­­પરિચય

મહાકુંભ ઉત્સવ ભારતની ભવ્યતા અને આધ્યાત્મિક વાઇબ્રેન્સીનો પુરાવો છે. આ વર્ષે 23 જાન્યુઆરી, 2025 સુધીમાં પ્રયાગરાજમાં આયોજિત મહાકુંભ મહોત્સવનો 10 કરોડથી વધારે શ્રદ્ધાળુઓ અને મુલાકાતીઓએ લાભ લીધો છે. એકલા મકરસંક્રાંતિ (14 જાન્યુઆરી 2025)ના તહેવારમાં એક જ દિવસમાં 3.5 કરોડ શ્રદ્ધાળુઓએ પવિત્ર ત્રિવેણી સંગમમાં ડૂબકી લગાવી  હતી અને મહાકુંભ મેળા 2025માં કુલ 45 કરોડ શ્રદ્ધાળુઓની અપેક્ષા છે. 10 દેશોના 21 સભ્યોના પ્રતિનિધિમંડળે પણ તારીખ 16 જાન્યુઆરી, 2025નાં રોજ સંગમમાં પવિત્ર ડૂબકી લગાવી હતી. ફિજી, ફિનલેન્ડ, ગુયાના, મલેશિયા, મોરેશિયસ, સિંગાપોર, દક્ષિણ આફ્રિકા, શ્રીલંકા, ત્રિનિદાદ અને ટોબેગો અને યુએઈનું પ્રતિનિધિત્વ કરતા પ્રતિનિધિમંડળે મહાકુંભના વારસા અને આધ્યાત્મિક મહત્વનો અનુભવ કર્યો હતો. પ્રતિનિધિમંડળના રોકાણ માટેની વ્યવસ્થા અરેલ સ્થિત ટેન્ટ સિટીમાં કરવામાં આવી હતી.

રાજ્ય સરકારે યાત્રાળુઓની આટલી મોટી ભીડને આવકારવા અને મેનેજ કરવા માટે સાવચેતીપૂર્વકની વ્યવસ્થા કરી છે. અત્યાધુનિક ટેકનોલોજી, માળખાગત સુવિધાઓમાં વધારો અને સ્થાયી આયોજન સાથે સંબંધિત અભૂતપૂર્વ પાયે તૈયારી સાથે મહાકુંભના આ વખતનો મહોત્સવ ઈવેન્ટ મેનેજમેન્ટ અને વૈશ્વિક સાંસ્કૃતિક આદાન-પ્રદાનમાં એક માપદંડ સ્થાપિત કરે છે. પવિત્ર શાહી સ્નાનથી માંડીને  જીવંત અખાડા શોભાયાત્રા સુધી ડિજિટલ ઇનોવેશનથી લઈને મોટા પાયે ટકાઉપણાની પહેલ સુધી, મહાકુંભ 2025 ભૂતકાળ અને ભવિષ્યના સુમેળભર્યા મિશ્રણનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.

મહાકુંભમાં મુખ્ય આકર્ષણો

પ્રયાગરાજમાં આયોજિત મહાકુંભ મેળો 2025 આસ્થા, સંસ્કૃતિ અને નવીનતાનો જીવંત પોત છે. એક આકર્ષક કેન્દ્રબિંદુ "તેજસ પંડાલ" છે, જે 85 ફૂટ ઊંચું જાજરમાન માળખું છે, જે HAL તેજસ ફાઇટર જેટની તર્જ પર રચાયું છે. કુંભમેળામાં અખાડાઓ દ્વારા ભારતના સમૃદ્ધ વારસાને પણ શ્રદ્ધાંજલિ આપવામાં આવે છે, જેને આધ્યાત્મિક અને લડાયક એમ બંને પરંપરાઓના રક્ષક માનવામાં આવે છે. આ કાર્યક્રમ "એક જિલ્લો, એક ઉત્પાદન" પ્રદર્શન  દ્વારા કારીગરોને તેમની પ્રતિભા દર્શાવવા માટે એક મંચ પ્રદાન કરે છે, જ્યારે કલાગ્રામ ભારતીય હસ્તકલા, વાનગીઓ અને સંસ્કૃતિનું જીવંત સંગ્રહાલય પ્રદાન કરે છે.

સુપ્રસિદ્ધ "પ્રયાગ મહાત્મ્યમ" અને "સમુદ્ર મંથન"નું ચિત્રણ કરીને એક મંત્રમુગ્ધ કરી દે તેવો ડ્રોન શો પ્રેક્ષકોના હૃદયને મંત્રમુગ્ધ કરી રહ્યો છે. આ ઉપરાંત શંકર  મહાદેવન, મોહિત ચૌહાણ, કૈલાસ ખેર અને અન્ય ઘણા પ્રખ્યાત કલાકારોને દર્શાવતી સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમનું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે, જે 24 ફેબ્રુઆરી, 2025 સુધી ભક્તો માટે આધ્યાત્મિક રીતે સમૃદ્ધ વાતાવરણ બનાવે છે.

