'સબકા સાથ, સબકા વિકાસ, અને સબકા વિશ્વાસ'ના 'મંત્ર' અને "સબકા પ્રયાસ"ના સમગ્ર રાષ્ટ્રીય અભિગમ સાથે, કેન્દ્રીય નાણાં અને કોર્પોરેટ બાબતોના મંત્રી શ્રીમતી નિર્મલા સીતારામને આજે સંસદમાં વચગાળાનું કેન્દ્રીય બજેટ 2024-25 રજૂ કર્યું. બજેટની મુખ્ય વિશેષતાઓ નીચે મુજબ છેઃ

ભાગ A

સામાજિક ન્યાય

• પ્રધાનમંત્રી ચાર મુખ્ય જ્ઞાતિઓના ઉત્થાન પર એટલે કે, 'ગરીબ' (ગરીબ), 'મહિલા' (મહિલાઓ), 'યુવા' (યુવાનો) અને 'અન્નદાતા' (ખેડૂત) પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરશે,.

'ગરીબ કલ્યાણ, દેશ કા કલ્યાણ'

• સરકારે છેલ્લાં 10 વર્ષમાં બહુપરિમાણીય ગરીબીમાંથી 25 કરોડ લોકોને સહાય કરી છે.
• પીએમ-જન ધન ખાતાઓનો ઉપયોગ કરીને રૂ. 34 લાખ કરોડના ડીબીટીથી સરકારને રૂ. 2.7 લાખ કરોડની બચત થઈ છે.
• પીએમ-એસવીએનિધિએ 78 લાખ સ્ટ્રીટ વેન્ડર્સને ક્રેડિટ સહાય પૂરી પાડી હતી. 2.3 લાખને ત્રીજી વખત ક્રેડિટ મળી છે.
• પીએમ-જનમાન યોજના, ખાસ કરીને નબળાં આદિવાસી જૂથો (પીવીટીજી)નાં વિકાસમાં મદદ કરશે.
• પીએમ-વિશ્વકર્મા યોજના 18 વેપાર સાથે સંકળાયેલા કારીગરો અને શિલ્પકારોને એન્ડ-ટુ-એન્ડ સહાય પૂરી પાડે છે.

'અન્નદાતા'નું કલ્યાણ

• પીએમ-કિસાન સન્માન યોજનાએ 11.8 કરોડ ખેડૂતોને નાણાકીય સહાય પૂરી પાડી હતી.
• પીએમ પાક વીમા યોજના હેઠળ 4 કરોડ ખેડૂતોને પાક વીમો આપવામાં આવે છે
• ઇલેક્ટ્રોનિક નેશનલ એગ્રિકલ્ચર માર્કેટ (ઇ-એનએએમ)એ 1361 મંડીઓનું સંકલન કર્યું હતું, જેણે રૂ. 3 લાખ કરોડના ટ્રેડિંગ વોલ્યુમ સાથે 1.8 કરોડ ખેડૂતોને સેવાઓ પ્રદાન કરી હતી.

નારી શક્તિ માટે ગતિ

• મહિલા ઉદ્યમીઓને 30 કરોડ રૂપિયાની મુદ્રા યોજનાની લોન આપવામાં આવી છે.
• ઉચ્ચ શિક્ષણમાં મહિલાઓની નોંધણીમાં 28 ટકાનો વધારો થયો છે.
• સ્ટેમ (STEM) અભ્યાસક્રમોમાં, છોકરીઓ અને મહિલાઓ નોંધણીમાં 43% હિસ્સો ધરાવે છે, જે વિશ્વમાં સૌથી વધુ છે.
• ગ્રામીણ વિસ્તારની મહિલાઓને પીએમ આવાસ યોજના અંતર્ગત 70 ટકાથી વધુ મકાનો આપવામાં આવ્યા છે.

પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના (ગ્રામીણ)

• કોવિડ પડકારો છતાં, પીએમ આવાસ યોજના (ગ્રામીણ) હેઠળ ત્રણ કરોડ મકાનોનું લક્ષ્ય ટૂંક સમયમાં પ્રાપ્ત કરવામાં આવશે.
• આગામી પાંચ વર્ષમાં વધુ બે કરોડ મકાનોનું નિર્માણ કરવામાં આવશે.

રૂફટોપ સોલારાઇઝેશન અને મફત વીજળી

• રૂફટોપ સોલારાઇઝેશન દ્વારા દર મહિને 1 કરોડ ઘરોને 300 યુનિટ મફત વીજળી મળશે.
• દરેક ઘરને વાર્ષિક રૂ.15,000થી રૂ.18,000ની બચત થવાની અપેક્ષા છે.

