કેન્દ્રીય ગ્રાહક બાબતો, ખાદ્ય અને જાહેર વિતરણ અને નવી અને નવીનીકરણીય ઊર્જા મંત્રી, શ્રી પ્રહલાદ જોશી 28 મે 2025ના રોજ નવી દિલ્હીમાં ઉચ્ચ સ્તરીય હિસ્સેદારોની બેઠકમાં ડાર્ક પેટર્ન અંગે ગ્રાહકોની ચિંતાઓને સંબોધિત કરશે. આ બેઠકનો હેતુ આ મુદ્દાને ઉકેલવા માટે વધુ અસરકારક ઉકેલો શોધવાનો પણ છે.

આ મીટિંગમાં ફૂડ, ટ્રાવેલ, કોસ્મેટિક્સ, ફાર્મસી, રિટેલ, કપડાં અને ઇલેક્ટ્રોનિક્સ ક્ષેત્રોમાં કાર્યરત તમામ મુખ્ય ઇ-કોમર્સ પ્લેટફોર્મ ભાગ લેશે. કેટલાક મુખ્ય હિસ્સેદારોમાં એમેઝોન, ફ્લિપકાર્ટ, 1mg.com, એપલ, બિગબાસ્કેટ, મીશો, મેટા, મેકમાયટ્રીપ  પેટીએમ, ઓલા, રિલાયન્સ રિટેલ લિમિટેડ, સ્વિગી, ઝોમેટો, યાત્રા, ઉબેર, ટાટા, ઇઝમાયટ્રીપ, ક્લિયર ટ્રિપ, ઇન્ડિયામાર્ટ , ઇન્ડિગો એરલાઇન્સ, ઝિગો, જસ્ટડાયલ, મેડિકા બજાર, નેટમેડ્સ, ONDC, થોમસ કૂક અને વોટ્સએપ સામેલ છે. આ યાદી ભારત સરકારના ગ્રાહક બાબતોના વિભાગના એ વિશ્વાસને મજબૂત બનાવે છે કે, ગ્રાહક અધિકારોને આગળ વધારવા અને પારદર્શક, વિશ્વસનીય બજાર સુનિશ્ચિત કરવામાં ઉદ્યોગની ભાગીદારી મહત્વપૂર્ણ છે.

આ બેઠકમાં મુખ્ય ઉદ્યોગ સંગઠનો, તેમજ સ્વૈચ્છિક ગ્રાહક સંગઠનો (VCOs) અને અગ્રણી રાષ્ટ્રીય કાયદા યુનિવર્સિટીઓ (NLUs) પણ સક્રિય ભાગ લેશે. તેમની આંતરદૃષ્ટિ, સંશોધન અને નિયમનકારી દ્રષ્ટિકોણ મજબૂત અને અમલમાં મૂકી શકાય તેવા ઉકેલોને આકાર આપવા માટે મૂલ્યવાન ઇનપુટ પ્રદાન કરશે.

ગ્રાહક બાબતો, ખાદ્ય અને જાહેર વિતરણ મંત્રાલયનો ગ્રાહક બાબતોનો વિભાગ, ગ્રાહક અધિકારોનું રક્ષણ કરવા અને વાજબી વેપાર પ્રથાઓને પ્રોત્સાહન આપવાની તેની અતૂટ પ્રતિબદ્ધતામાં, ડાર્ક પેટર્ન - ભ્રામક વપરાશકર્તા ઇન્ટરફેસ ડિઝાઇન જે ગ્રાહકોને ગેરમાર્ગે દોરે છે અથવા અનિચ્છનીય પસંદગીઓ કરવા માટે ચાલાકી અને અન્યાયી વેપાર પ્રથાને રોકવા માટે સક્રિયપણે કાર્ય કરી રહ્યો છે. આ પ્રથાઓ ગ્રાહક વિશ્વાસને નબળી પાડે છે, વાજબી બજાર ગતિશીલતાને વિકૃત કરે છે અને ડિજિટલ વાણિજ્યની અખંડિતતા માટે ગંભીર ખતરો ઉભો કરે છે.

