আই এফ এফ আইত ‘ভাৰতৰ ছন্দঃ হিমালয়ৰ পৰা দাক্ষিণাত্য’ শীৰ্ষক লতা মংগেশকাৰ স্মাৰক বাৰ্ষিক বক্তৃতানুষ্ঠান এক প্ৰাণৱন্ত সংগীত যাত্ৰাৰ দৰে আৰম্ভ হৈছিল, যিয়ে স্মৃতি, সুৰ আৰু সৃষ্টিৰ যাদুকৰক একত্ৰিত কৰিছিল। সংগীত সুৰকাৰ বিশাল ভৰদ্বাজ আৰু বি অজনীশ লোকনাথৰ কথোপকথন আৰু সমালোচক সুধীৰ শ্ৰীনিবাসৰ সংলাপ পৰিচালনাৰ সৈতে অধিৱেশনখনে দৰ্শকসকলক দুগৰাকী বিশিষ্ট সংগীতজ্ঞৰ সৃষ্টিশীল জগতখন মুকলিকৈ প্ৰত্যক্ষ কৰাৰ বিৰল সুযোগ প্ৰদান কৰিছিল।

চলচ্চিত্ৰ নিৰ্মাতা ৰবি কোট্টাৰাক্কাৰাই বক্তাসকলক সন্মানিত কৰি সংগীতক ঊৰ্ধ্বতালৈ যোৱা আৰু আমাক একত্ৰিত কৰাৰ এক শক্তি বুলি অভিহিত কৰাৰ লগে লগে সন্ধিয়াটোৰ এক উষ্ম আৰম্ভণি হৈছিল। হাস্যৰসাত্মক আৰু গভীৰভাৱে সংগীতময় তেওঁৰ শব্দবোৰে এক নম্ৰ কথোপকথনৰ সূচনা কৰিছিল।

প্ৰশংসা, প্ৰভাৱ আৰু প্ৰতিষ্ঠিত বিষয়বস্তু

সুধীৰে লগে লগে সুৰটো বজাই দৰ্শকক মনত পেলাই দিয়ে যে অজনীশ ‘কান্তাৰা’ৰ সুৰতকৈও ঊৰ্ধ্বৰ, অজনীশ আৰু বিশালৰ পৰিধিয়ে ‘ভাৰতীয় সংগীতৰ অতীত, বৰ্তমান আৰু ভৱিষ্যত’ৰ কথা উল্লেখ কৰে। ইয়াৰ পাছৰ পৰাই এই আলোচনা দীৰ্ঘসময় ধৰি পৰস্পৰৰ কামক প্ৰশংসা কৰা দুগৰাকী শিল্পীৰ মাজত এক হৃদয়স্পৰ্শী কথোপকথনলৈ ৰূপান্তৰিত হৈছিল।

বিশালে প্ৰথমে ‘কান্তাৰা’ৰ বিষয়বস্তুক ‘এতিয়ালৈকে ৰচনা কৰা অন্যতম শ্ৰেষ্ঠ চলচ্চিত্ৰৰ বিষয়বস্তু’ বুলি অভিহিত কৰি স্বীকাৰ কৰে যে ই তেওঁক ইয়াৰ আঁৰৰ সুৰকাৰজনক বিচাৰিবলৈ বাধ্য কৰিছিল। অজনীশে হাঁহি আৰু স্মৃতিৰে উত্তৰ দিছিল- শৈশৱৰ পৰাই বিশালৰ সংগীতৰ অবিশ্বাস্য ছন্দময় সৃষ্টি ‘মাচিছ’ৰ ‘চপ্পা চপ্পা’ই তেওঁক আকৃষ্ট কৰিছিল। আনকি তেওঁ আনন্দিত দৰ্শকৰ ওচৰত তালটো অলপ গুণগুণায়ো দিয়ে।

যেতিয়া এই কথোপকথন ‘পানী পানী ৰে’লৈ স্থানান্তৰিত হৈছিল, তেতিয়া পৰিবেশ সম্পূৰ্ণ সলনি হৈ পৰিছিল। পানীৰ শব্দ আৰু নদীৰ পাৰৰ নীৰৱতাই গীতটোৰ আত্মাক কেনেদৰে সংজ্ঞায়িত কৰিছিল, সেই বিষয়ে বিশালে বৰ্ণনা কৰিছিল। তেওঁ লতা মংগেশকাৰৰ সহজাত পৰিপূৰ্ণতাৰ কথা স্মৰণ কৰি কৈছিল যে তেওঁ প্ৰতিটো টোকা মনত ৰাখিছিল, এবাৰতে গাইছিল আৰু আনকি পানীৰ প্ৰবাহক প্ৰতিফলিত কৰিবলৈ সুৰৰ সালসলনি কৰাৰো পৰামৰ্শ দিছিল। ‘তেওঁ কেৱল এগৰাকী গায়িকাই নাছিল, তেওঁ নিজেই এগৰাকী সুৰকাৰ আছিল’-তেওঁ কয়।

