ભારતના રાષ્ટ્રપતિ શ્રીમતી દ્રૌપદી મુર્મૂએ આજે (23 ડિસેમ્બર, 2025) નવી દિલ્હીમાં ‘લોક-કેન્દ્રિત રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા: વિકાસ ભારતના નિર્માણમાં સમુદાય ભાગીદારી’ વિષય પર IB સેન્ટર એન્ડોવમેન્ટ લેક્ચરને સંબોધન કર્યું હતું.

આ પ્રસંગે રાષ્ટ્રપતિએ જણાવ્યું હતું કે, આઝાદી પછી આઇબી ભારતના લોકોને સુરક્ષા પ્રદાન કરવામાં અને રાષ્ટ્રની એકતા અને અખંડિતતાની ખાતરી કરવામાં મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવી રહી છે, તે ગર્વની વાત છે.

રાષ્ટ્રપતિએ જણાવ્યું હતું કે, આ વ્યાખ્યાનની થીમ 'લોકો-કેન્દ્રિત રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા: વિકસિત ભારતના નિર્માણમાં સમુદાયની ભાગીદારી' આપણા દેશ માટે તાત્કાલિક તેમજ લાંબા ગાળાનું મહત્વ ધરાવે છે. આઈબી સહિત તમામ સંબંધિત સંસ્થાઓએ આપણા લોકોમાં જાગૃતિ ફેલાવવી જોઈએ કે રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા એ દરેક નાગરિકની જવાબદારી છે. સતર્ક નાગરિકો રાષ્ટ્રીય સુરક્ષામાં રોકાયેલી સરકારી એજન્સીઓના પ્રયત્નોને મજબૂત ટેકો આપી શકે છે. જ્યારે સમુદાયો તરીકે સંગઠિત થાય છે, ત્યારે આપણા નાગરિકો મહાન તાલમેલ હાંસલ કરી શકે છે અને રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા માટે સરકારની પહેલને ટેકો આપી શકે છે. આપણું બંધારણ નાગરિકોની મૂળભૂત ફરજોની ગણતરી કરે છે. આમાંની ઘણી ફરજો રાષ્ટ્રીય સુરક્ષાના વ્યાપક પરિમાણો સાથે સંબંધિત છે. વિદ્યાર્થીઓ, શિક્ષકો, મીડિયા, નિવાસી કલ્યાણ સંગઠનો, નાગરિક સમાજ સંગઠનો અને અન્ય કેટલાક સમુદાયો આ ફરજોનો પ્રચાર કરી શકે છે.

રાષ્ટ્રપતિએ જણાવ્યું હતું કે, સમુદાયની ભાગીદારી રાષ્ટ્રીય સુરક્ષાને મજબૂત બનાવે છે. સતર્ક નાગરિકોના અસંખ્ય ઉદાહરણો છે જે સુરક્ષા કટોકટીને ટાળવામાં વ્યાવસાયિક દળોને તેમના ઇનપુટ્સ સાથે મદદ કરે છે. રાષ્ટ્રીય સુરક્ષાનો વિસ્તૃત અર્થ અને વ્યૂહરચના લોકોને કેન્દ્રમાં મૂકે છે. લોકોને તેમની આસપાસ શું થાય છે તે અંગે નિષ્ક્રિય નિરીક્ષકો બનવાની જરૂર નથી. તેઓએ તેમની આસપાસના અને તેની બહારના પ્રદેશોની સુરક્ષામાં સતર્ક અને સક્રિય ભાગીદાર બનવું જોઈએ. જનભાગીદારી એ લોકો કેન્દ્રિત સુરક્ષાનો પાયો છે.

રાષ્ટ્રપતિએ જણાવ્યું હતું કે, આપણી નાગરિક પોલીસ અને આંતરિક સુરક્ષા એજન્સીઓએ લોકોની સેવાની ભાવના સાથે કાર્ય કરવું પડશે. સેવાની આ ભાવના લોકોમાં વિશ્વાસ ઊભો કરશે. આ ટ્રસ્ટ લોકો-કેન્દ્રિત રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા વ્યૂહરચના વિકસાવવાની પૂર્વશરત છે જેમાં સમુદાયની ભાગીદારી મુખ્ય તત્વ હશે.

રાષ્ટ્રપતિએ જણાવ્યું હતું કે, ભારત બહુઆયામી સુરક્ષા પડકારો અને જોખમોનો સામનો કરી રહ્યું છે. સરહદી વિસ્તારોમાં તણાવ, આતંકવાદ અને બળવો, અને કોમી કટ્ટરતા એ સુરક્ષાની ચિંતાના પરંપરાગત ક્ષેત્રો રહ્યા છે. તાજેતરના વર્ષોમાં, સાયબર ગુનાઓ નોંધપાત્ર સુરક્ષા જોખમ તરીકે ઉભરી આવ્યા છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, દેશના કોઈપણ ભાગમાં સુરક્ષાના અભાવની આર્થિક અસર અસરગ્રસ્ત વિસ્તારની બહાર પણ પડે છે. સુરક્ષા આર્થિક રોકાણ અને વૃદ્ધિના મુખ્ય ચાલકોમાંનું એક છે. સુરક્ષિત ભારતનું નિર્માણ સમૃદ્ધ ભારતના નિર્માણ માટે જરૂરી છે.