વિભાગે ડાર્ક પેટર્નનો સામનો કરવા માટે ઘણા મહત્વપૂર્ણ પગલાં લીધા છે. વ્યાપક હિસ્સેદારોની સલાહ લીધા પછી, વિભાગે 30 નવેમ્બર 2023ના રોજ ડાર્ક પેટર્નના નિવારણ માટે વ્યાપક માર્ગદર્શિકા જારી કરી હતી. જેમાં ઈ -કોમર્સમાં 13 મુખ્ય ડાર્ક પેટર્નને ઓળખવામાં આવ્યા હતા, જેમાં ફોલ્સ અર્જન્સી, બાસ્કેટ સ્નીકિંગ, કન્ફર્મ શેમિંગ, ફોર્સ્ડ એક્શન, સબસ્ક્રિપ્શન ટ્રેપ, ઇન્ટરફેસ ઇન્ટરફરેન્સ, બેટ એન્ડ સ્વિચ, ડ્રિપ પ્રાઇસિંગ, ડિસ્ગાઇઝ્ડ એડવર્ટાઇઝમેન્ટ, નેગિંગ, ટ્રિક ક્વેશ્ચન, સાસ બિલિંગ અને રોગ માલવેરનો સમાવેશ થાય છે.

વિભાગની અગ્રણી પહેલોમાં ડાર્ક પેટર્ન્સ બસ્ટર હેકાથોન 2023નો સમાવેશ થાય છે, જે 26 ઓક્ટોબર 2023ના રોજ IIT (BHU) ના સહયોગથી શરૂ કરવામાં આવ્યો હતો. આ રાષ્ટ્રવ્યાપી નવીનતા પડકારમાં IIT, NIT અને અન્ય યુનિવર્સિટીઓના વિદ્યાર્થીઓ અને વ્યક્તિઓને ડાર્ક પેટર્ન શોધવા અને તેનો સામનો કરવા માટે ટેકનોલોજીકલ સોલ્યુશન્સ - એપ્સ, બ્રાઉઝર એક્સટેન્શન અને AI ટૂલ્સ - ડિઝાઇન કરવા આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું હતું. હેકાથોનના પરિણામોના આધારે, વિભાગે ત્યારથી IIT (BHU)ના સહયોગથી ત્રણ શક્તિશાળી ગ્રાહક સુરક્ષા એપ્લિકેશનો વિકસાવી છે. જે રાષ્ટ્રીય ગ્રાહક દિવસ 2024ના રોજ લોન્ચ કરવામાં આવી હતી.

વિભાગે વ્યાપક ગ્રાહક જાગૃતિ ઝુંબેશ ચલાવી છે અને ભ્રામક પ્રથાઓને ઓળખવા અને નિરુત્સાહિત કરવા માટે ઈ-કોમર્સ પ્લેટફોર્મ પર સક્રિયપણે દેખરેખ રાખી છે. વિભાગે ઈ-કોમર્સ પ્લેટફોર્મ, પોલિસી થિંક ટેન્ક અને ગ્રાહક સંગઠનો સાથે સતત વાતચીત પણ કરી છે. જેથી ઈ-કોમર્સમાં ગ્રાહક સુરક્ષા માટે સર્વાંગી અને સમાવિષ્ટ અભિગમ સુનિશ્ચિત કરી શકાય.

વિભાગ ભાર મૂકે છે કે ગ્રાહક સુરક્ષા અને વ્યવસાય કરવાની સરળતા પરસ્પર વિશિષ્ટ નથી, તેના બદલે, તે પૂરક ધ્યેયો છે. આ હિસ્સેદારોની બેઠક વિભાગના શાસન પ્રત્યે પ્રગતિશીલ, સહભાગી અભિગમનું ઉદાહરણ આપે છે - જે વ્યવસાયો માટે સમાન રમતના ક્ષેત્રને પ્રોત્સાહન આપતી વખતે નિયમનકારી ઇકોસિસ્ટમને મજબૂત બનાવે છે.

આવી જાહેર-ખાનગી ભાગીદારીને પ્રોત્સાહન આપીને, ગ્રાહક બાબતોનો વિભાગ એવા ભવિષ્યનું સમર્થન કરવાનું ચાલુ રાખે છે. જ્યાં ગ્રાહક સલામતી સર્વોપરી હોય અને ડિજિટલ બજારો ન્યાયીતા, પારદર્શિતા અને જવાબદારી દ્વારા સંચાલિત હોય.

AP/IJ/GP/JD