પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ આજે પરીક્ષા પે ચર્ચા (પીપીસી)ની આઠમી આવૃત્તિ દરમિયાન સુંદર નર્સરી, નવી દિલ્હીમાં વિદ્યાર્થીઓ સાથે વાતચીત કરી હતી. પ્રધાનમંત્રીએ દેશભરના વિદ્યાર્થીઓ સાથે અનૌપચારિક વાતચીતમાં અનેક વિષયો પર ચર્ચા કરી હતી. તેમણે તલની બનેલી મીઠાઈઓ વહેંચી હતી. જે પરંપરાગત રીતે શિયાળા દરમિયાન પીરસવામાં આવે છે, જેથી શરીર ગરમ રહે.

સમૃદ્ધિ માટે પોષણ કરો

પોષણનાં વિષય પર શ્રી મોદીએ નોંધ્યું હતું કે, સંયુક્ત રાષ્ટ્રએ વર્ષ 2023ને 'આંતરરાષ્ટ્રીય બાજરી વર્ષ' તરીકે જાહેર કર્યું હતું અને ભારતની દરખાસ્ત પર સમગ્ર વિશ્વમાં તેનો પ્રચાર કર્યો હતો. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, ભારત સરકારે ભારપૂર્વક અનુરોધ કર્યો હતો કે, પોષણ અંગે ઘણી જાગૃતિ હોવી જોઈએ, કારણ કે યોગ્ય પોષણ અનેક રોગોને અટકાવવામાં મદદરૂપ થાય છે. પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, બાજરી ભારતમાં સુપરફૂડ તરીકે ઓળખાય છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, ભારતમાં પાક, ફળફળાદિ જેવી મોટાભાગની ચીજવસ્તુઓ આપણા વારસા સાથે જોડાયેલી છે. તેમણે એક ઉદાહરણ ટાંક્યું હતું, જેમાં દરેક નવો પાક કે ઋતુ ઈશ્વરને સમર્પિત હોય છે અને ભારતભરમાં મોટા ભાગનાં સ્થળોએ તહેવારો ઉજવવામાં આવે છે. તેમણે વધુમાં જણાવ્યું હતું કે ભગવાનને અર્પણ પ્રસાદ તરીકે વહેંચવામાં આવ્યા હતા. શ્રી મોદીએ બાળકોને મોસમી ફળો ખાવાની અપીલ કરી હતી. તેમણે બાળકોને જંક ફૂડ, તૈલી ફૂડ અને મેંદામાંથી બનેલા ખાદ્ય ઉત્પાદનોને ટાળવા માટે પ્રોત્સાહિત કર્યા હતા. યોગ્ય રીતે આહાર કેવી રીતે ખાવો તેના મહત્ત્વ પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રીએ બાળકોને ગળતા પહેલા ઓછામાં ઓછા 32 વખત તેમના ખોરાકને ચાવવા માટે પ્રોત્સાહિત કર્યા હતા. તેમણે બાળકોને જ્યારે પણ પાણી પીતા હોય ત્યારે પાણીના નાના-નાના ઘૂંટડા ભરવાની અને તેનો સ્વાદ માણવાની ટિપ્સ પણ શેર કરી હતી. યોગ્ય સમયે યોગ્ય આહાર લેવાની બાબત પર શ્રી મોદીએ ખેડૂતોનું ઉદાહરણ ટાંકીને જણાવ્યું હતું કે, તેઓ ખેતરમાં જતાં પહેલાં સવારે પૌષ્ટિક નાસ્તો કરતા હતા અને સૂર્યાસ્ત પહેલાં તેમનું સાંજનું ભોજન પૂરું કરતા હતા. તેમણે વિદ્યાર્થીઓને આવી જ તંદુરસ્ત ટેવોને અનુસરવા માટે પ્રોત્સાહિત કર્યા હતા.

પોષણ અને સુખાકારી

સુખાકારી પર ચર્ચા કરતા પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, બીમારીની ગેરહાજરીનો અર્થ એ નથી કે વ્યક્તિ સ્વસ્થ છે. તેમણે બાળકોને સુખાકારી પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવા અપીલ કરી હતી. તેમણે ઉમેર્યું કે, શરીરની તંદુરસ્તી અને સુખાકારીની ખાતરી કરવા માટે યોગ્ય માત્રામાં ઊંઘ  મહત્વપૂર્ણ છે. તેમણે ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે, માનવીય સુખાકારીમાં ઊંઘ નાં મહત્ત્વ પર ઘણાં સંશોધન પ્રોજેક્ટ હાથ ધરવામાં આવ્યાં છે. શ્રી મોદીએ માનવશરીર માટે સૂર્યપ્રકાશનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂકીને બાળકોને થોડી મિનિટો માટે સવારનાં સૂર્યપ્રકાશમાં નહાવાની દૈનિક ટેવ કેળવવા પ્રોત્સાહન આપ્યું હતું. તેમણે તેમને સૂર્યોદય પછી તરત જ એક ઝાડ નીચે ઉભા રહીને ઉંડા શ્વાસ લેવાનું પણ કહ્યું. પ્રધાનમંત્રીએ સમાપન કરતાં જણાવ્યું હતું કે, કોઈ પણ વ્યક્તિ જીવનમાં પ્રગતિ કરે તે માટે પોષણનું મહત્ત્વ વ્યક્તિ શું, ક્યારે, કેવી રીતે અને શા માટે ખાય છે તેમાં રહેલું છે.

