પ્રધાનમંત્રી - જ્યારે તમે લોકો આટલી લાંબી મુસાફરી પછી પાછા ફરો છો...

શુભાંશુ શુક્લા - હા સર.

પ્રધાનમંત્રી - તો તમે કંઈક ફેરફાર અનુભવતા હશો, જેમ હું સમજાવવા માંગુ છું, તમે લોકો તેનો અનુભવ કેવી રીતે કરો છો?

શુભાંશુ શુક્લા - સર, જ્યારે આપણે ઉપર જઈએ છીએ ત્યારે ત્યાંનું વાતાવરણ અલગ હોય છે, કોઈ ગુરુત્વાકર્ષણ નથી.

પ્રધાનમંત્રી - બેઠક વ્યવસ્થા તમે ઇચ્છો તે જ રહે છે...

શુભાંશુ શુક્લા - તે એ જ રહે છે સાહેબ.

પ્રધાનમંત્રી - અને તમારે પૂરાં 23-24 કલાક તેમાં વિતાવવા પડે છે?

શુભાંશુ શુક્લા - હા સાહેબ, પણ એકવાર તમે અંતરિક્ષમાં પહોંચી જાવ પછી તમે તમારી સીટ ખોલી શકો છો, તમારા હાર્નેસ ખોલી શકો છો અને એજ કેપ્સ્યુલમાં નો ગ્રાઉન્ડ જઈ શકો છો, તમે વસ્તુઓને આમ-તેમ મૂકી શકો છો.

પ્રધાનમંત્રી - શું તેમાં એટલી જગ્યા હોય છે?

શુભાંશુ શુક્લા - બહુ નહીં સર, પણ થોડીઘણી છે.

પ્રધાનમંત્રી - એનો અર્થ એ કે તે તમારા ફાઇટર જેટના કોકપીટ કરતાં વધુ સારી છે.

શુભાંશુ શુક્લા – સર, તેના કરતા સારી જગ્યા છે. પણ સર પહોંચ્યા પછી ઘણા ફેરફારો થાય છે જેમ કે તમારું હૃદય સંપૂર્ણપણે ધીમું થઈ જાય છે, તેથી કેટલાક ફેરફારો થાય છે, અને તે,  પરંતુ 4-5 દિવસમાં તમારા શરીરને તેની આદત પડી જાય છે, ત્યાં તમે નોર્મલ થઈ જાવ છો. અને પછી જ્યારે તમે પાછા આવો છો ત્યારે ફરીથી એ જ બધા ફેરફારો, તમે ચાલી શકતા નથી, જ્યારે તમે પાછા આવો છો ભલે તમે ગમે તેટલા સ્વસ્થ હોવ. મને ખરાબ લાગતું ન હતું, હું ઠીક હતો પણ જ્યારે મેં પહેલું પગલું ભર્યું ત્યારે હું પડવા જેવો થઈ ગયો હતો, તેથી લોકોએ મને પકડી રાખ્યો. પછી બીજું, ત્રીજું.. જોકે હું જાણું છું કે મારે ચાલવું પડશે, પરંતુ મગજને તે સમજવામાં સમય લાગે છે ઠીક છે હવે આ એક નવું વાતાવરણ છે, એક નવું વાતાવરણ છે.

પ્રધાનમંત્રી – એટલે ફક્ત શરીરની તાલીમ નહીં પરંતુ માઈન્ડની ટ્રેનિંગ વધુ છે?

શુભાંશુ શુક્લા – માઈન્ડની ટ્રેનિંગ છે સર, શરીરમાં શક્તિ છે, સ્નાયુઓમાં શક્તિ છે પણ મગજનું રીવાયરિંગ પણ જરૂરી છે તેને ફરીથી સમજવું પડશે કે આ એક નવું વાતાવરણ છે, હવે તમારે તેમાં ચાલવા માટે આટલી તાકાત કે આટલી મહેનતની જરૂર પડશે. તેઓ આ ફરીથી સમજે છે સર.

પ્રધાનમંત્રી – સૌથી લાંબો સમય કોણ ત્યાં હતું, કેટલો સમય?

શુભાંશુ શુક્લા – હાલમાં, લોકો એક સમયે મહત્તમ 8 મહિના રોકાઈ રહ્યા છે સર, આ મિશનથી જ શરૂ થયું છે કે 8 મહિના રહીશું.