সুৰকাৰৰ মনৰ ভিতৰত

তাৰ পাছত অজনীশে তেওঁৰ নিজৰ অনন্য প্ৰক্ৰিয়াৰ এক আভাস দিছিল। তেওঁ কৈছিল যে কেনেকৈ ‘আয়ায়্যো’ আৰু ‘আব্বাব্বা’ৰ দৰে অভিব্যক্তিপূৰ্ণ শব্দাংশবোৰে প্ৰায়ে গীতৰ কথা অহাৰ আগতে তেওঁৰ সুৰত আৱেগ প্ৰকাশ কৰে। পৰিচালকসকলে সদায় সেইবোৰ ৰাখিবলৈ জোৰ দিছিল বুলি কৈ তেওঁ হাঁহিছিল। মুক্তিৰ ২০ দিন পূৰ্বে ‘বৰাহৰূপম’ৰ ৰচনাৰ চাপেৰে ভৰা অন্তিম দিনবোৰৰ বিষয়ে তেওঁৰ কাহিনীটোৱে দৰ্শকৰ পৰা আমোদজনক সঁহাৰিৰ সৃষ্টি কৰিছিল।

সুধীৰে যেতিয়া সংগীতজ্ঞসকলে কিয় প্ৰায়ে সৃষ্টিশীলতাৰ আধ্যাত্মিক শক্তিৰ কথা কয়, সেই বিষয়ে সুধিছিল, তেতিয়া এই কথোপকথনে এক দাৰ্শনিক পৰিবৰ্তনৰ ৰূপ লৈছিল। বিশালে বৈশিষ্ট্যগত স্পষ্টতাৰে উত্তৰ দিছিল- ‘আমি নীৰৱতাৰ ওচৰলৈ আহিছো, সেয়া হ’ল সংগীত।’ তেওঁ এটা সুৰৰ ৰহস্যময় পবিত্ৰ আগমনৰ কথা কয়, যিটো তেওঁ বিশ্বাস কৰে যে ‘আন কোনো ঠাইৰ পৰা’ আহিছে। অজনীশে এই কথাত সন্মত হৈ কয় যে তেওঁ কেনেকৈ সৃষ্টিশীল অৱস্থাত প্ৰৱেশ কৰে সেয়া কেতিয়াও সম্পূৰ্ণৰূপে বুজি পোৱা নাই আৰু তেওঁ কেতিয়াও ‘কান্তাৰা’ৰ বাবে নিজকে কৃতিত্ব দিয়া নাই।

ভাষা, লোক পৰম্পৰা আৰু ভাৰতৰ দৰ্শনীয় দৃশ্যপট

তাৰ পিছত এই অধিবেশনত ভাষা আৰু সংগীতৰ মাজৰ জটিল আন্তঃক্ৰিয়াৰ অন্বেষণ কৰা হয়। অজনীশে কৈছিল যে কেনেদৰে ‘কৰ্মা’ গীতটোৱে সাৰ্বজনীনভাৱে সংযোগ কৰিছিল, আনহাতে সাংস্কৃতিক সূক্ষ্মতাত নিহিত অন্যান্য গীতবোৰ সদায় একে পথেৰে ভ্ৰমণ নকৰে। বিশালে মালয়ালম ভাষাত ৰচনা কৰা, এম টি বাসুদেৱন নায়াৰ আৰু অ’ এন ভি কুৰুপৰ সৈতে কাম কৰাৰ অভিজ্ঞতা আৰু তেওঁ সম্পূৰ্ণৰূপে নজনা এটা ভাষাত ৰচনা কৰাৰ আকৰ্ষণীয় প্ৰত্যাহ্বানৰ কথা স্মৰণ কৰে।

ইয়াৰ পাছত লোক সংগীতক মূল বিষয় হিচাপে মঞ্চত উপস্থাপন কৰা হয়। অজনীশে লোক সংগীতক ‘নিৰ্দোষিতাৰ পৰা জন্ম লোৱা’ বুলি বৰ্ণনা কৰি ব্যাখ্যা কৰে যে কেনেদৰে ‘কান্তাৰা’ই ইয়াৰ চূড়ান্ত সংমিশ্ৰণলৈকে সম্পূৰ্ণৰূপে জনজাতীয় বাদ্যযন্ত্রৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিছিল। বিভিন্ন ঢোল আৰ্হিৰ জৰিয়তে মত বিনিময় কৰা কোৰাগা সম্প্ৰদায়ৰ উদাহৰণৰ জৰিয়তে তেওঁ ভাৰতৰ ছন্দময় বৈচিত্ৰ্য প্ৰদৰ্শন কৰিছিল। বিশালে লগতে কয় যে ভাৰতত ‘বহুতো সংস্কৃতি’ আছে আৰু প্ৰত্যেকৰে নিজস্ব উপভাষা, গঠন, লোক পৰম্পৰা আৰু সংগীতৰ স্বাক্ষৰ আছে।