માસ્ટરીંગ પ્રેશર

માસ્ટરિંગ પ્રેશરના વિષય પર પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, આ દુર્ભાગ્યપૂર્ણ છે કે આપણા સમાજે એ વિચારને કેવી રીતે અપનાવ્યો છે કે 10મા કે 12મા જેવી શાળાની પરીક્ષામાં ઉચ્ચ ગુણ ન મેળવવાનો અર્થ એ છે કે જીવન બરબાદ થઈ ગયું છે. તેમણે કહ્યું કે, આનાથી બાળકો પર દબાણ વધ્યું છે. ક્રિકેટ મેચમાં બોલ પર બેટ્સમેનની એકાગ્રતાનો ઉલ્લેખ ટાંકીને શ્રી મોદીએ બાળકોને બેટ્સમેનની જેમ બહારના દબાણને ટાળવા અને તેમના અભ્યાસ પર જ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવા અને ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવા પ્રોત્સાહિત કર્યા હતા, જે તેમને દબાણને દૂર કરવામાં મદદ કરશે.

તમારી જાતને પડકારો

દરેક વખતે વિદ્યાર્થીઓને સારી રીતે તૈયાર રહેવા અને પોતાની જાતને પડકારતા રહેવાનું કહેતા પ્રધાનમંત્રીએ ટિપ્પણી કરી હતી કે, ઘણાં લોકો પોતાની જાત સામે પોતાની લડાઈ લડતા નથી. તેમણે સ્વ-પ્રતિબિંબના મહત્ત્વ પર ટિપ્પણી કરી હતી અને વ્યક્તિઓને વારંવાર પોતાની જાતને પૂછવાની વિનંતી કરી હતી કે તેઓ શું બની શકે છે, શું હાંસલ કરી શકે છે અને કયા કાર્યોથી તેમને સંતોષ મળશે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, કોઈનું ધ્યાન અખબારો અથવા ટીવી જેવા દૈનિક બાહ્ય પ્રભાવોથી પ્રભાવિત થવું જોઈએ નહીં, પરંતુ સમય જતાં સતત કેળવવું જોઈએ. પ્રધાનમંત્રીએ ધ્યાન દોર્યું હતું કે ઘણા લોકો ઘણીવાર તેમના મનને દિશા વિના ભટકવા દે છે. તેમણે તેમને સલાહ આપી કે તેઓ તેમના નિર્ણયોમાં વ્યર્થ ન રહે અને પડકારોનો સામનો કરવામાં તેમને મદદરૂપ થાય તેવી કોઈ બાબતમાં સ્થિરતા શોધવાનું મન બનાવે.

ધ આર્ટ ઓફ લીડરશીપ

એક વિદ્યાર્થીને અસરકારક નેતૃત્વની ટિપ્સ જણાવવા પર શ્રી મોદીએ કહ્યું હતું કે, બાહ્ય દેખાવથી નેતાની વ્યાખ્યા થતી નથી, પણ નેતા એ છે, જે અન્યો માટે ઉદાહરણ સ્થાપિત કરીને નેતૃત્વ કરે છે. આ હાંસલ કરવા માટે, તેમણે કહ્યું કે વ્યક્તિઓએ પોતાને બદલવું આવશ્યક છે, અને તેમના વર્તનમાં આ પરિવર્તન પ્રતિબિંબિત થવું જોઈએ. પીએમએ જણાવ્યું હતું કે, "નેતૃત્વ લાદવામાં આવતું નથી, પરંતુ તમારી આસપાસના લોકો દ્વારા સ્વીકારવામાં આવે છે." તેમણે ટિપ્પણી કરી હતી કે બીજાઓને ઉપદેશ આપવાથી સ્વીકૃતિ મળશે નહીં; તે વ્યક્તિની વર્તણૂક છે જે સ્વીકારવામાં આવે છે. તેમણે એક ઉદાહરણ ટાંકીને નોંધ્યું હતું કે, જો કોઈ સ્વચ્છતા પર ભાષણ આપે છે, પરંતુ તેનો અમલ નથી કરતું, તો તેઓ નેતા ન બની શકે. શ્રી મોદીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, નેતૃત્વ માટે ટીમવર્ક અને ધૈર્ય આવશ્યક છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, કામગીરીની સોંપણી કરતી વખતે ટીમના સભ્યો દ્વારા સામનો કરવામાં આવતા પડકારોને સમજવા મહત્ત્વપૂર્ણ છે અને મુશ્કેલીઓમાંથી પસાર થવાથી તેમનો આત્મવિશ્વાસ વધશે અને નેતૃત્વમાં તેમનો વિશ્વાસ વધશે. પ્રધાનમંત્રીએ મેળામાં માતા-પિતાનો હાથ પકડીને બેઠેલા બાળકની બાળપણની વાત શેર કરીને આ વાતનું ઉદાહરણ આપ્યું હતું. બાળકે માતાપિતાને તેમનો હાથ પકડવાનું પસંદ કર્યું, સલામતી અને વિશ્વાસની ભાવનાની ખાતરી કરી. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આ વિશ્વાસ નેતૃત્વમાં મહત્ત્વપૂર્ણ તાકાત છે.

