"ફેસ્ટિવલ ઓફ ફેસ્ટિવલ" તરીકે ઉજવવામાં આવતા 25મા હોર્નબિલ ફેસ્ટિવલે આ વર્ષે ઝીરો-વેસ્ટ અને સિંગલ-યુઝ પ્લાસ્ટિક (એસયુપી)-ફ્રીમાં જઇને ટકાઉપણાની દિશામાં નોંધપાત્ર પગલું ભર્યું છે. નાગાલેન્ડની સમૃદ્ધ સંસ્કૃતિ, સંગીત અને પરંપરાઓને પ્રદર્શિત કરવા માટે જાણીતો આ ફેસ્ટિવલ ઇકો-ફ્રેન્ડલી ઇવેન્ટ મેનેજમેન્ટમાં એક શક્તિશાળી ઉદાહરણ પૂરું પાડી રહ્યો છે. દૈનિક ધોરણે 2 લાખથી વધુ મુલાકાતીઓની અવરજવર સાથે, આ પહેલ પર્યાવરણીય સંરક્ષણ અને ટકાઉ પદ્ધતિઓને પ્રોત્સાહન આપવામાં નોંધપાત્ર સીમાચિહ્નરૂપ છે.

આ વર્ષે હોર્નબિલ ફેસ્ટિવલનું ઉદ્ઘાટન નાગાલેન્ડના સીએમ નેફિયુ રિયોએ કર્યું હતું. આ ફેસ્ટિવલ વૈશ્વિક સ્થિરતાનાં લક્ષ્યાંકો સાથે સુસંગત છે, જેનો ઉદ્દેશ ભારતમાં ઇકો-ફ્રેન્ડલી ઇવેન્ટ માટે બેન્ચમાર્ક બનવાનો છે. કચરા વ્યવસ્થાપનની કઠોર પદ્ધતિઓનો અમલ કરીને અને સમુદાયને સાંકળીને, તેણે પર્યાવરણીય સંરક્ષણ સાથે સાંસ્કૃતિક ઉજવણીઓને કેવી રીતે સુમેળ સાધી શકાય છે તે તરફ દોરી ગઈ.

આ ફેસ્ટિવલને ઝીરો-વેસ્ટ એન્ડ સિંગલ-યુઝ પ્લાસ્ટિક (એસયુપી)- ફ્રી ઇવેન્ટ બનાવવા માટે કેટલાંક અસરકારક પગલાં લેવામાં આવ્યાં હતાં.

પર્યાવરણીય અસરને ઘટાડવાના પ્રયાસરૂપે સ્ટ્રો, ડિસ્પોઝેબલ પ્લેટ્સ, કપ અને પ્લાસ્ટિકની થેલીઓ સહિત તમામ સિંગલ-યુઝ પ્લાસ્ટિક્સ પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો હતો. આ પહેલને ટેકો આપવા માટે, વિક્રેતાઓએ વાંસના સ્ટ્રો, બાયોડિગ્રેડેબલ કટલરી, પાંદડા-આધારિત પ્લેટો અને કાગળની થેલીઓ જેવા ટકાઉ વિકલ્પોનો ઉપયોગ કરવો જરૂરી હતો, જે ઇકો-ફ્રેન્ડલી અને કમ્પોસ્ટેબલ બંને છે. આ વિકલ્પોએ કચરો ઘટાડવામાં અને હરિયાળા, સ્વચ્છ પર્યાવરણને પ્રોત્સાહન આપવામાં મદદ કરી હતી. આ પહેલની સફળતાને સુનિશ્ચિત કરવા માટે, સમર્પિત અમલીકરણ ટીમો અને સ્વયંસેવકોએ અનુપાલન માટેના સ્થળનું સક્રિય પણે નિરીક્ષણ કર્યું હતું. તેઓ વિક્રેતાઓ સાથે સંકળાયેલા હતા, માર્ગદર્શન પૂરું પાડતા હતા, અને માત્ર માન્ય સામગ્રીનો જ ઉપયોગ કરવામાં આવે છે તેની ખાતરી કરવા માટે નિયમિત તપાસ કરતા હતા. મુલાકાતીઓને ઇકો-કોન્શિયસ પસંદગીઓ કરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવા માટે શૈક્ષણિક સંકેતો અને જાગૃતિ અભિયાનો પણ અમલમાં હતા, જે ટકાઉપણા પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતાને વધુ મજબૂત બનાવે છે.

