કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રી અને સહકારિતા મંત્રી શ્રી અમિત શાહે આજે નવી દિલ્હીમાં વિજ્ઞાન ભવનમાં મુખ્ય અતિથિ તરીકે ઇન્ડિયન સાયબર ક્રાઇમ કોઓર્ડિનેશન સેન્ટર (I4C)ના પ્રથમ સ્થાપના દિવસ કાર્યક્રમને સંબોધન કર્યું હતું અને સાયબર અપરાધને અટકાવવા માટેની મુખ્ય પહેલોનો શુભારંભ કર્યો હતો. ગૃહ મંત્રીએ સાયબર ફ્રોડ મિટિગેશન સેન્ટર (સીએફએમસી) દેશને સમર્પિત કર્યું હતું અને સમન્વય પ્લેટફોર્મ (જોઇન્ટ સાયબર ક્રાઇમ ઇન્વેસ્ટિગેશન ફેસિલિટી સિસ્ટમ)નો શુભારંભ કર્યો હતો. શ્રી અમિત શાહે 'સાયબર કમાન્ડો' કાર્યક્રમ અને સસ્પેક્ટ રજિસ્ટ્રીનું પણ ઉદઘાટન કર્યું હતું. કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રીએ I4Cના નવા લોગો, વિઝન અને મિશનનું અનાવરણ પણ કર્યું હતું. આ પ્રસંગે કેન્દ્રીય ગૃહ રાજ્યમંત્રી શ્રી બંદી સંજય કુમાર, કેન્દ્રીય ગૃહ સચિવ શ્રી ગોવિંદ મોહન, આઈબીના ડિરેક્ટર, વિશેષ સચિવ (આંતરિક સુરક્ષા), મુખ્ય સચિવો અને પોલીસ મહાનિદેશક/વિવિધ રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના વરિષ્ઠ પોલીસ અધિકારીઓ, વિવિધ સરકારી સંસ્થાઓના અધિકારીઓ, વિવિધ સરકારી સંસ્થાઓના અધિકારીઓ, વિવિધ બેંકો/નાણાકીય મધ્યસ્થીઓના વરિષ્ઠ અધિકારીઓ, ફિનટેક, મીડિયા, સાયબર કમાન્ડો, એનસીસી અને એનએસએસ કેડેટ્સ ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.

પોતાનાં સંબોધનમાં શ્રી અમિત શાહે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, I4Cની સ્થાપના વર્ષ 2015માં પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીની પહેલ પર 'સેફ સાયબર સ્પેસ' અભિયાન હેઠળ થઈ હતી, ત્યારથી લઈને અત્યાર સુધી તે સાયબર સિક્યોર્ડ ઇન્ડિયાનો મજબૂત આધારસ્તંભ બનવા તરફ સતત આગેકૂચ કરી રહી છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, વર્ષ 2015થી વર્ષ 2024 સુધીની 9 વર્ષની સફરમાં આ વિચાર એક પહેલમાં પરિવર્તિત થયો હતો અને પછી એક સંસ્થામાં પરિવર્તિત થયો હતો અને હવે તે સાયબર સિક્યોર્ડ ઇન્ડિયાનો મોટો આધારસ્તંભ બનવા તરફ આગેકૂચ કરી રહ્યો છે.

કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રીએ કહ્યું કે સાયબર સુરક્ષા વિના કોઈપણ દેશનો વિકાસ અશક્ય છે. તેમણે કહ્યું હતું કે, ટેકનોલોજી માનવજીવન માટે આશીર્વાદરૂપ સાબિત થાય છે અને અત્યારે ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ તમામ નવી પહેલોમાં વ્યાપકપણે થઈ રહ્યો છે. તેમણે કહ્યું હતું કે, ટેકનોલોજીનો વધતો જતો ઉપયોગ અનેક જોખમો પણ સર્જી રહ્યો છે અને એટલે જ સાયબર સુરક્ષા હવે ડિજિટલ દુનિયા પૂરતી મર્યાદિત નથી રહી પણ રાષ્ટ્રીય સુરક્ષાનું મહત્ત્વપૂર્ણ પાસું પણ બની ગયું છે. શ્રી શાહે જણાવ્યું હતું કે, I4C જેવા પ્લેટફોર્મ આ પ્રકારનાં જોખમોનો સામનો કરવામાં મોટું પ્રદાન કરી શકે છે. તેમણે I4Cને જાગૃતિ, સંકલન અને સંબંધિત હિતધારકો સાથે સંયુક્ત પ્રયાસો ચાલુ રાખવા અપીલ કરી હતી. ગૃહ મંત્રીએ કહ્યું કે કોઈ એક સંસ્થા એકલા હાથે સાયબર સ્પેસને સુરક્ષિત ન રાખી શકે. આ ત્યારે જ શક્ય છે જ્યારે ઘણા હિસ્સેદારો એક જ પ્લેટફોર્મ પર આવે છે અને તે જ પદ્ધતિ અને માર્ગ પર આગળ વધે છે.