પુસ્તકોથી આગળ - 360º વૃદ્ધિ

અભ્યાસની સાથે શોખને સંતુલિત કરવાના વિષય પર, જ્યારે સામાન્ય માન્યતા એવી છે કે શિક્ષણ એ જ સફળતાનો એકમાત્ર માર્ગ છે, ત્યારે પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે વિદ્યાર્થીઓ રોબોટ નથી અને તેમણે સંપૂર્ણ વિકાસના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, શિક્ષણ એ ફક્ત આગલા વર્ગમાં આગળ વધવા માટે જ નથી, પરંતુ વ્યાપક વ્યક્તિગત વિકાસ માટે છે. ભૂતકાળને યાદ કરતા, તેમણે પ્રકાશિત કર્યું કે બાગકામ જેવા પ્રારંભિક શિક્ષણમાંથી પાઠો કેવી રીતે અપ્રસ્તુત લાગ્યા હશે, પરંતુ તે એકંદર વિકાસમાં ફાળો આપે છે. પ્રધાનમંત્રીએ માતા-પિતા અને શિક્ષકોને આગ્રહ કર્યો હતો કે, તેઓ બાળકોને કઠોર શૈક્ષણિક વાતાવરણ સુધી મર્યાદિત ન રાખે, કારણ કે તેનાથી તેમનો વિકાસ રૂંધાય છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, બાળકોને ખુલ્લા વાતાવરણની જરૂર હોય છે અને તેઓ જે પ્રવૃત્તિઓનો આનંદ માણે છે, તેનાથી તેમનો અભ્યાસ વધે છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, પરીક્ષા એ જીવનનું સર્વસ્વ નથી. તેમણે વિદ્યાર્થીઓને જણાવ્યું હતું કે, આ માનસિકતા અપનાવવાથી કુટુંબો અને શિક્ષકોને સમજાવવામાં મદદ મળશે. પ્રધાનમંત્રીએ એવી પણ સ્પષ્ટતા કરી હતી કે, તેઓ પુસ્તકો વાંચવા સામે કોઈ હિમાયત કરતા નથી; તેના બદલે, તેમણે શક્ય તેટલું વધારે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો. તેમણે ટિપ્પણી કરી કે પરીક્ષાઓ એ બધું જ નથી અને જ્ઞાન અને પરીક્ષા એ બે જુદી જુદી બાબતો છે.

હકારાત્મકતાની શોધ

પ્રધાનમંત્રીએ ટિપ્પણી કરી હતી કે, લોકો અવારનવાર તેમને આપવામાં આવેલી સલાહ પર સવાલ ઉઠાવે છે, તેઓ વિચારે છે કે આ શા માટે કહેવામાં આવ્યું હતું અને શું તે તેમનામાં રહેલી કોઈ ખામીને પ્રતિબિંબિત કરે છે. આ માનસિકતા બીજાની મદદ કરવાની વ્યક્તિની ક્ષમતામાં અવરોધ ઊભો કરે છે. તેના બદલે, તેમણે અન્ય લોકોમાં સારા ગુણો ઓળખવાની સલાહ આપી, જેમ કે સારી રીતે ગાવું અથવા સરસ રીતે પોશાક પહેરવો, અને આ હકારાત્મક લક્ષણોની ચર્ચા કરવી. આ અભિગમ અસલી રસ બતાવે છે અને સંબંધ બનાવે છે. તેમણે અન્ય લોકોને સાથે મળીને અભ્યાસ માટે આમંત્રિત કરીને સહાયની ઓફર કરવાનું સૂચન કર્યું હતું. પ્રધાનમંત્રીએ લેખનની આદત વિકસાવવાનાં મહત્ત્વ પર પણ ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, જે લોકો લખવાની ટેવ વિકસાવે છે તેઓ તેમના વિચારોને અસરકારક રીતે કેપ્ચર કરશે.

