ભારત-રશિયાઃ મજબૂત અને વિસ્તૃત ભાગીદારી

પ્રજાસત્તાક ભારતનાં પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ 22માં ભારત – રશિયા વાર્ષિક શિખર સંમેલન માટે રશિયન સંઘનાં રાષ્ટ્રપતિ મહામહિમ શ્રી વ્લાદિમીર પુતિનનાં આમંત્રણ પર 8-9 જુલાઈ, 2024નાં રોજ રશિયન સંઘની સત્તાવાર મુલાકાત લીધી હતી.

મહામહિમ શ્રી વ્લાદિમીર પુતિનની મુલાકાત દરમિયાન પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીને ભારત અને રશિયા વચ્ચે વિશેષ અને વિશેષાધિકૃત વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીનાં વિકાસમાં વિશિષ્ટ પ્રદાન કરવા બદલ તથા બંને દેશોનાં લોકો વચ્ચે મૈત્રીપૂર્ણ સંબંધો માટે રશિયાનાં સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માન "ઓર્ડર ઑફ સેન્ટ એન્ડ્ર્યુ ધ એપોસ્ટલ"થી સન્માનિત કરવામાં આવ્યાં હતાં.

રાજકીય સંબંધો

3. નેતાઓએ ભારત અને રશિયા વચ્ચેની વિશેષ અને વિશેષાધિકૃત વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીને સતત મજબૂત અને ગાઢ બનાવવાની બાબતની નોંધ લીધી હતી.

4. નેતાઓએ વિશ્વાસ, પારસ્પરિક સમજણ અને વ્યૂહાત્મક સમન્વય પર આધારિત આ સમય-પરીક્ષણ સંબંધોની વિશેષ પ્રકૃતિની ખૂબ પ્રશંસા કરી. તમામ સ્તરે નિયમિત દ્વિપક્ષીય સંબંધો, જેમાં વર્ષ 2023માં એસસીઓ અને જી20ની ભારતની અધ્યક્ષતામાં તથા વર્ષ 2024માં બ્રિક્સની અધ્યક્ષતામાં સામેલ છે, જે દ્વિપક્ષીય ભાગીદારીને વધારે ગાઢ અને વિસ્તૃત કરવામાં મદદ કરે છે.

5. નેતાઓએ પારસ્પરિક લાભદાયક ભારત અને રશિયા વચ્ચેનાં સંબંધોનું સકારાત્મક મૂલ્યાંકન કર્યું હતું, જે રાજકીય અને વ્યૂહાત્મક, સૈન્ય અને સુરક્ષા, વેપાર અને રોકાણ, ઊર્જા, વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી, પરમાણુ, અંતરિક્ષ, સાંસ્કૃતિક, શિક્ષણ અને માનવતાવાદી સહકાર સહિત સાથસહકારનાં તમામ સંભવિત ક્ષેત્રોને આવરી લે છે. એ વાત પર સંતોષ વ્યક્ત કરવામાં આવ્યો હતો કે, બંને પક્ષો પરંપરાગત ક્ષેત્રોમાં સહયોગને વધારે મજબૂત કરવાની સાથે-સાથે સહયોગ માટે સક્રિયપણે નવા દ્વાર શોધી રહ્યા છે.

બંને પક્ષોએ એ વાત પર ભાર મૂક્યો કે, ભારત-રશિયા વચ્ચેનાં સંબંધો પ્રવર્તમાન જટિલ, પડકારજનક અને અનિશ્ચિત ભૂ-રાજકીય સ્થિતિની પૃષ્ઠભૂમિમાં સ્થિતિસ્થાપક બની રહ્યાં છે. બંને પક્ષોએ સમકાલીન, સંતુલિત, પારસ્પરિક લાભદાયક, સ્થાયી અને લાંબા ગાળાની ભાગીદારીનું નિર્માણ કરવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. સહકારનાં તમામ ક્ષેત્રોમાં ભારત-રશિયાનાં સંબંધોનો વિકાસ એ સંયુક્ત વિદેશી નીતિની પ્રાથમિકતા છે. નેતાઓ વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીની સંપૂર્ણ સંભાવનાને ખોલવા માટે તમામ પ્રયત્નો કરવા સંમત થયા હતા.

વિદેશ મંત્રાલયોના સ્તરે સહકાર

7. નેતાઓએ સતત વિકસતા અને જટિલ ભૌગોલિક રાજકીય પરિદ્રશ્ય મારફતે દ્વિપક્ષીય ભાગીદારીને આગળ વધારવા અને તેને બદલતા સંજોગોમાં અપનાવવા માટે વિદેશ મંત્રાલયો વચ્ચે ગાઢ સહકાર અને વિદેશ મંત્રીઓ વચ્ચે અવારનવાર બેઠકો અને આદાનપ્રદાનની પ્રશંસા કરી હતી. નિયમિત ઘનિષ્ઠતાએ એકબીજાના મુખ્ય હિતો, આંતરરાષ્ટ્રીય મુદ્દાઓ પરની સ્થિતિ અને વિવિધ આંતરરાષ્ટ્રીય અને બહુપક્ષીય સંસ્થાઓમાં ઊંડી સમજણ અને પ્રશંસા કરવામાં પણ મદદ કરી છે.

8. નેતાઓએ ભારતનાં વિદેશ મંત્રાલય અને રશિયન સંઘનાં વિદેશી બાબતોનાં મંત્રાલય વચ્ચે ડિસેમ્બર, 2023માં હસ્તાક્ષર થયેલા વર્ષ 2024-28નાં ગાળા માટે વિદેશ કાર્યાલયમાં ચર્ચાવિચારણા પરનાં પ્રોટોકોલને આવકાર આપ્યો હતો, જે દ્વિપક્ષીય, વૈશ્વિક અને પ્રાદેશિક મુદ્દાઓ પર આદાનપ્રદાન અને સંવાદ માટેનો પાયો નાખે છે. તેમણે દ્વિપક્ષીય, સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સાથે સંબંધિત, આતંકવાદ સામેની લડાઈ, કોન્સ્યુલર અને સંપત્તિ સાથે સંબંધિત બાબતો તેમજ પારસ્પરિક હિતના પ્રાદેશિક અને વૈશ્વિક મુદ્દાઓ પર વિદેશ કાર્યાલયમાં નિયમિત ચર્ચાવિચારણા યોજવા પર સંતોષ વ્યક્ત કર્યો હતો.

સંસદીય સહકાર

બંને પક્ષોએ આંતર-સંસદીય આદાનપ્રદાનની નોંધ લીધી અને ભારત-રશિયાનાં સંબંધોનાં મૂલ્યવાન ઘટક તરીકે બંને ગૃહોનાં આંતર-સંસદીય પંચ અને સંસદીય મૈત્રીપૂર્ણ જૂથોની નિયમિત બેઠકોનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો. તેમણે ઓક્ટોબર, 2023માં જી-20 સંસદીય સ્પીકર્સ શિખર સંમેલન માટે રશિયન સંઘ પરિષદનાં અધ્યક્ષની નવી દિલ્હીની મુલાકાતની પ્રશંસા કરી હતી.

રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા પરિષદો વચ્ચે સહકાર

10. નેતાઓએ દ્વિપક્ષીય અને પ્રાદેશિક મુદ્દાઓ પર રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સલાહકારો અને રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા પરિષદોનાં સ્તરે સુરક્ષા સંવાદનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો તથા નિયમિત આદાનપ્રદાનને આવકાર આપ્યો હતો, જેણે દ્વિપક્ષીય તેમજ આંતરરાષ્ટ્રીય અને પ્રાદેશિક મુદ્દાઓ પર બંને દેશો વચ્ચે વ્યૂહાત્મક સમજણ અને સંકલનની સુવિધા પ્રદાન કરી હતી.

વેપાર અને આર્થિક ભાગીદારી

બંને પક્ષોએ વર્ષ 2023માં દ્વિપક્ષીય વેપારમાં થયેલી નોંધપાત્ર વૃદ્ધિ પર સંતોષ વ્યક્ત કર્યો, જે વર્ષ 2025 માટે નેતાઓ દ્વારા નિર્ધારિત 30 અબજ ડોલરનાં દ્વિપક્ષીય વેપાર લક્ષ્યાંકથી લગભગ બમણી છે. લાંબા ગાળે સંતુલિત અને સ્થાયી દ્વિપક્ષીય વેપાર હાંસલ કરવા નેતાઓએ ઔદ્યોગિક સહકારને મજબૂત કરીને, નવી ટેકનોલોજીકલ અને રોકાણ ભાગીદારીઓ ઊભી કરીને, ખાસ કરીને અત્યાધુનિક હાઈ-ટેકનોલોજી ક્ષેત્રોમાં અને સહકારના નવા માર્ગો અને સ્વરૂપો શોધીને રશિયાને ભારતની નિકાસ વધારવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો.

12. દ્વિપક્ષીય વેપારમાં વૃદ્ધિને વધુ વેગ આપવા અને તેને ટકાવી રાખવાનાં ઉદ્દેશ સાથે નેતાઓ વર્ષ 2030 સુધીમાં 100 અબજ ડોલરનાં દ્વિપક્ષીય વેપાર લક્ષ્યાંકને નિર્ધારિત કરવા સંમત થયાં હતાં.