આયુષ્યમાન ભારત

• આયુષ્માન ભારત યોજના હેઠળ તમામ આશા કાર્યકર્તાઓ, આંગણવાડી કાર્યકર્તાઓ અને સહાયકોને સ્વાસ્થ્ય કવચ આપવામાં આવશે.

કૃષિ અને ખાદ્ય પ્રસંસ્કરણ

• પ્રધાનમંત્રી કિસાન સંપદા યોજનાથી 38 લાખ ખેડૂતોને લાભ થયો છે અને 10 લાખ રોજગારીનું સર્જન થયું છે.
• માઇક્રો ફૂડ પ્રોસેસિંગ એન્ટરપ્રાઇઝીસ યોજનાના પ્રધાનમંત્રીએ ઔપચારિકકરણ દ્વારા 2.4 લાખ એસએચજી અને 600 વ્યક્તિઓને ક્રેડિટ લિંકેજમાં સહાય કરી છે.

વૃદ્ધિ, રોજગાર અને વિકાસને ઉત્પ્રેરક બનાવવા માટે સંશોધન અને નવીનતા

• 50 વર્ષની વ્યાજમુક્ત લોન સાથે રૂ.1 લાખ કરોડનું ભંડોળ ઊભું કરવામાં આવશે, જે લાંબા ગાળાનાં ગાળા અને નીચા કે શૂન્ય વ્યાજ દર સાથે લાંબા ગાળા માટે ધિરાણ કે પુનઃધિરાણ પ્રદાન કરશે.
• સંરક્ષણ હેતુઓ માટે ડીપ-ટેક ટેકનોલોજીને મજબૂત કરવા અને ઝડપી બનાવવા માટે એક નવી યોજના શરૂ કરવામાં આવશે 'અવિરત'.

ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર

• માળખાગત વિકાસ અને રોજગાર સર્જન માટે મૂડીગત ખર્ચનો ખર્ચ 11.1 ટકા વધારીને રૂ.11,11,111 કરોડ કરવામાં આવશે, જે જીડીપીના 3.4 ટકા હશે.

રેલ્વે

• પ્રધાનમંત્રી ગતિ શક્તિ હેઠળ ઓળખાયેલા 3 મુખ્ય આર્થિક કોરિડોર કાર્યક્રમોનો અમલ લોજિસ્ટિક્સ કાર્યદક્ષતા વધારવા અને ખર્ચ ઘટાડવા માટે કરવામાં આવશે
  • ઊર્જા, ખનિજ અને સિમેન્ટ કોરિડોર
  • પોર્ટ કનેક્ટિવિટી કોરિડોર
  • હાઈ ટ્રાફિક ડેન્સિટી કોરિડોર
• ચાલીસ હજાર સામાન્ય રેલવે બોગીઓને વંદે ભારત ધોરણોમાં રૂપાંતરિત કરવામાં આવશે.

ઉડ્ડયન ક્ષેત્ર

• દેશમાં એરપોર્ટની સંખ્યા બમણી થઈને 149 થઈ ગઈ છે.
• પાંચસો સત્તર નવા રૂટ પર 1.3 કરોડ મુસાફરોને લઈ જઈ રહ્યા છે.
• ભારતીય કેરિયર્સે 10થી વધુ નવા વિમાનોના ઓર્ડર આપ્યા છે.

ગ્રીન એનર્જી

• વર્ષ 2030 સુધીમાં 100 એમટીની કોલસાનું ગેસિફિકેશન અને પ્રવાહીકરણ ક્ષમતા સ્થાપિત કરવામાં આવશે.
• પરિવહન માટે કમ્પ્રેસ્ડ નેચરલ ગેસ (સીએનજી)માં કમ્પ્રેસ્ડ નેચરલ ગેસ (સીબીજી)નું તબક્કાવાર ફરજિયાત મિશ્રણ અને સ્થાનિક હેતુઓ માટે પાઇપ્ડ નેચરલ ગેસ (પીએનજી) ફરજિયાત બનાવવામાં આવશે.

પ્રવાસન ક્ષેત્ર

• રાજ્યોને વૈશ્વિક સ્તરે તેમના બ્રાંડિંગ અને માર્કેટિંગ સહિતના આઇકોનિક પર્યટક કેન્દ્રોના વ્યાપક વિકાસ માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવશે.
• સ્થાપિત થનારી સુવિધાઓ અને સેવાઓની ગુણવત્તાના આધારે પર્યટક કેન્દ્રોના રેટિંગ માટેનું માળખું.
• રાજ્યોને મેચિંગ આધારે આ પ્રકારનાં વિકાસને ધિરાણ કરવા માટે લાંબા ગાળાની વ્યાજમુક્ત લોન પ્રદાન કરવામાં આવશે.