મુખ્ય સ્નાનની તારીખો અને તેમનું મહત્વ

મહાકુંભનું હાર્દ તેની પવિત્ર સ્નાન વિધિ (શાહી સ્નાન)માં રહેલું છે. મહાકુંભ 2025માં આગામી શાહી સ્નાન આ મુજબ છે:

મહાકુંભ 2025 માટે માળખાગત સુવિધા અને વ્યવસ્થા

સરકારી એજન્સીઓએ વૈશ્વિક કક્ષાની સુવિધાઓ પ્રદાન કરવા સહયોગ કર્યો છે, જેમાં સામેલ છેઃ

• સુરક્ષા અને ભીડનું વ્યવસ્થાપન: અદ્યતન દેખરેખ, ડ્રોન મોનિટરિંગ અને સારી રીતે સંકલિત કાયદા અમલીકરણની હાજરી. 50,000થી વધુ પોલીસકર્મીઓ (પેરા મિલિટરી સહિત), 14,000 હોમગાર્ડ્સ અને 2,750 એઆઈ-આધારિત સીસીટીવી કેમેરા તૈનાત કરવામાં આવ્યા છે, સુરક્ષા પગલાં લેવામાં આવ્યા છે. સલામતી અને આપત્તિની તત્પરતા વધારવા માટે અત્યાધુનિક મલ્ટિ-ડિઝાસ્ટર રિસ્પોન્સ વ્હિકલ પણ તૈનાત કરવામાં આવ્યું છે.
• પબ્લિક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર: મુખ્ય પ્રોજેક્ટ્સમાં 14 નવા ફ્લાયઓવર, 9 કાયમી ઘાટ, 7 નવા બસ સ્ટેશન અને 12 કિલોમીટરના અસ્થાયી ઘાટનો સમાવેશ થાય છે. 200થી વધુ  રસ્તાઓ નવા બનાવવામાં આવ્યા છે અથવા અપગ્રેડ કરવામાં આવ્યા છે.
• નેવિગેશનઃ મુલાકાતીઓને માર્ગદર્શન આપવા માટે આશરે 800 મલ્ટિ-લેંગ્વેજ સાઇનેજશેવ ઇન્સ્ટોલ કરવામાં આવ્યા છે. એક સમર્પિત એપ્લિકેશન ક્રાઉડ ડેન્સિટી, ઇમરજન્સી ચેતવણીઓ, દિશાનિર્દેશો અને રહેઠાણની વિગતો પર રીઅલ-ટાઇમઅપડેટ્સ પ્રદાન  કરે છે.
• આરોગ્ય અને સ્વચ્છતા : આરોગ્ય સેવાઓમાં 6,000 પથારીઓ, 43 હોસ્પિટલો અને લાન્સ સામેલ છે. આ ઉપરાંત  આ કાર્યક્રમ દરમિયાન સ્વચ્છતા જાળવવા માટે 10,200 સફાઇ કામદારો અને 1,800 ગંગા સેવાદૂત તૈનાત કરવામાં આવ્યા છે.
• આવાસ: મહાકુંભ નગરને એક અસ્થાયી શહેરમાં પરિવર્તિત કરવામાં આવ્યું છે, જેમાં સુપર ડિલક્સ આવાસો સહિત હજારો તંબુઓ અને આશ્રયસ્થાનો છે.
• આકાશ વાણીની કુંભવાણી: શ્રદ્ધાળુઓ અને યાત્રાળુઓને માહિતગાર રાખવા માટે એક મહત્વપૂર્ણ પહેલમાં આકાશવાણીના કુંભવાની ન્યૂઝ બુલેટિનનું હવે મહાકુંભ નગરમાં જાહેર સંબોધન પ્રણાલી દ્વારા જીવંત પ્રસારણ કરવામાં આવી રહ્યું છે.
• નવી ઇલેક્ટ્રિક બસો: ઇવેન્ટ પહેલાં 10-15 ઇલેક્ટ્રિક બસો તૈનાત કરવામાં આવી હતી; મૌની અમાવસ્યા (29 જાન્યુઆરી, 2025) પહેલાં વધુ 30 બસ તૈનાત કરાઈ છે. દરેક બસ 12 મીટર લાંબી છે અને સિંગલ ચાર્જ પર 200 કિલોમીટરથી વધુ દોડી શકે છે.
• ડબલ ડેકર બસોઃ બીજા તબક્કામાં કુલ 120 ઇલેક્ટ્રિક બસોની સંભાવના છે, જેમાં 20 ડબલ ડેકર બસ અને 9 મીટર અને 12 મીટર લંબાઈની 100 બસોનો સમાવેશ થાય છે.
• વિસ્તૃત ટ્રેન સેવાઓ: કુંભમેળાને ધ્યાનમાં રાખીને રેલવેએ હવે 15 દિવસ પહેલા રેલવે ટિકિટ બુક કરવાની સુવિધા શરૂ કરી છે. ભારતીય રેલવેએ પરિવહનની માહિતી માટે ટોલ ફ્રી હેલ્પલાઇન, ડેડિકેટેડ વેબસાઇટ અને મહાકુંભ મેળા એપ લોન્ચ કરી છે.