પ્રધાનમંત્રી – તમે હમણાં જે લોકોને ત્યાં મળ્યા છો…

શુભાંશુ શુક્લા – હા, તેમની વચ્ચે કેટલાક લોકો છે જે ડિસેમ્બરમાં પાછા ફરશે.

પ્રધાનમંત્રી – અને મગ અને મેથીનું મહત્વ શું છે?

શુભાંશુ શુક્લા - ખૂબ જ સારું છે સર, મને ખૂબ જ આશ્ચર્ય થયું કે લોકોને આ વિશે ખબર નહોતી, આ બાબતો વિશે, સર ખોરાક એક મોટો પડકાર છે સ્પેસ સ્ટેશન પર, જગ્યા મર્યાદિત છે, કાર્ગો મોંઘો છે, તમે હંમેશા ઓછામાં ઓછી જગ્યામાં શક્ય તેટલી કેલરી અને પોષણ પેક કરવાનો પ્રયાસ કરો છો અને દરેક રીતે પ્રયોગો ચાલુ છે સાહેબ, અને તેમને ઉગાડવાનું ખૂબ જ સરળ છે, સ્પેસ સ્ટેશનમાં ઘણા સંસાધનોની જરૂર નથી, તમે ફક્ત એક નાની વાનગીમાં થોડું પાણી નાખો અને તેમને છોડી દો અને 8 દિવસ પછી તે અંકુર ખૂબ જ સરસ રીતે આવવા લાગ્યા સાહેબ. મને તે સ્ટેશનમાં જ જોવા મળ્યું. તો આપણા દેશના આ રહસ્યો, હું કહીશ સાહેબ, જેમ જેમ આપણને આ તક મળી કે આપણે સૂક્ષ્મ ગુરુત્વાકર્ષણ સંશોધન સુધી પહોંચી શકીએ છીએ તે ત્યાં પહોંચી રહ્યા છે. અને કોણ જાણે, તે આપણી ખાદ્ય સુરક્ષા સમસ્યાને હલ કરી શકે છે કારણ કે એક રીતે, તે સ્ટેશનમાં અવકાશયાત્રીઓ માટે પહેલેથી જ છે પરંતુ જો તે ત્યાં ઉકેલાઈ જાય તો તે આપણને પૃથ્વી પરના લોકો માટે પણ ખાદ્ય સુરક્ષા સમસ્યાને ઉકેલવામાં મદદ કરી શકે છે, સર.

પ્રધાનમંત્રી - સૌ પ્રથમ, આ વખતે જ્યારે કોઈ ભારતીય આવ્યો ત્યારે તેઓ કોઈ ભારતીયને જોઈને શું વિચારે છે, તેઓ શું પૂછે છે, તેઓ શું વાત કરે છે, વિશ્વના અન્ય દેશોના લોકો?

શુભાંશુ શુક્લા - હા સર. છેલ્લા એક વર્ષમાં મારો અંગત અનુભવ એ રહ્યો છે કે હું જ્યાં પણ ગયો, જેને પણ મળ્યો, બધા મને મળીને ખૂબ ખુશ થયા, તેઓ ખૂબ જ ઉત્સાહિત હતા, મારી સાથે વાત કરવા આવ્યા અને મને પૂછ્યું કે તમે લોકો શું કરી રહ્યા છો, તમે કેવી રીતે કરી રહ્યા છો. અને સૌથી મોટી વાત એ હતી કે દરેકને ખબર હતી કે ભારત અંતરિક્ષના ક્ષેત્રમાં શું કરી રહ્યું છે. દરેકને આ વિશે ખબર હતી અને ઘણા લોકો એવા હતા જે ગગનયાન વિશે મારા કરતાં વધુ ઉત્સાહિત હતા. જેઓ આવીને મને પૂછતા કે તમારું મિશન ક્યારે લોન્ચ થવાનું છે અને મારા પોતાના ક્રૂમેટ્સ જે મારી સાથે હતા તેમણે મને એક લેખિત ફોર્મ પર સહી કરાવી કે જ્યારે પણ તમારું ગગનયાન લોન્ચ થશે ત્યારે તમે અમને લોન્ચ માટે આમંત્રણ આપશો અને તે પછી ઝડપથી તમારા વ્હીકલમાં બેસીને જઈશું. તો મને લાગે છે કે સર ખૂબ ઉત્સાહ છે.