13. નેતાઓએ વેપાર, આર્થિક, વૈજ્ઞાનિક, ટેકનિકલ અને સાંસ્કૃતિક સહકાર પર ભારત-રશિયા આંતરસરકારી પંચ (આઇઆરઆઇજીસી-ટીઇસી) અને ઇન્ડિયા-રશિયા બિઝનેસ ફોરમનાં એપ્રિલ, 2023માં નવી દિલ્હીમાં આયોજિત 24માં સત્રને આવકાર આપ્યો હતો તથા પરિવહન, શહેરી વિકાસ અને રેલવે પર કાર્યકારી જૂથો અને પેટા-કાર્યકારી જૂથોની ઉદઘાટન બેઠકોનું પણ સ્વાગત કર્યું હતું. તેમણે દ્વિપક્ષીય આર્થિક સંબંધોના વધુ વિસ્તરણ અને વિવિધતા સુનિશ્ચિત કરવા માટે કમિશનની કામગીરીની પ્રશંસા કરી હતી. તેઓ રશિયામાં વર્ષ 2024ના બીજા છમાસિક ગાળામાં આઇઆરઆઇજીસી-ટીઇસીનું આગામી સત્ર યોજવા સંમત થયા હતા.

14. વેપાર અને આર્થિક સહકારને ગાઢ બનાવવા માટે વધારાની ગતિ પ્રદાન કરવા ઇચ્છતાં તથા બંને દેશો વચ્ચે ચીજવસ્તુઓ અને સેવાઓનાં વેપારમાં વૃદ્ધિનાં પ્રવાહને જાળવી રાખવાનાં ઉદ્દેશ સાથે તથા તેનાં જથ્થામાં નોંધપાત્ર વધારો સુનિશ્ચિત કરવાની ઇચ્છા સાથે સંબંધિત નેતાઓએ સંબંધિત એજન્સીઓને વર્ષ 2030 (કાર્યક્રમ-2030) સુધી રશિયન-ભારત આર્થિક સહકારનાં આશાસ્પદ ક્ષેત્રોનાં વિકાસ માટે એક કાર્યક્રમ તૈયાર કરવા સૂચના આપી હતી. બંને પક્ષોએ કાર્યક્રમ –2030 દ્વારા પ્રદાન કરવામાં આવેલી પહેલો, યોજનાઓ, ઉપાયો અને પ્રવૃત્તિઓનાં અમલીકરણમાં યોગદાન આપવા માટે તત્પરતાની પુષ્ટિ કરી. તેના અમલીકરણનું સંપૂર્ણ સંકલન આઇઆરઆઇજીસી-ટીઇસી દ્વારા હાથ ધરવામાં આવશે. તેના કાર્યકારી જૂથો અને પેટા-કાર્યકારી જૂથો તેમજ બંને દેશોની સંબંધિત એજન્સીઓને કાર્યક્રમ - 2030 ની દેખરેખ, નિયંત્રણ અને સમર્થન સુનિશ્ચિત કરવાની સૂચના આપવામાં આવી છે.

બંને પક્ષોએ રાષ્ટ્રીય ચલણોનો ઉપયોગ કરીને દ્વિપક્ષીય સમાધાન વ્યવસ્થાને પ્રોત્સાહન આપવા સંયુક્તપણે કામ કરવા પર સંમતિ વ્યક્ત કરી. બંને પક્ષોએ પોતાની નાણાકીય મેસેજિંગ સિસ્ટમની આંતરવ્યવહારિકતા માટે ચર્ચાવિચારણા ચાલુ રાખવા પર સંમતિ વ્યક્ત કરી. તેમણે વીમા અને દ્વિપક્ષીય વેપારમાં વધારે વૃદ્ધિને સુલભ કરવા પુનઃવીમાનાં મુદ્દાઓ માટે પારસ્પરિક સ્વીકાર્ય સમાધાન શોધવાનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો.

16. રક્ષણાત્મક પગલાં અને વહીવટી અવરોધો સહિત વેપારમાં બિન-ટેરિફ/ટેરિફ અવરોધો દૂર કરવા નેતાઓએ માર્ચ, 2024માં ભારત અને યુરેશિયન ઇકોનોમિક યુનિયન વચ્ચે ચીજવસ્તુઓ પર મુક્ત વેપાર સમજૂતી માટે સંપૂર્ણ વાટાઘાટો શરૂ કરવા માટે પ્રારંભિક બેઠકની પ્રશંસા કરી હતી. નેતાઓએ તેમના સંબંધિત અધિકારીઓને સેવાઓ અને રોકાણોમાં દ્વિપક્ષીય મુક્ત-વેપાર કરાર પર હસ્તાક્ષર કરવા માટે વાટાઘાટો શરૂ કરવાની શક્યતાઓ ચકાસવા પણ સૂચના આપી હતી.

17. દ્વિપક્ષીય સંબંધોના વિકાસ માટે ઔદ્યોગિક સહયોગના મોટા મહત્વને ધ્યાનમાં રાખીને બંને પક્ષોએ ટ્રાન્સપોર્ટ એન્જિનીયરિંગ, ધાતુકર્મ, રસાયણ ઉદ્યોગ અને પારસ્પરિક હિતના અન્ય ક્ષેત્રોમાં ઉત્પાદન સહયોગને મજબૂત કરવા માટે પોતાની પારસ્પરિક આકાંક્ષાઓની પુષ્ટિ કરી. બંને પક્ષોએ પ્રાથમિકતાવાળાં ક્ષેત્રોમાં સંયુક્ત યોજનાઓનાં વચનોનાં અમલીકરણ માટે અનુકૂળ સ્થિતિઓનું નિર્માણ કરવાનો ઇરાદો વ્યક્ત કર્યો. બંને પક્ષોએ ઔદ્યોગિક ઉત્પાદનોનાં પારસ્પરિક વેપાર પ્રવાહને વધારવા અને દ્વિપક્ષીય વેપારમાં પોતાની ભાગીદારી વધારવાનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો.

બંને પક્ષોએ એ વાતનો પુનરોચ્ચાર કર્યો કે રશિયાની સંઘીય કસ્ટમ સેવા અને ભારતની કેન્દ્રીય પરોક્ષ કરવેરા બોર્ડ તથા કસ્ટમ્સ બોર્ડ વચ્ચે મે, 2024માં હસ્તાક્ષર કરવામાં આવેલા અધિકૃત આર્થિક ઓપરેટરની પ્રસ્તુત સંસ્થાઓની પારસ્પરિક માન્યતા પર સમજૂતી થઈ છે, જે નામકરણનાં વિસ્તરણને વધારે પ્રોત્સાહન પ્રદાન કરશે તથા રશિયા-ભારત વેપારની માત્રાને વધારશે.  તેમજ સપ્લાય ચેઇનની સુરક્ષાની ખાતરી આપે છે.

બંને પક્ષોએ રશિયન સંઘની સરકાર અને ભારત સરકાર વચ્ચે સ્થળાંતર અને ગતિશીલતા ભાગીદારી સમજૂતી પર ચર્ચા ચાલુ રાખવા સંમતિ વ્યક્ત કરી.

બંને પક્ષોએ ખાતર પર સંયુક્ત ભારત-રશિયા સમિતિનાં માળખાની અંદર કંપનીથી લાંબા ગાળાનાં કોન્ટ્રાક્ટનાં આધાર પર ભારતને ખાતરનાં સ્થાયી પુરવઠા પર સહયોગ જાળવી રાખવા પર સંમતિ વ્યક્ત કરી.

બંને નેતાઓએ મોસ્કોમાં એપ્રિલ, 2024માં સૌપ્રથમ ઇન્ડિયા-રશિયા ઇન્વેસ્ટમેન્ટ ફોરમ અને પ્રાથમિકતા ધરાવતી રોકાણ યોજનાઓ પર કાર્યકારી જૂથની 7મી બેઠકનું સ્વાગત કર્યું હતું, જેમાં બંને પક્ષોએ મેક ઇન ઇન્ડિયા અને 'ભારત' કાર્યક્રમોમાં રશિયન વ્યવસાયોની ભાગીદારીને સુલભ બનાવવા સંમતિ વ્યક્ત કરી હતી તથા રશિયામાં રોકાણ યોજનાઓમાં ભારતીય કંપનીઓની ભાગીદારીને સુલભ બનાવવા સંમતિ વ્યક્ત કરી હતી. ભારતીય પક્ષે ભારત સરકારના ઔદ્યોગિક કોરિડોર કાર્યક્રમ હેઠળ ગ્રીનફિલ્ડ ઔદ્યોગિક શહેરોમાં ઉત્પાદન સુવિધાઓ સ્થાપિત કરવા માટે રશિયન ઉદ્યોગોને આમંત્રણ આપ્યું.

બંને પક્ષોએ દૂરસંચાર, સેટેલાઇટ સંચાર, સરકારી વહીવટનું ડિજિટલાઇઝેશન અને શહેરી વાતાવરણ, મોબાઇલ સંચાર, ઇન્ફોર્મેશન સુરક્ષા વગેરે સહિત સંચાર ટેકનોલોજીનાં ક્ષેત્રમાં સહયોગને વધારવા માટે પોતાની રુચિની પુષ્ટિ કરી.

પરિવહન અને જોડાણ

બંને પક્ષોએ સ્થિર અને કાર્યદક્ષ પરિવહન કોરિડોરનાં નવા માળખાનાં નિર્માણ પર દ્રષ્ટિકોણ વહેંચ્યો તથા યુરેશિયામાં આશાસ્પદ ઉત્પાદન અને માર્કેટિંગ શૃંખલાનાં વિકાસ પર ગાઢ ધ્યાન આપ્યું, જેમાં યુરેશિયન અંતરિક્ષનાં વિચારનો અમલ કરવાનો પણ સમાવેશ થાય છે. આ સંદર્ભમાં બંને પક્ષોએ માળખાગત સુવિધાની ક્ષમતા વધારવા પર ભાર મૂકીને માલપરિવહન સંબંધિત જોડાણો વધારવા સક્રિયપણે કામ કરવાની તૈયારી દર્શાવી, જેમાં ચેન્નાઈ-વ્લાદિવોસ્તોક ઇસ્ટર્ન મેરિટાઇમ કોરિડોર અને આંતરરાષ્ટ્રીય ઉત્તર-દક્ષિણ પરિવહન કોરિડોરનો અમલ કરવાની સાથે-સાથે ઉત્તરીય દરિયાઈ માર્ગની સંભવિતતાનો ઉપયોગ સામેલ છે.