সংগীতৰ ভৱিষ্যতঃ কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তা, গীত আৰু কাহিনী কোৱা

অধিৱেশনখন প্ৰশ্নৰ বাবে মুকলি হোৱাৰ লগে লগে গীত আৰু কাহিনী বৰ্ণনাৰ পৰা আৰম্ভ কৰি কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তা আৰু সংগীতৰ ভৱিষ্যতলৈকে আলোচনাত স্থান পাইছিল। অজনীশে কৈছিল যে কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাই কিছুমান প্ৰসংগত সহায় কৰিব পাৰে, আনহাতে বিশালে দৰ্শকসকলক মনত পেলাই দিছিল যে প্ৰযুক্তিক ভয় কৰিব নালাগেঃ ‘আমি কি ব্যৱহাৰ কৰিব লাগে আৰু কি এৰি যাব লাগে শিকিম।’

শেষত স্মাৰক বক্তৃতাত ভাৰতৰ নাইটিংগেলক সন্মান জনোৱাৰ লগতে সংগীতৰ বিভিন্ন দিশৰ বিষয়ে আলোচনা হৈছিল। ই শাস্ত্ৰীয় সংগীতৰ পৰা লোকগীতলৈ, ব্যক্তিগত স্মৃতিৰ পৰা আধ্যাত্মিক প্ৰতিবিম্বলৈ ভাৰতীয় সংগীতৰ ব্যাপক দৃশ্যপটৰ সন্ধান কৰিছিল আৰু দৰ্শকসকলক ইয়াৰ আটাইতকৈ স্পষ্ট ৰূপত সৃষ্টিশীলতা প্ৰত্যক্ষ কৰিবলৈ অনুমতি দিছিল। এয়া কেৱল নামত নহয়, আত্মাৰ ক্ষেত্ৰতো এক শ্ৰদ্ধাঞ্জলি আছিল। এয়া আছিল ভাৰতীয় কল্পনাক আকৃতি দিয়া ছন্দ, সংস্কৃতি, স্মৃতি আৰু অন্তহীন সুৰৰ উদযাপন।

আইএফএফআইৰ বিষয়ে

১৯৫২ চনত সূচনা হোৱা ভাৰতৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় চলচ্চিত্ৰ মহোৎসৱ (আই এফ এফ আই) দক্ষিণ এছিয়াৰ আটাইতকৈ পুৰণি আৰু সৰ্ববৃহৎ চলচ্চিত্ৰ মহোৎসৱ হিচাপে পৰিগণিত হৈছে। ভাৰত চৰকাৰৰ তথ্য আৰু সম্প্ৰচাৰ মন্ত্ৰালয়ৰ নেচনেল ফিল্ম ডেভেলপমেণ্ট কৰ্পোৰেচন (এন এফ ডি চি) আৰু গোৱা ৰাজ্য চৰকাৰৰ এণ্টাৰটেইনমেণ্ট ছচাইটি অৱ গোৱা (ই এছ জি)ৰ দ্বাৰা যুটীয়াভাৱে আয়োজন কৰা এই উৎসৱ এক আন্তৰ্জাতিক চিনেমাৰ শক্তি কেন্দ্ৰলৈ বিকশিত হৈছে-য'ত পূৰ্বৰ উৎকৃষ্ট চলচ্চিত্ৰসমূহৰ সৈতে পৰীক্ষামূলক পদক্ষেপৰ সংমিশ্ৰণ হয়, য'ত কিংবদন্তি শিল্পীসকলৰ লগতে প্ৰথমবাৰৰ অংশগ্ৰহণকাৰীসকলেও নিসংকোচে স্থান লাভ কৰে। আই এফ এফ আইক সঁচাকৈয়ে উজ্জ্বল কৰি তোলা কথাটো হ’ল ইয়াৰ মণিকাঞ্চন সংযোগ-আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰতিযোগিতা, সাংস্কৃতিক প্ৰদৰ্শনী, বিশেষজ্ঞসকলৰ অভিজ্ঞতা বিনিময়, শ্ৰদ্ধাঞ্জলি আৰু অত্যুৎসাহী ৱেভছ ফিল্ম বজাৰ, য’ত ধাৰণা, চুক্তি আৰু সহযোগিতাই পাখি মেলে। নৱেম্বৰৰ পৰা গোৱাৰ অতুলনীয় উপকূলত অনুষ্ঠিত হোৱা ৫৬ সংখ্যক সংস্কৰণে ভাষা, ধাৰা, উদ্ভাৱন আৰু কণ্ঠৰ এক চমকপ্ৰদ বৰ্ণিল ক’লাজৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়ে- ই হৈছে বিশ্ব মঞ্চত ভাৰতৰ সৃষ্টিশীল প্ৰতিভাৰ এক গভীৰ উদযাপন।