કેન્દ્રીય ગૃહ અને સહકારિતા મંત્રી શ્રી અમિત શાહે આજે નવી દિલ્હીમાં ગૃહ મંત્રાલયની 'આપત્તિ વ્યવસ્થાપન અને ક્ષમતા નિર્માણ' પર સંસદીય સલાહકાર સમિતિની બેઠકની અધ્યક્ષતા કરી હતી. આ બેઠકમાં ગૃહ રાજ્યમંત્રી શ્રી નિત્યાનંદ રાય અને શ્રી બંદી સંજય કુમાર, સમિતિના સભ્યો અને કેન્દ્રીય ગૃહ સચિવ તેમજ ગૃહ મંત્રાલય, રાષ્ટ્રીય આપત્તિ વ્યવસ્થાપન સત્તામંડળ (NDMA), રાષ્ટ્રીય આપત્તિ પ્રતિભાવ દળ (NDRF), મહાનિર્દેશક (અગ્નિશામક સેવાઓ, નાગરિક સંરક્ષણ અને હોમગાર્ડ્સ) અને રાષ્ટ્રીય આપત્તિ વ્યવસ્થાપન સંસ્થા (NIDM)ના વરિષ્ઠ અધિકારીઓ ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.

બેઠકને સંબોધતા કેન્દ્રીય ગૃહ અને સહકારિતા મંત્રી શ્રી અમિત શાહે કહ્યું કે 2014 પહેલા, આપત્તિ વ્યવસ્થાપન માટે રાહત-કેન્દ્રિત અભિગમ હતો, જેને મોદી સરકારે બચાવ-કેન્દ્રિત બનાવવા માટે અભિગમ અને વ્યૂહરચનામાં ફેરફાર કર્યો છે. તેમણે કહ્યું કે છેલ્લા 10 વર્ષમાં, આપત્તિ વ્યવસ્થાપનના ક્ષેત્રમાં ઘણા મોટા નીતિગત અને સંસ્થાકીય નિર્ણયો લેવામાં આવ્યા છે. તેમણે કહ્યું કે મોદી સરકારની આપત્તિ પ્રતિભાવ નીતિ ક્ષમતા નિર્માણ, ઝડપ, કાર્યક્ષમતા અને ચોકસાઈના ચાર સ્તંભો પર આધારિત છે. આના પરિણામે 1999માં ઓડિશામાં આવેલા સુપર સાયક્લોનથી 10,000 લોકોના મોત થયા હતા જ્યારે 2023માં ગુજરાતના બિપરજોય અને 2024માં ઓડિશાના દાનામાં શૂન્ય જાનહાનિ થઈ હતી. ગૃહમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે આપત્તિ વ્યવસ્થાપનના ક્ષેત્રમાં મોદી સરકારના પ્રયાસોના પરિણામે ચક્રવાતને કારણે થયેલા નુકસાનમાં 98% ઘટાડો થયો છે અને હિટ વેવ (ગરમીના મોજા)ના કેસોમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો છે. ગૃહમંત્રીએ તાજેતરમાં અનેક રાજ્યોમાં વાદળ ફાટવા અને ભૂસ્ખલનની થયેલી ઘટનાઓનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો અને કહ્યું હતું કે વાદળ ફાટવા અને ભૂસ્ખલનનો સામનો કરવા માટે વ્યૂહરચના તૈયાર કરવામાં આવી રહી છે.