એક વ્યાપક કચરા વ્યવસ્થાપન પ્રણાલીની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી, જેની શરૂઆત સ્રોત પર કચરો અલગ પાડવાથી થઈ હતી. ભીના, સૂકા અને પુનઃઉપયોગમાં લઇ શકાય તેવા કચરા માટેના લેબલવાળા ડબ્બા સમગ્ર સ્થળ પર મૂકવામાં આવ્યા હતા, જેમાં પ્રશિક્ષિત સ્વયંસેવકો મુલાકાતીઓને યોગ્ય નિકાલની ખાતરી કરવા અને વર્તણૂકીય પરિવર્તનને પ્રોત્સાહિત કરવા માટે મદદ કરતા હતા. એક સમર્પિત સૂકા કચરાને વર્ગીકૃત કરતું સ્ટેશન પ્રક્રિયા દ્વારા સામગ્રીને પ્લાસ્ટિક, કાગળ, કાચ અને ધાતુ જેવી કેટેગરીમાં એકત્ર કરવામાં આવે છે, જેમાં અધિકૃત કેન્દ્રોને પુનઃઉપયોગમાં લઇ શકાય તેવી વસ્તુઓ મોકલવામાં આવે છે. ભીના કચરાને કમ્પોસ્ટિંગ એકમોનો ઉપયોગ કરીને સ્થળ પર જ પ્રોસેસ કરવામાં આવતો હતો, ખાતર બનાવવામાં આવતું હતું, જે સ્થાનિક કૃષિ ક્ષેત્રો અને સામુદાયિક બગીચાઓને લાભદાયક હોય, જેનાથી સર્ક્યુલર વેસ્ટ મેનેજમેન્ટ મોડેલ તૈયાર કરવામાં આવતું હતું.

કચરાને વધુ ઘટાડવા માટે, ફૂડ સ્ટોલમાં કેળાના પાંદડા અને બગાસ-આધારિત પ્લેટો જેવા ફરીથી વાપરી શકાય તેવા અથવા કમ્પોસ્ટેબલ વાસણોનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે, જ્યારે મુલાકાતીઓને તેમના પોતાના વાસણો લાવવા અથવા સ્થળ પર ફરીથી વાપરી શકાય તેવા વાસણો ખરીદવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે છે. પ્લાસ્ટિકની બોટલોના ઉપયોગને નિરુત્સાહિત કરવા માટે ફેસ્ટિવલ સાઇટ પર વોટર રિફિલિંગ સ્ટેશનો સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા છે, અને મુલાકાતીઓને તેમની પોતાની ફરીથી વાપરી શકાય તેવી બોટલો લાવવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે છે, જેમાં ખરીદી માટે રિફિલેબલ વિકલ્પો ઉપલબ્ધ છે. આ ઉપરાંત હોર્નબિલ ફેસ્ટિવલમાં 42 શૌચાલયો સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા હતા, જેમાંથી 36 મોરુંગ (ફૂડ એરિયા)માં અને 6 જાહેર સ્થળોએ સ્થિત હતા. આ શૌચાલયોને આખી ઇવેન્ટ દરમિયાન નિયમિતપણે સાફ કરવામાં આવ્યા હતા અને જાળવવામાં આવ્યા હતા.

આઇઇસી ઝુંબેશએ ઉત્સવમાં ટકાઉ વર્તનને પ્રોત્સાહન આપવામાં નિર્ણાયક ભૂમિકા ભજવી હતી. સ્થળ પર માહિતીપ્રદ ડિસ્પ્લે મૂકવામાં આવ્યા હતા, જેમાં મુલાકાતીઓને વાસ્તવિક સમયની માર્ગદર્શિકાઓ અને ઇકો-ફ્રેન્ડલી પદ્ધતિઓ અપનાવવા માટે વ્યવહારુ સૂચનો આપવામાં આવ્યા હતા. તદુપરાંત, સ્વયંસેવકોએ સ્થળ પર જ જાગૃતિ સત્રો યોજ્યા હતા, જેથી ઉપસ્થિત લોકો શૂન્ય-કચરાના પ્રોટોકોલને સમજે અને તેનું પાલન કરે તે સુનિશ્ચિત કરી શકાય.