પ્રધાનમંત્રી – તેઓ બધા તમને ટેક જીનિયસ કહેતા હતા, તેનું કારણ શું હતું?

શુભાંશુ શુક્લા – ના સાહેબ, મને લાગે છે કે તેઓ ખૂબ જ kind છે અને તેઓ આવી વાતો કરે છે. પણ મારી જે ટ્રેનિંગ રહી છે  સર, મને વાયુસેનામાં તાલીમ આપવામાં આવી છે અને તે પછી અમે ટેસ્ટ પાઇલટ તરીકે તાલીમ લીધી સાહેબ. તો જ્યારે હું વાયુસેનામાં ગયો, ત્યારે મેં વિચાર્યું કે મારે ભણવાની જરૂર નથી, પરંતુ તે પછી મારે ઘણું ભણવું પડ્યું, મને ખબર નથી અને ટેસ્ટ પાઇલટ બન્યા પછી તે એક પ્રકારની એન્જિનિયરિંગ શિસ્ત બની જાય છે સર. મેં પણ આમાં તાલીમ લીધી, અમારા વૈજ્ઞાનિકે અમને બે-ત્રણ-ચાર વર્ષ સુધી શીખવ્યું, તેથી મને લાગે છે કે જ્યારે અમે આ મિશન માટે પહોંચ્યા ત્યારે અમે ખૂબ સારી રીતે તૈયાર હતા.

પ્રધાનમંત્રી – મેં તમને જે હોમવર્ક કહ્યું હતું તેની પ્રગતિ શું છે?

શુભાંશુ શુક્લા – ખૂબ સારી પ્રગતિ થઈ છે સર, અને લોકો મારી સાથે ખૂબ હસ્યા, તે મુલાકાત પછી તેઓએ મને ચીડવ્યો કે તમારા પ્રધાનમંત્રીએ તમને હોમવર્ક આપ્યું છે. હા, આપવામાં તો આવ્યું છે અને તે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે કે સર આપણે આ સમજવું જોઈએ, તેથી જ હું ત્યાં ગયો. મિશન સફળ થયું છે સર, અમે પાછા ફર્યા છીએ. પણ આ મિશન અંત નથી, મિશનની ફક્ત શરૂઆત છે.

પ્રધાનમંત્રી - મેં તે દિવસે પણ આ કહ્યું હતું.

શુભાંશુ શુક્લા - તમે તે દિવસે કહ્યું હતું...

પ્રધાનમંત્રી - આ આપણું પહેલું પગલું છે.

શુભાંશુ શુક્લા - આ પહેલું પગલું છે સર. તો આ પહેલા પગલાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય એ હતો કે આપણે આમાંથી કેટલું શીખીને તેને પાછું લાવી શકીએ છીએ સાહેબ.

પ્રધાનમંત્રી - જુઓ, સૌથી મોટું કાર્ય એ હશે કે આપણી સામે અંતરિક્ષયાત્રીઓનો એક ખૂબ મોટો સમૂહ હોય. આપણી પાસે 40-50 લોકો આ રીતે તૈયાર હોવા જોઈએ, અત્યાર સુધી બહુ ઓછા બાળકોના મનમાં આ વાત હશે, હા મિત્ર આ સારી વાત છે, પણ હવે તમારા આવ્યા પછી કદાચ એ આત્મવિશ્વાસ પણ ઘણો વધશે, આકર્ષણ પણ વધશે.

શુભાંશુ શુક્લા – સાહેબ, જ્યારે હું નાનો હતો ત્યારે રાકેશ શર્મા સર પહેલી વાર 1984માં ત્યાં ગયા હતા, પણ અંતરિક્ષયાત્રી બનવાનું સ્વપ્ન મારા મનમાં ક્યારેય નહોતું, કારણ કે આપણી પાસે કોઈ કાર્યક્રમ નહોતો, કંઈ નહોતું સર. પણ જ્યારે હું આ વખતે સ્ટેશન પર ગયો ત્યારે સર, મેં બાળકો સાથે ત્રણ વાર વાત કરી, એક વાર લાઈવ કાર્યક્રમ હતો સર, અને બે વાર મેં તેમની સાથે રેડિયો દ્વારા વાત કરી. અને ત્રણેય કાર્યક્રમોમાં સર, દરેક કાર્યક્રમમાં એક બાળક હતો જે મને પૂછતો હતો કે હું અંતરિક્ષયાત્રી કેવી રીતે બની શકું. તો મને લાગે છે કે આ આપણા દેશ માટે એક મોટી સફળતા છે સર, આજના ભારતમાં, તેને સ્વપ્ન જોવાની જરૂર નથી, તે જાણે છે કે આ શક્ય છે, આપણી પાસે વિકલ્પ છે અને આપણે તે બની શકીએ છીએ. અને જેમ તમે કહ્યું તેમ સર, તે મારી જવાબદારી છે, મને લાગે છે કે મને મારા દેશનું પ્રતિનિધિત્વ કરવાની ઘણી તકો મળી છે અને હવે વધુમાં વધુ લોકોને આ સ્થાન પર લઈ જવાની મારી જવાબદારી છે.