શ્રી અમિત શાહે કહ્યું હતું કે મોદી સરકારે આપત્તિ વ્યવસ્થાપનના ક્ષેત્રમાં નાણાકીય, સંસ્થાકીય અને માળખાકીય સશક્તિકરણની સાથે બહુ-પરિમાણીય અભિગમ અપનાવ્યો છે. તેમણે કહ્યું હતું કે મોદી સરકારનું ધ્યાન લોકોને આપત્તિઓથી થતા નુકસાનથી સુરક્ષિત રાખવા પર છે. તેમણે કહ્યું હતું કે પ્રધાનમંત્રી મોદીના 10-મુદ્દાના કાર્યસૂચિના આધારે, 2024માં આપત્તિ વ્યવસ્થાપન (સુધારા) બિલ રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું, જે પારદર્શિતા, જવાબદારી, કાર્યક્ષમતા અને તાલમેલ સાથે જોડાયેલું છે. ગૃહમંત્રીએ જિલ્લા અને ગ્રામ પંચાયત સ્તરે આપત્તિ નિવારણ અંગે જાગૃતિ ફેલાવવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો.

કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રીએ જણાવ્યું કે 2004-2014માં SDRF અને NDRFને 66 હજાર કરોડ રૂપિયા આપવામાં આવ્યા હતા, 2014-2024ના 10 વર્ષમાં, તે લગભગ ત્રણ ગણો વધારીને 2 લાખ કરોડ રૂપિયા કરવામાં આવ્યા છે. તેમણે કહ્યું કે 2021-22 થી 2025-26ના સમયગાળા માટે SDRF માટે 1,28,122 કરોડ રૂપિયા અને NDRF માટે 54,770 કરોડ રૂપિયા ફાળવવામાં આવ્યા છે. શ્રી શાહે જણાવ્યું કે કેન્દ્ર સરકારે 2021-22 થી 2025-26ના સમયગાળા માટે રાષ્ટ્રીય આપત્તિ નિવારણ ભંડોળ (NDMF) માટે 13,693 કરોડ રૂપિયા અને રાજ્ય આપત્તિ નિવારણ ભંડોળ (SDMF) માટે 32,031 કરોડ રૂપિયા પણ ફાળવ્યા છે.

શ્રી અમિત શાહે માહિતી આપી હતી કે આપત્તિગ્રસ્ત રાજ્યોમાં આંતર-મંત્રીમંડળ કેન્દ્રીય ટીમ (IMCT) મોકલવામાં લાગતો સરેરાશ સમય 96 દિવસથી ઘટીને 8 દિવસ થઈ ગયો છે અને છેલ્લા 10 વર્ષમાં, 83 કેન્દ્રીય ટીમો રાજ્યોમાં સરેરાશ 8 દિવસ મોકલવામાં આવી છે. તેમણે કહ્યું કે NDMA એ ટેકનોલોજી અને નીતિ ઘડતરના ઉપયોગમાં નોંધપાત્ર કાર્ય કર્યું છે, જ્યારે NDRF એ તેનો જમીન પર સારી રીતે અમલ કર્યો છે. રાષ્ટ્રીય ચક્રવાત જોખમ ઘટાડા પ્રોજેક્ટ (NCRMP) હેઠળ, બહુહેતુક ચક્રવાત આશ્રયસ્થાનો બનાવવામાં આવ્યા હતા અને 92,995 સમુદાય સ્વયંસેવકો અને સરકારી અધિકારીઓને ચક્રવાત શમનમાં તાલીમ આપવામાં આવી હતી. આ ઉપરાંત, 5 દરિયાકાંઠાના રાજ્યોમાં પ્રારંભિક ચેતવણી પ્રણાલીઓ પણ સ્થાપિત કરવામાં આવી હતી. તેમણે કહ્યું કે આ પ્રોજેક્ટ હેઠળ બાંધવામાં આવેલી માળખાગત સુવિધા વિવિધ ચક્રવાતો દરમિયાન જીવન બચાવવામાં અત્યંત ઉપયોગી સાબિત થઈ છે.