24. બંને પક્ષો કાર્ગો પરિવહનનાં સમય અને ખર્ચને ઘટાડવા તથા યુરેશિયન અંતરિક્ષમાં જોડાણને પ્રોત્સાહન આપવા માટે આઇએનએસટીસી રુટનાં ઉપયોગને ગાઢ બનાવવા માટે સંયુક્ત પ્રયાસો ચાલુ રાખશે. પરિવહન અને લોજિસ્ટિક્સના ક્ષેત્રમાં સહકાર પારદર્શકતા, વિસ્તૃત ભાગીદારી, સ્થાનિક પ્રાથમિકતાઓ, નાણાકીય સ્થિરતા અને સાર્વભૌમત્વ માટે આદર અને તમામ દેશોની પ્રાદેશિક અખંડિતતાના સિદ્ધાંતો પર આધારિત હશે.

બંને પક્ષોએ ઉત્તરીય સમુદ્રી માર્ગ મારફતે ભારત અને રશિયા વચ્ચે શિપિંગનાં વિકાસ માટે સહયોગનું સમર્થન કર્યું. આ ઉદ્દેશ પાર પાડવા તેમણે આઇઆરઆઇજીસી-ટીઇસીની અંદર નોર્ધન સી રૂટની અંદર સહકાર સ્થાપિત કરવા સંયુક્ત કાર્યકારી સંસ્થા સ્થાપિત કરવાની તૈયારી દર્શાવી હતી.

બંને પક્ષોએ મોસ્કોમાં નાગરિક ઉડ્ડયન પર ઉપ-કાર્યકારી જૂથની બેઠક (ફેબ્રુઆરી, 2023)નાં પરિણામો પર સંતોષ વ્યક્ત કર્યો. તેઓ નાગરિક ઉડ્ડયન અને નાગરિક ઉડ્ડયન સુરક્ષાના ક્ષેત્રમાં સહકાર આપવા સંમત થયા હતા.

ઊર્જા ભાગીદારી

બંને પક્ષોએ ઊર્જા ક્ષેત્રમાં વિશેષ અને વિશેષાધિકૃત વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીનાં એક મહત્ત્વપૂર્ણ સ્તંભ તરીકે મજબૂત અને વિસ્તૃત સહયોગનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો. આ સંદર્ભમાં બંને પક્ષોએ ઊર્જા સંસાધનોમાં દ્વિપક્ષીય વેપારનાં સતત વિશેષ મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો અને લાંબા ગાળાનાં નવાં કોન્ટ્રાક્ટ શોધવા પર સંમતિ વ્યક્ત કરી.

બંને પક્ષોએ કોલસાનાં ક્ષેત્રમાં ચાલી રહેલા સહયોગની પ્રશંસા કરી અને ભારતને કોકિંગ કોલસાનો પુરવઠો વધારે વધારવાની શક્યતાઓ ચકાસવા પર સંમતિ વ્યક્ત કરી અને રશિયાથી ભારતમાં એન્થસાઇટ કોલસાની નિકાસ કરવાની તકો ચકાસવા પર સંમતિ વ્યક્ત કરી.

રશિયન ફાર ઇસ્ટ અને આર્કટિકમાં સહકાર

29. બંને પક્ષોએ દૂર પૂર્વ અને રશિયન સંઘનાં આર્કટિક ઝોનમાં વેપાર અને રોકાણ સહયોગ વધારવાની પોતાની તૈયારી વ્યક્ત કરી. આ સંબંધમાં બંને પક્ષોએ વર્ષ 2024થી વર્ષ 2029 સુધીનાં સમયગાળા માટે રશિયાનાં દૂર પૂર્વમાં વેપાર, આર્થિક અને રોકાણનાં ક્ષેત્રોમાં ભારત-રશિયા વચ્ચે સહયોગનાં કાર્યક્રમનાં હસ્તાક્ષરનું સ્વાગત કર્યું. આ ઉપરાંત રશિયન સંઘનાં આર્કટિક ઝોનમાં સહયોગનાં સિદ્ધાંતો પર પણ હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યાં. આ સહકારનો કાર્યક્રમ ભારત અને રશિયાના દૂર પૂર્વના દેશો વચ્ચે, ખાસ કરીને કૃષિ, ઊર્જા, ખાણકામ, માનવબળ, હીરા, ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, દરિયાઈ પરિવહન વગેરે ક્ષેત્રોમાં વધુ સહકાર સ્થાપિત કરવા માટે જરૂરી માળખું પ્રદાન કરશે.

બંને પક્ષોએ રશિયાનાં દૂર પૂર્વનાં વિસ્તારો અને ભારતીય દેશો વચ્ચે આંતરપ્રાદેશિક સંવાદનાં વિકાસ માટેની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો અને વેપાર, વેપાર, શૈક્ષણિક, સાંસ્કૃતિક આદાન-પ્રદાન અને યોજનાઓને વિકસાવવા માટે જોડાણનાં સંબંધો સ્થાપિત કરવા પ્રોત્સાહન આપ્યું.

31. રશિયાએ રસ ધરાવતા ભારતીય રોકાણકારોને દૂર પૂર્વમાં એડવાન્સ ડેવલપમેન્ટ ટેરિટરીના માળખાની અંદર હાઈ-ટેક ઇન્વેસ્ટમેન્ટ પ્રોજેક્ટ્સ અમલમાં મૂકવા આમંત્રણ આપ્યું છે. ભારતીય પક્ષે જાન્યુઆરી, 2024માં વાઇબ્રન્ટ ગુજરાત ગ્લોબલ સમિટમાં રશિયાના ફાર ઇસ્ટ અને આર્કટિક ડેવલપમેન્ટ મંત્રાલયના પ્રતિનિધિમંડળની ભાગીદારીની પ્રશંસા કરી હતી. રશિયન પક્ષે સેન્ટ પીટર્સબર્ગ આંતરરાષ્ટ્રીય આર્થિક મંચ (જૂન, 2023) અને ઇસ્ટર્ન ઇકોનોમિક ફોરમ (સપ્ટેમ્બર, 2023)માં ભારતીય પ્રતિનિધિમંડળની ભાગીદારીનું સ્વાગત કર્યું હતું. બંને પક્ષોએ દ્વિપક્ષીય વેપાર, આર્થિક અને રોકાણમાં સહયોગને પ્રોત્સાહન આપવા માટે આ આર્થિક મંચોની સાથે-સાથે આયોજિત ભારત-રશિયા વ્યાવસાયિક સંવાદનાં યોગદાનની નોંધ લીધી.

બંને પક્ષોએ પૂર્વીય આર્થિક મંચનાં માળખાની અંદર એશિયા-પ્રશાંત ક્ષેત્રમાં અગ્રણી વ્યાવસાયિક ક્ષેત્રોમાં સહયોગ વિકસિત કરવાનાં મહત્ત્વને ઓળખ્યું.

નાગરિક પરમાણુ સહયોગ, અંતરિક્ષમાં સહયોગ

બંને પક્ષોએ વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીનાં એક મહત્ત્વપૂર્ણ ઘટક સ્વરૂપે પરમાણુ ઊર્જાનાં શાંતિપૂર્ણ ઉપયોગમાં સહયોગનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો. બંને પક્ષોએ કુડાનકુલમ ખાતે બાકીનાં પરમાણુ ઊર્જા પ્લાન્ટ એકમોનાં નિર્માણમાં પ્રાપ્ત પ્રગતિનું સ્વાગત કર્યું અને પુરવઠો પૂરો પાડવાની સમયરેખા સહિત કાર્યક્રમનું પાલન કરવા પર સંમતિ વ્યક્ત કરી. બંને પક્ષોએ અગાઉ હસ્તાક્ષર કરેલાં કરારોનાં અનુસંધાનમાં ભારતમાં બીજી સાઇટ પર વધારે ચર્ચાનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો. બંને પક્ષોએ રશિયાની ડિઝાઇનનાં વીવેર 1200, ઉપકરણોનાં સ્થાનિકીકરણ અને એનપીપી ઘટકોનાં સંયુક્ત ઉત્પાદન તેમજ ત્રીજા દેશોમાં સહયોગ પર ટેકનિકલ ચર્ચા ચાલુ રાખવા સંમતિ વ્યક્ત કરી. બંને પક્ષોએ ઇંધણ ચક્ર, કેકેએનપીનાં સંચાલન માટે જીવનચક્રમાં સહાયતા અને બિન-વીજળી ઉપયોગો સહિત પરમાણુ ઊર્જામાં સહયોગને વિસ્તૃત કરવાની પોતાની ઇચ્છાની પુષ્ટિ કરી.

