કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળમાં મારા સાથીદારો એસ જયશંકર જી, ગજેન્દ્ર સિંહ શેખાવત જી, યુનેસ્કોના મહાનિર્દેશક ઓડ્રે ઓઝુલે જી, મારા અન્ય મંત્રીમંડળના સભ્યો રાવ ઈન્દ્રજીત સિંહ જી, સુરેશ ગોપી જી અને વર્લ્ડ હેરિટેજ કમિટીના અધ્યક્ષ વિશાલ શર્માજી, અન્ય તમામ મહાનુભાવો, મહિલાઓ અને સજ્જનો,

આજે ભારત ગુરુ પૂર્ણિમાના પવિત્ર તહેવારની ઉજવણી કરી રહ્યું છે. સૌ પ્રથમ, હું તમને અને તમામ દેશવાસીઓને જ્ઞાન અને આધ્યાત્મિકતાના આ તહેવાર પર અભિનંદન આપું છું. આવા મહત્વના દિવસે આજે 46મી વર્લ્ડ હેરિટેજ કમિટીની બેઠક શરૂ થઈ રહી છે. અને આ ઈવેન્ટ ભારતમાં પહેલીવાર આયોજિત થઈ રહી છે અને સ્વાભાવિક રીતે જ મારા સહિત તમામ દેશવાસીઓ તેનાથી ખૂબ જ ખુશ છે. હું આ પ્રસંગે વિશ્વભરના તમામ મહાનુભાવો અને મહેમાનોનું સ્વાગત કરું છું. ખાસ કરીને, હું યુનેસ્કોના મહાનિર્દેશક ઓડ્રી ઓઝુલેને પણ અભિનંદન આપું છું. મને વિશ્વાસ છે કે દરેક વૈશ્વિક ઈવેન્ટની જેમ આ ઈવેન્ટ પણ ભારતમાં સફળતાના નવા રેકોર્ડ બનાવશે.

મિત્રો,

તાજેતરમાં જ હું વિદેશથી પાછા લાવેલા પ્રાચીન વારસાનું પ્રદર્શન પણ જોઈ રહ્યો હતો. વર્ષોથી, અમે ભારતના 350થી વધુ પ્રાચીન હેરિટેજ સ્થળોને પાછા લાવ્યા છીએ. પ્રાચીન વારસાનું વળતર વૈશ્વિક ઉદારતા અને ઇતિહાસ પ્રત્યેના આદરને પ્રતિબિંબિત કરે છે. અહીંનું ઇમર્સિવ પ્રદર્શન પણ પોતાનામાં એક અદ્ભુત અનુભવ છે. જેમ જેમ ટેક્નોલોજીનો વિકાસ થતો જાય છે તેમ તેમ આ ક્ષેત્રમાં સંશોધન અને પર્યટન માટે પણ અપાર સંભાવનાઓ ઊભી થઈ રહી છે.

મિત્રો,

વર્લ્ડ હેરિટેજ કમિટિનો આ કાર્યક્રમ ભારત માટે ગૌરવપૂર્ણ સિદ્ધિ છે. મને કહેવામાં આવ્યું છે કે આપણા ઉત્તર પૂર્વ ભારતના ઐતિહાસિક ‘મોઈદમ’ને યુનેસ્કોની વર્લ્ડ હેરિટેજ લિસ્ટમાં સામેલ કરવાની દરખાસ્ત છે. આ ભારતનું 43મું વિશ્વ ધરોહર સ્થળ હશે અને ઉત્તર પૂર્વ ભારતનું પ્રથમ વારસો સ્થળ હશે, જેને સાંસ્કૃતિક વિશ્વ ધરોહરનો દરજ્જો મળી રહ્યો છે. મોઈદમ તેની વિશેષતાઓને કારણે ખૂબ જ ખાસ છે. હું માનું છું કે વર્લ્ડ હેરિટેજ લિસ્ટમાં આવ્યા પછી તેમની લોકપ્રિયતામાં વધુ વધારો થશે અને વિશ્વ પ્રત્યે તેમનું આકર્ષણ વધશે.