શ્રી અમિત શાહે જણાવ્યું હતું કે, આજે અહીં I4Cનાં ચાર મુખ્ય સાયબર પ્લેટફોર્મનો પણ શુભારંભ કરવામાં આવ્યો છે. તેમણે કહ્યું હતું કે, સાયબર ફ્રોડ મિટિગેશન સેન્ટર (સીએફએમસી) પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીનું વિઝન હતું, જેની આજે શરૂઆત કરવામાં આવી છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, આ સાથે સાયબર કમાન્ડો, સમન્વય પ્લેટફોર્મ અને સસ્પેક્ટ રજિસ્ટ્રીનું પણ આજે ઉદઘાટન કરવામાં આવ્યું છે.

કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, ભારત જેવા વિશાળ દેશમાં દરેક રાજ્ય માટે અલગ સાયબર શંકાસ્પદ રજિસ્ટ્રી રાખવાથી કોઈ હેતુ સર નહીં થાય, કારણ કે રાજ્યોની પોતાની સરહદો હોય છે, પણ સાયબર ગુનેગારોને કોઈ સીમા હોતી નથી. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, સાયબર ક્રાઇમ સામે લડવા માટે એક કોમન પ્લેટફોર્મ ઊભું કરવા માટે રાષ્ટ્રીય સ્તરે સસ્પેક્ટ રજિસ્ટ્રી બનાવવી અને રાજ્યોને તેની સાથે જોડવાની સમયની માંગ છે. શ્રી શાહે ઉમેર્યું હતું કે, આ પહેલથી આગામી દિવસોમાં સાયબર અપરાધોની સમસ્યાનું સમાધાન કરવામાં આપણને ઘણી મદદ મળશે.

શ્રી અમિત શાહે જણાવ્યું હતું કે આજથી I4C પણ જનજાગૃતિ અભિયાન શરૂ કરી રહ્યું છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, દેશમાં 72થી વધારે ટીવી ચેનલો, 190 રેડિયો એફએમ ચેનલો, સિનેમા હોલ અને અન્ય ઘણાં પ્લેટફોર્મ મારફતે આ અભિયાનને વેગ આપવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવશે. તેમણે કહ્યું કે જ્યાં સુધી પીડિતાને સાયબર ક્રાઇમથી બચવાની ખબર ન પડે ત્યાં સુધી આ અભિયાન સફળ થઈ શકશે નહીં. શ્રી શાહે જણાવ્યું હતું કે, સાયબર ક્રાઇમ હેલ્પલાઇન 1930 અને I4Cનાં અન્ય પ્લેટફોર્મ વિશે જાગૃતિ ફેલાવવાથી તેની ઉપયોગિતા વધશે અને આપણને સાયબર અપરાધો અટકાવવામાં મદદ મળશે. ગૃહમંત્રીએ તમામ રાજ્ય સરકારોને આ અભિયાનમાં જોડાવા અને ગામડાઓ અને શહેરોમાં જાગૃતિ ફેલાવવા વિનંતી કરી હતી.

કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રી અને સહકારિતા મંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે બેન્કો, નાણાકીય સંસ્થાઓ, ટેલિકોમ કંપનીઓ, ઇન્ટરનેટ સર્વિસ પ્રોવાઇડર્સ અને પોલીસને એક જ પ્લેટફોર્મ પર લાવવાના વિચાર સાથે સીએફએમસીનું ઉદ્ઘાટન પણ કરવામાં આવ્યું છે અને આગામી દિવસોમાં સાયબર ક્રાઇમને અટકાવવા માટેનું આ એક મોટું પ્લેટફોર્મ બની જશે. તેમણે કહ્યું કે સીએફએમસીએ વિવિધ ડેટાનો ઉપયોગ કરીને સાયબર ગુનેગારોની મોડસ ઓપરેન્ડી (એમઓ) ઓળખવા અને તેને રોકવા માટે કામ કરવું જોઈએ. શ્રી શાહે જણાવ્યું હતું કે, સાયબર કમાન્ડો કાર્યક્રમ અંતર્ગત 5 વર્ષમાં આશરે 5 હજાર સાયબર કમાન્ડો તૈયાર કરવાનો લક્ષ્યાંક નિર્ધારિત કરવામાં આવ્યો છે.