અંતરિક્ષમાં સહયોગનાં મહત્વને ધ્યાનમાં રાખીને બંને પક્ષોએ શાંતિપૂર્ણ ઉદ્દેશો માટે બાહ્ય અંતરિક્ષનાં ઉપયોગમાં ભારતીય અંતરિક્ષ સંશોધન સંસ્થા અને રશિયન સ્ટેટ સ્પેસ કોર્પોરેશન "રોસ્કોસ્મોસ"ની વચ્ચે વધેલી ભાગીદારીનું સ્વાગત કર્યું, જેમાં માનવ અંતરિક્ષ ઉડાન કાર્યક્રમો, ઉપગ્રહ નેવિગેશન અને ગ્રહોની શોધ સામેલ છે. રશિયન પક્ષે ભારતને બાહ્ય અવકાશની શોધમાં લાંબા પગલા તરીકે અને વિજ્ઞાન અને એન્જિનીયરિંગમાં ભારતે કરેલી પ્રભાવશાળી પ્રગતિના પગલા તરીકે ચંદ્રયાન-3ના સફળ ઉતરાણ પર અભિનંદન પાઠવ્યા હતા, જે ભવિષ્યના સહયોગ માટે પારસ્પરિક લાભદાયક સાબિત થઈ શકે છે. બંને પક્ષોએ રોકેટ એન્જિનનાં વિકાસ, ઉત્પાદન અને ઉપયોગમાં પારસ્પરિક લાભદાયક સહયોગની સંભાવનાઓ ચકાસવા પર સંમતિ વ્યક્ત કરી.

લશ્કરી અને લશ્કરી ટેકનિકલ સહકાર

35. સૈન્ય અને સૈન્ય – ટેકનિકલ સહકાર પરંપરાગત રીતે ભારત અને રશિયા વચ્ચે વિશેષ અને વિશેષાધિકૃત વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીનો આધારસ્તંભ છે, જે કેટલાંક દાયકાઓનાં સંયુક્ત પ્રયાસો અને ફળદાયી સહકાર મારફતે તાકાતથી તાકાત સુધી વિકસ્યું છે, જેનું સંચાલન આંતરસરકારી કમિશન ઓન મિલિટરી એન્ડ મિલિટરી ટેકનિકલ કોઓપરેશન (આઇઆરઆઇજીસી-એમએન્ડએમટીસી) દ્વારા સંચાલિત છે. બંને પક્ષોએ એસસીઓનાં સંરક્ષણ મંત્રીઓની બેઠક અને બંને દેશોનાં સશસ્ત્ર દળોનાં સંયુક્ત અભ્યાસની સાથે સાથે એપ્રિલ, 2023માં નવી દિલ્હીમાં સંરક્ષણ મંત્રીઓની બેઠક સહિત નિયમિત સંરક્ષણ અને સૈન્ય સંપર્કો પર પોતાનો સંતોષ વ્યક્ત કર્યો. તેમણે વર્ષ 2024નાં બીજા છમાસિક ગાળામાં મોસ્કોમાં આઇઆરઆઇજીસી-એમએન્ડએમટીસીનાં 21માં રાઉન્ડનું આયોજન કરવા સંમતિ વ્યક્ત કરી હતી. આત્મનિર્ભરતા માટે ભારતની શોધનો પ્રતિસાદ આપતાં આ ભાગીદારી અત્યારે સંયુક્ત સંશોધન અને વિકાસ, સહ-વિકાસ અને અત્યાધુનિક સંરક્ષણ ટેકનોલોજી અને વ્યવસ્થાઓનાં સંયુક્ત ઉત્પાદન તરફ દોરી રહી છે. બંને પક્ષોએ સંયુક્ત સૈન્ય સહયોગની પ્રવૃત્તિઓને વેગ આપવા અને સૈન્ય પ્રતિનિધિમંડળનાં આદાન-પ્રદાનને વધારવાની કટિબદ્ધતાની પુષ્ટિ કરી.

બંને પક્ષોએ ટેકનોલોજીનાં હસ્તાંતરણ મારફતે મેક-ઇન-ઇન્ડિયા કાર્યક્રમ હેઠળ રશિયન મૂળનાં શસ્ત્રો અને સંરક્ષણ ઉપકરણોની જાળવણી માટે ભારતમાં સ્પેરપાર્ટ્સ, ઘટકો, એગ્રીગેટ્સ અને અન્ય ઉત્પાદનોનાં સંયુક્ત ઉત્પાદનને પ્રોત્સાહન આપવા પર સંમતિ વ્યક્ત કરી અને બંને પક્ષોએ મંજૂરી આપીને ભારતીય સશસ્ત્ર દળોની જરૂરિયાતો પૂર્ણ કરવા માટે સંયુક્ત સાહસોની સ્થાપના કરી અને ત્યારબાદ પારસ્પરિક મૈત્રીપૂર્ણ ત્રીજા દેશોને નિકાસ કરી. આ સંબંધમાં બંને પક્ષોએ ટેકનોલોજીકલ સહયોગ પર એક નવું કાર્યદળ સ્થાપિત કરવા અને આઇઆરઆઇજીસી-એમએન્ડએમટીસીની આગામી બેઠક દરમિયાન તેની જોગવાઈઓ પર ચર્ચા કરવા પર સંમતિ વ્યક્ત કરી.

શિક્ષણ અને વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજીમાં સહકાર

બંને પક્ષોએ વિજ્ઞાન, ટેકનોલોજી અને નવીનતામાં દ્વિપક્ષીય સહયોગનાં મહત્ત્વની નોંધ લીધી, શૈક્ષણિક અને વૈજ્ઞાનિક સંસ્થાઓ વચ્ચે ભાગીદારી વિકસિત કરવામાં પારસ્પરિક હિતની પુષ્ટિ કરી, જેમાં વિવિધ શૈક્ષણિક ગતિશીલતા સ્વરૂપો, શૈક્ષણિક કાર્યક્રમો અને સંશોધન યોજનાઓનો અમલ સામેલ છે તેમજ ભારતમાં રસ ધરાવતા રશિયન શૈક્ષણિક અને વૈજ્ઞાનિક સંગઠનોની શાખાઓ ખોલવામાં સહયોગ સામેલ છે.

બંને પક્ષોએ રશિયન સંઘનાં વિજ્ઞાન અને ઉચ્ચ શિક્ષણ મંત્રાલય અને ભારત સરકારનાં વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી વિભાગ વચ્ચે યોજનાનાં સફળ અમલીકરણની નોંધ લીધી, જેમાં બંને દેશોનાં મંત્રાલયો અને વૈજ્ઞાનિક ફાઉન્ડેશન મારફતે રશિયા-ભારત સંશોધન યોજનાઓનાં અમલીકરણનો સમાવેશ થાય છે.

39. વિજ્ઞાન, ટેકનોલોજી અને નવીનતામાં સંયુક્ત સંશોધનનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂકીને બંને પક્ષોએ બંને દેશો વચ્ચે નવીનતા સાથે સંબંધિત સહયોગને પ્રોત્સાહન આપવા માટે વર્ષ 2021નાં વિજ્ઞાન, ટેકનોલોજી અને નવીનતા માટેનાં સહકાર માટેની યોજનાનાં માળખામાં સંયુક્તપણે કામ કરવા સંમતિ વ્યક્ત કરી અને ટેકનોલોજીનાં વાણિજ્યિકરણ પર તથા આર્થિક અને સામાજિક અસર માટે સંયુક્ત યોજનાઓને સંપૂર્ણ ચક્રમાં સહાયતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવા પર ભાર મૂક્યો. બંને પક્ષોએ ટેકનોલોજીની ભાગીદારીમાં સુધારો કરવા માટે નવીન ઉદ્યોગસાહસિકતા અને આંતર-ક્લસ્ટર આદાન-પ્રદાન માટે આંતરરાષ્ટ્રીય કેન્દ્રો ઊભા કરવાની શક્યતા ચકાસવા સંમતિ વ્યક્ત કરી હતી.

બંને પક્ષોએ કૃષિ અને ખાદ્યાન્ન વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી, જહાજ નિર્માણ અને સમારકામ, વાદળી અર્થવ્યવસ્થા, દરિયાઈ ઉદ્યોગ અને સમુદ્ર સંસાધન, રસાયણ વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી, ઊર્જા, જળ, આબોહવા અને કુદરતી સંસાધનો, સ્વાસ્થ્ય અને ચિકિત્સા ટેકનોલોજી, જીવન વિજ્ઞાન અને બાયોટેકનોલોજી, એપ્લાઇડ મેથેમેટિક્સ અને ડેટા સાયન્સ અને ટેકનોલોજી, ભૌતિક વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી, ભૌતિક વિજ્ઞાન અને એસ્ટ્રોફિઝિક્સનાં રૂપમાં સહયોગનાં સંભવિત ક્ષેત્રોની ઓળખ કરી.  ધ્રુવીય સંશોધન અને નેનોટેક્નોલૉજી.

બંને પક્ષોએ ભારત સરકારનાં વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી વિભાગ તથા રશિયન સંઘનાં વિજ્ઞાન અને ઉચ્ચ શિક્ષણ મંત્રાલય તેમજ પારસ્પરિક હિતનાં ક્ષેત્રોમાં રશિયન વિજ્ઞાન અને ઉચ્ચ શિક્ષણ મંત્રાલય દ્વારા સંયુક્ત સંશોધન યોજનાઓ માટે સંયુક્ત બિડનાં સફળ અમલીકરણની નોંધ પણ લીધી.

બંને પક્ષોએ આઇઆરઆઇજીસી-ટીઇસીનાં માળખાની અંદર ઉચ્ચ શિક્ષણ પર એક કાર્યકારી જૂથની સ્થાપના કરવાની પોતાની ઇચ્છાનો પુનરોચ્ચાર કર્યો, જેમાં રસ ધરાવતાં વિભાગો અને બંને દેશોનાં સંગઠનોનાં પ્રતિનિધિઓ સામેલ હશે, જેથી આ ક્ષેત્રમાં આદાનપ્રદાનનાં સ્થાનિક મુદ્દાઓનું સમાધાન થઈ શકે.