તમારી વિશિષ્ટતાને શોધો

અમદાવાદમાં એક બાળકને ધ્યાન ન આપવાના કારણે શાળામાંથી કાઢી મૂકવાના બનાવનું વર્ણન કરતાં પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું કે, જોકે, બાળકે ટિંકરિંગ લેબમાં ઉત્કૃષ્ટ દેખાવ કર્યો અને રોબોટિક્સ સ્પર્ધા જીતી, જેમાં તેણે અનોખી શક્તિઓનું પ્રદર્શન કર્યું હતું. પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, બાળકોની વિશિષ્ટ પ્રતિભાઓ અને શક્તિઓને ઓળખવા અને તેમનું પોષણ કરવાની ભૂમિકા શિક્ષકની છે. શ્રી મોદીએ સ્વ-પ્રતિબિંબ અને સંબંધોને સમજવા માટે એક પ્રયોગનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો હતો. તેમણે બાળપણના 25-30 મિત્રોને યાદ કરીને તેમના માતાપિતાના નામ સહિત તેમના સંપૂર્ણ નામ લખવાનું સૂચન કર્યું હતું. આ કસરત ઘણીવાર દર્શાવે છે કે આપણે જેમને નજીકના મિત્રો માનીએ છીએ તેમના વિશે આપણે કેટલું ઓછું જાણીએ છીએ. પ્રધાનમંત્રીએ લોકોમાં સકારાત્મક લક્ષણો ઓળખવા અને અન્યમાં હકારાત્મકતા શોધવાની ટેવ વિકસાવવા પ્રોત્સાહન આપ્યું હતું. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, આ પ્રથા વ્યક્તિગત વિકાસ માટે લાભદાયક પુરવાર થશે.

તમારા સમય પર પ્રભુત્વ મેળવો, તમારા જીવનમાં પારંગત થાવ

એક વિદ્યાર્થીને ટાઇમ મેનેજમેન્ટ વિશે પૂછવામાં આવતાં શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, દરેક વ્યક્તિ પાસે દિવસમાં 24 કલાક હોય છે, છતાં કેટલાક લોકો ઘણું બધું કરે છે, જ્યારે અન્યોને લાગે છે કે કશું જ પ્રાપ્ત થતું નથી. તેમણે સમય સંચાલનના મહત્વ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો અને નોંધ્યું હતું કે ઘણા લોકોમાં તેમના સમયનો અસરકારક રીતે ઉપયોગ કેવી રીતે કરવો તેની સમજનો અભાવ છે. પ્રધાનમંત્રીએ સમયને ધ્યાનમાં રાખવાની, ચોક્કસ કામગીરીઓ નક્કી કરવાની અને દરરોજે થતી પ્રગતિની સમીક્ષા કરવાની સલાહ આપી હતી. તેમણે પડકારજનક વિષયોને ટાળવાને બદલે તેમના પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાના મહત્વ પર પણ ભાર મૂક્યો. તેમણે આ વિષયને કેવી રીતે હાથ ધરવો તેનું એક ઉદાહરણ ટાંક્યું જે કોઈને પહેલા મુશ્કેલ લાગે છે અને તેનો સામનો કેવી રીતે કરવો અને તેનો સામનો કરવો. આ પડકારોને દ્રઢ નિશ્ચય સાથે ઝીલીને વ્યક્તિ અવરોધોને પાર કરી સફળતા પ્રાપ્ત કરી શકે છે. પરીક્ષાના સમય દરમિયાન વિવિધ વિચારો, શક્યતાઓ અને પ્રશ્નોને કારણે વિક્ષેપોના મુદ્દાને સંબોધતા પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, ઘણી વખત વિદ્યાર્થીઓ પોતાની જાતને સાચી રીતે જાણતા નથી હોતા અને મિત્રો સાથે વાતચીતમાં વ્યસ્ત રહે છે અને અભ્યાસ ન કરવા માટે બહાનું કાઢે છે. તેમણે નોંધ્યું હતું કે સામાન્ય બહાનામાં ખૂબ થાકેલા અથવા મૂડમાં ન હોવાનો સમાવેશ થાય છે. પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, ફોન સહિત આ પ્રકારનાં વિક્ષેપો ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવા અને શૈક્ષણિક કામગીરીને અવરોધે છે.

ક્ષણમાં જીવો

પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, સૌથી મૂલ્યવાન બાબત વર્તમાન ક્ષણ છે. એક વાર એ પસાર થઈ જાય પછી એ ચાલ્યું જાય છે, પણ જો સંપૂર્ણ રીતે જીવવામાં આવે તો એ જીવનનો એક ભાગ બની જાય છે. તેમણે ધ્યાન રાખવાનું અને તે ક્ષણની કદર કરવાના મહત્વ પર પ્રકાશ પાડ્યો, જેમ કે હળવા પવનની નોંધ લેવી.