પ્રધાનમંત્રી – હવે સ્પેશ સ્ટેશન અને ગગનયાન…

શુભાંશુ શુક્લા – સર.

પ્રધાનમંત્રી – આપણી પાસે બે મોટા મિશન છે…

શુભાંશુ શુક્લ – સર.

પ્રધાનમંત્રી – તમારો અનુભવ તેમાં ખૂબ ઉપયોગી થશે.

શુભાંશુ શુક્લા - મને લાગે છે કે સર, ક્યાંકને ક્યાંક આ આપણા માટે ખૂબ જ મોટી તક છે, ખાસ કરીને સર, કારણ કે આપણી સરકારે અવકાશ કાર્યક્રમ માટે જે પ્રકારની પ્રતિબદ્ધતા રાખી છે, જે ચંદ્રયાન-2 જેવી નિષ્ફળતાઓ છતાં દર વર્ષે યોગ્ય બજેટ ધરાવે છે તે સફળ થયું નથી સર, તે પછી પણ આપણે કહ્યું, આપણે આગળ વધીશું, ચંદ્રયાન-3 સફળ થયું. તેવી જ રીતે, નિષ્ફળતાઓ પછી પણ જો આટલો બધો ટેકો મળી રહ્યો છે અને આખી દુનિયા આ જોઈ રહી છે સર. તો ક્યાંક સર, આપણી પાસે આમાં ક્ષમતા છે અને તેમાં સ્થાન પણ છે તેથી આપણે અહીં નેતૃત્વની ભૂમિકા મેળવી શકીએ છીએ સર. અને તે ખૂબ જ મોટું ઉપકરણ હશે, જો ભારત દ્વારા સંચાલિત સ્પેશ સ્ટેશન હોય, અને અન્ય લોકો આવે અને તેનો હિસ્સો બને સર, મેં સાંભળ્યું છે સર, તમે અંતરિક્ષ ઉત્પાદનમાં આત્મનિર્ભરતા વિશે વાત કરી હતી સર. તો આ બધી બાબતો એ જ રીતે જોડાયેલી છે, જે વિઝન તમે, હમણાં જ આપ્યું છે એ ગગનયાનનું અને BASનું  અને પછી મૂનલેન્ડિંગનું સર, આ એક ખૂબ જ મોટું, ખૂબ મોટું સ્વપ્ન છે સર.

પ્રધાનમંત્રી – જો આપણે આત્મનિર્ભર બનીને તે કરીશું, તો સારું કરીશું.

શુભાંશુ શુક્લા – બિલકુલ સર.

શુભાંશુ શુક્લા – મેં ઘણી બધી બાબતો અજમાવી છે સર, અવકાશમાં ભારતનો ફોટોગ્રાફ લેવા માટે, તો આ ભારત અહીંથી શરૂ થાય છે, સર, આ ત્રિકોણ બેંગલુરુ છે સર, આ હૈદરાબાદ ક્રોસિંગ કરી રહ્યું છે અને તમે જે ફ્લેશ જોઈ રહ્યા છો સર, આ બધી વીજળી ચમકી રહી છે સર, આ જે પહાડોમાં ભરેલું છે સર. અને આ ક્રોસ આવે ત્યારે જે અંધારું ક્ષેત્ર આવે છે તે સર, આ હિમાલય છે. અને આ ઉપર જઈ રહ્યા છે સર, આ બધા તારા છે અને આ ક્રોસ થતાંની સાથે જ સૂર્ય પાછળથી આવી રહ્યો છે સર.

SM/IJ/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com