બંને પક્ષોએ શિક્ષણ અને શૈક્ષણિક ડિગ્રીઓને પારસ્પરિક માન્યતા આપવા પર પોતાની ચર્ચા ચાલુ રાખવા પર સંમતિ વ્યક્ત કરી.

બંને પક્ષોએ રશિયા-ભારત વચ્ચેનાં ગોળમેજી સંમેલનો, સેમિનારો, સંમેલનો અને અન્ય પ્રવૃત્તિઓ યોજવાનું સમર્થન વ્યક્ત કર્યું, જેનો ઉદ્દેશ દ્વિપક્ષીય શૈક્ષણિક અને વૈજ્ઞાનિક સંબંધોને વધારવાનો અને વધારવાનો છે.

45. શિક્ષણનાં ક્ષેત્રમાં ભારત અને રશિયા વચ્ચે પરંપરાગત રીતે મજબૂત સહયોગને માન્યતા આપીને બંને પક્ષોએ વિશ્વવિદ્યાલયો અને શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ વચ્ચે જોડાણને પ્રોત્સાહન આપવાનાં પોતાનાં પ્રયાસોને જાળવી રાખવા પર સંમતિ વ્યક્ત કરી અને આ સંબંધમાં એપ્રિલ, 2024માં રશિયાની લગભગ 60 યુનિવર્સિટીઓની ભાગીદારી સાથે ભારતમાં આયોજિત એજ્યુકેશન સમિટનું સ્વાગત કર્યું.

સાંસ્કૃતિક સહકાર, પ્રવાસન અને લોકો વચ્ચે આદાનપ્રદાન

બંને પક્ષોએ એ વાત પર સંમતિ વ્યક્ત કરી કે સાંસ્કૃતિક આદાનપ્રદાન રશિયા-ભારત વચ્ચે વિશેષ અને વિશેષાધિકૃત વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીનો એક મહત્ત્વપૂર્ણ ઘટક છે. બંને પક્ષોએ બંને દેશોનાં પહેરવેશ, થિયેટરો, પુસ્તકાલયો, સંગ્રહાલયો, રચનાત્મક વિશ્વવિદ્યાલયો અને અન્ય સાંસ્કૃતિક સંસ્થાઓ વચ્ચે સીધો સંપર્ક સ્થાપિત કરવા અને વધારે સહયોગને પ્રોત્સાહન આપ્યું.

47. પરંપરાગત રીતે મજબૂત સાંસ્કૃતિક જોડાણોને રેખાંકિત કરીને બંને પક્ષોએ વર્ષ 2021-2024 માટે રશિયન સંઘનાં સાંસ્કૃતિક મંત્રાલય અને ભારત સરકારની સંસ્કૃતિ મંત્રાલય વચ્ચે સાંસ્કૃતિક આદાન-પ્રદાન કાર્યક્રમનાં સફળ અમલીકરણની પ્રશંસા કરી, જે લોકોથી લોકો વચ્ચેનો સંપર્ક વધારવામાં મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. સાંસ્કૃતિક અને ફિલ્મ મહોત્સવોનું પારસ્પરિક રીતે આયોજન કરવાની પારસ્પરિક લાભદાયક પ્રથા ચાલુ રાખવા સંમતિ સધાઈ હતી. સાંસ્કૃતિક વિનિમયના ભૌગોલિક વિસ્તરણની જરૂરિયાત અને યુવાનો અને લોક કલા જૂથોની વધુ સંડોવણી પર પણ પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યો હતો. આ સંબંધમાં બંને પક્ષોએ સપ્ટેમ્બર, 2023માં રશિયાનાં આઠ શહેરોમાં ભારતીય સંસ્કૃતિનાં મહોત્સવનાં સફળ આયોજન પર સંતોષ વ્યક્ત કર્યો અને વર્ષ 2024માં ભારતમાં રશિયાની સંસ્કૃતિનાં ઉત્સવનાં આયોજન પર સંતોષ વ્યક્ત કર્યો.

48. દ્વિપક્ષીય સંબંધોને પ્રોત્સાહન આપવામાં યુવાનોની મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકાની નોંધ લઈને બંને નેતાઓએ માર્ચ, 2024માં સોચી વિશ્વ યુવા મહોત્સવમાં વિદ્યાર્થીઓ અને યુવાન ઉદ્યોગસાહસિકોનાં ભારતીય પ્રતિનિધિમંડળ તથા માર્ચ અને જૂન, 2024માં કઝાનમાં આયોજિત "ગેમ્સ ઑફ ધ ફ્યુચર" અને બ્રિક્સ ગેમ્સમાં અનુક્રમે ભારતીય રમતવીરો અને રમતવીરોની સક્રિય ભાગીદારી મારફતે યુવાનોનાં આદાન-પ્રદાનમાં થયેલા વધારા પર સંતોષ વ્યક્ત કર્યો હતો.

બંને પક્ષોએ સાંસ્કૃતિક આદાન-પ્રદાનની સાથે-સાથે બંને દેશોની વધારે સમકાલિન સમજણને પ્રોત્સાહન આપવાની જરૂરિયાત પર પણ ભાર મૂક્યો, જેમાં વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી, હરિત ઊર્જા, અંતરિક્ષ વગેરે જેવા ક્ષેત્રોમાં મોટા પાયે પ્રદર્શનો અને આદાન-પ્રદાન સામેલ થઈ શકે છે. આ સંબંધમાં બંને પક્ષોએ બંને દેશોમાં લોકોથી લોકો વચ્ચે આદાન-પ્રદાન વધારવા તથા આર્થિક, શૈક્ષણિક, વૈજ્ઞાનિક અને નાગરિક સમાજોને એક સાથે લાવવા માટે "ક્રોસ/મલ્ટિ-સેક્ટરલ યર ઓફ એક્સચેન્જ"નું આયોજન કરવા પર સંમતિ વ્યક્ત કરી.

બંને પક્ષોએ ભારત અને રશિયામાં ભારતીય ભાષાઓમાં રશિયન ભાષાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે પોતાનાં સંયુક્ત પ્રયાસોને જાળવી રાખવા પર સંમતિ વ્યક્ત કરી, જેમાં પ્રસ્તુત શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ વચ્ચે સંપર્ક વિકસિત કરવાનો પણ સમાવેશ થાય છે.

બંને પક્ષોએ ભારત અને રશિયાનાં નિષ્ણાતો, થિંક-ટેન્ક્સ અને સંસ્થાઓ વચ્ચે આદાનપ્રદાન અને સંપર્કો વધારવાની પ્રશંસા કરી. છેલ્લાં થોડાં વર્ષોમાં આ સંવાદનાં માર્ગે ભારત અને રશિયાનાં વ્યૂહાત્મક તથા નીતિઘડતરનાં વર્તુળો અને વ્યવસાયો વચ્ચે પારસ્પરિક સમજણમાં વધારાને પ્રોત્સાહન આપ્યું છે, જેથી વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીને વધારે મજબૂત બનાવી શકાય.

બંને પક્ષોએ ભારત અને રશિયા વચ્ચે પ્રવાસીઓનાં આદાન-પ્રદાનમાં સતત વધારાની પ્રશંસા કરી. પર્યટનમાં સહયોગને વધુ ગાઢ બનાવવા માટે બંને પક્ષોએ પર્યટકોનો પ્રવાહ વધારવાનાં ઉદ્દેશ સાથે સરકાર અને ખાનગી ક્ષેત્રનાં એમ બંને સ્તરે સહયોગ કરવા પર સંમતિ વ્યક્ત કરી. આ સંદર્ભમાં બંને પક્ષોએ મોસ્કો આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રવાસન અને ટ્રાવેલ એક્સ્પો 2023 અને 2024 તથા ઓટીડીવાયકેએચ-2023 જેવા લોકપ્રિય રશિયન પ્રવાસ પ્રદર્શનોમાં અતુલ્ય ભારતીય ટીમનાં નેતૃત્વમાં ભારતીય દેશોનાં પ્રવાસન વિભાગોની ભાગીદારીની નોંધ લીધી.

બંને પક્ષોએ વિઝાની ઔપચારિકતાઓને સરળ બનાવવાનું સ્વાગત કર્યું, જેમાં બંને દેશો દ્વારા ઇ-વિઝાની શરૂઆત સામેલ છે. તેઓ ભવિષ્યમાં વિઝા વ્યવસ્થાના વધુ સરળીકરણ પર કામ ચાલુ રાખવા સંમત થયા હતા.

સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં સહકાર અને બહુપક્ષીય

બંને પક્ષોએ સંયુક્ત રાષ્ટ્રનાં વિવિધ મુદ્દાઓ પર બંને દેશો વચ્ચે ઉચ્ચ સ્તરીય રાજકીય સંવાદ અને સહયોગની નોંધ લીધી અને તેને વધારે ગાઢ બનાવવા સંમતિ વ્યક્ત કરી. બંને પક્ષોએ બહુપક્ષીયવાદને પુનઃજીવંત બનાવવાનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો, જેમાં વિશ્વ સાથે સંબંધિત બાબતોમાં સંયુક્ત રાષ્ટ્ર દ્વારા કેન્દ્રીય સંકલનની ભૂમિકા અદા કરવામાં આવશે. બંને પક્ષોએ આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદાનાં સન્માનની પ્રાથમિકતા પર ભાર મૂક્યો અને સભ્ય દેશોની આંતરિક બાબતોમાં બિન-હસ્તક્ષેપનાં સિદ્ધાંત સહિત સંયુક્ત રાષ્ટ્રનાં ઘોષણાપત્રમાં ઉલ્લેખિત ઉદ્દેશો અને સિદ્ધાંતો પ્રત્યે પોતાની કટિબદ્ધતા પર ભાર મૂક્યો.

