કૃષિ વિકાસ અને ઉત્પાદકતાને વેગ આપવો એ કેન્દ્રીય બજેટ 2025-26 માં સૂચિત વિકાસ પગલાંમાંનું એક છે. કેન્દ્રીય નાણાં અને કોર્પોરેટ બાબતોના મંત્રી શ્રીમતી નિર્મલા સીતારામને આજે સંસદમાં કેન્દ્રીય બજેટ 2025-26 રજૂ કરતી વખતે જણાવ્યું હતું કે, એમએસએમઇ, રોકાણ અને નિકાસમાં કૃષિ એ ચાર શક્તિશાળી એન્જિનોમાંનું એક છે.

કૃષિમાં ઉત્પાદકતા અને સ્થિતિસ્થાપકતાને મજબૂત કરવા માટે કેન્દ્રીય બજેટમાં પ્રસ્તાવિત વિશિષ્ટ દરખાસ્તો નીચે મુજબ છે:

પ્રધાનમંત્રી ધન-ધન્યા કૃષિ યોજના – વિકાસશીલ કૃષિ જિલ્લાઓનો કાર્યક્રમઃ

કેન્દ્રીય નાણાં મંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, મહત્વાકાંક્ષી જિલ્લા કાર્યક્રમની સફળતાથી પ્રેરિત થઈને સરકાર રાજ્યો સાથે ભાગીદારીમાં 'પ્રધાનમંત્રી ધન-ધન્યા કૃષિ યોજના' હાથ ધરશે. હાલની યોજનાઓના સમન્વય અને વિશિષ્ટ પગલાં મારફતે આ કાર્યક્રમ નીચી ઉત્પાદકતા, મધ્યમ પાકની તીવ્રતા અને સરેરાશથી ઓછા ધિરાણ માપદંડો ધરાવતા 100 જિલ્લાઓને આવરી લેશે. આ કાર્યક્રમનો ઉદ્દેશ કૃષિ ઉત્પાદકતા વધારવાનો છે; પાકમાં વિવિધતા અને સ્થાયી કૃષિ પદ્ધતિઓ અપનાવવી; પંચાયત અને બ્લોક સ્તરે લણણી પછીના સંગ્રહમાં વધારો કરવો; સિંચાઈની સુવિધાઓમાં સુધારો કરવો અને લાંબા ગાળાના અને ટૂંકા ગાળાના ધિરાણની ઉપલબ્ધતાની સુવિધા આપવી. આ કાર્યક્રમથી 1.7 કરોડ ખેડૂતોને મદદ મળે તેવી શક્યતા છે.

ગ્રામીણ સમૃદ્ધિ અને અનુકૂલતાનું નિર્માણઃ

રાજ્યો સાથે ભાગીદારીમાં એક વ્યાપક બહુ-ક્ષેત્રીય 'ગ્રામીણ સમૃદ્ધિ અને સ્થિતિસ્થાપકતા' કાર્યક્રમ શરૂ કરવામાં આવશે, એમ કેન્દ્રીય નાણાં પ્રધાને ઉમેર્યું હતું. આ કૌશલ્ય, રોકાણ, ટેકનોલોજી અને ગ્રામીણ અર્થતંત્રને મજબૂત કરીને કૃષિમાં ઓછી રોજગારીનું સમાધાન કરશે. તેનો ધ્યેય ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં પૂરતી તકો ઊભી કરવાનો છે, જેથી સ્થળાંતર એક વિકલ્પ છે, પરંતુ આવશ્યકતા નથી. તેમણે વધુમાં ઉમેર્યું હતું કે, આ કાર્યક્રમ ગ્રામીણ મહિલાઓ, યુવાન ખેડૂતો, ગ્રામીણ યુવાનો, સીમાંત અને નાના ખેડૂતો અને જમીન વિહોણા પરિવારો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરશે. આ કાર્યક્રમનો ઉદ્દેશ ગ્રામીણ મહિલાઓ માટે ઉદ્યોગસાહસિકતાનો વિકાસ, રોજગારી અને નાણાકીય સ્વતંત્રતાને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે. યુવાન ખેડૂતો અને ગ્રામીણ યુવાનો માટે નવી રોજગારી અને વ્યવસાયોના સર્જનને વેગ આપવો; ઉત્પાદકતામાં સુધારો અને વેરહાઉસિંગ, ખાસ કરીને સીમાંત અને નાના ખેડૂતો માટે કૃષિનું પોષણ અને આધુનિકીકરણ અને જમીન વિહોણા પરિવારો માટે તકોમાં વિવિધતા લાવવી. કેન્દ્રીય નાણાં મંત્રીએ વધુમાં જણાવ્યું હતું કે, વૈશ્વિક અને સ્થાનિક શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિઓને સામેલ કરવામાં આવશે તથા બહુપક્ષીય વિકાસ બેંકો પાસેથી ઉચિત ટેકનિકલ અને નાણાકીય સહાય મેળવવામાં આવશે. પ્રથમ તબક્કામાં 100 વિકાસશીલ કૃષિ જિલ્લાઓને આવરી લેવામાં આવશે.