રોકાણો

• વર્ષ 2005-14 દરમિયાન વર્ષ 2014-23 દરમિયાન એફડીઆઈનો પ્રવાહ 596 અબજ ડોલરનો હતો.

'વિકસિત ભારત' માટે રાજ્યોમાં સુધારા

• રાજ્ય સરકારો દ્વારા સીમાચિહ્નરૂપ સાથે સંકળાયેલા સુધારાઓને ટેકો આપવા માટે પચાસ વર્ષના વ્યાજ મુક્ત લોન તરીકે રૂ.75,000 કરોડની જોગવાઈનો પ્રસ્તાવ રજૂ કરવામાં આવ્યો છે.

સુધારેલા અંદાજો (આરઈ) 2023-24

• ઋણ સિવાયની કુલ આવકોમાંથી આરઈ 27.56 લાખ કરોડ રૂપિયા છે, જેમાંથી 23.24 લાખ કરોડ રૂપિયા ટેક્સ રિસિપ્ટ છે.
• કુલ ખર્ચની આરઈ 44.90 લાખ કરોડ રૂપિયા છે.
• રૂ.30.03 લાખ કરોડની મહેસૂલી આવક બજેટ અંદાજ કરતાં વધારે હોવાની અપેક્ષા છે, જે અર્થતંત્રમાં મજબૂત વૃદ્ધિની ગતિ અને ઔપચારિકતા દર્શાવે છે.
• નાણાકીય ખાધનો આરઈ 2023-24 માટે જીડીપીના 5.8 ટકા છે.

બજેટનો અંદાજ 2024-25

• ઋણ અને કુલ ખર્ચ સિવાયની કુલ આવક અનુક્રમે રૂ. 30.80 અને રૂ. 47.66 લાખ કરોડ હોવાનો અંદાજ છે.
• 26.02 લાખ કરોડની ટેક્સ રિસિપ્ટનો અંદાજ છે.
• રાજ્યોને મૂડીગત ખર્ચ માટે પચાસ વર્ષના વ્યાજ મુક્ત લોનની યોજના ચાલુ વર્ષે ચાલુ રાખવામાં આવશે, જેમાં કુલ રૂ.1.3 લાખ કરોડનો ખર્ચ થશે.
• વર્ષ 2024-25માં રાજકોષીય ખાધ જીડીપીના 5.1 ટકા રહેવાનો અંદાજ છે.
• વર્ષ 2024-25 દરમિયાન તારીખની સિક્યોરિટીઝ મારફતે કુલ અને ચોખ્ખું બજારનું ઋણ અનુક્રમે રૂ.14.13 અને રૂ.11.75 લાખ કરોડ હોવાનો અંદાજ છે.

ભાગ B

પ્રત્યક્ષ કરવેરા

• એફએમએ પ્રત્યક્ષ કરવેરા માટે સમાન વેરાના દરો જાળવી રાખવાનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો
• ડાયરેક્ટ ટેક્સ કલેક્શન ત્રણ ગણું વધી ગયું, રિટર્ન ભરનારાઓ છેલ્લા 10 વર્ષમાં વધીને 2.4 ગણા થઈ ગયા
• સરકાર કરદાતાઓની સેવાઓમાં સુધારો કરશે
  • નાણાકીય વર્ષ 2009-10 સુધીના સમયગાળાને લગતી રૂ. 25,000 સુધીની બાકી સીધી વેરાની માંગ પાછી ખેંચી લેવામાં આવી
  • નાણાકીય વર્ષ 2010-11થી 2014-15 માટે રૂ.10000 સુધીની બાકી સીધી વેરાની માગણીઓ પાછી ખેંચી લેવામાં આવી
  • આનાથી એક કરોડ કરદાતાઓને ફાયદો થશે
• સ્ટાર્ટ-અપ્સને કરવેરાના લાભો, સોવરેન વેલ્થ ફંડ્સ અથવા પેન્શન ફંડ્સ દ્વારા કરવામાં આવેલા રોકાણોને 31.03.2025 સુધી લંબાવવામાં આવ્યા છે.
• આઈએફએસસી એકમોની ચોક્કસ આવક પરની કરમુક્તિ એક વર્ષ માટે વધારીને 31.03.2025 કરવામાં આવી છે, જે 31.03.2024થી વધારીને 31.03.2025 કરવામાં આવી છે.