હોર્નબિલ ફેસ્ટિવલના ઝીરો-વેસ્ટ અભિગમને કારણે પર્યાવરણને લગતી નોંધપાત્ર અસરો થઇ છે, ખાસ કરીને સિંગલ-યુઝ પ્લાસ્ટિક (એસયુપી)ના કચરામાં ઘટાડો થયો છે. 10-દિવસના તહેવાર દરમિયાન દરરોજ આશરે 1 લાખ એસયુપી વસ્તુઓનો ઉપયોગ થતો અટકાવવામાં આવ્યો હતો, જે કુલ મળીને આશરે 1 મિલિયન ઓછી વસ્તુઓ હતી, જેથી આ વિસ્તારમાં પ્લાસ્ટિક પ્રદૂષણમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો હતો. વધુમાં, એસયુપી (SUP) ના વપરાશને દૂર કરીને, આ તહેવારે સંભવતઃ 50 મેટ્રિક ટનથી વધુ કાર્બન ઉત્સર્જનને ટાળ્યું હતું, જે તેના કાર્બન ફૂટપ્રિન્ટમાં ઘટાડામાં ફાળો આપે છે. ઇકો-ફ્રેન્ડલી સામગ્રીના સ્થાનિક સોર્સિંગથી પરિવહન સંબંધિત ઉત્સર્જનમાં વધુ ઘટાડો થયો છે. તદુપરાંત, પ્લાસ્ટિકના કચરાને અટકાવીને, તહેવારે મિથેન અને ઇથિલિન, શક્તિશાળી ગ્રીનહાઉસ વાયુઓના સ્ત્રાવને ઘટાડવામાં મદદ કરી હતી, આમ વૈશ્વિક આબોહવા લક્ષ્યો સાથે સુસંગત છે અને નાગાલેન્ડમાં હવાની ગુણવત્તામાં સુધારો થયો છે. ફેસ્ટિવલમાં સોર્ટિંગ સ્ટેશનોનો અમલ કરીને અને રિસાયક્લિંગને પ્રોત્સાહિત કરીને સર્ક્યુલર ઇકોનોમીને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવ્યું હતું, જેમાં કાગળ, કાચ અને ધાતુ જેવી રિસાયકલ કરી શકાય તેવી સામગ્રીને અધિકૃત કેન્દ્રોમાં મોકલવામાં આવી હતી, જેથી સંસાધનોની જાળવણી સુનિશ્ચિત થઈ હતી અને ઊર્જાનો વપરાશ ઘટ્યો હતો.

નાગાલેન્ડમાં હોર્નબિલ ફેસ્ટિવલની ઝીરો-વેસ્ટ પહેલની સફળતા વિશ્વભરમાં મોટા પાયે કાર્યક્રમો માટે એક મોડેલ તરીકે સેવા આપી શકે છે. તહેવારો, કોન્સર્ટ અને જાહેર મેળાવડાઓમાં સમાન પગલાંને અપનાવીને, આપણે પર્યાવરણીય પદચિહ્નોને નોંધપાત્ર રીતે ઘટાડી શકીએ છીએ, ઇકોસિસ્ટમ્સનું રક્ષણ કરી શકીએ છીએ અને આબોહવા પરિવર્તનનો સામનો કરી શકીએ છીએ. આ પહેલ નાગાલેન્ડ માટે માત્ર એક મોટી સિદ્ધિ જ નથી, પરંતુ જળવાયુ પરિવર્તન અને પ્લાસ્ટિક પ્રદૂષણ સામેની લડાઈમાં વૈશ્વિક સમુદાય માટે એક ઉજ્જવળ ઉદાહરણ પણ છે.

AP/IJ/GP/JD