મિત્રો,

આજના કાર્યક્રમમાં દુનિયાના દરેક ખૂણેથી નિષ્ણાતો આવ્યા છે, જે પોતે જ આ સમિટની સમૃદ્ધિ દર્શાવે છે. આ ઘટના ભારતની ધરતી પર થઈ રહી છે, જે વિશ્વની સૌથી જૂની જીવંત સંસ્કૃતિઓમાંની એક છે. આપણે જોયું છે...વિશ્વમાં હેરિટેજના વિવિધ કેન્દ્રો છે. પરંતુ ભારત એટલું પ્રાચીન છે કે અહીંના વર્તમાનનો દરેક બિંદુ કોઈને કોઈ ભવ્ય ભૂતકાળની વાર્તા કહે છે. દિલ્હીનું ઉદાહરણ લો... દુનિયા દિલ્હીને ભારતની રાજધાની તરીકે ઓળખે છે. પરંતુ, આ શહેર હજારો વર્ષ જૂના વારસાનું કેન્દ્ર પણ છે. અહીં તમને દરેક પગલે ઐતિહાસિક વારસો જોવા મળશે. અહીંથી લગભગ 15 કિલોમીટર દૂર અનેક ટન વજનનો લોખંડનો સ્તંભ છે. 2 હજાર વર્ષથી ખુલ્લામાં ઉભો રહેલો સ્તંભ આજે પણ કાટ પ્રતિરોધક છે. આ દર્શાવે છે કે તે સમયે પણ ભારતનું ધાતુશાસ્ત્ર કેટલું અદ્યતન હતું. તે સ્પષ્ટ છે કે ભારતનો વારસો માત્ર ઇતિહાસ નથી. ભારતનો વારસો પણ એક વિજ્ઞાન છે.

ભારતની ધરોહર પણ ટોચની ઈજનેરીની ભવ્ય યાત્રાને પ્રતિબિંબિત કરે છે. કેદારનાથ મંદિર અહીં 3500 મીટરની ઉંચાઈ પર સ્થિત છે, જે દિલ્હીથી થોડાક સેંકડો કિલોમીટર દૂર છે. આજે પણ એ જગ્યા ભૌગોલિક રીતે એટલી દુર્ગમ છે કે લોકોને કેટલાય કિલોમીટર ચાલીને અથવા હેલિકોપ્ટરથી જવું પડે છે. તે જગ્યા હજુ પણ કોઈપણ બાંધકામ માટે ખૂબ જ પડકારરૂપ છે...વર્ષના મોટાભાગના હિમવર્ષાને કારણે ત્યાં કામ કરવું અશક્ય છે. પરંતુ, તમને જાણીને નવાઈ લાગશે કે કેદારઘાટીમાં આટલું મોટું મંદિર આઠમી સદીમાં બનાવવામાં આવ્યું હતું. તેના એન્જિનિયરિંગમાં કઠોર વાતાવરણ અને હિમનદીઓનો સંપૂર્ણ હિસાબ લેવામાં આવ્યો હતો. એટલું જ નહીં મંદિરમાં ક્યાંય પણ મોર્ટરનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો નથી. પરંતુ, તે મંદિર હજુ પણ મક્કમ છે. તેવી જ રીતે, દક્ષિણમાં રાજા ચોલ દ્વારા બાંધવામાં આવેલ બૃહદીશ્વર મંદિરનું પણ ઉદાહરણ છે. મંદિરની આર્કિટેક્ચરલ લેઆઉટ, આડા અને ઊભા પરિમાણો, મંદિરના શિલ્પો, મંદિરનો દરેક ભાગ પોતાનામાં એક અજાયબી લાગે છે.

મિત્રો,

ગુજરાત રાજ્ય જ્યાંથી હું આવું છું, ત્યાં ધોળાવીરા અને લોથલ જેવી જગ્યાઓ છે. 3000 અને 1500 BCE વચ્ચે ધોળાવીરામાં જે પ્રકારનું શહેરી આયોજન અસ્તિત્વમાં હતું...જે પ્રકારની જળ વ્યવસ્થાપન પ્રણાલી અને વ્યવસ્થાઓ અસ્તિત્વમાં હતી... તે 21મી સદીમાં પણ નિષ્ણાતોને આશ્ચર્યચકિત કરે છે. લોથલમાં પણ કિલ્લા અને નીચાણવાળા નગરનું આયોજન… શેરીઓ અને ગટરોની વ્યવસ્થા… આ તે પ્રાચીન સભ્યતાનું આધુનિક સ્તર દર્શાવે છે.