વહેંચણીની શક્તિ

પોતાના અભ્યાસનું વ્યવસ્થાપન કરતી વખતે ચિંતા અને હતાશાનો સામનો કરવાના વિષય પર શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, ડિપ્રેશનનો મુદ્દો ઘણી વખત પરિવારથી અલિપ્ત હોવાની લાગણી સાથે શરૂ થાય છે અને ધીમે ધીમે સામાજિક આદાનપ્રદાનમાંથી પીછેહઠ કરે છે. તેમણે આંતરિક દ્વિધાઓને વધતી અટકાવવા માટે તેને ખુલ્લેઆમ વ્યક્ત કરવાના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો. પ્રધાનમંત્રીએ પરંપરાગત પારિવારિક માળખા પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો.  જેમાં પરિવારના સભ્યો સાથે ખુલ્લા સંવાદે પ્રેશર રિલિઝ વાલ્વનું કામ કર્યું હતું.  જેણે ભાવનાત્મક બિલ્ડ-અપને અટકાવ્યું હતું. તેઓ પ્રતિબિંબિત કરતા હતા કે કેવી રીતે તેમના શિક્ષકોએ તેમના હસ્તાક્ષરોને સુધારવા માટે સખત મહેનત કરી હતી. જે તેમને ખૂબ જ સ્પર્શી ગઈ હતી અને કેળવણીકારોની સાચી કાળજીની અસર પર ભાર મૂક્યો હતો. પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે, આ કાળજી અને ધ્યાન વિદ્યાર્થીઓની સુખાકારી અને શૈક્ષણિક કામગીરીને મોટા પાયે અસર કરી શકે છે.

તમારી રુચિઓને અનુસરો

શ્રી મોદીએ બાળકો પર ચોક્કસ કારકિર્દી પસંદ કરવા માટે માતાપિતાના દબાણને સંબોધન કર્યું હતું. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, માતાપિતાની અપેક્ષાઓ ઘણી વખત તેમનાં બાળકોની અન્ય લોકો સાથે સરખામણી કરવાથી ઊભી થાય છે, જે તેમના અહંકાર અને સામાજિક દરજ્જાને ઠેસ પહોંચાડી શકે છે. તેમણે માતાપિતાને સલાહ આપી હતી કે તેઓ તેમના બાળકોને દરેક જગ્યાએ મોડેલ તરીકે પ્રદર્શિત ન કરે, પરંતુ તેમની શક્તિને પ્રેમ કરે અને સ્વીકારે. તેમણે શાળામાંથી હાંકી કાઢવાના આરે આવીને રોબોટિક્સમાં ઉત્કૃષ્ટ દેખાવ કરનારા બાળકનું અગાઉનું ઉદાહરણ ટાંક્યું હતું અને દરેક બાળકમાં વિશિષ્ટ પ્રતિભા હોય છે તેવું દર્શાવ્યું હતું. તેમણે ક્રિકેટના દિગ્ગજ ખેલાડી સચિન તેંડુલકરનું ઉદાહરણ પણ આપ્યું હતું. પ્રધાનમંત્રીએ માતા-પિતાને તેમનાં બાળકોની શક્તિઓને ઓળખવા અને તેનું સંવર્ધન કરવા પ્રોત્સાહન આપ્યું હતું, પછી ભલેને તેઓ શૈક્ષણિક દ્રષ્ટિએ વલણ ધરાવતા ન હોય. તેમણે કૌશલ્ય વિકાસના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો અને ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે, જો તેઓ પ્રધાનમંત્રી ન હોત તો તેમણે કૌશલ્ય વિકાસ વિભાગની પસંદગી કરી હોત. તેમના બાળકોની ક્ષમતાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને, માતાપિતા દબાણ ઘટાડી શકે છે અને તેમને ખીલવામાં મદદ કરી શકે છે.

થોભો, પ્રતિબિંબિત કરો, રિસેટ કરો

પ્રધાનમંત્રીએ સમજાવ્યું હતું કે, વિવિધ અવાજોને ઓળખવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાથી કેવી રીતે ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં મદદ મળી શકે છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે પ્રાણાયામ જેવી શ્વાસોચ્છવાસની કસરતોનો અભ્યાસ કરવાથી એક અલગ પ્રકારની ઊર્જા પેદા થઈ શકે છે, જે ચિંતાને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે. પ્રધાનમંત્રીએ બંને નસકોરાં મારફતે શ્વાસને સંતુલિત કરવાની ટેકનિક પ્રદાન કરી હતી, જે થોડીક જ ક્ષણોમાં શરીરને નિયંત્રણમાં લાવી શકે છે. તેમણે ઉલ્લેખ કર્યો કે ધ્યાન અને શ્વાસ નિયંત્રણ વિશે શીખવાથી તાણ દૂર થઈ શકે છે અને ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં મદદ મળી શકે છે.