55. રશિયાએ સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સુરક્ષા પરિષદમાં અસ્થાયી સભ્ય તરીકે ભારતનાં વર્ષ 2021-22નાં કાર્યકાળ અને ભારતની યુએનએસસી પ્રાથમિકતાઓ તથા બહુપક્ષીયવાદ, સંયુક્ત રાષ્ટ્રનાં શાંતિ જાળવવા અને આતંકવાદનો સામનો કરવાનાં પ્રયાસોની પ્રશંસા કરી હતી. બંને પક્ષોએ એ વાત પર પ્રકાશ પાડ્યો કે યુએનએસસીમાં ભારતની હાજરી સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં મોટા ભાગનાં મહત્ત્વપૂર્ણ મુદ્દાઓ પર વધારે સમન્વય સ્થાપિત કરવાની કિંમતી તક પ્રદાન કરે છે.

બંને પક્ષોએ સમકાલિન વૈશ્વિક વાસ્તવિકતાઓને પ્રતિબિંબિત કરવા માટે યુએનએસસીમાં વ્યાપક સુધારા માટે અપીલ કરી અને તેને આંતરરાષ્ટ્રીય શાંતિ અને સુરક્ષાનાં મુદ્દાઓ સાથે કામ પાર પાડવામાં વધારે પ્રતિનિધિ, અસરકારક અને કાર્યદક્ષ બનાવવા માટે અપીલ કરી. રશિયાએ સંયુક્ત રાષ્ટ્રની સુરક્ષા પરિષદમાં સુધારા અને વિસ્તૃત કરાયેલી ભારતની કાયમી સદસ્યતા માટે પોતાના મક્કમ સમર્થનનો પુનરોચ્ચાર કર્યો હતો.

બંને પક્ષોએ જી-20નાં માળખાની અંદર પોતાનાં ફળદાયી સહયોગની ચર્ચા કરી, ખાસ કરીને વર્ષ 2023માં જી20નાં ભારતનાં અધ્યક્ષતામાં વસુધૈવ કુટુંબકમ" અથવા "એક પૃથ્વી એક કુટુંબ એક ભવિષ્ય" વિષય હેઠળ, જેમાં આબોહવામાં પરિવર્તનનો સામનો કરવા માટે સ્થાયી વિકાસ માટે જીવનશૈલી (લાઇફઇ)ની પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીની પહેલ પણ રજૂ કરવામાં આવી છે. રાષ્ટ્રપતિ મહામહિમ શ્રી વ્લાદિમીર પુતિને પ્રધાનમંત્રી મોદીનાં નેતૃત્વમાં જી20નાં ભારતીય રાષ્ટ્રપતિ પદની સફળતાની પ્રશંસા કરી હતી, જેમાં સર્વસમાવેશક વિકાસ માટે મહત્ત્વપૂર્ણ સક્ષમ તરીકે ડિજિટલ પબ્લિક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર (ડીપીઆઇ) સહિત નવીનતા અને ડિજિટલ ટેકનોલોજીને ટેકો આપતી વખતે તમામ માટે ન્યાયપૂર્ણ અને સમાન વૃદ્ધિ, માનવ-કેન્દ્રિત અભિગમ અને બહુપક્ષીયવાદમાં નવી શ્રદ્ધા પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો હતો. ભારતીય પક્ષે ભારતના સફળ જી-20 પ્રેસિડેન્સી માટે રશિયાના સાતત્યપૂર્ણ સમર્થનની પ્રશંસા કરી હતી.

બંને પક્ષોએ એ વાત પર ભાર મૂક્યો કે, ભારતની જી20 અધ્યક્ષતામાં ભારતની જી20 અધ્યક્ષતાની મહત્ત્વપૂર્ણ વ્યવહારિક વિરાસત આંતરરાષ્ટ્રીય આર્થિક અને નાણાકીય સહયોગ માટે મુખ્ય મંચનાં એજન્ડામાં આંતરરાષ્ટ્રીય દક્ષિણનાં દેશોની પ્રાથમિકતાઓને મજબૂત કરવાની સાથે-સાથે મંચનાં સંપૂર્ણ સભ્યોની હરોળમાં આફ્રિકા સંઘનાં પ્રવેશને પણ સામેલ કરવામાં આવી છે. બંને પક્ષોએ વર્ષ 2023માં ભારતીય રાષ્ટ્રપતિનાં નેજાં હેઠળ ગ્લોબલ સાઉથનાં અવાજનાં આયોજનનું પણ સ્વાગત કર્યું, જેણે બહુધ્રુવીય વિશ્વ વ્યવસ્થા ઊભી કરવાની અને વૈશ્વિક બાબતોમાં વિકાસશીલ દેશોની સ્થિતિને મજબૂત કરવાની તરફેણમાં એક મહત્ત્વપૂર્ણ સંકેત આપ્યો. તેમણે વૈશ્વિક આર્થિક પડકારો ઝીલવા સંયુક્ત સમાધાનો વિકસાવવા, નવી દિલ્હી જી-20 લીડર્સ ડેક્લેરેશનમાં ઉલ્લેખિત ગ્રીન ડેવલપમેન્ટ સમજૂતીમાં દર્શાવ્યા મુજબ આબોહવા ધિરાણ અને ટેકનોલોજીની સુલભતા વધારવા અને આંતરરાષ્ટ્રીય આર્થિક શાસન સંસ્થાઓ, ખાસ કરીને બહુપક્ષીય વિકાસ બેંકોમાં ઉચિત સુધારાને સુનિશ્ચિત કરવા જી20ની અંદર સંકલનને જાળવી રાખવા સંમતિ વ્યક્ત કરી હતી.

બંને પક્ષોએ બ્રિક્સ સંગઠનનાં સભ્ય દેશોની અંદર પોતાની વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી અને ગાઢ સમન્વયને મજબૂત કરવાનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો અને જ્હોનિસબર્ગમાં આયોજિત XV શિખર સંમેલનમાં બ્રિક્સ સંગઠનનાં સભ્ય દેશોનાં સભ્યપદને વધારવાનાં નિર્ણયનું સ્વાગત કર્યું. તેમણે પારસ્પરિક સન્માન અને સમજણ, સમાનતા, એકતા, નિખાલસતા, સર્વસમાવેશકતા અને સર્વસંમતિ દર્શાવતી બ્રિક્સની ભાવના પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતાની પુનઃપુષ્ટિ કરી હતી. બ્રિક્સ સંગઠનનાં સભ્ય દેશો વચ્ચે સાથ–સહકારમાં સાતત્ય અને મજબૂતી સુનિશ્ચિત કરવા, બ્રિક્સમાં નવા સભ્યોનું સતત સંકલન સુનિશ્ચિત કરવા તથા બ્રિક્સ પાર્ટનર કન્ટ્રી મોડલ સ્થાપિત કરવા માટે પદ્ધતિઓ વિકસાવવાનાં ઉદ્દેશ સાથે સંયુક્ત પ્રયાસો ચાલુ રાખવા રશિયા અને ભારત સંમત થયા હતા. રશિયાએ વર્ષ 2024માં રશિયાની અધ્યક્ષતાની પ્રાથમિકતાઓનું સમર્થન કરવા બદલ ભારતનો આભાર માન્યો હતો.

બંને પક્ષોએ બ્રિક્સ સંગઠનનાં સભ્ય દેશોનાં વિસ્તરણમાં નવા સભ્ય દેશોનું સ્વાગત કર્યું. ભારતે "જસ્ટ ગ્લોબલ ડેવલપમેન્ટ એન્ડ સિક્યોરિટી માટે બહુપક્ષીયવાદને મજબૂત કરવો" થીમ હેઠળ વર્ષ 2024માં બ્રિક્સની અધ્યક્ષતામાં રશિયાની અધ્યક્ષતાને સંપૂર્ણ ટેકો આપ્યો હતો. બંને પક્ષોએ કઝાનમાં ઓક્ટોબર, 2024માં આયોજિત 16મા બ્રિક્સ શિખર સંમેલનની સફળતા માટે સંયુક્તપણે કામ કરવાની કટિબદ્ધતા વ્યક્ત કરી.

બંને પક્ષોએ ભારત અને રશિયા વચ્ચે વિશેષ અને વિશેષાધિકૃત વ્યૂહાત્મક ભાગીદારીનાં સંબંધોને વધારે ગાઢ બનાવવા માટે શંઘાઈ સહયોગ સંગઠનનાં માળખાની અંદર સંયુક્ત કાર્યને મહત્ત્વપૂર્ણ માન્યું.