રાષ્ટ્રપતિએ નોંધ્યું હતું કે ડાબેરી-ઉગ્રવાદ સંપૂર્ણ નાબૂદીની નજીક છે. તેણે જણાવ્યું હતું કે આંતરિક સુરક્ષાના ક્ષેત્રમાં રોકાયેલા દળો અને એજન્સીઓ દ્વારા સઘન કાર્યવાહી એ ડાબેરી-ઉગ્રવાદને લગભગ નાબૂદ કરવા પાછળનું મુખ્ય તત્વ રહ્યું છે. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, અનેક પહેલો દ્વારા સમુદાયોનો વિશ્વાસ જીતવા માટે એક સર્વગ્રાહી અભિગમ અપનાવવામાં આવ્યો હતો. આદિવાસી અને દૂરના વિસ્તારોમાં સામાજિક-આર્થિક સમાવેશને પ્રોત્સાહન આપવું ડાબેરી-ઉગ્રવાદીઓ અને બળવાખોર જૂથો દ્વારા લોકોના શોષણ સામે અસરકારક સાબિત થયું છે.

રાષ્ટ્રપતિએ જણાવ્યું હતું કે, સોશિયલ મીડિયાએ માહિતી અને સંદેશાવ્યવહારની દુનિયામાં પરિવર્તન લાવ્યું છે. તેમાં સર્જન અને વિનાશ બંનેની ક્ષમતા છે. લોકોને ખોટી માહિતીથી બચાવવું એ ખૂબ જ પડકારજનક કાર્ય છે. આ કાર્ય સતત અને ખૂબ જ અસરકારક રીતે થવું જોઈએ. સક્રિય સોશિયલ મીડિયા વપરાશકર્તાઓનો એક સમુદાય બનાવવાની જરૂર છે, જે રાષ્ટ્રીય હિતમાં સતત તથ્ય-આધારિત વર્ણનો રજૂ કરે છે.

રાષ્ટ્રપતિએ જણાવ્યું હતું કે, રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા માટે સૌથી જટિલ પડકારો બિન-પરંપરાગત અને ડિજિટલ પ્રકૃતિના છે. આમાંની મોટાભાગની સમસ્યાઓ અદ્યતન તકનીકોમાંથી ઉદ્ભવે છે. આ સંદર્ભમાં, તકનીકી રીતે સક્ષમ સમુદાયો વિકસાવવાની જરૂર છે. ડિજિટલ છેતરપિંડીની વધતી જતી સમસ્યાને કારણે ઘરગથ્થુ, સંસ્થાકીય અને સમુદાય સ્તરે તકેદારી રાખવાની જરૂર છે. ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ નાગરિકોને ફિશિંગ, ડિજિટલ છેતરપિંડી અને ઓનલાઇન દુરુપયોગની જાણ કરવા માટે સશક્ત બનાવી શકે છે. તેઓ સંબંધિત એજન્સીઓને રીઅલ-ટાઇમ ડેટા પ્રદાન કરી શકે છે. આવા રીઅલ-ટાઇમ ડેટાનું વિશ્લેષણ કરીને, આગાહીયુક્ત પોલીસિંગ મોડેલો વિકસાવી શકાય છે. નાગરિકોના જાગૃત અને સક્ષમ સમુદાયો માત્ર સાયબર ગુનાઓ માટે ઓછા સંવેદનશીલ જ નહીં, પરંતુ આવા ગુનાઓ સામે ફાયરવોલ તરીકે પણ કાર્ય કરશે.

રાષ્ટ્રપતિએ કહ્યું કે નાગરિક કલ્યાણ અને જનભાગીદારીને અમારી વ્યૂહરચનાના કેન્દ્રમાં રાખીને, અમે અમારા નાગરિકોને ગુપ્ત માહિતી અને સુરક્ષાના અસરકારક સ્ત્રોત બનવા માટે સશક્ત બનાવી શકીએ છીએ. જનભાગીદારી દ્વારા સંચાલિત આ પરિવર્તન 21મી સદીના જટિલ, બહુપક્ષીય સુરક્ષા પડકારોનો સામનો કરવામાં મદદ કરશે. તેમણે વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો કે જનભાગીદારી દ્વારા, આપણે બધા એક જાગ્રત, શાંતિપૂર્ણ, સુરક્ષિત અને સમૃદ્ધ ભારત બનાવવા તરફ ઝડપથી આગળ વધીશું.

 રાષ્ટ્રપતિનું ભાષણ જોવા માટે કૃપા કરીને અહીં ક્લિક કરો-  

SM/BS/GP/JD