તમારી ક્ષમતાને ઓળખવી, લક્ષ્યોને પ્રાપ્ત કરવા

સકારાત્મક રહેવાની અને નાની-નાની જીતમાં ખુશી મેળવવાની ચિંતાને સંબોધતા શ્રી મોદીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, કેટલીક વખત લોકો પોતાના વિચારો કે અન્યના પ્રભાવને કારણે નકારાત્મક બની જાય છે. 10માં ધોરણમાં 95 ટકા નું લક્ષ્ય ધરાવતા પરંતુ 93 ટકા હાંસલ કરનાર વિદ્યાર્થી સાથે વાતચીત કરતા પ્રધાનમંત્રીએ આને સફળ ગણાવ્યું હતું અને વિદ્યાર્થીને ઉચ્ચ લક્ષ્ય નક્કી કરવા બદલ અભિનંદન પાઠવ્યા હતા. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, લક્ષ્યાંકો મહત્ત્વાકાંક્ષી છતાં વાસ્તવિક હોવા જોઈએ. શ્રી મોદીએ સિદ્ધિઓને સકારાત્મક દ્રષ્ટિકોણથી જોવા, પોતાની તાકાતને સમજવા અને લક્ષ્યાંકની નજીક પહોંચવા માટે કરવામાં આવેલા પ્રયાસોની પ્રશંસા કરવા પ્રોત્સાહન આપ્યું હતું.

દરેક બાળક અનન્ય હોય છે

પરીક્ષા દરમિયાન સારું સ્વાસ્થ્ય જાળવવાનાં વિષય પર પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, પ્રાથમિક સમસ્યા વિદ્યાર્થીઓની દ્રષ્ટિએ ઓછી અને તેમનાં પરિવાર સાથે વધારે છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે ઘણા માતાપિતા તેમના બાળકો પર એન્જિનિયરિંગ અથવા મેડિસિન જેવી ચોક્કસ કારકિર્દી બનાવવા માટે દબાણ કરે છે, તેમ છતાં કલા જેવા ક્ષેત્રોમાં બાળકની રુચિ હોવા છતાં. આ સતત દબાણ બાળક માટે તણાવનું જીવન આપે છે. તેમણે માતાપિતાને તેમના બાળકોની ક્ષમતાઓ અને હિતોને સમજવા અને ઓળખવા, તેમની પ્રગતિનું નિરીક્ષણ કરવા અને ટેકો પૂરો પાડવા વિનંતી કરી. દાખલા તરીકે, જો કોઈ બાળક રમતગમતમાં રસ દાખવે છે, તો માતાપિતાએ તેમને રમતગમતની ઇવેન્ટ્સ જોવા માટે લઈ જઈને તેમને પ્રોત્સાહિત અને પ્રોત્સાહિત કરવા જોઈએ. પ્રધાનમંત્રીએ શિક્ષકોને પણ સંબોધન કર્યું હતું અને તેમને એવું વાતાવરણ ઊભું ન કરવા અપીલ કરી હતી કે, જ્યાં માત્ર શ્રેષ્ઠ દેખાવ કરનારા વિદ્યાર્થીઓનું જ ધ્યાન ખેંચાય, જ્યારે અન્યની અવગણના થાય. તેમણે વિદ્યાર્થીઓની સરખામણી ન કરવા અને દરેક બાળકની વિશિષ્ટ ક્ષમતાઓને પ્રોત્સાહન આપવાનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે વિદ્યાર્થીઓને સુધારણા માટે પ્રયત્નશીલ રહેવા અને સારું પ્રદર્શન કરવા માટે યાદ અપાવ્યું, પરંતુ એ પણ સ્વીકાર્યું કે શિક્ષણ એ જીવનમાં બધું જ નથી.