કઠોળમાં આત્મનિર્ભરતા:

શ્રીમતી નિર્મલા સીતારામને ખાદ્યતેલોમાં વ્યાપકતા હાંસલ કરવા માટે ખાદ્ય તેલીબિયાં માટે રાષ્ટ્રીય મિશન ફોર ખાદ્ય તેલીબિયાં પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો. સરકારે નક્કર પ્રયાસો કર્યા અને કઠોળમાં લગભગ આત્મનિર્ભરતા પ્રાપ્ત કરવામાં સફળતા મેળવી. ખેડૂતોએ ખેતીલાયક વિસ્તારમાં 50 ટકાનો વધારો કરીને જરૂરિયાતને પ્રતિસાદ આપ્યો હતો અને સરકારે ખરીદી અને લાભદાયક ભાવોની વ્યવસ્થા કરી હતી. ત્યારથી, વધતી આવક અને વધુ સારી પરવડે તેવી ક્ષમતા સાથે, કઠોળના વપરાશમાં નોંધપાત્ર વધારો થયો છે. તેમણે વધુમાં ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, સરકાર તુવેર, અડદ અને મસૂર પર વિશેષ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની સાથે 6 વર્ષનું "કઠોળમાં આત્મનિર્ભરતા મિશન" શરૂ કરશે. આ મિશન વિકાસ અને આબોહવાને અનુકૂળ બિયારણોની વ્યાવસાયિક ઉપલબ્ધતા પર ભાર મૂકશે. પ્રોટીનનું પ્રમાણ વધારવું; ઉત્પાદકતામાં વધારો; લણણી પછીના સંગ્રહ અને વ્યવસ્થાપનમાં સુધારો કરવો અને ખેડૂતોને વળતરદાયક ભાવોની ખાતરી આપવી. કેન્દ્રીય એજન્સીઓ (NAFED અને NCCF) આગામી ચાર વર્ષ દરમિયાન નોંધાયેલા અને આ એજન્સીઓ સાથે કરાર ધરાવતા ખેડૂતો પાસેથી આ ત્રણ કઠોળનો પૂરતો જથ્થો ખરીદવા માટે તૈયાર રહેશે.

શાકભાજી અને ફળો માટે વિસ્તૃત કાર્યક્રમઃ

કેન્દ્રીય નાણાં પ્રધાને જણાવ્યું હતું કે, તે પ્રોત્સાહક છે કે લોકો તેમની પોષક જરૂરિયાતો વિશે વધુને વધુ જાગૃત થઈ રહ્યા છે. તે સમાજના તંદુરસ્ત બનવાની નિશાની છે. આવકનું સ્તર વધવાની સાથે શાકભાજી, ફળો અને શ્રી-અન્નાનો વપરાશ નોંધપાત્ર રીતે વધી રહ્યો છે. રાજ્યો સાથે ભાગીદારીમાં ખેડૂતો માટે ઉત્પાદન, કાર્યક્ષમ પુરવઠો, પ્રોસેસિંગ અને લાભદાયક કિંમતોને પ્રોત્સાહન આપવા માટે એક વ્યાપક કાર્યક્રમ શરૂ કરવામાં આવશે. તેમણે વધુમાં ઉમેર્યું હતું કે, ખેડૂત ઉત્પાદક સંસ્થાઓ અને સહકારી મંડળીઓના અમલીકરણ અને ભાગીદારી માટે યોગ્ય સંસ્થાકીય મિકેનિઝમ્સ સ્થાપિત કરવામાં આવશે.

ગ્રામીણ ક્રેડિટ સ્કોર:

કેન્દ્રીય નાણાં મંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, જાહેર ક્ષેત્રની બેંકો એસએચજીના સભ્યો અને ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં લોકોની ધિરાણની જરૂરિયાતો પૂર્ણ કરવા માટે 'ગ્રામીણ ક્રેડિટ સ્કોર' માળખું વિકસાવશે.

AP/IJ/GP/JD