱਧ ਹੱਦਾਂ ਅਤੇ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਸੀ। ਗੁਜਰਾਤ ਦੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ, ਬੁੱਧ ਦੇ ਸੱਚ ਅਤੇ ਅਹਿੰਸਾ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਝੰਡਾਬਰਦਾਰ ਸਨ।“

ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਦੇ ਕਥਨ "ਅੱਪ ਦੀਪੋ ਭਵ" ਭਾਵ "ਆਪਣਾ ਦੀਵਾ ਖੁਦ ਬਣੋ" ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਸਵੈ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਵਿਸ਼ਵ ਨੂੰ ਵੀ ਰੌਸ਼ਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਭਾਰਤ ਲਈ ਆਤਮਨਿਰਭਰ ਬਣਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਹ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਹੈ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਹਰੇਕ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਗਤੀ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸਬਕਾ ਸਾਥ, ਸਬਕਾ ਵਿਕਾਸ, ਸਬਕਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਔਰ ਸਬਕਾ ਪ੍ਰਯਾਸ ਦੇ ਮੰਤਰ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

हम सभी जानते हैं कि श्रीलंका में बौद्ध धर्म का संदेश, सबसे पहले भारत से सम्राट अशोक के पुत्र महेन्द्र और पुत्री संघमित्रा ले कर गए थे।

माना जाता है कि आज के ही दिन ‘अर्हत महिंदा’ ने वापस आकर अपने पिता को बताया था कि श्रीलंका ने बुद्ध का संदेश कितनी ऊर्जा से अंगीकार किया है: PM

— PMO India (@PMOIndia) October 20, 2021

इस समाचार ने ये विश्वास बढ़ाया था, कि बुद्ध का संदेश पूरे विश्व के लिए है, बुद्ध का धम्म मानवता के लिए है: PM @narendramodi

— PMO India (@PMOIndia) October 20, 2021

आज एक और महत्वपूर्ण अवसर है- भगवान बुद्ध के तुषिता स्वर्ग से वापस धरती पर आने का!

इसीलिए, आश्विन पूर्णिमा को आज हमारे भिक्षुगण अपने तीन महीने का ‘वर्षावास’ भी पूरा करते हैं।

आज मुझे भी वर्षावास के उपरांत संघ भिक्षुओं को ‘चीवर दान’ का सौभाग्य मिला है: PM @narendramodi

— PMO India (@PMOIndia) October 20, 2021

बुद्ध इसीलिए ही वैश्विक हैं क्योंकि बुद्ध अपने भीतर से शुरुआत करने के लिए कहते हैं।

भगवान बुद्ध का बुद्धत्व है- sense of ultimate responsibility: PM @narendramodi

— PMO India (@PMOIndia) October 20, 2021

आज जब दुनिया पर्यावरण संरक्षण की बात करती है, क्लाइमेट चेंज की चिंता जाहिर करती है, तो उसके साथ अनेक सवाल उठ खड़े होते हैं।

लेकिन, अगर हम बुद्ध के सन्देश को अपना लेते हैं तो ‘किसको करना है’, इसकी जगह ‘क्या करना है’, इसका मार्ग अपने आप दिखने लगता है: PM @narendramodi

— PMO India (@PMOIndia) October 20, 2021

बुद्ध आज भी भारत के संविधान की प्रेरणा हैं, बुद्ध का धम्म-चक्र भारत के तिरंगे पर विराजमान होकर हमें गति दे रहा है।

आज भी भारत की संसद में कोई जाता है तो इस मंत्र पर नजर जरूर पड़ती है- ‘धर्म चक्र प्रवर्तनाय’: PM @narendramodi

— PMO India (@PMOIndia) October 20, 2021

  *********  ********* 

ਡੀਐੱਸ/ਏਕੇ