શ્રી અમિત શાહે જણાવ્યું હતું કે, 'જાણવું જરૂરી છે'ને બદલે 'વહેંચણી કરવાની ફરજ' એ સમયની માંગ છે અને આ માટે સમાન્ય મંચથી વધુ અસરકારક બીજું કશું ન હોઈ શકે  . તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, સમન્વય પ્લેટફોર્મને ડેટા-સંચાલિત અભિગમ સાથે આગળ વધારવામાં આવ્યું છે અને દેશમાં શેર્ડ ડેટા રિપોઝિટરી બનાવવાનો આ પ્રથમ પ્રયાસ છે. ગૃહમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, આજે શરૂ કરવામાં આવેલી ચાર પહેલોને I4C અને દેશભરની પોલીસે સાથે મળીને હાથ ધરી છે, તેઓ સાયબર ક્રાઇમ સામેની લડાઈને વધુ મજબૂત, અસરકારક અને સફળ બનાવવામાં મોટું યોગદાન આપશે.

કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રીએ કહ્યું કે દેશમાં 31 માર્ચ 2014ના રોજ ઈન્ટરનેટ યુઝર્સની સંખ્યા 25 કરોડ હતી, જે 31 માર્ચ 2024ના રોજ 95 કરોડ છે. તેમણે કહ્યું કે, ડાઉનલોડિંગ સ્પીડમાં વધારો અને કોસ્ટમાં ઘટાડાને કારણે ડેટાનો વપરાશ પણ ઘણો વધી ગયો છે. તેમણે કહ્યું કે અગાઉ સરેરાશ વપરાશ ૦.૨૬ જીબી હતો જે આજે લગભગ ૭૮ ગણો વધીને ૨૦.૨૭ જીબી થયો છે. શ્રી શાહે ઉમેર્યું હતું કે, ડિજિટલ ઇન્ડિયાની પહેલને કારણે દેશમાં ઘણી સુવિધાઓ ઓનલાઇન થઈ છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, વર્ષ 2024માં 35 કરોડ જનધન ખાતા, 36 કરોડ રૂપે ડેબિટ કાર્ડ, 20 લાખ 64000 કરોડ રૂપિયાની લેવડ-દેવડ ડિજિટલ રીતે થઈ છે. તેમણે કહ્યું હતું કે, અત્યારે દુનિયામાં 46 ટકા ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શન વોલ્યુમ ભારતમાં થઈ રહ્યું છે. ગૃહમંત્રીએ ઉમેર્યું હતું કે, જ્યારે ડિજિટલ એકાઉન્ટ્સ અને ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શનમાં વધારો થાય છે, ત્યારે ડિજિટલ ફ્રોડ સામે રક્ષણની જરૂરિયાત પણ ઘણી વધી જાય છે.

શ્રી અમિત શાહે જણાવ્યું હતું કે, વર્ષ 2014માં દેશની માત્ર 600 પંચાયતો ઇન્ટરનેટ સાથે જોડાયેલી હતી, ત્યારે અત્યારે 2,13,000 પંચાયતો ઇન્ટરનેટ સાથે જોડાયેલી છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શન અને ડિજિટલ ડેટાનો ઉપયોગ વધવાની સાથે સાયબર ફ્રોડથી તેને સુરક્ષિત રાખવાની જવાબદારી પણ વધી છે. તેમણે કહ્યું હતું કે સાયબર ગુનેગારો દ્વારા મહત્વપૂર્ણ વ્યક્તિગત ડેટાનું વેચાણ, ઓનલાઇન સતામણી, મહિલાઓ અને બાળકો સાથે દુર્વ્યવહાર, ફેક ન્યૂઝ અને ટૂલ કિટ, ખોટી માહિતી અભિયાનો જેવા ઘણા પડકારોનો આપણે સામનો કરી રહ્યા છીએ અને આજે પણ, આપણે તેમની સાથે વ્યવહાર કરવા માટે ઘણું કરવાની જરૂર છે.

કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રી કહ્યું કે ત્રણ નવા ફોજદારી કાયદાઓ - ભારતીય ન્યાય સંહિતા (બીએનએસ), ભારતીય નાગરિક સુરક્ષા સંહિતા (બીએનએસએસ) અને ભારતીય શક્તિ અધિનિયમ (બીએસએ) માં આપણા દેશને સાયબર સુરક્ષિત બનાવવા માટે તમામ કાનૂની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે. તેમણે કહ્યું હતું કે, ટેકનોલોજીથી ચાલતી અનેક પહેલો મારફતે તેમને કાયદાકીય સ્વરૂપ આપવામાં આવ્યું છે. તેમણે કહ્યું કે તપાસ વૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિઓ પર આધારિત છે અને તપાસની ગુણવત્તામાં સુધારો કરવા માટે ઘણા પ્રયત્નો કરવામાં આવ્યા છે.

શ્રી અમિત શાહે જણાવ્યું હતું કે, I4Cએ ગૃહ મંત્રાલયનો સત્તાવાર હિસ્સો બન્યા પછી એક વર્ષનાં ટૂંકા ગાળામાં અને 9 વર્ષની પોતાની સફરમાં ઉત્કૃષ્ટ કામગીરી કરી છે. તેમણે કહ્યું કે આઈ4સીની સૌથી મોટી ઉપલબ્ધિ 1930નો રાષ્ટ્રીય હેલ્પલાઈન નંબર છે અને તેને લોકપ્રિય બનાવવાની જવાબદારી તમામ રાજ્ય સરકારો અને હિતધારકોની છે. ગૃહ પ્રધાને 1930 ની હેલ્પલાઇનને લોકપ્રિય બનાવવા માટે જાગૃતિ પખવાડિયાનું આયોજન કરવાનું સૂચન કર્યું હતું. તેમણે કહ્યું કે તમામ રાજ્ય સરકારો અને ગૃહ મંત્રાલયે પહેલ કરવી જોઈએ અને છ મહિના પછી જાગૃતિ પખવાડિયાનું આયોજન કરવું જોઈએ. શ્રી શાહે જણાવ્યું હતું કે, જો 1930ને લોકપ્રિય બનાવવાનું અભિયાન તમામ પ્લેટફોર્મ પર એક સાથે ચલાવવામાં આવે તો ચોક્કસપણે છેતરપિંડીનો ભોગ બનેલા લોકો સલામતીનો અનુભવ કરશે, તેને તાત્કાલિક અટકાવવામાં આવશે અને છેતરપિંડી કરનારાઓનાં મનમાં ભય પણ ઊભો થશે.

શ્રી અમિત શાહે જણાવ્યું હતું કે, અત્યાર સુધીમાં I4C એ 600થી વધારે સલાહકારો બહાર પાડ્યાં છે, વિવિધ પ્રકારની વેબસાઇટ, સોશિયલ મીડિયા પૃષ્ઠો, મોબાઇલ એપ્સ અને સાયબર અપરાધીઓ દ્વારા સંચાલિત એકાઉન્ટ્સને બ્લોક કર્યા છે. તેમણે કહ્યું કે આઈ૪સી હેઠળ દિલ્હીમાં નેશનલ સાયબર ફોરેન્સિક લેબોરેટરી પણ સ્થાપવામાં આવી છે. શ્રી શાહે જણાવ્યું હતું કે, અત્યાર સુધીમાં 1100થી વધારે અધિકારીઓને સાયબર ફોરેન્સિકની તાલીમ આપવામાં આવી છે તથા આ અભિયાનને જિલ્લાઓ અને તાલુકાઓ સુધી પહોંચાડવાનો આ અમારો અતિ મહત્ત્વપૂર્ણ અને મહત્ત્વાકાંક્ષી કાર્યક્રમ છે.

કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રીએ કહ્યું કે સાયબર ક્રાઈમની ફરિયાદોને ધ્યાનમાં રાખીને મેવાત, જામતારા, અમદાવાદ, હૈદરાબાદ, ચંદીગઢ, વિશાખાપટ્ટનમ અને ગુવાહાટીમાં 7 જોઈન્ટ સાયબર કોઓર્ડિનેશન ટીમ બનાવવામાં આવી છે અને તેના ઘણા સારા પરિણામ મળ્યા છે. તેમણે કહ્યું કે આઈ૪સીએ સાયબર દોસ્ત હેઠળ વિવિધ સોશિયલ મીડિયા હેન્ડલ્સ પર અસરકારક જાગૃતિ અભિયાન પણ શરૂ કર્યું છે. શ્રી શાહે જણાવ્યું હતું કે, આ તમામ પ્રયાસો સાથે આપણે ચોક્કસ પણે એક મુકામ પર પહોંચ્યા છીએ, પણ અમારા લક્ષ્યાંકો હજુ ઘણા દૂર છે. તેમણે કહ્યું કે લક્ષ્યને પ્રાપ્ત કરવા માટે આપણે ચોક્કસ રણનીતિ બનાવવી પડશે અને એક જ દિશામાં સાથે મળીને આગળ વધવું પડશે.

સાયબર ફ્રોડ મિટિગેશન સેન્ટર (સીએફએમસી):  નવી દિલ્હીમાં ઇન્ડિયન સાયબર ક્રાઇમ કોઓર્ડિનેશન સેન્ટર (14સી)માં સીએફએમસીની સ્થાપના કરવામાં આવી છે, જેમાં મોટી બેંકો, ફાઇનાન્સિયલ ઇન્ટરમિડિયરીઝ, પેમેન્ટ એગ્રિગેટર્સ, ટેલિકોમ સર્વિસ પ્રોવાઇડર્સ, આઇટી ઇન્ટરમિડિયરીઝ અને રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના કાયદા અમલીકરણ એજન્સીઓ (એલઇએ)ના પ્રતિનિધિઓ સામેલ છે. તેઓ ઓનલાઇન નાણાકીય ગુનાઓનો સામનો કરવા માટે તાત્કાલિક કાર્યવાહી અને એકીકૃત સહકાર માટે સાથે મળીને કામ કરશે. સીએફએમસી કાયદાના અમલીકરણમાં "સહકારી સંઘવાદ"ના ઉદાહરણ તરીકે કામ કરશે.

સમન્વય પ્લેટફોર્મ (જોઇન્ટ સાયબર ક્રાઇમ ઇન્વેસ્ટિગેશન ફેસિલિટેશન સિસ્ટમ): આ પ્લેટફોર્મ વેબ-આધારિત મોડ્યુલ છે, જે દેશભરમાં કાયદા અમલીકરણ એજન્સીઓ માટે સાયબર ક્રાઇમ, ડેટા શેરિંગ, ક્રાઇમ મેપિંગ, ડેટા એનાલિટિક્સ, સહકાર અને સંકલન પ્લેટફોર્મના ડેટા રિપોઝિટરી માટે વન સ્ટોપ પોર્ટલ તરીકે કામ કરશે.

'સાયબર કમાન્ડોઝ' કાર્યક્રમઃ આ કાર્યક્રમ અંતર્ગત દેશમાં સાયબર સુરક્ષાનાં જોખમોનો સામનો કરવા માટે રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો અને કેન્દ્રીય પોલીસ સંસ્થાઓ (સીપીઓ)માં પ્રશિક્ષિત 'સાયબર કમાન્ડો'ની વિશેષ પાંખની સ્થાપના કરવામાં આવશે. પ્રશિક્ષિત સાયબર કમાન્ડો રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો અને કેન્દ્રીય એજન્સીઓને ડિજિટલ સ્પેસને સુરક્ષિત કરવામાં મદદ કરશે.

શંકાસ્પદ રજિસ્ટ્રી: આ પહેલના ભાગરૂપે, નાણાકીય ઇકોસિસ્ટમની છેતરપિંડીના જોખમ વ્યવસ્થાપન ક્ષમતાઓને મજબૂત કરવા માટે બેંકો અને નાણાકીય વચેટિયાઓના સહયોગથી, નેશનલ સાયબર ક્રાઇમ રિપોર્ટિંગ પોર્ટલ (એનસીઆરપી) પર આધારિત વિવિધ ઓળખકર્તાઓની શંકાસ્પદ રજિસ્ટ્રી બનાવવામાં આવી રહી છે.

AP/GP/JD