મહાકુંભ 2025માં ખાદ્ય પદાર્થોની ઉપલબ્ધતા અને સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવી

મહાકુંભ મેળામાં દરરોજ લગભગ 20,000 લોકો મફત ભોજનનો આનંદ માણી રહ્યા  છે. ઉત્તર પ્રદેશ સરકારે  મહાકુંભમાં શ્રદ્ધાળુઓની સુવિધા માટે 25 હજાર નવા રેશનકાર્ડ બનાવ્યા  છે. આ વખતે મહાકુંભમાં શ્રદ્ધાળુઓ માટે ખાસ વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે. 35 હજારથી વધુ ગેસ સિલિન્ડર ફરીથી ભરવામાં આવ્યા છે અને 3500 નવા કનેક્શન પણ આપવામાં આવ્યા છે.  મેળામાં રોજના 5000 ગેસ સિલિન્ડર રિફિલિંગની કામગીરી કરવામાં આવી રહી છે. મહાકુંભના આયોજનમાં મુખ્યત્વે અખાડાઓ અને કલ્પવાસ માટે ખાદ્ય ચીજો પૂરી પાડવામાં આવી રહી છે.

ઉત્તર પ્રદેશ સરકારે પણ પાંચ ઝોન અને 25 ક્ષેત્રોમાં કડક ખાદ્ય સલામતીનાં પગલાં લાગુ કર્યા છે. ફૂડ સેફ્ટી ઓફિસરો હોટલ, ધાબા અને સ્ટોલ પર સ્વચ્છતા પર નજર રાખે છે, જ્યારે મોબાઇલ "ફૂડ સેફ્ટી ઓન વ્હીલ્સ" પ્રયોગશાળાઓ ભેળસેળને રોકવા માટે ઓન-ધ-સ્પોટ ટેસ્ટિંગ કરે છે. 10 મોબાઇલ ફૂડ લેબ્સ સુનિશ્ચિત કરી રહી છે કે દરેક ભોજનનું વિતરણ અને વેચાણ કરવામાં આવે છે તે વપરાશ માટે સલામત અને આરોગ્યપ્રદ છે.

નિષ્કર્ષ

મહાકુંભ 2025એ ભાગીદારી, માળખાગત સુવિધાઓ અને વૈશ્વિક સ્તરે ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં નવા વિક્રમો સ્થાપિત કર્યા છે. 10 કરોડ મુલાકાતીઓ સાથે આ કાર્યક્રમે ન માત્ર તેના ધાર્મિક મહત્વને પુષ્ટિ આપી છે, પરંતુ અપ્રતિમ આયોજન અને અમલીકરણ સાથે એક મેગા-ઇવેન્ટનું આયોજન કરવાની ભારતની ક્ષમતાનું પણ પ્રદર્શન કર્યું છે. જેમ જેમ પવિત્ર જળ લાખો લોકોને આકર્ષિત કરી રહ્યું છે, તેમ તેમ મહા કુંભ આસ્થા, એકતા અને સાંસ્કૃતિક ભવ્યતાની દીવાદાંડી સમાન છે.

મહા કુંભ 2025 વિશે વધુ માહિતી માટે, કૃપા કરીને મુલાકાત લો:

https://pib.gov.in/EventDetail.aspx?ID=1197&reg=3&lang=1

સંદર્ભો

ઉત્તર પ્રદેશ સરકારના માહિતી અને જનસંપર્ક વિભાગ (ડી.પી.આઈ.આર.)

https://mahakumbhmediaregistration.in/

https://www.instagram.com/p/DEWqEeAooMM/?igsh=MXkwc2NvcG13ZmhpZA

https://indianculture.gov.in/intangible-cultural-heritage/social-practices-rituals-and-festive-events/kumbh-mela-0

https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2094051

https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2094267

https://pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2088675

https://x.com/MahaKumbh_2025

https://www.instagram.com/mib_india/p/DFFHJ6eJNXv/?img_index=1

https://x.com/MahaKumbh_2025/status/1882236306392060159/photo/1

https://www.instagram.com/p/DFIQm64yOrD/?igsh=anR5ZHJhdDRuOTB0

પીડીએફમાં જોવા માટે અહીં ક્લિક કરો: (0.39 એમબી, ફોર્મેટ: પીડીએફ)

મહાકુંભ શ્રેણી: 20/એક્સપ્લેનર

AP/IJ/GP/JT