પરોક્ષ કરવેરા

• એફએમએ માટે સમાન વેરાના દરો જાળવી રાખવાનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો અપ્રત્યક્ષ કરવેરા અને આયાત જકાત
• જીએસટીએ ભારતમાં અત્યંત ખંડિત પરોક્ષ કરવેરા વ્યવસ્થાને એકીકૃત કરી
  • આ વર્ષે સરેરાશ માસિક ગ્રોસ જીએસટી કલેક્શન બમણું થઈને 1.66 લાખ કરોડ રૂપિયા થઈ ગયું છે.
  • જીએસટી ટેક્સ બેઝ બમણો થયો છે
  • રાજ્યની એસજીએસટીની આવકમાં ઉછાળો (રાજ્યોને અપાયેલા વળતર સહિત) જીએસટી પછીના સમયગાળા (2017-18થી 2022-23)માં વધીને 1.22 થયો છે, જે જીએસટી પૂર્વેના સમયગાળા (2012-13થી 2015-16) માં 0.72 હતો.
  • ઉદ્યોગના 94 ટકા અગ્રણીઓ જીએસટીમાં સંક્રમણને મોટા ભાગે હકારાત્મક માને છે
  • જીએસટીને કારણે સપ્લાય ચેઇન ઓપ્ટિમાઇઝેશન થયું
  • જીએસટીથી વેપાર અને ઉદ્યોગ પરનું અનુપાલનનું ભારણ ઘટ્યું
  • નીચા લોજિસ્ટિક્સ ખર્ચ અને કરવેરાને કારણે ચીજવસ્તુઓ અને સેવાઓની કિંમતોમાં ઘટાડો કરવામાં મદદ મળી હતી, જેનાથી ગ્રાહકોને ફાયદો થયો હતો

વર્ષોથી કરવેરાને તર્કસંગત બનાવવાના પ્રયાસો

• નાણાકીય વર્ષ 2013-14માં રૂ. 2.2 લાખથી વધીને રૂ. 7 લાખ સુધીની આવક માટે કોઈ કરવેરાની જવાબદારી નહીં
• રિટેલ વ્યવસાયો માટે અનુમાનિત કરવેરાની મર્યાદા રૂ. 2 કરોડથી વધારીને રૂ. 3 કરોડ કરવામાં આવી છે
• વ્યાવસાયિકો માટે અનુમાનિત કરવેરાની મર્યાદા રૂ. 50 લાખથી વધારીને રૂ. 75 લાખ કરવામાં આવી છે.
• હાલની સ્થાનિક કંપનીઓ માટે કોર્પોરેટ આવકવેરો 30 ટકાથી ઘટીને 22 ટકા થયો છે.
• નવી મેન્યુફેક્ચરિંગ કંપનીઓ માટે કોર્પોરેટ આવકવેરાનો દર 15 ટકા છે.

કરદાતાની સેવાઓમાં સિદ્ધિઓ

• ટેક્સ રિટર્નનો સરેરાશ પ્રોસેસિંગ સમય વર્ષ 2013-14માં 93 દિવસથી ઘટીને 10 દિવસ થઈ ગયો છે.
• વધુ કાર્યદક્ષતા માટે ફેસલેસ એસેસમેન્ટ અને અપીલ દાખલ કરવામાં આવી
• સરળ રિટર્ન ફાઇલિંગ માટે અપડેટેડ ઇન્કમ ટેક્સ રિટર્ન, નવું ફોર્મ 26એએસ અને પ્રીફિલ્ડ ટેક્સ રિટર્ન
• કસ્ટમ્સમાં સુધારાને પગલે આયાત છોડવાનો સમય ઘટ્યો
  • ઇનલેન્ડ કન્ટેનર ડેપોમાં 47 ટકાથી 71 કલાકનો ઘટાડો
  • એર કાર્ગો કોમ્પ્લેક્સમાં 28 ટકાથી 44 કલાકનો ઘટાડો
  • દરિયાઈ બંદરો પર 27 ટકાથી 85 કલાકનો ઘટાડો

અર્થતંત્ર- ત્યારે અને અત્યારે

• 2014માં અર્થવ્યવસ્થાને સુધારવાની અને શાસન પ્રણાલીઓને વ્યવસ્થિત કરવાની જવાબદારી હતી. સમયની માંગ એ હતી કે:
  • રોકાણને આકર્ષિત કરો
  • ખૂબ જ જરૂરી સુધારાઓને ટેકો ઊભો કરવો
  • લોકોને આશા આપો
• સરકાર 'નેશન-ફર્સ્ટ'ની મજબૂત માન્યતા સાથે સફળ થઈ
• "હવે એ જોવું ઉચિત છે કે આપણે 2014 સુધી ક્યાં હતા અને અત્યારે ક્યાં છીએ": એફએમ
  • સરકાર ગૃહના ટેબલ પર શ્વેતપત્ર મુકશે.

CB/GP/JD