શ્રી અમિત શાહે કહ્યું કે આપદા મિત્ર યોજના અને યુવા આપદા મિત્ર યોજનાના અમલીકરણ સાથે, સરકાર સમુદાય સ્તરે ક્ષમતા વિકાસ અને આપત્તિઓ દરમિયાન સમુદાયની ભાગીદારી સુનિશ્ચિત કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી રહી છે. આપદા મિત્ર યોજના હેઠળ, વિવિધ આપત્તિઓ દરમિયાન તાત્કાલિક પ્રતિભાવ આપવા માટે 350 આપત્તિગ્રસ્ત જિલ્લાઓમાં એક લાખ સમુદાય સ્વયંસેવકોને તાલીમ આપવામાં આવી છે. સરકારે રાજ્યોમાં અગ્નિશામક સેવાઓના વિસ્તરણ અને આધુનિકીકરણ માટે રૂ. 5000 કરોડની યોજના પણ શરૂ કરી છે, જે હેઠળ રાજ્યોને નવા ફાયર સ્ટેશનો સ્થાપવા, રાજ્ય તાલીમ કેન્દ્રોને મજબૂત બનાવવા અને ક્ષમતા નિર્માણ વગેરે માટે કેન્દ્રીય સહાય પૂરી પાડવામાં આવે છે.

કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રીએ એમ પણ જણાવ્યું હતું કે, પ્રથમ વખત રાષ્ટ્રીય અને રાજ્ય સ્તરે શમન ભંડોળની રચના કરવામાં આવી છે. કેન્દ્ર સરકારે 2021-22 થી 2025-26 ના સમયગાળા માટે રાષ્ટ્રીય આપત્તિ શમન ભંડોળ (NDMF) માટે 13,693 કરોડ રૂપિયા અને રાજ્ય આપત્તિ શમન ભંડોળ (SDMF) માટે 32,031 કરોડ રૂપિયા ફાળવ્યા છે. NDMF હેઠળ 8072 કરોડ રૂપિયાની ફાળવણી સાથે અનેક શમન પ્રોજેક્ટ્સને મંજૂરી આપવામાં આવી છે. ગૃહમંત્રીએ કહ્યું કે પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વમાં, ભારતે પ્રારંભિક ચેતવણીના પ્રસારમાં નોંધપાત્ર પ્રગતિ કરી છે. ભારતીય હવામાન વિભાગ (IMD) અને કેન્દ્રીય જળ આયોગ (CWC) હવે 7 દિવસ અગાઉ પૂર અને ચક્રવાતની સચોટ આગાહી આપે છે. લોકોને ચેતવણીઓ પહોંચાડવા માટે છેલ્લા માઇલ કનેક્ટિવિટી સુનિશ્ચિત કરવા માટે, કેન્દ્ર સરકારે SMS, દરિયાકાંઠાના સાયરન વગેરે દ્વારા દેશભરમાં ઇન્ટિગ્રેટેડ એલર્ટ સિસ્ટમ (CAP) પર આધારિત 'કોમન એલર્ટિંગ પ્રોટોકોલ' લાગુ કર્યો છે. ગૃહમંત્રીએ 'સચેત એપ'ના મહત્તમ પ્રચાર પર ભાર મૂક્યો હતો જે આપત્તિઓની પ્રારંભિક ચેતવણી આપે છે.

કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રીએ બેઠકમાં 'આપત્તિ વ્યવસ્થાપન અને ક્ષમતા નિર્માણ' જેવા મહત્વપૂર્ણ વિષયને ઉઠાવવા અને મૂલ્યવાન સૂચનો આપવા બદલ સમિતિના સભ્યોનો આભાર માન્યો હતો. સમિતિના સભ્યોએ આપત્તિ વ્યવસ્થાપનના ક્ષેત્રમાં સરકાર દ્વારા લેવામાં આવેલા મહત્વપૂર્ણ પગલાંની પણ પ્રશંસા કરી હતી. ગૃહમંત્રીએ કહ્યું કે છેલ્લા 10 વર્ષમાં કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા રાજ્યોને જારી કરાયેલ એપ્લિકેશન, માર્ગદર્શિકા અને આપત્તિ ભંડોળ સંબંધિત માહિતી તમામ સાંસદોને મોકલવામાં આવશે.

SM/IJ/GP/JD