બંને પક્ષોએ આતંકવાદ, કટ્ટરવાદ, અલગાવવાદ, નશીલા દ્રવ્યોની દાણચોરી, સરહદ પારનાં સંગઠિત અપરાધ અને માહિતી સુરક્ષાનાં જોખમોનો સામનો કરવા જેવા મુખ્ય ક્ષેત્રો પર એસસીઓની અંદર ફળદાયક સહયોગ પર સંતોષ વ્યક્ત કર્યો. રશિયાએ ભારતની 2022-23ની એસસીઓની અધ્યક્ષતાની પ્રશંસા કરી હતી અને સ્વીકાર્યું હતું કે, તેનાથી એસસીઓમાં સહકારનાં વિસ્તૃત ક્ષેત્રોમાં નવી ગતિ વધશે. તેમણે આંતરરાષ્ટ્રીય બાબતોમાં એસસીઓની વધેલી ભૂમિકાને આવકાર આપ્યો હતો તથા સ્થાયી અને બહુધ્રુવીય વિશ્વ વ્યવસ્થાની રચના કરી હતી. તેઓએ એસસીઓના નવા સભ્યો તરીકે ઈરાન અને બેલારુસનું સ્વાગત કર્યું. બંને પક્ષોએ આંતરરાષ્ટ્રીય ક્ષેત્રમાં એસસીઓની ભૂમિકાને વધારવા, સંયુક્ત રાષ્ટ્ર અને તેની વિશેષ એજન્સીઓની સાથે સંગઠનનાં સંપર્કોનાં વ્યાપક વિકાસ તેમજ અન્ય બહુપક્ષીય સંસ્થાઓ અને સંગઠનોની સાથે-સાથે સહયોગ આપ્યો.

આતંકવાદનો સામનો

63. નેતાઓએ આતંકવાદ અને હિંસક ઉગ્રવાદને સ્પષ્ટપણે વખોડી કાઢ્યો હતો, જે આતંકવાદ માટે અનુકૂળ છે, જે આતંકવાદ માટે તમામ સ્વરૂપો અને અભિવ્યક્તિઓમાં અનુકૂળ છે, જેમાં આતંકવાદીઓની સરહદ પારની અવરજવર તથા આતંકવાદને ભંડોળ પૂરું પાડતા નેટવર્ક અને સલામત આશ્રયસ્થાનો સામેલ છે. તેમણે 8 જુલાઈ, 2024નાં રોજ જમ્મુ અને કાશ્મીરનાં કઠુઆ વિસ્તારમાં, 23 જૂનનાં રોજ દગેસ્તાનમાં અને 22 માર્ચનાં રોજ મોસ્કોમાં ક્રોકસ સિટી હોલ પર સૈન્યનાં કાફલા પર તાજેતરમાં થયેલા કાયરતાપૂર્ણ આતંકવાદી હુમલાની કડક શબ્દોમાં નિંદા કરી હતી તથા ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આ આતંકવાદી હુમલાઓ આતંકવાદનો સામનો કરવા સહકારને વધારે મજબૂત કરવા માટેનાં મહત્ત્વપૂર્ણ રિમાઇન્ડર છે. બંને પક્ષોએ આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદા અને સંયુક્ત રાષ્ટ્ર ચાર્ટરનાં નક્કર આધાર પર છૂપા એજન્ડાઓ અને બેવડા માપદંડો વિના આ ક્ષેત્રમાં સહયોગ વધારવાનાં મહત્ત્વને ધ્યાનમાં રાખીને આંતરરાષ્ટ્રીય આતંકવાદ અને કટ્ટરવાદનાં તમામ સ્વરૂપો અને અભિવ્યક્તિઓમાં તેમની સામે સમાધાનકારી લડાઈ માટે અપીલ કરી. આ ઉપરાંત તેમણે સંયુક્ત રાષ્ટ્રની સુરક્ષા પરિષદ, સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભાનાં પ્રસ્તુત ઠરાવોનાં મજબૂત અમલીકરણની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો તેમજ સંયુક્ત રાષ્ટ્રની વૈશ્વિક આતંકવાદ વિરોધી વ્યૂહરચનાનાં અમલીકરણ પર ભાર મૂક્યો હતો.

બંને પક્ષોએ આતંકવાદનો સામનો કરવામાં દેશો અને એનાં સક્ષમ સત્તામંડળોની પ્રાથમિક જવાબદારી પર ભાર મૂક્યો અને આતંકવાદનાં જોખમોને અટકાવવા અને તેનો સામનો કરવા માટે વૈશ્વિક પ્રયાસો કરવા આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદા અંતર્ગત પોતાની જવાબદારીઓનું સંપૂર્ણ પાલન કરવું પડશે. તેમણે આતંકવાદ માટે શૂન્ય સહિષ્ણુતા અને સંયુક્ત રાષ્ટ્રનાં માળખામાં આંતરરાષ્ટ્રીય આતંકવાદ પર વિસ્તૃત સંમેલનને ઝડપથી અંતિમ સ્વરૂપ આપવા અને અપનાવવા તેમજ આતંકવાદને અનુકૂળ આતંકવાદ અને હિંસક કટ્ટરવાદનો સામનો કરવા યુએનએસસીનાં ઠરાવોનાં અમલીકરણ માટે અપીલ કરી હતી.

નેતાઓએ પુનરોચ્ચાર કર્યો હતો કે, આતંકવાદને કોઈ પણ ધર્મ, રાષ્ટ્રીયતા, સભ્યતા કે વંશીય જૂથ સાથે ન જોડવો જોઈએ તથા આતંકવાદી પ્રવૃત્તિઓ સાથે સંકળાયેલા તમામ લોકોને અને તેમનાં ટેકેદારોને જવાબદાર ઠેરવવા જોઈએ તથા આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદા અનુસાર ન્યાયનો પવન ફૂંકવો જોઈએ.

બંને પક્ષોએ સીટીસીમાં ભારતની અધ્યક્ષતામાં ઓક્ટોબર, 2022માં ભારતમાં આયોજિત યુએનએસસીનાં આતંકવાદ વિરોધી સમિતિ (સીટીસી)ની વિશેષ બેઠકની પ્રશંસા કરી અને આતંકવાદી ઉદ્દેશો માટે નવી અને ઉભરતી ટેકનોલોજીનાં ઉપયોગનો સામનો કરવા માટે સર્વાનુમતે અપનાવવામાં આવેલા દિલ્હી ઘોષણાપત્રનું સ્વાગત કર્યું. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, આ જાહેરનામાનો ઉદ્દેશ ઇન્ફોર્મેશન એન્ડ કમ્યુનિકેશન ટેકનોલોજીનાં આતંકવાદી શોષણને લગતી મુખ્ય ચિંતાઓને આવરી લેવાનો છે, જેમ કે પેમેન્ટ ટેકનોલોજી, સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ અને ભંડોળ ઊભું કરવાની પદ્ધતિઓ તથા માનવરહિત હવાઈ વાહનો (યુએવી, અથવા ડ્રોન)નો દુરુપયોગ.

બંને પક્ષોએ બહુરાષ્ટ્રીય સંગઠિત અપરાધ, મની લોન્ડરિંગ, આતંકવાદીઓને નાણાકીય સહાય અને નશીલા દ્રવ્યોની દાણચોરીનો સામનો કરવાનાં ક્ષેત્રમાં બહુપક્ષીય સહયોગને મજબૂત કરવાની કટિબદ્ધતાનો પુનરોચ્ચાર કર્યો.

બંને પક્ષોએ 15 ઓક્ટોબર, 2016નાં રોજ આંતરરાષ્ટ્રીય માહિતી સુરક્ષામાં સહયોગ પર સમજૂતીનાં આધાર પર આઇસીટીનાં ઉપયોગમાં સુરક્ષાનાં ક્ષેત્રમાં વાતચીતને મજબૂત કરવાની તૈયારી દર્શાવી. બંને પક્ષોએ દેશોની સાર્વભૌમિક સમાનતા અને પોતાની આંતરિક બાબતોમાં હસ્તક્ષેપ નહીં કરવાના સિદ્ધાંતોનું કડક પાલન કરવાનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો. આ માટે બંને પક્ષોએ સાર્વત્રિક આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદાકીય માધ્યમોને અપનાવવા અને આઇસીટી અપરાધ સામે લડવા પર વ્યાપક સંમેલન સહિત સંયુક્ત રાષ્ટ્રનાં નેજાં હેઠળ પ્રયાસોને આવકારવાનો આગ્રહ કર્યો.

બંને પક્ષોએ બાહ્ય અંતરિક્ષનાં શાંતિપૂર્ણ ઉપયોગ (સંયુક્ત રાષ્ટ્રનાં કોપુઓ) પર સંયુક્ત રાષ્ટ્રની સમિતિની અંદર સહયોગને મજબૂત કરવાનો ઇરાદો વ્યક્ત કર્યો, જેમાં બાહ્ય અંતરિક્ષની પ્રવૃત્તિઓની લાંબા ગાળાની સ્થિરતાનાં મુદ્દાઓ સામેલ છે.

બંને પક્ષોએ સામૂહિક વિનાશનાં શસ્ત્રોનાં અપ્રસાર માટેનાં વૈશ્વિક પ્રયાસોને વધારે મજબૂત કરવા માટે પોતાની કટિબદ્ધતાનો પુનરોચ્ચાર કર્યો. રશિયાએ ન્યુક્લિયર સપ્લાયર્સ ગ્રુપમાં ભારતના સભ્યપદ માટે મજબૂત ટેકો જાહેર કર્યો હતો. બંને પક્ષોએ આંતરરાષ્ટ્રીય શાંતિ અને સુરક્ષાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે પારસ્પરિક વિશ્વાસનું સ્તર વધારવાની દિશામાં કામ કરવા આંતરરાષ્ટ્રીય સમુદાયનાં તમામ સભ્યોને અપીલ કરી.

71. ભારતીય પક્ષોએ આંતરરાષ્ટ્રીય સૌર ગઠબંધન (આઇએસએ), આપત્તિને અનુકૂળ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર માટે ગઠબંધન (સીડીઆરઆઈ) અને ઇન્ટરનેશનલ બિગ કેટ એલાયન્સ (આઇબીસીએ)માં રશિયાના જોડાણની રાહ જોઈ હતી.