મિત્રો,

ભારત અને ભારતીય સંસ્કૃતિનો ઈતિહાસ ઈતિહાસની સામાન્ય સમજ કરતાં ઘણો પ્રાચીન અને વ્યાપક છે. તેથી જ, જેમ જેમ નવા તથ્યો પ્રકાશમાં આવી રહ્યા છે... જેમ જેમ ઈતિહાસની વૈજ્ઞાનિક ચકાસણી થઈ રહી છે... આપણે ભૂતકાળને જોવાનો નવો દૃષ્ટિકોણ વિકસાવવો પડશે. અહીં હાજર વિશ્વ નિષ્ણાતોએ ઉત્તર પ્રદેશના સિનૌલીમાં મળેલા પુરાવા વિશે જાણવું જ જોઈએ. સિનૌલીના તારણો તામ્રયુગના છે. પરંતુ, આ સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિને બદલે વૈદિક સંસ્કૃતિને અનુરૂપ છે. 2018માં, ત્યાંથી 4 હજાર વર્ષ જૂનો રથ મળ્યો હતો, તે 'ઘોડાથી ચાલતો' હતો. આ સંશોધન, આ નવા તથ્યો દર્શાવે છે કે ભારતને જાણવા માટે, ખ્યાલોથી મુક્ત નવી વિચારસરણીની જરૂર છે. હું તમને બધાને આહ્વાન કરું છું કે તમે નવા તથ્યોના પ્રકાશમાં વિકસિત થઈ રહેલા ઈતિહાસની નવી સમજનો એક ભાગ બનો અને તેને આગળ લઈ જાઓ.

મિત્રો,

વારસો એ માત્ર ઇતિહાસ નથી પણ માનવતાની સહિયારી ચેતના છે. જ્યારે આપણે વિશ્વમાં કોઈ પણ વિરાસત જોઈએ છીએ, ત્યારે આપણું મન વર્તમાન ભૌગોલિક-રાજકીય પરિબળોથી ઉપર આવે છે. આપણે વિરાસતની આ સંભાવનાનો ઉપયોગ વિશ્વની સુધારણા માટે કરવાનો છે. આપણે આપણા વારસા દ્વારા હૃદયને જોડવાનું છે. અને આજે 46મું વર્લ્ડ હેરિટેજ કમિટીના માધ્યમથી આ ભારતનું સમગ્ર વિશ્વને આહ્વાન છે, ચાલો આપણે બધા જોડાઈએ… એકબીજાના વારસાને આગળ ધપાવવા… ચાલો આપણે બધા જોડાઈએ… માનવ કલ્યાણની ભાવનાને વિસ્તારવા! આવો...આપણે સૌ જોડાઈએ...આપણા વારસાને સાચવીને પ્રવાસન વધારવા અને રોજગારીની વધુ તકો ઊભી કરવા.

મિત્રો,

વિશ્વએ એવો સમયગાળો પણ જોયો છે જ્યારે વિકાસની દોડમાં વારસાની અવગણના થવા લાગી. પરંતુ, આજનો યુગ વધુ જાગૃત છે. ભારત પાસે વિઝન છે - વિકાસની સાથે સાથે વિરાસત પણ! છેલ્લા 10 વર્ષોમાં, એક તરફ, ભારતે આધુનિક વિકાસના નવા આયામોને સ્પર્શ કર્યો છે, તો બીજી તરફ તેણે 'વારસા પર ગર્વ' કરવાનો સંકલ્પ પણ લીધો છે. અમે વારસાના સંરક્ષણ માટે અભૂતપૂર્વ પગલાં લીધાં છે. કાશીમાં વિશ્વનાથ કોરિડોર હોય, અયોધ્યામાં રામ મંદિરનું નિર્માણ હોય, પ્રાચીન નાલંદા વિશ્વવિદ્યાલયના આધુનિક કેમ્પસનું નિર્માણ હોય, આવા અનેક કાર્યો દેશના ખૂણે-ખૂણે થઈ રહ્યા છે. વારસાને લઈને ભારતના સંકલ્પમાં સમગ્ર માનવતાની સેવાની ભાવના સામેલ છે. ભારતીય સંસ્કૃતિ પોતાના વિશે નહીં પણ પોતાના વિશે વાત કરે છે. ભારતની અનુભૂતિ છે- હું નહીં, બલ્કે આપણે! આ વિચારને ધ્યાનમાં રાખીને ભારતે હંમેશા વિશ્વના કલ્યાણ માટે ભાગીદાર બનવાનો પ્રયાસ કર્યો છે.