સ્વ- પ્રેરણા

સ્વ-પ્રેરણાના વિષય પર, પ્રધાનમંત્રીએ પોતાને ક્યારેય અલગ ન રાખવાની સલાહ આપી હતી અને વિચારોની વહેંચણી અને પરિવાર અથવા વરિષ્ઠ લોકો પાસેથી પ્રેરણા મેળવવાના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે આત્મવિશ્વાસ વધારવા અને સિદ્ધિની ભાવનાનો આનંદ માણવા માટે 10 કિલોમીટર સાઇકલ ચલાવવા જેવા નાના-નાના ધ્યેયો સાથે પોતાની જાતને પડકારવાનું સૂચન કર્યું હતું. શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, પોતાની જાત સાથેનાં આ નાનાં-નાનાં પ્રયોગો વ્યક્તિગત મર્યાદાઓ દૂર કરવામાં અને વર્તમાનમાં જીવવામાં મદદરૂપ થાય છે, જે ભૂતકાળને ભૂતકાળમાં રહેવા દે છે. પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, તેમને લોકો – 140 કરોડ ભારતીયો પાસેથી પ્રેરણા મળે છે. તેમણે શેર કર્યું હતું કે જ્યારે તેમણે "પરીક્ષા પે ચર્ચા" ની રચના કરી છે, ત્યારે તેમના ગામોમાં અજય જેવા વ્યક્તિઓ તેને તેમની કવિતામાં પરિવર્તિત કરી રહ્યા છે. આનાથી તેને લાગે છે કે તેણે આવું કામ ચાલુ રાખવું જોઈએ, કારણ કે આપણી આસપાસ પ્રેરણાના ઘણા સ્રોતો છે. જ્યારે તેમને આંતરિક બાબતો વિશે પૂછવામાં આવ્યું ત્યારે શ્રી મોદીએ સલાહ આપી હતી કે, વહેલા ઊઠી જવું જેવી સલાહ પર વિચાર કરવો એ અમલીકરણ વિના પર્યાપ્ત નથી. તેમણે વિદ્વાન સિદ્ધાંતોને વ્યવહારિક રીતે લાગુ કરવા અને વ્યક્તિગત પ્રયોગો દ્વારા પોતાની જાતને સુધારવાના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો. પ્રધાનમંત્રીએ સમજાવ્યું હતું કે, પોતાની જાતને પ્રયોગશાળા બનાવીને અને આ સિદ્ધાંતોનું પરીક્ષણ કરીને કોઈ પણ વ્યક્તિ તેને ખરા અર્થમાં આત્મસાત્ કરી શકે છે અને તેમાંથી લાભ મેળવી શકે છે. શ્રી મોદીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, મોટા ભાગનાં લોકો પોતાની જાતને બદલે અન્ય લોકો સાથે સ્પર્ધા કરે છે, ઘણી વખત પોતાની સરખામણી ઓછા સક્ષમ લોકો સાથે કરે છે, જે નિરાશા તરફ દોરી જાય છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, સ્વ-સ્પર્ધા અવિરત આત્મવિશ્વાસનું નિર્માણ કરે છે, ત્યારે પોતાની જાતને અન્ય લોકો સાથે સરખાવવાથી નિરાશા થઈ શકે છે.

નિષ્ફળતાને પ્રેરક બનાવો

નિષ્ફળતાને કેવી રીતે દૂર કરવી તે વિષય પર શ્રી મોદીએ નોંધ્યું હતું કે, 30-40 ટકા વિદ્યાર્થીઓ તેમના 10માં કે 12મા ધોરણમાં નાપાસ થાય તો પણ જીવનનો અંત આવતો નથી. તેમણે જીવનમાં સફળ થવું કે માત્ર વિદ્યાશાખાઓમાં જ સફળ થવું તે નક્કી કરવાના મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે નિષ્ફળતાને પોતાના શિક્ષક બનાવવાની સલાહ આપી, ક્રિકેટનો એક ઉદાહરણ તરીકે ઉપયોગ કર્યો, જ્યાં ખેલાડીઓ તેમની ભૂલોની સમીક્ષા કરે અને સુધારણા માટે પ્રયત્ન કરે. પ્રધાનમંત્રીએ જીવનને માત્ર પરીક્ષાના ચશ્માથી જ નહીં, પણ સંપૂર્ણરીતે જોવાનો આગ્રહ કર્યો હતો. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, દિવ્યાંગ વ્યક્તિઓ ઘણી વાર અસાધારણ શક્તિઓ ધરાવે છે અને દરેકની પાસે અનન્ય ક્ષમતાઓ હોય છે. તેમણે માત્ર શૈક્ષણિક સિદ્ધિઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાને બદલે આ શક્તિઓ પર કામ કરવાના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો. તેમણે જણાવ્યું હતું કે લાંબા ગાળે, તે વ્યક્તિનું જીવન અને ક્ષમતાઓ છે જે સફળતા માટે બોલે છે, માત્ર શૈક્ષણિક ગુણ માટે નહીં.

માસ્ટરીંગ ટેક

આપણે સૌ નસીબદાર છીએ અને ખાસ કરીને એવા યુગમાં કે જ્યાં ટેકનોલોજી વ્યાપક અને અસરકારક છે એ વાત પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, ટેકનોલોજીથી દૂર રહેવાની કોઈ જરૂર નથી, પણ તેના બદલે વ્યક્તિઓએ એ નક્કી કરવું જોઈએ કે તેઓ બિન-ઉત્પાદક પ્રવૃત્તિઓ પર તેમનો સમય વિતાવે છે કે પછી તેમનાં હિતોની ઊંડાણપૂર્વક ચર્ચા કરે છે. આમ કરવાથી, તકનીકી વિનાશક શક્તિને બદલે એક શક્તિ બની જશે. શ્રી મોદીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, સંશોધકો અને નવપ્રવર્તકો સમાજની સ્થિતિ સુધારવા ટેકનોલોજી વિકસાવે છે. તેમણે લોકોને ટેકનોલોજીને સમજવા અને તેનો મહત્તમ ઉપયોગ કરવા અપીલ કરી હતી.

જ્યારે તેમને પૂછવામાં આવ્યું કે કોઈ પણ કાર્યમાં પોતાનું સર્વશ્રેષ્ઠ કેવી રીતે આપી શકાય, ત્યારે શ્રી મોદીએ સતત સુધારણાના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો અને કહ્યું હતું કે, પોતાનાથી શ્રેષ્ઠ કામગીરી કરવા માટેની પ્રથમ શરત ગઈકાલ કરતાં વધુ સારા બનવાનો પ્રયાસ કરવાની છે.