બંને પક્ષોએ અફઘાનિસ્તાન પર ભારત અને રશિયા વચ્ચે ગાઢ સમન્વયની પ્રશંસા કરી, જેમાં બંને દેશોની સુરક્ષા પરિષદો વચ્ચે સંવાદ વ્યવસ્થા સામેલ છે. બંને પક્ષોએ અફઘાનિસ્તાનની સ્થિતિ પર ચર્ચા કરી, જેમાં સુરક્ષાની સ્થિતિ અને ક્ષેત્રમાં તેની અસરો, વર્તમાન રાજકીય સ્થિતિ, આતંકવાદ, કટ્ટરવાદ અને નશીલા દ્રવ્યોની દાણચોરી સાથે સંબંધિત મુદ્દાઓ સામેલ છે. તેમણે અફઘાનિસ્તાનને આતંકવાદ, યુદ્ધ અને નશીલા દ્રવ્યોથી મુક્ત સ્વતંત્ર, સંગઠિત અને શાંતિપૂર્ણ રાજ્ય તરીકે, તેના પડોશીઓ સાથે શાંતિથી રહેવા અને અફઘાન સમાજના સૌથી નબળા વર્ગો સહિત મૂળભૂત માનવાધિકારો અને સ્વતંત્રતાઓ માટે આદર સુનિશ્ચિત કરવાની હિમાયત કરી હતી. તેમણે અફઘાન સમાધાનને સરળ બનાવવા મોસ્કો ફોર્મેટની બેઠકોની મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા પર ભાર મૂક્યો હતો.

નેતાઓએ આંતરરાષ્ટ્રીય આતંકવાદી જૂથો, ખાસ કરીને આઇએસઆઇએસ અને અન્ય જૂથો સામે આતંકવાદ વિરોધી પગલાંને આવકાર આપ્યો હતો તથા વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો હતો કે, અફઘાનિસ્તાનમાં આતંકવાદ સામેની લડાઈ વિસ્તૃત અને અસરકારક રહેશે. તેમણે કોઈ પણ પ્રકારની રાજકીય માગ વિના અફઘાન લોકોને તાત્કાલિક અને અવિરત માનવતાવાદી સહાય સુનિશ્ચિત કરવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો.

બંને પક્ષોએ વાતચીત અને મુત્સદ્દીગીરીનાં માધ્યમથી યુક્રેનની આસપાસ સંઘર્ષનાં શાંતિપૂર્ણ સમાધાનની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો, જેમાં બંને પક્ષો વચ્ચે જોડાણ સામેલ છે. તેમણે મધ્યસ્થતાની પ્રસ્તુત દરખાસ્તો અને સારી કચેરીઓની પ્રશંસા સાથે પ્રશંસા કરી હતી, જેનો ઉદ્દેશ આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદા અનુસાર સંઘર્ષનું શાંતિપૂર્ણ સમાધાન કરવાનો છે તથા સંયુક્ત રાષ્ટ્ર ચાર્ટરનાં આધારે તેની સંપૂર્ણતા અને સંપૂર્ણતામાં છે.

બંને પક્ષોએ ગાઝા પર વિશેષ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની સાથે મધ્ય પૂર્વની સ્થિતિ પર ઊંડી ચિંતા વ્યક્ત કરી. આ સંબંધમાં તેમણે યુએનજીએનાં પ્રસ્તુત ઠરાવો અને યુએનએસસી ઠરાવ 2720નાં અસરકારક અમલીકરણ માટે અપીલ કરી હતી તથા ગાઝા પટ્ટીમાં પેલેસ્ટાઇનની નાગરિક વસતિને પ્રત્યક્ષ ધોરણે માનવતાવાદી સહાયનાં તાત્કાલિક સલામત અને અવરોધ વિના પ્રદાન કરવા અપીલ કરી હતી. તેઓએ સ્થાયી યુદ્ધવિરામ માટે યુએનએસસી ઠરાવ ૨૭૨૮ ના અસરકારક અમલીકરણ માટે પણ હાકલ કરી. તેઓએ સમાનરૂપે તમામ બંધકોને તાત્કાલિક અને બિનશરતી મુક્ત કરવા તેમજ તેમની તબીબી અને અન્ય માનવતાવાદી જરૂરિયાતોને પહોંચી વળવા માનવતાવાદી પ્રવેશ માટે હાકલ કરી હતી. તેમણે સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં પેલેસ્ટાઇનનાં સંપૂર્ણ સભ્યપદ માટે તેમનાં સમર્થનની પુનઃપુષ્ટિ કરી હતી તથા આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે સ્વીકૃત આધાર અનુસાર દ્વિ-રાજ્ય સમાધાનનાં સિદ્ધાંત પ્રત્યે તેમની અડગ કટિબદ્ધતાનો પુનરોચ્ચાર કર્યો હતો.

બંને પક્ષોએ સમાન અને અવિભાજ્ય પ્રાદેશિક સુરક્ષાનાં માળખાનું નિર્માણ કરવા માટે સંયુક્ત પ્રયાસોને મજબૂત કરવા તથા ગ્રેટર યુરેશિયન અંતરિક્ષમાં તથા ભારત અને પ્રશાંત મહાસાગરનાં વિસ્તારોમાં સંકલન અને વિકાસની પહેલો વચ્ચે પૂરકતા પર ચર્ચાવિચારણાને ગાઢ બનાવવા પર સંમતિ વ્યક્ત કરી.

બંને પક્ષોએ પૂર્વ એશિયા શિખર સંમેલન, સુરક્ષા પર આસિયાન રિજનલ ફોરમ (એઆરએફ), આસિયાન ડિફેન્સ મિનિસ્ટર્સ મીટિંગ પ્લસ (એડીએમએમ-પ્લસ) સહિત પ્રાદેશિક શાંતિ અને સુરક્ષાને ગાઢ બનાવવાનાં ઉદ્દેશ સાથે વિવિધ પ્રાદેશિક દેશોની અંદર સહયોગને મજબૂત કરવાનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો.

બંને પક્ષોએ જળવાયુ પરિવર્તનનો સામનો કરવા માટેનાં પ્રયાસોને વિસ્તારવાનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો તથા જળવાયુ પરિવર્તન પર સંયુક્ત રાષ્ટ્રનાં માળખાગત કાર્ય સંમેલન (યુએનએફસીસીસી) અને પેરિસ સમજૂતીનાં લક્ષ્યાંકોને હાંસલ કરવાનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂક્યો. આ સંબંધમાં બંને પક્ષોએ ગ્રીનહાઉસ ગેસ ઉત્સર્જન ક્વોટા સિસ્ટમની સંસ્થા પર અનુભવનું આદાન-પ્રદાન, ઓછા કાર્બન વિકાસનાં ક્ષેત્રમાં સંયુક્ત રશિયન-ભારત રોકાણ યોજનાઓનો અમલ કરવાની સાથે-સાથે સ્થાયી અને "હરિયાળા" ધિરાણ સહિત આબોહવામાં પરિવર્તનને અટકાવવા અને તેની સાથે અનુકૂલન સાધવાનાં ક્ષેત્રમાં સહયોગ વિકસિત કરવા પર સંમતિ વ્યક્ત કરી.

79. બંને પક્ષોએ આંતરરાષ્ટ્રીય પુરવઠા શ્રુંખલામાં સ્થિરતા અને લવચિકતા વિકસાવવા, મુક્ત અને વાજબી વેપારનાં નિયમોનું પાલન કરવા અને આબોહવામાં પરિવર્તન જેવા મુખ્ય મુદ્દાઓ પર જી20, બ્રિક્સ, એસસીઓની અંદર આદાનપ્રદાન જાળવી રાખવા સંમતિ વ્યક્ત કરી. તેમણે વર્ષ 2024માં બ્રિક્સમાં રશિયન અધ્યક્ષપદ હેઠળ પર્યાવરણ કાર્યકારી જૂથનાં માળખાની અંદર આબોહવામાં પરિવર્તન અને સ્થાયી વિકાસ પર બ્રિક્સ સંગઠનનાં સભ્ય દેશોનાં સંપર્ક જૂથનાં શુભારંભને આવકાર આપ્યો હતો.

બંને પક્ષોએ ભારત-રશિયાની વિશેષ અને વિશેષાધિકૃત વ્યૂહાત્મક ભાગીદારી તથા પોતાની વિદેશ નીતિની પ્રાથમિકતાઓનાં સંમિશ્રિત અને પૂરક અભિગમોની દ્રઢતા પર સંતોષ વ્યક્ત કર્યો તથા પોતાની વધારે મજબૂત કરવા માટે પોતાની પ્રતિબદ્ધતાની પુષ્ટિ કરી. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, મુખ્ય મહાસત્તાઓ તરીકે ભારત અને રશિયા બહુધ્રુવીય દુનિયામાં વૈશ્વિક શાંતિ અને સ્થિરતા માટે સતત આતુર રહેશે.

પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ મોસ્કોમાં તેમને અને તેમના પ્રતિનિધિમંડળને ઉષ્માસભર આતિથ્ય-સત્કાર આપવા બદલ રાષ્ટ્રપતિ મહામહિમ શ્રી વ્લાદિમીર પુતિનનો આભાર માન્યો હતો તથા તેમને 23માં ભારત-રશિયા વાર્ષિક શિખર સંમેલન માટે વર્ષ 2025માં ભારતની મુલાકાત લેવા આમંત્રણ આપ્યું હતું.

AP/GP/JD