આજે સમગ્ર વિશ્વ આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસની ઉજવણી કરે છે. આજે સમગ્ર વિશ્વ આયુર્વેદ વિજ્ઞાનનો લાભ મેળવી રહ્યું છે. આ યોગ, આ આયુર્વેદ... આ ભારતનો વૈજ્ઞાનિક વારસો છે. ગયા વર્ષે અમે G-20 સમિટનું પણ આયોજન કર્યું હતું. આ સમિટની થીમ 'એક પૃથ્વી, એક પરિવાર, એક ભવિષ્ય' હતી. આપણને આ પ્રેરણા ક્યાંથી મળી? અમને તેની પ્રેરણા ‘વસુધૈવ કુટુંબકમ’ ના વિચારમાંથી મળી છે. ભારત ખોરાક અને પાણીની કટોકટી જેવા પડકારો માટે બાજરીને પ્રોત્સાહન આપી રહ્યું છે… અમારો વિચાર છે – ‘માતા ભૂમિઃ પુત્રોહમ્ પૃથ્વી’, એટલે કે આ પૃથ્વી આપણી માતા છે, આપણે તેના બાળકો છીએ. આ વિચારને ધ્યાનમાં રાખીને, આજે ભારત ઈન્ટરનેશનલ સોલર એલાયન્સ અને મિશન લાઈફ જેવા સોલ્યુશન્સ પ્રદાન કરી રહ્યું છે.

મિત્રો,

ભારત પણ વૈશ્વિક વારસાના આ સંરક્ષણને પોતાની જવાબદારી માને છે. એટલા માટે ભારતીય વારસાની સાથે અમે ગ્લોબલ સાઉથના દેશોમાં હેરિટેજ સંરક્ષણને પણ સમર્થન આપી રહ્યા છીએ. કંબોડિયાના અંગકોર વાટ, વિયેતનામના ચામ મંદિરો, મ્યાનમારના બાગાનમાં સ્તૂપ, ભારત આવા અનેક વારસાના સંરક્ષણમાં મદદ કરી રહ્યું છે. અને આ દિશામાં આજે હું બીજી એક મહત્વપૂર્ણ જાહેરાત કરી રહ્યો છું. યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સેન્ટર માટે ભારત 1 મિલિયન ડોલરનું યોગદાન આપશે. આ ગ્રાન્ટનો ઉપયોગ ક્ષમતા નિર્માણ, ટેકનિકલ સહાય અને વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ્સના સંરક્ષણમાં કરવામાં આવશે. ખાસ કરીને આ નાણાં ગ્લોબલ સાઉથના દેશોને ઉપયોગી થશે. ભારતમાં યુવા વ્યાવસાયિકો માટે વર્લ્ડ હેરિટેજ મેનેજમેન્ટમાં પ્રમાણપત્ર કાર્યક્રમ પણ શરૂ કરવામાં આવ્યો છે. હું માનું છું કે સાંસ્કૃતિક અને સર્જનાત્મક ઉદ્યોગ વૈશ્વિક વૃદ્ધિમાં એક મોટું પરિબળ બનશે.

મિત્રો,

અંતે, હું વિદેશથી આવનારા તમામ મહેમાનોને વધુ એક વિનંતી કરવા માંગુ છું…તમારે ભારતનું અવલોકન કરવું જોઈએ. અમે તમારી સુવિધા માટે આઇકોનિક હેરિટેજ સાઇટ્સ માટે ટૂર સિરીઝ પણ શરૂ કરી છે. મને ખાતરી છે કે, આ અનુભવો તમારી યાત્રાને યાદગાર બનાવશે. વર્લ્ડ હેરિટેજ કમિટી મીટીંગ માટે ફરી એકવાર આપ સૌને શુભેચ્છાઓ. ખૂબ ખૂબ આભાર, નમસ્તે.

AP/GP/JD