તમારા માતાપિતાને કેવી રીતે સમજાવશો?

પારિવારિક સલાહ કે વ્યક્તિગત હિતોને અનુસરવા વચ્ચે પસંદગી કરવાની દ્વિધાને સંબોધતા શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, પારિવારિક સૂચનોને સ્વીકારવા મહત્ત્વપૂર્ણ છે અને પછી તેમની સલાહ સાથે કેવી રીતે આગળ વધવું અને તેમની સહાય મેળવવા કેવી રીતે આગળ વધવું તે અંગે પૂછીને તેમને સમજાવવું મહત્ત્વપૂર્ણ છે. અસલી રસ દાખવીને અને વૈકલ્પિક વિકલ્પોની આદરપૂર્વક ચર્ચા કરીને, પરિવારો ધીમે ધીમે કોઈની આકાંક્ષાઓને સમજી શકે છે અને ટેકો આપી શકે છે.

પરીક્ષાના દબાણ સાથે કામ પાર પાડવું

વિદ્યાર્થીઓ તેમના પરીક્ષાના પેપરો સમયસર પૂર્ણ ન કરે તે સામાન્ય મુદ્દા પર ચર્ચા કરતા, તણાવ અને દબાણ તરફ દોરી જાય છે, પ્રધાનમંત્રીએ સંક્ષિપ્ત જવાબો કેવી રીતે લખવા અને અસરકારક રીતે સમયનું સંચાલન કેવી રીતે કરવું તે શીખવા માટે અગાઉના પરીક્ષાના પેપરો સાથે સંપૂર્ણ અભ્યાસ કરવાની સલાહ આપી હતી. તેમણે એવા પ્રશ્નો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાના મહત્વ પર પ્રકાશ પાડ્યો કે જેમાં વધુ પ્રયત્નોની જરૂર હોય અને મુશ્કેલ અથવા અજાણ્યા પ્રશ્નો પર વધારે સમય ન ખર્ચવામાં આવે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, નિયમિત અભ્યાસ પરીક્ષા દરમિયાન સમયનાં વધુ સારા સંચાલનમાં મદદ કરે છે.

પ્રકૃતિની સંભાળ રાખવી

પ્રધાનમંત્રીએ આબોહવામાં ફેરફારને સંબોધન કર્યું હતું અને યુવા પેઢીને આ અંગે ચિંતા વ્યક્ત કરવા બદલ તેમની પ્રશંસા કરી હતી. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, દુનિયામાં મોટા ભાગનો વિકાસ શોષણની સંસ્કૃતિ તરફ દોરી ગયો છે, જ્યાં લોકો પર્યાવરણીય સંરક્ષણ કરતાં વ્યક્તિગત લાભને પ્રાથમિકતા આપે છે. શ્રી મોદીએ મિશન લાઇફ (પર્યાવરણ માટે જીવનશૈલી)નો ઉલ્લેખ કર્યો હતો, જે એવી જીવનશૈલીને પ્રોત્સાહન આપે છે, જે પ્રકૃતિનું સંરક્ષણ કરે છે અને તેનું જતન કરે છે. તેમણે ભારતમાં સાંસ્કૃતિક પરંપરાઓ વહેંચી હતી, જેમ કે ધરતી માતાની માફી માંગવી અને વૃક્ષો અને નદીઓની પૂજા કરવી, જે પ્રકૃતિ પ્રત્યે આદર દર્શાવે છે. તેમણે "એક પેડ મા કે નામ" અભિયાન પર પણ પ્રકાશ પાડ્યો હતો, જે લોકોને તેમની માતાની યાદમાં વૃક્ષારોપણ કરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરે છે. આ પહેલ આસક્તિ અને માલિકીની ભાવનાને પ્રોત્સાહન આપે છે, જે પ્રકૃતિના રક્ષણ તરફ દોરી જાય છે.

તમારા પોતાનાં ગ્રીન પેરેડાઇઝનો વિકાસ કરવો

શ્રી મોદીએ વિદ્યાર્થીઓને તેમના પોતાના વૃક્ષો વાવવા માટે પ્રોત્સાહિત કર્યા અને તેમને પાણી આપવા માટે વ્યવહારિક સૂચનો કર્યા. તેમણે ઝાડની બાજુમાં પાણીથી ભરેલા માટીના વાસણને મૂકવાની અને મહિનામાં એકવાર તેને ફરીથી ભરવાની સલાહ આપી. આ પદ્ધતિ ઓછામાં ઓછા પાણીના વપરાશ સાથે ઝાડને ઝડપથી વધવામાં મદદ કરે છે. પ્રધાનમંત્રીએ દરેકને અભિનંદન પાઠવ્યા હતા અને તેમની સહભાગિતા બદલ આભાર વ્યક્ત કર્યો હતો.

AP/IJ/GP/JD

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com